Բացայայտութիւն

ԲԱՑԱՅԱՅՏՈՒԹԻՒՆ ՀԱՄԱՁԱՅՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ ՀՈԳԵԼԻՑ ՀԱՐՑՆ ՍՐԲՈՑ ԸՍՏ ԱՌԱՔԵԼԱՍԱՀՄԱՆ ԱՒԱՆԴԻՑՆ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ՔՐԻՍՏՈՍԻ, ՀԱՆԴԵՐՁ ՀԱՒԱՏԱԲԱՆՈՒԹԵԱՄԲ ՃՇՄԱՐԻՏ ՈՒՂՂԱՓԱՌ ԴԱՒԱՆՈՒԹԵԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԵԱՅՑ, ԱՍԱՑԵԱԼ ՍՐԲՈՅ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻՆ ՍԱՀԱԿԱՅ (ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍԻ ԵՒ ՄԵԾԻ ԹԱՐԳՄԱՆՉԻ) ԸՆԴԴԷՄ ԵՐԿԱԲՆԱԿԱՑ ՆԵՍՏՈՐԱԿԱՆԱՑՆ:

Աստուածային իմաստութեամբ միայն զաւրացեալ Հայաստանեայք, պարզաբար ստուգութեամբ ընկալեալ հաւատք ճշմարիտք ի ծագմանէ փրկչին. իսկ նախ քան զայն պերճաբանութիւն հռետորական արհեստիցն ըստ Պղատոնական վարժիցն ոչ երբէք ստորագրեալ ոտնառեաց ի կողմ Հայկազնեայց, եւ ոչ յոլով մակածութեամբ դեգերեալ հինքն մերազնեայք ի հրահանգս հելլենական ճարտասանութեան ըստ իմաստնոցն Յունաց առ ունակութիւն եղելոց գիտութեանց, որ է առաջին մասն իմաստութեան: Նաեւ եւ ոչ տեղեկագոյնք բարձրայաւնակ իմաստիցն ճեմարանին ներանձնական հմտութեանցն գործական եւ տեսական ներհմանց. նախ քան զճանաչելն մեր վեհ իմաստութեամբ, այլ եւ ոչ առանձնական վայելումն գծագրական տառիցն վաղագոյն հարստացեալ մեր, առանց որոյ ոչ է հնար զանցեալսն իմանալ, եւ ոչ զներկայս ապագայիցն թողուլ առ ի յիշատակ, այլ այնպէս պարզական իմաստիւք վարել զկենցաղս, մինչեւ հազիւ բանականաւն ընդրեալք յանասնականէն, մինչեւ ի ծագումն մեծի եւ ճշմարիտ լուսոյն` որ լուսաւորէ զամենայն իմաստ գիտութեան մարդկան սեռի եկեալ յաշխարհ: Սակս որոյ անբաժացեալ մտաւորական տեսութիւն Հայազնեացս յամենայն դժընդակ գծից արտաքին փիլիսոփայական հանճարոյն, որպէս նախ ասացաք, այնպէս պատրաստք գտեալք ի գծումն հաւատոյ հոգեղէն իմաստիցն:

Եւ վկայ բանիս արքայն մեր Աբգար, որ թարգմանի Աւագ Այր, յաղագս հեզութեանն անուանեալ, զի նախ քան զչորեքծագեան ոլորտս հեթանոսաց ըստ մարգարէին ձայնի յառաջագոյն ձեռնատու լեալ առ Աստուած առանց ակներեւակի, միայն ի լուր բանից այլոց` հաւատաց ճշմարտութեանն, ըստ այնմ թէ, Երանի որ ոչն իցէ տեսեալ եւ հաւատասցէ յիս (Յովհ. Ի 29): Եւ վաղվաղակի թուղթս պաղատանաց յղեալ առ Փրկիչն մեր եւ Աստուած, զի եկեալ ողորմութեամբ բժշկեսցէ զնա եւ զնորայսն հոգեպէս եւ մարմնապէս: Իսկ բարերարն Աստուած, որ գիտէ զամենայն յառաջ քան զլինելն իւրեանց, ընկալեալ զաղաչանս նորա ի ձեռն թղթոյն, եւ արժանի առնէ զնա պատասխանական թղթոյ, եւ խոստանայ յետ կենարար խաչին եւ ամբառնալոյն յերկինս, առաքել զմի յաշակերտաց իւրոց առ նա, զոր եւ արար իսկ, զԹադէոս առաքեալ, որ զփոփոխումն անուանն ընդ Պետրոսի եւ ընդ Որդւոցն Որոտման ընկալաւ յայնմանէ, որ նորն առնէ եւ փոփոխէ զամենայն որպէս եւ կամի: Որոյ եկեալ սերմանեաց զբանն ճշմարիտ հաւատոց յաշխարհս մեր, եւ ինքն զընթացս առաքելութեանն ըստ հաւատոցն ի սմին աշխարհի կատարեալ` փոխեցաւ առ այն որ առաքեացն զնա, թողեալ զխմոր կենագործակ երկնային արքայութեանն ի սմա, զի մասնաւորաւն բոլորն խմորեսցի:

Եւ զկնի նորա Բարթուղիմէոս ընկեր նորին զխորհուրդ առաքելութեանն ի սմին աշխարհի աւարտեալ, զի ի ձեռն երկուց աստուածային արանց հաստատեսցի ի մեզ վկայութիւն ճշմարիտ հաւատոյն բանի, անխախտելի մնալ մինչեւ իսպառ, որ եւ եղեւ իսկ: Եւ յետ սոցա ի ձեռն երիցս երանեան եւ ճշմարիտ վկային եւ խոստովանողին Քրիստոսի` սրբոյ Լուսաւորչին մերոյ ընդրելոյ մեծին Գրիգորի, ծաւալեաց զճշմարիտ զլոյս գիտութեան իւրոյ միասնական սուրբ Երրորդութիւնն ի բոլոր ազգս Հայաստանեաց, եւ խմորեաց զամենայն կենսականաւն ըստ նմանութեան երից գրուացն, զմիտս եւ զշունչ եւ զմարմին մեր, մարմնանալով Որդւոյ խմորեաց զմեզ ստոյգ եւ ճշմարիտ եւ սեռն հաւատով, խարսխեալ զմեզ Երրորդութիւնն սուրբ ի վերայ վիմին հաստատնոյ անշարժ, յորոյ վերայ խոստացաւ միածինն շինել զեկեղեցի իւր սուրբ, զի անյաղթ մնասցուք ի դրանց դժոխոց, ոչ վթարեալք մինչեւ յաւիտեան:

Եւ արդ ըստ որում ասէ Յովհան Ոսկեբերան, թէ տգիտութիւն յոյժ պատրաստական աւգտակարութիւն ունի յընդունելութիւն հաւատոյ: Վասնորոյ թուի ճշմարիտ լինել բանիս այսմ յարդեանց որ առ մեզ, զի յառաջագոյն ոչ գծեալ միտք եւ հոգիք Հայաստանեայցս արտաքին արհեստիւք ճարտասանիցն, վասն այսորիկ դիւրընկալ եղեւ ի մեզ հաւատոյն բան, իբրեւ յանգիծ տախտակի ի խորոջ սրտին դիւրագիծ նշանեալ եւ անվթար մնացեալ մինչեւ ցայսաւր: Զի ոչ էին վաթար գիծք յառաջացեալք առ ի բնդորել զգեղեցիկ գիրս գրեալս շնորհաւք վերնոյն, եւ զի առաջին եւ վերին իմաստութիւնն իջեալն ի վերուստ ի Հաւրէն լուսոյ, եւ յՈրդւոյ նորա միածնէ եւ փառակցէ, եւ ի Հոգւոյն կենագործողէ եւ էակցէ, յառաջեաց կալաւ զխորհուրդս մեր, եւ խարսխեալ հաստատեցաւ ի սիրտս մեր, եւ ըմբռնմամբ ձգեաց առ ինքն զիմաստս մերազնեացս, եւ տիրապետեալ բնութեան մերում, եւ շրջապատեալ աստուածային հրովն պարսպեաց զտկարութիւնս մեր, եւ զտգիտութիւն մտաց մերոց ինքեամբ զաւրացոյց, եւ ի բաց մերժեաց արտահոսեաց զամենայն աղանդս չարութեան հերետիկոսացն յազգէ մերմէ, եւ ոչ ոք ի նոցանէ յամառեաց մտանել յեկեղեցի Աստուծոյ, որ է յորդիս Թորգոմայ, եւ ոչ կարաց պղտորել զյստակ բղխումն ջուրցն կենդանի ճշմարիտ հաւատոցն` որ ի մեզ բղխեաց Հոգւովն Աստուծոյ կենդանւոյ:

Ոչ Արտեմոն ամպարիշտն, որ ասաց մարդ զՈրդին Աստուծոյ իբրեւ զՀրէայսն: Եւ ոչ դիւուսոյցն Կերինթոս Ասիացի, որ մարմնական վայելումն կարծեաց լինել զարքայութիւնն արդարոց` վասն մարմնաւոր բարուց իւրոց: Եւ ոչ սատանայամիտն եւ դիւամոլ արքն Մոնտանոս եւ Մարկեղոս Գաղատացի եւ Մարկիոն Պոնտացի, որ ասացին առ աչաւք երեւեցաւ Տէրն մեր յաշխարհի եւ ո՛չ ճշմարիտ մարմնով: Եւ ոչ չարիմացն Սաբէլ Լիբէացի, որ զԵրրորդութիւնն միանձն համարեցաւ լինել ըստ մոլորութեանն Հրէից, եւ ոչ երիս կատարեալ անձինս ըստ քրիստոնէական հաւատոց: Եւ ոչ մոլեկանն Արիոս, որ ասաց մեծ զՀայր, եւ կրսէր եւ արարած` զՈրդի, եւ ոչ խոստովանեաց համագոյ զԵրրորդութիւնն: Եւ ոչ աստուածամարտն Մակեդոն, որ ասաց նուազ զՀոգին քան զՀայր եւ զՈրդի, եւ ոչ հաւատաց էակից եւ հաւասարափառ եւ համապատիւ աստուածութեամբ զՀոգին սուրբ` Հաւր եւ Որդւոյ ըստ վկայութեան գրոց սրբոց: Եւ ոչ վատաշուերն Պաւղոս Սամուստացի, որ ասաց մարդ սոսկ զՔրիստոս ծնեալ ի Մարիամայ, եւ ոչ Աստուած ճշմարիտ: Եւ ոչ ճշմարտատեաց արքն Դէոդորոս Տարսոնացի, եւ Նեստոր, եւ Փղաբիանոս, եւ Թէոդորիտոս Կիւրացի, որք ասացին մարդ առեալ Բանին Աստուծոյ, եւ բնակարան ինքեան կազմեալ զծնեալն ի զաւակէն Դաւթի, երկուս զմինն անուանելով կրկնապատիկ բնութեամբ, եւ ոչ խոստովանեցին զմարմնացեալն մի Որդի` միով բնութեամբ ըստ սահմանի գրոց, որոց հետեւող եղեալ Ղեւոն Հռոմայեցի թաքնաբար զարգացոյց զնոսա: Եւ ոչ դիւաբերանն Եւտիքէս, որ ասաց ոչ առնուլ Աստուծոյ Բանին մարմին ի կուսէն, այլ ցնորիւք ասաց զերեւումն Տեառն յաշխարհի:

