Պատմութիւն պատերազմին Խոթինու

ՅԱՂԱԳՍ ԺՈՂՈՎԵԼՈՅՆ ԶԱՄԵՆԱՅՆ ԶՕՐՍ ԻՒՐ ՕՍՄԱՆԻՆ ԵՒ ԴԱՌՆԱԼՈՅՆ Ի ՅԵՐԿԻՐ ԻՒՐ ՅԵՏ ԿԱՏԱՐԵԼՈՅ ՀԱՇՏՈՒԹԵԱՆՆ

Յայնժամ չորեքշաբաթի աւուրն [=26 սեպտ. /6 հոկտ. ] սուլթան Օսման պատրաստէ հինգ հարիւր չավուշս, եւ բազում դռնապանս եւ ասէ անցանել յերկիրն Իլախաց, զի զորս գտանեն անդ ի զօրացն իւրոց, Թաթար կամ Տաճիկ եւ կամ այլ ամենայն ազգս յիւրոցն, վաղվաղակի անցուցանիցեն յերկիրն Պուղտանաց. որ եւ արարին իսկ, եւ քարոզ կարդացին յամենայն բանակս Տաճկաց մեծաւ սպառնալեօք, զի մի՛ ոք յայնմհետէ իշխեսցէ անցանել զջուրն եւ կամ աւեր ինչ հասուցանել համարձակեսցի յերկիրն Իլախաց, եւ եթէ գտանիցի ոք [որ] յանդգնեալ արասցէ զայն, մահապարտ լինիցի [յ]ամենայն յատենի. եւ ապա որպէս յառաջն աճեցան, նոյնպէս եւ ի վերջն սկսան պակասիլ մի ըստ միոջէ, մինչեւ ամենեւիմբ դադարեցին հետք նոցա յընդհանուր աշխարհէն Լեհաց։ Իսկ յաւուր ուրբաթու [=28 սեպտ. /8 հոկտ. ] ի բանակն քրիստոնէից եղեւ ուրախութիւն յոյժ առ հասարակ զօրաց եւ զօրապետաց, մեծաց եւ փոքերց, եւ սկսան հարել զթոփս եւ զթֆանկս, եւ հընչեցուցանել զփողս եւ զնուագարանս եւ զթմբուկս մեծաւ գոչեցուցմամբ, մինչ զի զօրքն Տաճկաց հիանային ընդ ահեղ դղրդումն լերանց եւ վիմաց ի յուրախական ձայնէ քրիստոնէիցն. եւ այսպիսի պայծառութեամբ եւ բերկրութեամբ օրհնէին եւ գովէին զԱստուած |246բ| զփրկիչն ամենեցուն, որ զայնքան մեծ բարկութիւնն եւ զցասումն նոր Յուլիանոսին դարձոյց ի խոնարհ եւ ի նախատինս որպէս ամենագէտ տէր։ Նոյնպէս եւ քահանայք եւ ուխտականք, որք էին յայնժամ ի բանակն, պարակիցք եղեալ հոգեւորացն ընդ մարմնաւորսն, միաբան հանդիսիւ եւ եւ բարձրաբարբառ եղանակօք առեալ զկցորդսն Դաւթի երգէին ասելով խրախուսմամբ. Նոքա ի ձեռանէ քումմէ մերժեցան [Սաղմ. ՁԷ 6], մեք ժողովուրդք եւ խաշն արօտի քո [Սաղմ. ՀԸ 13]։

Ի շաբաթ օրն [=29 սեպտ. /9 հոկտ. ] եկն չավուշ մի, եւ ընդ նմա մեծաւոր Պողտանցի մի որ բրգալապ կոչիւր. ուստի ետուն զբերդն Խոթինու ի ձեռս նոցա եւ ինքեանք ազգն Լեհաց ելին ի միջէն. եւ այս բերդս նախ առաջ Պուղտանաց էր եւ Տաճիկք տիրէին. բայց հինգ ամ յառաջ քան զայս իշխան ոմն Իլախաց Գորեցքի անուն գնացեալ անդ եւ բռնութեամբ էառ զբերդն զայն, զոր մինչեւ ցայս վայր կալեալ ունէին։

