Պատմութիւն պատերազմին Խոթինու

ՅԱՂԱԳՍ ԳԱԼՍՏԵԱՆ ՕՍՄԱՆԻՆ Ի ԽՈԹԻՆ, ԵՒ ԶԿՆԻ՝ ԹԱԹԱՐ ԽԱՆ[ԻՆ] [ԵՒ] ԽԱՆ-ԹԱՄՈՒՐԻՆ

Ապա ի ԻԳ աւուր օգոստոս ամսոյն [=23 օգոստ. /2 սեպտ. ] եկն եհաս ամբարիշտ արքայն Տաճկաց Օսման ի սահմանս Խոթինու, եւ ընդ նմա զօրք բազումք հեծեալք եւ հետեւակք անթիւ եւ անհամար, որք էին առաւել քան զբազմութիւն քրիստոնէից տասնապատիկ յաւելուածովք, եւ իջեւանեցաւ հանդէպ բանակին Իլախաց իբրեւ մղոնաւ մի հեռի, եւ սփռեալ տարածեցան ի վերայ երկրի ազգի ազգի վրանօք, մինչեւ առ հասարակ ծայրէ ի ծայր լցին զերեսս դաշտին. բերէին ընդ իւրեանս եւ զահագնատեսիլ թոփերս երեք հարիւր համարով. իսկ ի մէջ այնոցիկ կային չորեքտասան առաւել |237ա| մեծամեծք, որք հազիւ կարէին տանել Լ. Լ. լուծք գոմշից, եւ այլք փոքրագոյնք քան զմիմեանս։

Եւ եղեւ իբրեւ դադարեցին ամենայն զօրք անհաւատիցն ի բանակն իւրեանց՝ նոյնժամայն սկսան հնչեցուցանել զփողսն եւ զթմբուկսն եւ զամենայն նուագարանս մարտից ի պատրաստութիւն ժողովրդոց, եւ այս ոչ հրամանաւ արքային իւրեանց, զի եթէ ոք կամեսցի՝ փորձեսցէ զանձն իւր ի հանդերձեալ գործն իւր։

Յայնժամ ելին ի Տաճկաց արք ԺՌ, եւ առեալ զբազում թոփս ընդ ինքեանս գան մեծաւ բարկութեամբ ի վերայ քրիստոնէից, եւ սկսան հարկանել զբանակն. զայն տեսեալ զօրքն Իլախաց՝ ելին ընդդէմ նոցա արք հինգ հարիւր, եւ հանդիպեալք միմեանց սակաւ մարտակցութեամբ, բայց ոչ կատարեալ պատերազմաւ, այլ զի տեղեկասցին զորպիսութենէ աղտեղի զօրացն մահմետականաց. եւ զի երեկոյացեալ էր ժամն, վաղվաղակի դադարեաց գործ պատերազմին։

Արդ՝ յայսմ սկսմունս խաղալեաց յերկոցունց կողմանց, նախ ի քրիստոնէից զօրաց արք քսան, իսկ անհաւատիցն երկոտասան միայն (անկան ի պատերազմին). եւ ապա յայնմհետէ եւս քան զեւս գային եւ աւելուին զօրքն Տաճկաց, քանզի ի միւսում աւուր ուրբաթի [=24 օգոստ. /3 սեպտ. ] գայ հասանէ խան-Գերի խանն Թաթարին, որ ունէր զօրս ՃԼՌ, եւ ընդ նմա եւս քան զինքն չարագոյն Խան-Թամուր մրզա նոյնպէս՝ ՁՌ արամբք, եւ եկեալ իջեւանեցան յետոյ բանակին Տաճկաց ի վերայ նոյն գետոյն, որ Նիստր կամ Թուռլա կոչեն, եւ տարածեալ ասպատակ ամենայն կողմանց՝ ըմբռնեցին զընթացս ճանապարհացն, զի մի՛ ոք կարասցէ տանել դարմանս քրիստոնէից, որ եւ զբազումս գտեալ ի ճանապարհին, որք կրէին թագաւորորդւոյն ռոճիկս, եւ երկուս կառս մեծամեծս աւելի պարութիւ ի պէտս թոփից եւ թֆանկաց, եւ կալեալ զայն Թաթարացն տարան պարգեւ արքային իւրեանց, ուստի խնդութեամբ ընկալաւ եւ յոյժ շնորհակալ եղեւ նոցա։ Յայնժամ հրամայեաց Օսմանն արուեստաւորացն իւրոց, զի փութապէս հաստատեսցեն կամուրջս ի վերայ գետոյն՝ վասն անցման |237բ| զօրացն, զոր մեծաւ ճարտարութեամբ եւ շտապով մինչեւ ցհինգ օրն պատրաստեցին յոյժ վայելուչ եւ ամրակառոյց. եւ ասեն թէ այլում ժամանակի ոչ ոք կարող էր շինել զամ մի ողջոյն, թէպէտ ի փայտից էր։ Ապա յետոյ ոչ բազում աւուրց անցանէ անօրէն մրզան Խան-Թամուր յիսուն հազար արամբ ի յերկիրն Իլախաց մինչեւ ի Լուպլին հնգետասան աւուր ճանապարհ, զբազում գաւառս եւ զանդաստանս խանձեալ ապականեաց սրով եւ հրով, եւ բազում աւարաւ եւ գերութեամբ դառնայր առ Օսման։

Եւ մինչդեռ անցանէր մօտ ի Կամենիցն՝ ժողովեալ բազում քաղաքակցաց եւ գեղջկաց, եւ չորս հարիւր այլ եւս Ալամանք, եւ ի վերայ հասեալ Թաթարին՝ զսակաւս կոտորեցին, եւ զաւարս եւ զգերիս բազումս ազատեալ մուծին ի քաղաքն, ընդ որ բարկացեալ անօրինացն այրեցին զՀայոց եկեղեցին, այսինքն զվանս Սրբոյ Լուսաւորչին, որ կառուցեալ կայ ոչինչ հեռի ի քաղաքէն, հանդերձ մերձակայ շինութեամբն. նոյնպէս եւ զՍուրբ Խաչին վերեւն միայն, եւ ոչ զգմբեթն։

Ապա յայսմհետէ լսեցէք զամենայն համբաւս պատերազմաց, որք լինէին յաւուրսն յայնոսիկ։