Արդ այս ամենայն չար աղանդք հերձուածողաց, եւ այլք բազումք նման սոցին ի կողմ արեւմտից երեւեալք յիշխանութեան Հռոմայեցւոցն, եթէ բարձան ի միջոյ, եւ եթէ մնացին ի նոյն իշխանութեան ուստի ելինն, զայն դուք քաջ գիտէք: Իսկ յազգէ Հայաստանեայցս ոչ ոք, ոչ ուրեք երբէք երեւեալ հերձուածող, եւ ոչ կարէ ոք ցուցանել, այլ որպէս ընկալաք ի սրբոյ Լուսաւորչէն մերմէ ի մեծէն Գրիգորի հաւատս ճշմարիտս, անեպեր պահեցաք մինչեւ ցայսաւր: Իսկ այլ արտաքին յամենայն չար աղանդիցն հերձուածողաց, որք երեւեցան յաշխարհիդ Հռովմայեցւոց կամ Լիբէացւոց կամ Ասիացւոց, ոչ կարացին եկամուտ լինել յազգս մեր, զի ամրացեալ էր շնորհաւք վերնոյն ի ձեռն սրբոյն Գրիգորի եւ նորին ժառանգաւորացն: Վասն այնորիկ անաղտ եւ անեպեր մնաց եկեղեցի սուրբ Աստուծոյ որ յաշխարհիս Հայաստանեայց, ի վերայ հաստատուն հաւատոյ վիմի շինեալ եւ յամենասուրբ Երրորդութիւնն խարսխեալ կայ անսասանելի մինչեւ յաւիտեան, արտաքոյ ամենայն չարութեան հերձուածողական կարծեաց: Ներկեալք ստուգագոյն եւ սերտագոյն ներկուածով ճշմարիտ հաւատով կենարար բանին, որ աւետարանեցաւ յառաքելոցն, եւ վկայեցաւ ի մարգարէիցն, եւ աւանդեցաւ ի սրբոց վարդապետացն, զոր հաստատեաց ի մեզ երանելի Լուսաւորիչն մեր: Եւ յետ այսորիկ յաստուածագումար երից սուրբ ժողովոցն, զնոյն ստուգութիւն հաւատոյ միաբան ընդհանրական եկեղեցւոյ ընկալեալ` խոստովանիմք առաջի Աստուծոյ եւ մարդկան մինչեւ ցայսաւր, զՆիկիայն` որ ընդդէմ Արիոսի մոլորութեանն, եւ զԿոստանդնուպաւլսին` որ ընդդէմ ամպարշտին Մակեդոնի, եւ զԵփեսոսին` որ ընդդէմ չարութեանցն Նեստորի եւ Եւտիքեայ եւ Փղաբիանոսի ժողովեցան:

Արդ այս երիւք սուրբ ժողովովքս ըստ խորհրդոյ միասնական ամենասուրբ Երրորդութեանն պարսպեալ է առաքելական եկեղեցի Աստուծոյ որ է ի մէջ Հայաստանեայցս եւ յամենայն աշխարհի: Եւ արդ այսպէս է հաւատոյն բան որ առ մեզ ճշմարտապէս մնացական եղեալ ի սկզբանէ մինչեւ ցայսաւր:

Հաւատամք յամենասուրբ Երրորդութիւնն, ի միասնական յաստուածութիւնն, ի համագոյ բնութիւնն, անեղութիւն, իսկական գոյութիւն, մշտնջենաւոր զաւրութիւն, անսկիզբն թագաւորութիւն, անայլայլական փառք, անճառելի պատիւ, անթերանալի բնութիւն, անգիտելի եւ անասելի որպիսութիւն, անխուզելի եւ անզննելի բնութիւն: Երեք անձինք կատարեալք առանձնաւորութեամբ ի նոյն գոյութեան: Հայրութիւն անհայր, զի ոչ յայլ ումեքէ նա. որդիութիւն անսկսումն եւ անորդի, զի ոչ ոք ի նմանէ. Հոգի ելողութիւն անփոփոխ, զի ոչ է այլ նման նմա: Ոմն ծնաւղ եւ ոմն ծնունդ անսկզբնաբար. եւ միւսն բղխումն անսկսանելի եւ մշտնջենաւոր. մի բնութիւն, մի կամք, մի զաւրութիւն երից անձանց, մի աստուածութիւն, մի տէրութիւն, մի իշխանութիւն, մի ունաւղութիւն, մի թագաւորութիւն, մի բարձրութիւն, մի արարչութիւն, մի կեանք, մի նախախնամութիւն, մի տեսչութիւն, մի ամենակալութիւն, մի բարութիւն երից անձանց: Երեքեան մի նմանութեամբ առ ի բարս անզանազան, զի ամենայն որ ինչ Հայր է, նոյնպէս եւ Որդի եւ Հոգի, բաց յանծնելութենէն. եւ ամենայն որ ինչ Որդի է, նոյնպէս եւ Հայր եւ Հոգի, բաց ի ծնելութենէն. եւ զի մարմին ոչ առին որպէս եւ Որդի: Եւ ամենայն որ ինչ Հոգի է նոյնպէս եւ Որդի եւ Հայր, բաց յելողութենէն, զի մնասցէ Հայր միշտ անծին եւ միշտ ծնաւղ Որդւոյ. ըստ այնմ թէ, Ընդ քեզ է իմ սկիզբն. եւ ծնունդն միշտ ծնունդ ի Հաւրէ, եւ բղխումն` միշտ բղխումն միշտ ելող ի Հաւրէ. ըստ այնմ թէ Հոգին սուրբ որ էն եւ ի Հաւրէ ելանէ: Այսոքիկ զբնութիւնն միաւորեն. իսկ զառանձնաւորութիւն դիմացն ամբողջ եւ անշփոթ պահեն, զի մնասցէ Հայր` միշտ Հայր, եւ Որդի` միշտ Որդի, եւ Հոգին սուրբ` միշտ Հոգի: Երեքեան մի աստուածութեամբ եւ բնութեամբ եւ ամենակալ իշխանութեամբ եւ հաւասարապատիւ փառաւք: Ոչ մինն առաւել քան զմինն, ոչ մինն յառաջ քան զմիւսն, եւ ոչ ոմն յետոյ, եւ ոչ ոմն նախ, ոչ ոմն փոքր, եւ ոչ ոմն մեծ, ոչ ոմն աւագ, եւ ոչ ոմն կրտսեր, այլ մի անսկզբնաբար պատիւ, եւ մի մշտնջենաւոր եւ ամենակար զաւրութիւն, միոյ բնութեանն միասնական Երրորդութեանն:

Զի ոչ է հնար զՀայր յառաջ ասել քան զՈրդի եւ զՀոգի վասն անծնելութեանն. եւ ոչ հնար գոյ դարձեալ զՈրդի յետոյ ասել քան զՀայր վասն ծննդեանն եւ որդիութեանն: Եւ ոչ դարձեալ հնար է զՀոգի յետոյ ասել կամ կրտսեր քան զՀայր եւ զՈրդի` վասն բղխմանն եւ ելողութեանն ի Հաւրէ: Այլ որպէս հուր ծնաւղ է լուսաւորութեանն, եւ բղխող ջերմութեան, եւ ոչ է հնար զհուր յառաջ ասել քան զծնունդն իւր զլուսաւորութիւնն եւ ոչ քան զբղխումն իւր զայրեցողութիւնն: Այսպէս չէ հնար Հաւր յառաջ լինել քան զՈրդի եւ զՀոգի: Եւ որպէս չէ հնար արեգական յառաջանալ քան զլոյս իւր, որ է ծնունդ նորա, եւ ոչ քան զարեւ, որ է բղխումն նորա, այսպէս եւ ոչ հնար գոյ Հաւր յառաջանալ քան զՈրդի եւ զՀոգի: Եւ որպէս ոչ է մարդոյ հնար յառաջ երեւել քան զմիտս եւ զհոգի իւր, նմանապէս ոչ է կարողութիւն յառաջ երեւեալ Հաւր քան զՈրդի եւ զՀոգի, զի թէ ի բաց առցես զջերմութիւն եւ զլուսաւորութիւն ի հրոյ, այնուհետեւ հուրն ոչ կարէ հուր լինել: Եւ եթէ մերկացուսցես զլոյս եւ զարեւ յարեգականէ, ապա ոչ է հնար արեգականն լինել արեգակն կամ անուանիլ, եւ եթէ կողոպտեսցես զմիտս եւ զհոգի ի մարդոյ, այնուհետեւ ոչ է հնար մարդոյ` մարդ տեսանիլ կամ անուանիլ:

