Պատմութիւն պատերազմին Խոթինու

ՅԱՂԱԳՍ ԳՆԱԼՈՅ ԱՐՔԱՅՈՐԴՒՈՅՆ Ի ԲԱՆԱԿՆ, ԵՒ ՎԱՍՆ ԳԱԼՍՏԵԱՆ ԽԱԶԱԽԱՑՆ

Բայց զի խոհեմն այն եւ արին քան զյոլովս ի թագաւորացն՝ քրիստոսասէր արքայն Զիկմունդ ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ մինչդեռ պարապէր ի հոգս այլոց հարկաւոր պիտոյից աշխարհին իւրոյ, որ եւ այնր աղագաւ ոչ կարաց ընթանալ առժամայն, վասն որոյ նախ արձակէ ընդ զդեռաբողբոջ զաւակն եւ զթագաժառանգ անդրանիկն իւր զբազմերանեան Վլատիսլաւ հանդերձ մեծամեծ նախարարօք եւ իմաստնագոյն խորհրդակցօք իւրոք, յորս էր գերագոյնն Գազանովսքի եւ զարմանալին Վայիռ գլուխ Ալամանաց, եւ ունէր ընդ իւր արս իբրեւ երկոտասան հազար։ Նա եւ այլ եւս յոլորվից ազատագունդ հեծելոց եւ հետեւակակոյտ զօրաց, որք փութաշաւիղ հետեւմամբ դիմեցին ի մայրաքաղաքն Իլով, պնդեալք զմիմեանս արիական նախանձու, եւ ճակատամարտ քաջութեամբ, պարունակեալ ահարկու զինուք եւ պարփակեալք փայլակնացայտ պողոպատիկ զրահիւք, զարդարեալ |236ա| ոսկիակազմ երիվարօք եւ գեղեցկայարմար մեծածախ կառօք, եւ այլ բազմապատիկ եւ երփնագունակ զանազան հանդերձիւք ըստ որակութեան ծաղկանց գարնայնոյ, մինչ զի ափշեալ հիացուցանէր զաչս տեսողաց գեղեցկազարդ վայելչութիւն արանցն. զոր եւ իմում տրուպ նուաստութիւնս Յովհաննէս ներգեւեալ ոգի անդ գոլով՝ ականատես եղէ սքանչելատեսիլ փառացն այնոցիկ։

Ապա յետ քանի մի աւուրց ել անտի եւ գնայր. իսկ բազմութիւն քաղաքակցացն արձակեալ զկնի մեծաւ շարժմամբ եւ առ հասարակ ընթանային՝ ուղարկել ըստ արժանեացն պատուով զամէնօրհնեալն յԱստուծոյ զարքայորդին Վլատիսլաւ. եւ ապա յայնմ օրէ պատուիրեն արքունական եւ իշխանական հրամանաւ քարոզել առ ընդհանուր աշխարհս Իլախաց, զի ամենեւիմբ դադարեցուսցեն զպէսպէս ձայնս երաժշտականաց եւ նուագարանաց, քնարաց եւ թմբկաց, տաւղից եւ ամենայն ազգաց արուեստականաց, մինչեւ վերասցի ցասումն յերկրէ։

Եւ եղեւ իբրեւ լռեաց ամենայն անպատշաճ եւ սնոտի խրախճանութիւնն, յայնժամ դիմեցին առ հասարակ ազգ եւ ազինք յիւրաքանչիւր յեկեղեցիս մեծաւ յուսով կարդալ առ տէր եւ կոչել յօգնութիւն ի նեղութեան, եւ այնքան առաւելան ի նոյն, մինչ զի ի գիշերի եւ ի տունջեան ոչ դադարէին երբեք հնչմունք զանգակաց, ձայնք աղաղակաց, երգ[ք] հայցուածոց, պաղատանք աղօթից, մատուցմունք պատարագաց, լուցմունք լապտերաց, զենմունք զուարակաց՝ ի քաղաքս, ի գեօղս, ի վանս, յանապատս եւ յամենայն շէնս մինչեւ ի [յ]օր վերջոյ պատերազմին։

Իսկ արքայորդին Վլատիսլաւ յետ վեց աւուր հասանէ ի յաստուածապահ քաղաքն մեր Կամենից, եւ գիշեր մի օթեւանեցաւ ի կլայն, եւ ապա ի վաղիւն իշխան քաղաքին եւ ամենայն ժողովուրդն, եւս առաւել ազգս Հայոց մեծաւ պատրաստութեամբ ուղարկեցին զնա մինչեւ ի բերդն Խոթինու, որ կէսօրեայ ճանապարհաւ իբրեւ մնաց, լուաւ զօրավարն Խոտքեւիչ, ել ընդ առաջ նորա ամենայն բազմութեամբ զօրօք, եւ յոյժ երկիւղածութեամբ եւ սիրով ողջագուրեալ զմիմեանս մտանեն ի բանակն |236բ| օգոստոսի ԺԴ, օրն երեքշաբթի [=14/24 օգոստ. ] ։

Եւ ապա ի միում աւուր չորեքշաբաթոջ [=22 օգոստ. /1 սեպտ. ] գայ հասանէ զօրագլուխն Ռուսաց՝ անուանեալն Պորոտաւքա, եւ ընդ նմա ԽԵ հազար հեծեալս Խազախաց, որ կոչին Զափորոհցիք. եւ ի ճանապարհին հանդիպեալք զօրուն Թաթարաց եւ Տաճկաց, եւ արարին ընդ նոսա մեծ պատերազմունս զաւուրս ութ, մինչեւ սպանին զփաշայն Սիլիստրէի Հիւսէին անուն, եւ զայլս բազումս։

Իսկ անօրէնքն ոչինչ այսպիսի կարացին առնել, բայց միայն հազարապետի ումեմն՝ կոչեցեալ Սահայտաչնի վէրս ուժգինս հասուցին յոտսն, եւ զայն առանց վնասու. եւ զի չորս հազար Խազախ ի սոցանէ ուղարկեալ էր զօրավարն ի հեռագոյն տեղւոջ վասն աւարի, այնք ոչ եւս կարացին դառնալ, քանզի ի վերայ հասեալ անօրէն ազգն Տաճկաց, եւ անդ կոտորեցին զնոսա առ հասարակ, զոր յետոյ ամենայն զօրքն վրէժխնդիր եղեն ի վերայ Պորոտաւքային, որ եւ զայս յիւրում տեղւոջ գրեցից։