Արդ՝ այժմ թուի թէ այսու աղագաւ հաստատեցին զխաղաղութիւն յերկոցունց կողմանց, զի վերստին դարձուսցեն առ նոսա զկլայն Հոթունի. իսկ յետոյ անիրաւքն համբաւեցին թէ, սուտ բարբաջմամբ, խոստացան քրիստոնեայքն հարկս հանդիսականս տալ Տաճկաց, զոր մի՛ ոք իշխեսցէ հավատալ անհանճար բանից նոցա։

Ապա ի կիրակէի աւուր [=30 սեպտ. /10 հոկտ. ] յարուցեալ Օսման ընդ առաւօտն եւ հրամայէ հնչեցուցանել զփողսն ի լուր ամենեցուն, զի յայնմ պատրաստեցին ի ճանապարհ ամենայն զօրք իւր հեծեալք եւ հետեւակք, եւ ապա ի ժամ ճաշուն շարժեցաւ ընդհանուր զօրօքն եւ բոլոր բանակաւն, եւ գնացեալ հեռացան ի քրիստոնէից, մինչ զի հազիւ երեւէին, եւ իջեւանեցան ի վերայ նոյն գետոյն Թուռլայի ի բարձրավանդակ տեղւոջ իբրեւ |247ա| զամպս թխացեալ. իսկ բազմութիւն անհաւատիցն որպէս զմառախ սփռեալ ծածկէին զերեսս երկրի [եւ] դաշտին. եւ ապա ի միւսում աւուր ելեալք անտի, եւ գնային անդառնալի ուղեգնացութեամբ։

Յայնժամ յաւուր [երկուշաբաթի եւ] երեքշաբաթի [=1-2/11-12 հոկտ. ] սկսան զօրք հաւատացելոց անցանել զջուրն, այլ ոչ ամենեքեան, քանզի կամուրջն Լեհաց որ էր մոտ ի բերդն՝ կործանեալ էր, վասն այն փոքր նաւակաւ անցանէին սակաւ առ սակաւ։ Բայց ի հեռաւոր տեղւոջ կամուրջն Տաճկաց դեռ եւս կայր հաստատուն, զի ինքն Օսման ի դարձին իւրում պատուէր ետ զօրաց իւրոց, զի մի՛ տապալեսցեն զայն, այլ թողցեն ամբողջ, զի անտի եկեալ անցանիցեն հեծեալքն Լեհաց։

Ապա ի չորեքշաբթի եւ հինգշաբթի աւուրն [=3-4/13-14 հոկտ. ] ամէներանեալ իշխանն Վլատիսլաւ հանդերձ ամենայն զօրօք եւ զօրավարօքն գայ անցանէ ընդ այն կամուրջն եւ մտանէ ի սեպհական հայրենիսն իւր յերկիրն Իլախաց, եւ եկեալ բանակն առ ստորեւ գիւղաքաղաքի միոջ որ կոչի Ըզվանէց։

Ուրեմն աստ պատեհագոյն իմն թուի ինձ արտադրել եւ դնել ի շար բանիս զգալուստ արքային Իլախաց, թէպէտ ոչ կարաց ժամանել գործոյն. այլ զի ամենեւիմբ կատարելապէս ծանուսցի ձերում վեհագոյն մտաց գիտութեանցդ՝ վասն որոյ այժմ գրեցից ձեզ զփոքրն ի շատէն, զստուգիւ եղեալսն իրացն զճշմարտութիւնն, եւ ապա դարձայց յառաջին բանսն անձանձրալի հետովք ընթանալ մինչեւ ի վերջին կէտ բնաւին աշխատութեանս վեհիմաստութեան ձերում։