Այսպէս եւ առաւելապէս ըստ աւրինակի տարացուցացս եւ գաղափարացս. եթէ ի բաց բարձցես զՈրդի եւ զՀոգի ի Հայրական էութենէն. գոնէ յական թաւթափել չափ ինչ մտածութեան յառաջանալ զՀայր, եւ կամ յետոյ իմանալ զՈրդի եւ զՀոգի. ապա այնուհետեւ չէ հնար, չէ կարողութիւն Հաւր էութեանն երեւիլ կամ անուանիլ առանց էութեան Որդւոյ եւ Հոգւոյ: Քանզի կատարեալ է Հայր անձամբ եւ զաւրութեամբ, գիտութեամբ եւ բարերարութեամբ, արարչութեամբ եւ աստուածութեամբ: Ընդ նմին կատարեալ է Որդի անձամբ՝ եւ զաւրութեամբ, գիտութեամբ եւ բարերարութեամբ, արարչութեամբ եւ աստուածութեամբ: Ընդ նոսին Հաւր եւ Որդւոյ, կատարեալ է եւ Հոգին սուրբ` անձամբ եւ զաւրութեամբ, գիտութեամբ եւ բարերարութեամբ, արարչութեամբ եւ աստուածութեամբ: Մի թագաւորութիւն, մի տէրութիւն, մի աստուածութիւն, մի անսկիզբն սկզբնաւորութիւն Որդւոյ եւ Հոգւոյ: Հայր ոչ յառաջեաց զսկիզբն քան զայնս` որոց էն սկիզբն, այլ անսկսանելի գոյութիւն երից անձնաւորութեանցն. ի նոյն բնութենէ Հաւր` Որդի եւ Հոգի, ի նմանէ անսկզբնութեամբ, եւ ընդ նմին մշտնջենաւորապէս, եւ առ նմին անվախճանաբար իմացեալ եւ ծանուցեալ, միաւորեալք բաժանմամբ, եւ որոշեալք միաւորութեամբ, հրաշափառ ունելով զբաժանումն եւ զմիաւորութիւն:

Զի ինքն է լոյս անճառելի, եւ ամենայն լուսաւորութեանց աղբիւր, կեանք անմահական, եւ ամենայն մահացելոց եւ անմահից կենագործող, էութիւն անեղ, եւ ամենայն էութեանց ստացիչ եւ արարիչ, բնութիւն անհատ, տարածանումն անամփոփ, նրբութիւն անարգել, հնար ամենահաս, բաւականութիւն անծախելի, մեծութիւն անքանակ: Կերպարան անորակ է յամենայնի, եւ անխառն է ի բնաւիցս, ունի զամենայն, եւ ինքն անտանելի բոլորից, անքննելի, անգիտելի, անասելի միասնական սուրբ Երրորդութիւնն, էր միշտ եւ է եւ կայ յաւիտեան: Արդ այսպէս սեռն եւ ստոյգ հաւատովք պայծառացեալք Հայաստանեայքս ի սկզբանէ մինչեւ ցայժմ, եւ կամք ի սմին միշտ փառաւորելով զամենասուրբ զԵրրորդութիւնն:

Իսկ յաղագս տնաւրէնութեան Բանին Աստուծոյ, Միածնի Որդւոյն մարմնանալոյ եւ մարդանալոյ նորա ի զաւակէ Դաւթի, այսպէս ուսոյց մեզ հռչակելի եւ զարմանալի այրն` սքանչելին եւ մեծն Գրիգորիոս Լուսաւորիչն մեր, թէ հաւատք ճշմարիտք ա՛յս են. Խոնարհեցաւ Աստուած, եւ խառնեաց զաստուածութիւնն ընդ մարդկութեանս, զանմեռն ընդ մեռոտս, եւ պարտաւորեաց զմեղս աստուածախառն մարմնովն: Եւ դարձեալ ասէ. Սկիզբն առնու անսկզբնականն, եւ աւուրբք համարեալ թլպատի ութաւրեայ: Եւ դարձեալ ասէ. Նմա փառք ամենատեառն, որ վասն մերոյ կենաց մարդացաւ եւ մարդակերպ շրջեցաւ: Եւ դարձեալ ասէ, միացաւ ի մարմնի բնութեամբ, եւ խառնեաց միացոյց զմարմինն յաստուածութիւնն իւր: Եւ դարձեալ ասէ, զմարմինն մարդկային ա՛ռ խառնեաց միացոյց յինքեան եւ ընկղմեաց զմարմինն յաստուածութիւնն իւր: Եւ դարձեալ ասէ, զմեր հողեղէն բնութիւնս զգեցաւ եւ խառնեաց զանխառն աստուածութիւնն, եւ զապականացու մարմինս խառնեաց յանապական աստուածութիւնն, եւ արար անապական: Եւ դարձեալ ասէ, Աստուածորդին իսկ խոնարհեցաւ եւ ա՛ռ զմարմին մարդկան, եւ խոնարհեցաւ յանարգութիւն մահու մինչեւ ի թաղումն անգամ: Եւ դարձեալ ասէ, Որդի Աստուծոյ մեռաւ, զի զմեռելութիւն արարածոցս կենդանացուսցէ, զի ոչ եթէ առանց իւրոյ մահուանն կենդանութիւն տալ մեզ ոչ կարէր, այլ զի մեծացուսցէ զարարածս իւր` իւրով յանարգութիւն իջանելովն: Եւ դարձեալ ասէ, Տէրն եւ արարիչն արարածոց խոնարհեցաւ ի բաժակն խոնարհութեան մահու անարգութեան, եւ արբ զխոնարհութեան չարչարանաց բաժակն ինքնայաւժար կամաւք, զի զմեր անարգութիւնս կրեսցէ, եւ զմեր չարչարանս յանձն առցէ, եւ մերում մահու հաւասարեսցէ հաճութեամբ կամաւք:

Արդ ի վերայ այսպիսի անխախտելի եւ անշարժելի հիման հաւատոյ հաստատութեան շինեալ է եկեղեցի սուրբ ի մէջ Հայաստանեայցս, զոր հիմնեցոյց Հոգին սուրբ ի ձեռն առաքելոցն, եւ աւարտեաց ի ձեռն մեծին Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ, եւ կամք մնամք ի նոյն խոստովանութիւն հաւատոյ հաստատութեան մինչեւ ցայսաւր, ճշմարիտ աւանդութեանցն աւանդապահք եղեալք մինչեւ յաւիտեան: Վասն որոյ ըստ այսմ ուղղափառ եւ ճշմարիտ հաւատոյ բանի հետեւող լեալ սուրբ Լուսաւորչին մերոյ եւ նորին որդւոցն` արանց Աստուծոյ սրբոց, որք հոգւովն Աստուծոյ յաջորդեցին զաթոռ նորա, եւ զնոյն ճշմարիտ աւանդութիւն հաւատոյ հաստատեցին ի մեզ, եւ մեք ընկալեալ ստուգութեամբ ի հարցն մերոց սրբոց:

Խոստովանիմք զմի ի սրբոյ Երրորդութենէն զՄիածին Որդին, զիսկական եւ զանսկզբնական ծնունդն հայրական, զփառակիցն Հաւրն եւ Հոգւոյն սրբոյ, զԱստուածն ճշմարիտ յԱստուծոյ ճշմարտէ, ինքնայաւժար կամաւք, հաճութեամբ Հաւր եւ Հոգւոյն սրբոյ խոնարհեալ յանպատում բարձրութենէն, եւ իջեալ յանգագաթնելի դիտանոցէն յարգանդ ամենասուրբ Կուսին, եւ խառնեաց ի բնութենէ մերմէ իւր մարմին ճշմարտապէս ի կուսական արենէ, եւ միացեալ ի նմա բնութեամբ, եղեւ մարդ ստուգապէս ի զաւակէ Դաւթի. ոչ մարդ առեալ, կամ ի մարդ բնակեալ, որպէս եւ թւեցաւ ասել Նեստորի եւ Փղաբիանոսի Անկիւրացւոյ, այլ որպէս Աստուածաբան Գրիգոր ասէ, առ Կղոդիանոս ճառին, թէ` Ըստ բնութեան միաւորեալ եւ ընդ նմին ստեղծեալ եւ միացեալ, եւ որ զայս ոչ ասէ, եղիցի ունայն ի լաւագոյն զաւրութենէն եւ լի հակառակաւն:

Եւ արդ ահա ըստ բնութեան միաւորեալն ընդ աստուածութեանն ասաց ստեղծանիլ զմարմնոյն խառնումն, եւ լինել մի բնութիւն, եւ մի Աստուած միաւորութեամբն եւ խառնմամբն, եւ մի կամք եւ մի դէմ, եւ մի Որդի Միածին, մարմնացեալ Բանն Աստուած, զի ոչ յաւելաւ թիւ Երրորդութեանն, եւ ոչ նուազեաց, այլ որպէս էրն, կայ եւ մնայ յաւիտեան: Ոչ աւտար բնութիւն, եւ ոչ աւտար կամք, եւ ոչ աւտար գործ թուակցեալ սրբոյ Երրորդութեանն, այլ որպէս նախ քան զմարմնանալն Որդւոյ մի կամք եւ մի գործ եւ մի բնութիւն էր սուրբ Երրորդութեանն, եւ երեք դէմք. այսպէս եւ յետ մարմնանալոյ Բանին Աստուծոյ, մի բնութիւն, եւ մի կամք, եւ երիս դէմս սրբոյ Երրորդութեանն, ոչ առաւելեալ եւ ոչ նւազեալ վասն մարմնանալոյ Որդւոյն:

Այլ որպէս հուր ըմբռնեալ զնիւթ ոսկւոյն խառնեալ ի նա, ոչ յաւելու բնութիւն հրոյն եւ ոչ նուազէ վասն ոսկւոյն, որ միացաւն եւ խառնեցաւն ի հուր անդր, այլ նոյնպէս կայ մնայ բնութիւն հրոյն, եւ գործ նորա որպէս էրն իսկ. եւ զոսկին զոր ըմբռնեաց` հրացոյց ամենեւին ամենայն իրաւք, եւ ի ցրտութենէն ջերմացոյց զնա, եւ յանլուսաւորութենէն` լուսաւոր եւ ճառագայթարձակ գործեաց, եւ յանազդողութենէն` ազդող եւ ներգործող տիրապէս զնա արար, ոչ ի միջոյ բարձեալ զնիւթ ոսկւոյն, այլ պահեալ զնա ի նիւթութեանն, եւ այնպէս արար զնա ամենեւին հուր եւ բնութիւն հրային, եւ ամենայն տկար եւ ապականացու եւ նուազ բնութիւն` ի բաց բարձաւ ի նմանէ: Եւ այլ նիւթոյ, որ ըմբռնի ի հրոյ թէ փայտ եւ եթէ այլ ինչ, եւ ոչ կոչի փայտն` փայտ յետ խառնման հրոյն, այլ հուր եւ կրակ, կայծ եւ լոյս, որ լուսաւորէ զմերձեցեալսն, եւ առաջին անուանքն եւ բնութիւնն եւ կամքն եւ գործն ի բաց բարձեալ լինի ի նմանէն ըմբռնմամբ հրոյն, եւ զգենու զանուանսն եւ զբնութիւնս, զներգործութիւն եւ զորպիսութիւն հրոյն ամենայն իրաւք:

Այսպէս Աստուած Բանն` հուրն ահաւոր եւ իմանալի, յորժամ նախաշաւղութեամբ Հոգւոյն սրբոյ էջ ի յարգանդ անապական Կուսին, եւ առեալ ի նմանէ մարմին եւ հոգի եւ միտք մարմնայինք եւ խառնեալ միացոյց ի հուր աստուածութեան իւրոյ եւ արար ամենեւին Աստուած եւ բնութիւն աստուածային: Ոչ ի միջոյ ի բաց բարձեալ եւ ծախեալ, եւ ոչ յանմարմնութիւն փոփոխելով, այլ պահեալ զմարմինն յէութեան ըստ որում շաւշափեցին առաքեալքն: Արար զնա ամենեւին ըստ բնութեան Աստուածութեան իւրոյ յարգանդի սրբոյ Կուսին, եւ ոչ եթող զմարմինն մնալ ըստ իւրութեան տկար եւ անզաւր բնութեանն ի խառնիլն եւ ի միանալն ի նմա, որպէս ոմանք կարծեն չարափառութեամբ. այլ անիմաց եւ անասելի արագութեամբ, ի հողեղինէն` հրեղէն, եւ ի մարդկեղինէն աստուածեղէն, եւ յարարականէն` արարչական, եւ ի ծառայականէն ազատ արարեալ զմարմինն` զոր էառն ի մէնջ` եւ ազատիչ բոլորից եւ Տէր ամենայնի, եւ ի մեղանչականէն` անմեղական եւ քաւիչ ամենայն մեղուցելոց, եւ յապականացուէն` անապական, եւ ի տկարութենէն` ամենազաւր, եւ յանբաւականութենէն` ամենաբաւական, եւ  յանկարութենէն` ամենակարող, եւ յանգէտ բնութենէ մերմէ` ամենագէտ եւ գիտութեանց տուող ամենեցուն, եւ ի կարաւտականէս` անկարաւտական եւ լցուցիչ ամենայն կարաւտութեանց վերնոց եւ ներքնոց արարեալ զիւր մարմինն յառնուլն ի կուսէն, եւ յանփառութենէս` տէր փառաց եւ սքանչելի եւ ահաւոր փառաւք փառաւորեալ ի բոլորից, եւ յանարգութենէս ի պատիւ ամենագովելի բարձրագոյն եւ աստուածային, եւ յանիմաստէն` ամենաիմաստ եւ տուիչ ամենայն իմաստութեան մարմնաւորաց եւ անմարմնոց, եւ յանիծականէն` ամենաւրհնեալ եւ լուծիչ անիծից առաջին Ադամայ, եւ աղբիւր աւրհնութեան բոլոր  բնութեան մարդկան մարմինն Քրիստոսի, ըստ այնմ եթէ, Աւրհնեալ է պտուղ որովայնի քո, եւ յեղծականէն անեղծական եւ ստացիչ եւ նորոգիչ ամենայն եղծութեանց, եւ ի խաւարատեսակ բնութենէս` անմատոյց եւ ճշմարիտ լոյս, մարմին Բանին՝ որ լուսաւորէ զամենայն մարդկային բնութիւնս եկեալ յաշխարհս յաղագս ճշմարիտ եւ անմատոյց լուսոյն միաւորութեան:

Վասն որոյ փայլումն մարմնոյն ի լերինն անմատոյց լեալ աշակերտացն զգետնեալք եղեն, եւ ի չարութենէ մերմէ առեալ ոչ զչարութիւն այլ զմարմինս մեր ամենաբարի զնա արար, եւ աղբիւր ամենայն բարութեանց, եւ ի մահկանացուէն անմահական, մանաւանդ խափանիչ մահու եւ տուիչ կենաց վերնոց եւ ներքնոց: Որպէս ասէ Եփրեմ ի գիրս հաւատոցն, Բանն Աստուած լոյս եւ կեանք, բնութեամբ իւրով եկն միացաւ ի մարմնի, որ ոչ էր բնութեամբ իւրով Բան եւ ոչ լոյս եւ ոչ կեանք, այլ յորմէհետէ միացաւ ի նմա Բանն Աստուած, եղեւ այնուհետեւ մարմինն լոյս եւ կեանք եւ նոյն իսկ Բան է միութեամբ: Եւ դարձեալ ասէ Մարմին նորա ի կուսէն առաւ, այսաւր է բղխումն որ բղխէ զկեանս ամենայն բնութեանց վերնոց եւ ներքնոց: Արդ զամենայն՝ որ ինչ վայել է միայնոյ աստուածային բնութեանն եղեւ եւ մարմին նորա խառնմամբն եւ միաւորութեամբն՝ Աստուած ճշմարիտ, եւ որ ինչ վայելուչ է Աստուծոյ տիրապէս եղեւ եւ մարմինն, ոչ որոշաբար, այլ միեղինաբար, միանձնաբար, մի դէմ, մի բնութիւն, մի կամք, մի ներգործութիւն՝ մարմնացելոյ Աստուծոյ Բանին:

Եւ ե՞րբ եղեւ մարմին Բանին համաբնութիւն նմա, եւ կոչեցաւ մի բնութիւն, եւ մի դէմ Յիսուսի Քրիստոսի: Ոչ եթէ յետ խաչին եւ յետ յարութեանն եղեւ մի բնութիւն եւ մի դէմ մարմնացեալ Բանն, որպէս ոմանք չարափառութեամբ եւ ամպարշտութեամբ յանդգնեցան ասել. զոր քա՜ւ եւ մի՛ լիցի զմտաւ ածել քրիստոնէից, այլ անդստին իսկ յարգանդէ սրբոյ Կուսին ի մարմնանալ Բանին, ամենայն ինչ որ ինչ Բանն էր միշտ, եղեւ մարմին նորա յորովայնի անդ սրբոյ Կուսին, ըստ որում ասէ Աթանաս եթէ, Բանն մարմին եղեւ զի մարմինն եղիցի Աստուած Բան: Եւ Գրիգոր Նիւսեայ գրէ առ Թէոփիլոս Աղեքսանդրի եպիսկոպոս, Թէ ամենայն որ ինչ տկար եւ ապականացու բնութիւն էր, խառնեալ ընդ աստուածութեանն՝ եղեւ որ ինչ աստուածութեանն էր միշտ: Եւ արդ տես հաւաստի զգուշութեամբ, զի ի մարմնանալ Բանին ստուգութեամբ ասէ ինքն Աթանաս, զմարմինն Աստուած Բան լեալ:

Արդ ե՞րբ մարմնացաւ Բանն, ո՞չ ապաքէն յարգանդի Կուսին, եւ արդ յայտ է թէ եւ յարգանդի Կուսին եղեւ մարմինն՝ Աստուած Բան: Քանզի յիջանել Բանին Հաւր ի մեր բնութիւնս իսկ եւ իսկ ի նոյնժամայն, անիմաց արագութեամբ էառ մարմին ի նուազ բնութենէ մերմէ՝ Աստուծոյ ահաւոր բնութիւնն հայրական Բանին, ստուգութեամբ եւ ճշմարիտ սերտութեամբ: Արդ ու՞ր իցէ երկուց բնութեանցն կարծիս յետ միաւորութեանն, եւ ոչ ուրեք: Տես դարձեալ եւ զասացածն երանելոյն Նիւսեայ Գրիգորի՝ զուգաձայն Աթանասի, զի զամենայն տկար եւ զապականացու բնութիւն խառնեալ յաստուածութիւնն ասաց լինել որ ինչ աստուածութեանն էր միշտ, եւ ու՞ր խառնեցաւ ապականացու բնութիւնն մարդկան՝ յանապական բնութիւն աստուածութեանն: Ո՞չ ահա յայտ է հաւաստեաւ եթէ յորովայնի կուսին եղեւ խառնումն, ապա ուրեմն յայտ է ստուգութեամբ, եթէ յորովայնի անդ կուսին եղեւ մարմինն, որ ի Մարիամայ առաւ, աստուածային եւ անապական բնութիւն, եւ ամենայն ինչ՝ որ ինչ աստուածութեանն էր միշտ, որպէս վկայեաց Գրիգոր Նիւսեայ:

Եւ արդ ահա յայտ է եթէ որք՝ յառաջ քան զխաչելն եւ զյարութիւնն մարդկային տկար եւ ապականացու եւ մահկանացու բնութիւն ասեն, եւ կարաւտական եւ անփառաւոր զմարմինն Քրիստոսի, արդարացուցանեն նոքա զՆեստոր, եւ զՊաւղոս Սամուստացի, եւ զԴէոդորոս Տարսոնացի, եւ զԹէոդորիտոս Կիւրոս քաղաքի եպիսկոպոս, եւ որք նման սոցին ասացին մարդ ծնեալ ի կուսէն, եւ մահկանացու բնութիւն չարչարեալ ի խաչին, եւ կամ որ բնակարան Բանին ասացին զմարմինն, եւ ոչ միութիւն բնութեանն ըստ սահմանի գրոց սրբոց: Եւ կատարի ի վերայ նոցա ասացեալն ի սուրբ Լուսաւորչէն մերմէ մեծէն Գրիգորէ, թէ՝ Որք ի մարմինն հաւատացին, ծանոյց նոցա զաստուածութիւնն իւր, եւ որք ի մարմնոյն գթեցին՝ ուրացան զբնութիւն նորա, զանկոխն գնացին եւ զարտուղի անկան:

Տեսանե՞ս զի հաւատալն ի մարմինն, ա՛յն է Աստուած ճշմարիտ եւ անմահ եւ անապական, ըստ բնութեան Բանին խոստովանել զմարմինն: Իսկ գայթակղելն ի մարմինն այն իսկ է մարդկային՝ տկար մահկանացու եւ ապականացու բնութիւն ասել զմարմինն Բանին յետ միաւորութեանն: Տեսանե՜ս զի ուրացողս աստուածութեանն ասէ զգայթակղեալսն ի մարմնոյն հրէաբար, որ բնակարան իմն համարին զմարմինն, եւ ոչ միութիւն բնութեամբ: Զի եթէ երկու բնութիւն է Քրիստոս յետ միաւորութեանն՝ ապա ուրեմն, ոչ ճշմարիտն Աստուած ծնաւ ի կուսէն, այլ մարդ ապականելի՝ որպէս ասաց Նեստոր, եւ ոչ Տէրն փառաց խաչեցաւ (Ա Կոր. Բ 8), որպէս վկայէ առաքեալն Պաւղոս, այլ ծառայ մահկանացու, եւ մարդկային տկար եւ անփառաւոր բնութիւն, որպէս ասաց հակառակն առաքելոյն Պաւղոսի վատաշուէրն Սամուստացին:

Եւ եթէ այդպէս է, ուրեմն ստեցին առհասարակ վերինք եւ ներքինք: Նախ ստեցին մարգարէքն. զի Աստուած հզաւր եւ անմահ եւ անհամեմատ ասացին զայսաւրածին մանուկն՝ որ ի կուսէն ծնաւ: Ստեցին եւ հրեշտակք, Տէր եւ փրկիչ ասելով զծնեալն ի քաղաքի Դաւթի, եւ Փառք ի բարձունս Աստուծոյ երգելով, որ եկն յերկիր առնել խաղաղութիւն եւ հաշտութիւն մարդկան: Ստեցին եւ մոգքն, զի թողեալ զկռապաշտութիւն դիմեցին յերկրպագութիւն ճշմարտին Աստուծոյ, եւ ահա եկեալ մահկանացու եւ ապականացու բնութեան երկրպագեցին, եւ ի մոլորութենէ ի մոլորութիւն փոխեցան, զի ոչ եթէ զմերկ եւ զանմարմին Բանն տեսին յայրին եւ երկրպագեցին, քա՜ւ լիցի, այլ զմարմնացեալ եւ զմարդացեալն տեսին, զոր տեսին՝ նմին երկրպագեցին: Եւ արդ եթէ երեւելի մարմինն, զոր տեսին մահկանացու եւ ապականացու, եւ մարդկային տկար բնութիւն էր, յայտ է եթէ մարդոյ երկրպագեցին եւ ոչ Աստուծոյ ճշմարտի, եւ ի նոյն կռապաշտութիւն զանգեալք եղեն՝ յորում էինն: Եւ եթէ այդպէս է, ընդ նոսին եւ զաւրք երկնից մոլորեցան, զի փոխանակ աստուածային անմահ եւ անապական բնութեանն, մահկանացու եւ ապականելի մարդոյ բնութեան երկրպագեցին:

Յետ այսորիկ ստեաց եւ ինքն Հայր, զի ի վերայ Յորդանանու ձայնեաց ժողովրդեանն Հրէից, թէ Դա՛ է իմ Որդի՝ (Մատթ. Գ 17, ԺԷ 5, Ղուկ. Թ 35, Մարկ. Թ 6, Բ Պետ. Ա 17) զոր տեսէքդ ի միջի ձերում ծնեալ ի Մարիամայ: Եւ Հրէայքն՝ ոչ եթէ զանմարմին Բանն տեսին ի Յորդանան, այլ զմարմնացեալ, եւ զոր տեսանէին՝ զնոյնն գիտացին վկայեալ ի Հաւրէ Որդի նորա լինել երեւմամբ սուրբ Հոգւոյն, եւ ահա եթէ զոր տեսինն՝ այն ապականացու եւ մահկանացու եւ տկար եւ մարդկային կարաւտական բնութիւն էր, ապա ստեաց Հայր, ընդ նմին եւ Հոգին սուրբ: Պարտ է ասել Հաւր, եթէ ի դմա է իմ Որդին, եւ ոչ ասել եթէ՝ Դա՛ է, եւ խաբել զմարդիկ: Եւ եթէ այդպէս է, ստեաց եւ ինքն Որդի, զի ասաց կուրին, եթէ Տեսեր զՈրդի Աստուծոյ եւ որ խաւսիդ ցքեզ նա՛ է (տե՚ս Յովհ. Թ 37), եւ ահա կոյրն զմարմինն ետես միացեալ Բանին, եւ ոչ եթէ զմերկ Բանն, եւ եթէ տեսանելի մարմինն այլացեղ բնութիւն էր քան զմիացեալն ի նմա Բան, մահկանացու մարդոյ եւ ապականելի, ապա ստեաց ճշմարտութիւնն ասելով կուրին, թէ՝ Տեսեր զՈրդին Աստուծոյ, պարտ եւ արժան էր ասել, թէ յԻս է Որդին Աստուծոյ, եւ ոչ ասել, թէ Զոր տեսեր՝ դա՛ է Որդի Աստուծոյ, եւ խաբել զնա, եւ զբոլոր արարածս:

Իսկ եթէ զայս խորհել կամ զմտաւ ածել յոյժ անզգամութիւն է եւ խորին ամպարշտութիւն, եւ անդր քան զամենայն հայհոյութիւնս դիւաց եւ հաւր նոցա սատանայի, ստութիւն դնել անսուտն Աստուծոյ Հաւր կամ ճշմարտութեան Հոգւոյն սրբոյ, կամ Միածնի Որդւոյն Աստուծոյ, կամ ամենայն սրբոց նորա, որք վկայք եւ քարոզք եղեն մարդեղութեան նորա, եւ եզական եւ միական կոչմամբ դաւանեցին զմարմնացեալ եւ զմարդացեալ Բանն Աստուած, զծնեալն ի սուրբ Կուսէն, եւ զմկրտեալն ի Յորդանան, զբեւեռեալն ի խաչին, մի բնութիւն, մի կամք, մի ներգործութիւն, մի դէմ, մի Որդի, ըստ որում վկայեաց Հայր, թէ՝ Դա՛ է իմ Որդի՝ (Մատթ. Գ 17, ԺԷ 5, Ղուկ. Թ 35, Մարկ. Թ 6, Բ Պետ. Ա 17) զոր տեսանէքդ, եւ Հոգին երեւեալ ի վերայ աստուածախառն եւ աստուածացեալ մարմնոյն, հաստատեաց զվկայութիւն Հաւր ի նա, եւ հրեշտակք զգուշութեամբ պաշտեցին եւ երկրպագեցին մարդացելոյն, եւ երեւելոյն յերկրի, իբրեւ Տեառն իւրեանց եւ Աստուծոյ, ըստ այնմ եթէ՝ Մատեան հրեշտակք եւ պաշտէին զնա: Եւ մոգքն երեւեցելոյն երկիր պագին, իբրեւ Աստուծոյ ճշմարտի, ոչ որոշեալ բնութիւն ի բնութենէն, եւ ոչ մտածութեամբք հատեալք, այլ զերեւեալն՝ Աստուած գիտացին, եւ այնպէս միոյ բնութեան եւ միոյ Որդւոյ մարմնացելոյ մատուցին զերկրպագութիւն:

Վասն որոյ եւ մեք ընդ նոսին հետեւեալք ձայնին Հաւր, երեւմամբ սուրբ Հոգւոյն, եւ վկայութեան Որդւոյ յաղագս իւր, ունկնդիր եղեալ ամենայն սրբոցն նորա, մարգարէից եւ առաքելոց, եւ սրբոց վարդապետաց եկեղեցւոյ, խոստովանիմք հանգոյն նոցա, մի որդի, եւ մի բնութիւն, մարմնացելոյ եւ մարդացելոյ Բանին Աստուծոյ՝ անշփոթ եւ անքակ միութեամբ, անբնդոր եւ անբաժին խառնմամբ միացեալ, եւ մի լեալ յարգանդի Կուսին. եւ այսպէս անապական եւ անմահ եւ ամենազաւր մարմնով ծնաւ ի Կուսէն, եւ նոյն մկրտեցաւ ի Յորդանան, եւ նոյն բեւեռեցաւ ի խաչին, եւ նոյն եդաւ ի գերեզմանի, եւ նոյն յարեաւ ի մեռելոց, եւ նոյն համբարձաւ յերկինս, եւ նոյն նստաւ ընդ աջմէ Հաւր, եւ նոյն գալոց է:

Վասն որոյ եւ Կոյսն՝ Աստուածածին՝ եւ ոչ մարդածին, եւ անապականածին՝ եւ ոչ ապականածին. վասն որոյ եւ ինքն մնաց անապական, զի անհնար է ապականացու եւ մահկանացու մարմնոյ ծնելոյ, զծնաւղն անապական պահել: Իսկ եթէ յամառեսցի ոք մահկանացու եւ ապականացու ասել զմարմինն, յայտ է թէ զԿոյսն բարձրագոյն կամի առնել քան զծնեալն ի նմանէ Եմմանուէլ, որ թարգմանի ընդ մեզ Աստուած: Իսկ եթէ ամպարշտութիւն է ասել զկոյսն մեծ քան զծնեալն ի նմանէ Աստուած, ապա ուրեմն ծնաւղն վասն ծնելոյն ի նմանէ եղեւ անապական, ուստի հարկ է ինքեան, որ զծնաւղն անապական պահեաց, թէ եւ ինքն տիրապէս էր անապական եւ անմահ մարմին եւ Աստուած ճշմարտութեամբ:

Վասն որոյ եւ Յորդանան աստուածակոխ եւ ոչ մարդակոխ, աստուածային բնութեամբն մկրտեալ, որպէս ասէն Աթանաս, եւ ոչ մարդկային տկար եւ ապականացու բնութեամբ, որպէս թուեցաւ ասել Նեստորի, եւ նմանեաց նորին: Եւ խաչն աստուածընկալ աստուածախաչ, եւ զենարան Միածնին Աստուծոյ, եւ ոչ մարդընկալ եւ մարդախաչ եւ մարդազենակ, այլ որպէս ինքն Տէրն ասաց յաղագս իւր, թէ՝ Զմի որդին հաւր զսիրելին, զեկեալն ի հաւրէ առ մշակսն հանին արտաքոյ այգւոյն եւ սպանին (տե՚ս Ղուկ. Ի 15): Վասն որոյ Հրէայքն աստուածասպանք՝ եւ ոչ մարդասպանք, զի զմի զՈրդին Հաւր զսիրելի Միածինն ասաց սպանեալ Հրէիցն, եւ ոչ զմարդ ոք ապականացու: Յաղագս այնորիկ Հրէայքն աստուածուրացք եւ ոչ մարդուրացք, որպէս վկայեաց Մովսէս, թէ՝ Տեսանիցէք զկեանս ձեր կախեալ զփայտէ առաջի աչաց ձերոց (տե՚ս Բ Օր. ԻԸ 66): Արդ Հրէայքն, ոչ զանմարմին Բանն տեսին կախեալ զփայտէ: Ո՞վ յանդգնեսցի ասել զայս: Եւ արդ ահա յայտ է թէ զմարդացեալ Բանն տեսին կախեալ ի խաչին եւ ոչ հաւատացին, եւ ահա զերեւելի եւ զտեսանելի զմարմինն խառնմամբ եւ միութեամբ Բանին միատեսակ կեանս անուանեաց Մովսէս: Արդ ո՜վ ամպարշտեսցի յանդգնել եւ զկեանսն մահկանացու ասել կամ ապականացու, եւ ոչ դեւք ասեն զայս, թող թէ այլ ոք: Վասն որոյ եւ գերեզմանն աստուածընկալ եւ ոչ մարդընկալ, զի մի փոխանակ կուսին՝ գերեզմանն երեւեսցի աստուածածին: Այլ զոր Կոյսն ծնաւ, խաչն նմին վերամբարձող եղեւ եւ զնոյնն գերեզմանն յինքն ընկալաւ, եւ զնոյնն արտաքս ետ, ոչ առաւելեալ եւ ոչ նուազեալ ի գերեզմանի անդ, այլ որպէս եմուտ ի գերեզմանն, նոյնպէս ել առանց յաւելման եւ պակասութեան:

Իսկ եթէ երկուս բնութիւնս էր Քրիստոս նախ քան զխաչն, որպէս ասաց Լեւոն Հռոմայեցի, եւ մարդկայնով բնութեամբ չարչարեցաւ եւ թաղեցաւ, եւ ապա աստուածային բնութեամբ յարեաւ, յայտ է թէ փոխանակ Կուսին, գերեզմանն եղեւ աստուածածին, եւ սուտ են, որք զՄարիամ անուանեն Աստուածածին, զի ահա թէ մարդկային բնութիւն ծնաւ ի նմանէ, եւ մարդածին է նա յաւէտ քան աստուածածին, որպէս թուեցաւ ասել Նեստորի: Իսկ գերեզմանն աստուածածին փոխանակ Մարիամայ՝ որպէս թուեցաւ ասել Յունաց: Ապա եթէ ամպարշտութիւն է փոխանակ սրբոյ Կուսին՝ զգերեզմանն ասել աստուածածին, ուրեմն յայտ է թէ մի բնութիւն էր նախ քան զխաչն, յետ անշփոթ միաւորութեանն աստուածային միայն: Քանզի մարդկային բնութիւնն եղեւ Աստուած խառնմամբ Բանի յարգանդի կուսին, եւ նոյն միոյ աստուածային բնութեան ծնաւղ Կոյսն, վասն որոյ Աստուածածին խոստովանեալ է ի վերնոց եւ ի ներքնոց, եւ նոյն մի բնութիւն անշփոթ եւ անքակ միաւորութեամբ ծնեալ ի կուսէն, մկրտեցաւ ի Յորդանան, եւ նոյն միով բնութեամբ չարչարեցաւ եւ մնաց անչարչարելի, եւ մեռաւ, եւ մնաց անմահ, ըստ որում եղանակի ինքն միայն գիտէ, եւ նոյն միով բնութեամբ եդաւ ի գերեզմանի, եւ նոյն միով բնութեամբ յարեաւ, ոչ առաւելեալ եւ ոչ նուազեալ, եւ նոյն բնութեամբ կայ եւ մնայ յաւիտեան, որպէս ինքն վկայեաց վասն իւր յետ յարութեանն, ասէ. Շաւշափեցէք զիս եւ տեսէք, զի ես նոյն եմ, որպէս էի եւ նախ քան զխաչն՝ եւ  ոչ փոփոխեցայ (Ղուկ. ԻԳ 39): Եւ Պաւղոս գոչէ ասելով. Յիսուս Քրիստոս երէկ եւ այսաւր, նոյն եւ  յաւիտեանս (Եբր. ԺԳ 18): Եւ Պետրոս՝ գլուխն առաքելոց ասէ, Մարմին նորա ոչ ետես զապականութիւն (Գործ. Բ 31): Եւ Աթանաս Աղեքսանդրացի ասէ, յարեաւ յանկարծակի երեքաւրեայ, ոչ տեսանելով զապականութիւն, զոր աւրինակ եւ էր յառաջագոյն:

Արդ զի՞արդ ոք լրբիցի ասել անպահպան բերանով մահկանացութիւն, կամ ապականութիւն, կամ տկարութիւն, կամ կարաւտութիւն յաստուածեղէն մարմին Բանին, նախ քան զխաչն լինել հարկաւորութեամբ, զի ահա որ Քրիստոսիւն խաւսէր Պաւղոս, յայտնապէս ձայնեաց մեզ, թէ Յիսուս Քրիստոս՝ որպէս այսաւր է յետ յարութեանն, նոյնպէս երէկ էր նախ քան զչարչարանսն, նոյնպէս կայ եւ մնայ յաւիտեան: Արդ եթէ այսաւր յետ յարութեանն իշխէ ոք մահկանացութիւն կամ ապականութիւն, կամ որ ինչ հարկաւոր է մարդկային բնութեանս ասել մարմնոյ Բանին, զնոյն իմասցի եւ յառաջ քան զխաչն լինել նմա: Ապա եթէ ամպարշտութիւն է հարկաւոր կիրս մարդկայինս խորհել յետ յարութեանն ի մարմին Բանին, ամպարշտութիւն է եւ նախ քան զխաչն ասել ինչ հարկաւորաբար ի մարմին Բանին, այլ կամաւորութեամբն զամենայն որպէս  զԱստուած: Զոր աւրինակ եւ յետ յարութեանն, նոյնպէս եւ նախ քան զյարութիւնն միաւրինակ ասաց լինել զնա Պաւղոս, եւ նոյնպէս մինչեւ յաւիտեան: Եւ արդ՝ զոր ինչ իմանայ ոք եւ ասէ Բանին, նոյն հանդիպի եւ մարմնոյն լինել յետ մարմնանալոյ Բանին. եւ զոր ինչ իմանայ ոք եւ ասէ մարմնոյն, նոյն հանդիպի եւ Բանին լինել յետ մարմնանալոյն: Քանզի մի իսկ է մարմինն եւ Բանն՝ որոյ մարմին է: Որպէս վկայէ երանելին Եփրեմ. եթէ ոչ մի իսկ անջատումն Բանին եւ մարմնոյ նորա յաստուածային գիրս, այլ է եւ մի բնութիւն, մի դէմ, մի զաւրութիւն, բոլորն Աստուած եւ բոլորն մարդ, նոյն ինքն բնութիւն նորա:

Տեսանե՜ս զի զբոլոր անձն Քրիստոսի՝ Աստուած ասաց. եւ զբոլոր անձն  նորա դարձեալ՝ մարդ, եւ ոչ զկէս անձին նորա մարդ, եւ զկէս անձին նորա Աստուած, որպէս թուեցաւ ասել Նեստորի եւ նմանեաց նորա, այլ զերկոսին անուանսն միում անձին եւ միում բնութեան սահմանեաց, եւ ոչ միայն զերկոսին անուանսն միում բնութեան եւ միում անձին ասաց լինել, այլ զամենայն անուանսն Քրիստոսի՝ միում երեսաց եւ միում բնութեան սահմանեն գիրք: Այսինքն զմա՜րդն, զԱստուա՜ծն, զգա՜ռն, զքահանա՜յն, զՏէ՜րն, զորդի՜ն Դաւթի, զճանապա՜րհն, զկեա՜նքն, զմիածի՜նն, զԲա՜նն, զվէ՜մն, զՈրդի՜ն Աստուծոյ, զմարգարի՜տն, զճշմարտութիւնն, զթագաւո՜րն, զհովի՜ւն, զլո՜յսն, զՅիսու՜սն, զՓրկի՜չն, զդու՜ռն, զՔրիստո՜սն, զԵմմանու՜էլն, զամենակա՜լն, եւ որ այլ եւս ասացեալ են անուանք խորհրդաբար գիրք սուրբք ի վերայ Քրիստոսի, ամենայն անուանքն միում անձին եւ միում բնութեան խոստովանեալ է ի գրոց սրբոց: Զի թէ զԱստուածն եւ զմարդն անուն բաժանես ի Քրիստոս, ապա հարկ լինի եւ ամենայն անուանցն բաժանիլ, եւ յայնժամ ոչ միայն յերկուս բաժանի Քրիստոս, այլ ի բազումս եւ յանհունս, այլ զայսպիսի զչարաչար բաժանմանց կարծիս ի բաց վճարեաց մեծ առաքեալն յասելն թէ, Որպէս մի է Աստուած եւ Հայր, այսպէս մի է Տէր Յիսուս Քրիստոս (Ա Կոր. Ը 6, հմմտ. Եփ. Դ 6): Վասն որոյ որպէս զմինն Հայր ոչ է հնար բաժանել յերկուս, այսպէս եւ ոչ զմի Որդին նորա Յիսուս Քրիստոս՝ հնար է բաժանել (ընդ) յերկուս. քանզի մի խոստովանեալ է ի Պաւղոս, եւ երկուութեան տեղի ոչ գոյ ի նմա:

Յաղագս որոյ Կիւրեղ Աղեքսանդրացի յայս հայեցեալ ասէ, Եթէ ոք յերկուս երեսս, կամ յերկուս զաւրութիւնս բաժանեսցէ զբարբառ աւետարանչացն եւ զառաքելոցն եւ զմարգարէիցն գրեալսն վասն Քրիստոսի, եւ կամ որ իւր ինքեան Քրիստոսի վասն իւր է ասացեալ, եւ զոմանս մարդոյ ուրոյն իմանայցէ արտաքս ի Բանէն, իբր յարելութեամբ, եւ զոմանս աստուածաբար միայնոյ Բանին Աստուծոյ Հաւր, նզովեա՜լ եղիցի:

Տեսանե՜ս, զի միում դիմի, եւ միում երեսաց, եւ միում բնութեան սահմանէ զամենայն զգրեալսն որ վասն Քրիստոսի, եւ զոչ այսպէս ասացողսն սաստկապէս նզովեաց: Զնոյն եւ Աստուածաբան Գրիգոր միում անձին եւ միում բնութեան դնէ զամենայն յառ Կղաւդիանոս ճառին, սաստկապէս նախատելով զԱպողինար, որ բաժանմամբ իմանայր զներգործութիւնսն Քրիստոսի, զոմանս մարդկութեանն իմանալով եւ զոմանս աստուածութեանն: Իսկ ինքն միում դնէ զամենայն եւ ի ճառին որ ընդդէմ Արիանոսացն ասէ, զբովանդակն աստուածաբար լինել զգործսն Քրիստոսի, զբարձրագոյնսն նորին ինքեան Քրիստոսի բնութեամբ ըստ վայելուչ բանի, իսկ զնուազագոյնս նորուն դարձեալ ինքեան Քրիստոսի կամաւորութեամբ եւ տնաւրինաբար, այլ ոչ հարկաւորութեամբ, այլ աստուածային իշխանութեամբ. ապա ուրեմն ամենայն ինչ որ ինչ Բանն էր ի սկզբանէ, նոյնպէս եղեւ եւ մարմինն խառնմամբն եւ միաւորութեամբն յարգանդի անդ Կուսին: Որպէս գրէ սուրբն Եփրեմ, թէ անբաժանելի եւ անորոշելի է յիւրմէ մարմնոյն Աստուած Բանն, միաւորութեամբն ըստ բնական համագոյութեան Բանին առ Հայր, վասն զի հաւասար է անուանն եւ մարմին նորա, եւ եթէ ոչ հաւասարեաց ամենայնի՝ ի բաց եկաց յաստուածութենէն, եւ ոչ Բանն երկրպագեսցի, այնուհետեւ սուտ գտանիցի, եւ անդուստ եւ աստուածային գիրք եթէ՝ Բանն մարմին եղեւ (Յովհ. Ա 14):

Տե՛ս դարձեալ եւ աստանաւր ամենայն զգուշութեամբ զի հաւասարիլ ասաց ամենայնիւ բնութեամբ եւ անուամբ եւ գործով զմարմին Բանին բնական գոյութեանն Հաւր, իսկապէս եւ ճշմարտութեամբ. զոր աւրինակ ունի ասէ Բանն զբնական համագոյութիւնն առ Հայր, նոյնակշիռ պայմանիւ ասէ եղեւ մարմին նորա հաւասար համաբնութիւն Բանին միաւորութեամբն. եւ ի վերայ եբեր թէ, Որ ոչ խոստովանի հաւասարեալ ամենայնիւ բնութեամբ բնական համագոյութեան Բանին զմարմին նորա, այնպիսին ի բաց ուրացաւ զաստուածութիւնն, եւ ոչ երկրպագող է նա Բանին: Եւ որ ոչ ասէ բնութեամբ եւ ճշմարտապէս աստուածացեալ զմարմինն միաւորութեամբն յարգանդի Կուսին, սուտ առնեն ասէ զգրեալն՝ Բանն մարմին եղեւ (Յովհ. Ա 14):

Եւ դարձեալ ասէ Եփրեմ ի գիրս հաւատոցն՝ այսպէս. թէ՝ Բանն Աստուած միացաւ ի մարմինն, եւ հաղորդեցաւ մարմինն ընդ Աստուած Բանն, եւ է Աստուած ճշմարտութեամբ մարմինն ըստ բնութեան Բանին եղեալ որ միացաւ ի նա: Վասն որոյ հարկ եղեւ զի առցէ Բանն Աստուած զանուն մարմնոյն, որպէս եւ մարմին ա՛ռ ստուգապէս զանուն Բանին Աստուծոյ, եւ որպէս եղեւ հաղորդութիւն եւ խառնումն երկոցունց մի բնութիւն եւ մի միաւոր: Տե՛ս զի ըստ բնութեան Բանին ասաց լինել զմարմինն Աստուած ճշմարիտ միաւորութեամբն: Սոյնպէս եղեն եւ անուանքն երկոքեան Բանին եւ մարմնոյն, մի անուն, միակամ, եւ ի վերայ բերեալ ասէ, թէ՝ Յաղագս խառնմանն մի բնութիւն միաւոր, ամենայն հարկաւորութեամբ անուանք երկոքեան միոյ բնութեան, մի անուն եւ մի միաւոր:

Արդ զիա՜րդ ոք իշխէ այլազան բնութիւն ասել մարմնոյն յետ միաւորութեանն: Քանզի ըստ բնութեան Բանին ասաց լինել զմարմինն ճշմարտութեամբ Աստուած միաւորութեամբն յարգանդի Կուսին, եւ մի բնութիւն սահմանեաց Բանին եւ մարմնոյ նորա ամենայն հարկաւորութեամբ: Եւ արդ ահա յայտ է թէ զոր ինչ իմանայ ոք յաղագս մարմնոյն ըստ հարկաւորութեան լինել, նոյնք հանդիպին եւ Բանին լինել՝ որոյ մարմինն է, եւ ամենայն որ ինչ Բանին է՝ նոյն ընթանայ ի Հայր: Իսկ եթէ ի Հայր ոչ է տկարութիւն եւ ոչ ապականութիւն, եւ ոչ կարաւտութիւն, եւ ոչ մահկանացութիւն, զի յոյժ ամպարշտութիւն է խորհել ինչ այսպիսի յէութիւնն Հաւր, ամպարշտութիւն ուրեմն է, այսպիսի ինչ ըստ հարկի բնութեան ի վերայ մարմնոյ Բանին իմանալ: Քանզի հաւասարիլ ասացին հարքն սուրբք զմարմին միութեամբ Բանին իսկական էութեանն Հաւր, անվրէպ նմանութեամբ համեմատել ամենեւին, ամենայն իրաւք:

Արդ՝ զայս ասելով ոչ ուրանամք զտնաւրինական կիրսն մարդկայինս՝ զոր կրեաց Որդի բաց ի մեղաց կամաւորութեամբ, եւ ոչ ի հարկէ, աստուածային իշխանութեամբ, եւ ոչ որպէս մեք: Քանզի մեք՝ որպէս ոչ կամիմք՝ քաղցնումք եւ ծարաւիմք, եւ աշխատիմք, եւ ննջեմք եւ երկնչիմք, եւ անգիտանամք, եւ որ այլն եւս սոցին նման կրեմք հարկաւորաբար առանց կամաց:

Իսկ Քրիստոս Աստուած ոչ այսպէս, այլ զոր ինչ իւր վայելուչ կամացն զհետ երթայր, որպէս արդարեւ իմանալի է զԱստուծոյ: Քանզի ոչ եթէ բնութեանն հարկի ի ներքոյ անկեալ էր նա, այլ ինքն էր Տէր, եւ շարժող բնութեան իւրոյ որպէս եւ կամէր: Քանզի ամենակարող զաւրութեամբ, եւ ամենազաւր իշխանութեամբ ամենայն ինչ զհետ կամաց նորա ընթանայր իբր Աստուծոյ ճշմարտի. զի կարող էր քաղցնուլ՝ երբ կամէր, եւ կարող էր ոչ քաղցնուլ. կարող էր ննջել, եւ կարող էր բնաւ ոչ ննջել. կարող էր վաստակել եւ ոչ վաստակել, կարող էր զարհուրել եւ ոչ զարհուրել, կարող էր չարչարիլ եւ ոչ չարչարիլ, կարող էր մեռանիլ եւ ոչ մեռանիլ, եւ զամենայն ինչ բաւական էր առնել որպէս զԱստուած, եւ կրեաց զամենայն կամաւորութեամբ առանց մեղաց՝ ողորմելով մեզ, եւ ելոյծ զամենայն որպէս զԱստուած զաւրութեամբ իւրով, որպէս գրէ սուրբն Կիւրեղ ի գիրս Գանձուն. Զի ոչ եթէ բնութիւնն զնա հարկեցուցանէր, այլ ինքն շարժէր զբնութիւնն իւր:

Ահա ցոյցք յայտնիք, զի աստուածային իշխանութեամբ ազատ ասաց զնա գոլ յամենայն մարդկային բնութեան հարկէ բերման, զի Աստուած ոչ հարկի ի ներքոյ անկանի, այլ ինքն է դրիչ հարկի, եւ լուծիչ ամենայն հարկաւորութեանց որպէս եւ կամի: Վասն այնորիկ ասէ Գրիգոր Աստուածաբան, թէ զամենայն կիրս աստուածաբար կրեաց, վասն զի կարող էր զինչ եւ կամէր, եւ վկայ այն՝ զի յետ քառասուն աւուր, ապա ասէ աւետարանիչն քաղցնուլ նմա, եւ ահա՛ ապայն յայտ առնէ՝ թէ յորժամ կամեցաւն՝ յայնժամ քաղցեաւ: Իսկ մեք եւ ի միում աւուր քաղցնումք, եւ ոչ եմք բաւական անկարիս լինել եւ ոչ մի աւր եւ ոչ մի ժամ: Իսկ նա անկարաւտ գոլով, զոր ինչ կամէր կարող էր առնել, որպէս ասէ սուրբ Լուսաւորիչն մեր երանելին Գրիգորիոս, թէ Յետ յարութեանն հաղորդեցաւ կերակրոյ յանճաշակ յարքայութեանն, զի զյարութիւնն իւր հաւատարիմ արասցէ առաքելոցն: Եւ նախ քան զչարչարանսն եկե՛ր եւ ա՛րբ եւ ննջեա՛ց, զի հաւատացուսցէ զմարդիկ թէ արդարեւ իսկական Որդին Աստուծոյ եղեւ Որդի մարդոյ: Դարձեալ եւ յետ յարութեանն յանկարաւտութեանն անդ հաղորդիլ կերակրոցն ցուցումն եւ ստուգութիւն էր, թէ նախ քան զխաչն ի կարաւտական եւ ի քաղցական աշխարհիս լի եւ անկարաւտ ամենեւին ամենայն ուրեք շրջէր: Տեսանե՛ս զի անկարաւտ ասէ զմարմին Բանին յառաջ քան զխաչն սուրբն Գրիգոր: Իսկ զկիրսն կամաւոր ասաց լինել վասն հաւատարիմ առնելոյ զմարդեղութիւնն իւր:

Իսկ թէ յամառեսցի ոք ասել, թէ զիա՜րդ երկու կատարեալ բնութիւնքն լինէր մի կատարեալ բնութիւն, զայդ Ապողինար ասաց ընդդէմ Բարսղի Կեսարու, որում պատասխանեալ ասէր, թէ՝ Մարդկան անկարելի է, իսկ Աստուծոյ ամենայն ինչ կարելի. որպէս կուսին ծնանելն, եւ ի վերայ ծովուն գնալն, եւ դրաւքն փակելաւք ի ներքս մտանելն: Եւ արդ որպէս այնքն կարելիք Աստուծոյ, նոյնպէս եւ զերկուս բնութիւնսն մի բնութիւն առնել Աստուծոյ կարողութիւն էր խառնմամբն եւ միաւորութեամբն: Բայց տեսցուք եւ ըստ հասարակական մտածութեանցն. ոչ ապաքէն անասունն կատարեալ բնութիւն է ըստ ինքեան, ըստ որում շնչական եւ զգայական է, եւ ունի զկամելն եւ զարձակիլն ի հեշտալին, եւ ի բաց դառնալն ի տրտմեցուցանողէն: Իսկ հրեշտակք ըստ ինքեանց կատարեալ բնութեամբ են եւ էութիւն, ըստ որում կենդանիք անմահականք են, եւ միտք եւ բան ունող:

Այլ ահա տեսանեմք զերկուս կատարեալ բնութիւնս ի միասին խառնեալ, անասնականն այսինքն զգայականն, եւ բանականն այսինքն հրեշտակայինն, եւ անշփոթ միութիւն գործեալ մի կատարեալ բնութիւն բանական կենդանի եղեւ մարդ. եւ ետ միաւորութեանն ոչ երկուս որոշեալ բնութիւնս տեսանի ի մարդում, այլ մի բնութիւն անշփոթ եւ անորիշ, եւ մի կամք, եւ մի ներգործութիւն տեսանի ի մարդում հարկաւորաբար, ոչ երկուս բնութիւնս, եւ ոչ երկուս կամս երեւեալ ի մարդ յետ միաւորութեանն, այլ ըմբռնեալ բանական բնութեանն եւ կամաց, եւ զանասնական եւ զշնչական կամսն, եւ զբնութիւնն, եւ միաւորեալ ընդ նմա, եղեւ բոլորովին բանական կամք եւ բնութիւն, եւ խափանեցաւ ի նմանէ անասնական բնութեանն կամելն եւ յարձակելն, եւ միայն բանական իշխանական կամաւքն իբրեւ գործեաւ վարի անասնականաւն յամենայն ինչ՝ զինչ եւ կամի: Եւ զայս ոչ միայն աստուածաշունչ գիրք եւ ներքին հոգեկիր վարդապետք ընտանիք եկեղեցւոյ յայտ առնեն, թէ մի բնութիւն է մարդոյ եւ մի կամք եւ մի ներգործութիւն, այլ եւ արտաքին պանծալի բանաստեղծքն Հելլենացւոցն, որք հաւաստի քննութեամբ ըստ բնութեանց արարին դատողութիւնք, մի բնութիւն եւ մի կամք եւ մի ներգործութիւն ասացին մարդոյ: Որոց մի ի պերճիցն էր Արիստոտէլ, զի այսպէս ասէ, թէ Ոչ միայն պարզքն ըստ բնութեան մի են, այլ եւ որք ըստ շարադրութեան են յոլովից ժողովեալ մի են բնութեամբ: Տեսանե՛ս զի եւ արտաքինքն ճշգրիտ քննութեամբ համաձայն հոգեւորացն մի բնութիւն ասացին մարդոյ:

Եւ արդ եթէ արարած ի միւս այլ արարած բնութիւն խառնեալ յինքն փոփոխեալ եւ միացուցեալ զանասնական բանական արար, միացեալ բնութեամբ եւ կամաւք, եւ մի լեալ անշփոթ եւ անքակ միութեամբ, ո՜րչափ եւս առաւել անեղ եւ արարիչ Բանն Աստուած, յաւրինիչ բնութեանց եւ ամենայն գոյացութեանց, ըմբռնեալ զբոլոր մեր բնութիւնս յորովայնի սրբոյ Կուսին, զհոգի եւ զմարմին եւ զմիտս, եւ յինքն փոխադրեաց խառնմամբն եւ միաւորութեամբն: Իսկ եւ իսկ զմարդկային բնութիւնս աստուածային արար, եւ ի մահկանացուէն անմահ եւ անապական արար, անշփոթ միութեամբ եւ անծախելի խառնմամբ. անքակ եւ սերտագոյն միութիւն գործեալ առաւել քան հոգւոյ եւ մարմնոյ Բանն Աստուած ինքեան եւ մարմնոյ իւրոյ, եւ ոչ ուրեք մարդկային եւ տկար բնութեան կամ կամաց կամ ներգործութեանց թիւ մնաց աստուածային միաւորութեան հարկաւորապէս առնելոյ, այլ բոլորն աստուածացեալ ասի աստուածային կամաւք եւ ներգործութեամբ յետ անշփոթ միութեանն: Զի մնաց Երրորդութիւնն պարզ եւ անզանազան  եւ անխառն եւ անաւելորդ յամենայն նիւթական եւ ի նուազ բնութեան թուակցութենէ, նոյն միով բնութեամբ եւ նոյն նմանութեամբ Երրորդութիւնն յետ մարմնանալոյ Որդւոյ, որպէս էրն յաւիտենից, ոչինչ աննման բնութիւն յաւելեալ ի մի բնութիւն Երրորդութեանն, եւ ոչ այլանման կամք ի նոյնանման կամս նորա: Որպէս եւ Գրիգոր Նիւսեայ ասէ առ հարցումն եղբաւր իւրոյ Բարսղի. եթէ Որդի զմարմին զգենլով ի նոյն պատկեր ինքեան փոխեաց միաւորութեամբ, զի ոչ ներէր Հայր աննմանոյ իւրոյ տալ զաթոռակցութիւնն իւր:

Տեսանե՛ս զի նման Հաւր ասէ զմարմինն, եւ ի վերայ բերեալ ասէ, Թէ ոչ էր նման Հաւր, ոչ կարէր աթոռակից նմա լինել, եւ արդ յայտ է թէ հարկ է մի բնութիւն լինել Բանին եւ մարմնոյն, զի այսպէս զանվրէպ նմանութիւն կալցի առ Հայր, զի եւ Հայր մի բնութիւն է, եւ որ նման է նմա ճշգրիտ նմանութեամբ հարկ է եւ նմա մի բնութիւն լինել, զի այսպէս զաթոռակցութիւնն կալցի առ նա:

Ապա եթէ յամառեսցի ոք երկուս բնութիւնս ասել Քրիստոսի յետ միաւորութեանն, հարկ է եւ զՀայր երկուս բնութիւնս ասել, վասն զնոյն նմանութիւն ունելոյ առ միմեանս Հաւր եւ Որդւոյ, վասն որոյ եւ աթոռակից միմեանց: Իսկ եթէ ամպարշտութիւն է զՀայր երկուս բնութիւնս ասել, ամպարշտութիւն ուրեմն է եւ Քրիստոսի երկուս բնութիւնս ասել յետ միաւորութեանն, զի ոչ կարէ երկու բնութեամբքն՝ միոյ բնութեանն Հաւր նման լինել, եւ ոչ աթոռակից նմա, որպէս վկայեաց երանելին Գրիգոր Նիւսեայ: Ուստի հարկ է մի բնութիւն խոստովանել զՔրիստոս, եւ մի կամք նորա յետ միաւորութեանն, զի այսպէս անվրէպ նմանութեամբն առ Հայր աթոռակցութեանն Բանն ամբողջ պահեսցի միշտ առ միմեանս:

Վասն որոյ սուրբն Յուլիոս Հռովմայ հայրապետն ասէ, Թէ որպէս մարդ մի բնութիւն է, այսպէս ի նմանութիւն մարդկան եղեալն Քրիստոս մի բնութիւն է: Զնոյն եւ Եփրեմ ասէ, Թէ որպէս մարդ ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ միաւորեալ, ոչ երկուս բնութիւնս է, այլ մի: Սոյնպէս եւ Կիւրեղ Աղեքսանդրացի ասէ ի գիրս Պարապմանցն թէ՝ Առցուք մեզ աւրինակ դարձեալ զմարդ, զի ահա ա՛յլ բնութիւն է հոգւոյ եւ այլ մարմնոյ, եւ սոքա ի միասին խառնեալ մի բնութիւն մարդոյ կատարեն. այնպէս եւ Աստուածն Բան խառնեալ ի մարմնի, եւ միացեալ ընդ նմա եղեւ մի բնութիւն: Տեսանե՞ս զիարդ արտաքինք եւ ներքինք զմարդ մի բնութիւն ասացին, եւ ըստ նմին աւրինակի զՔրիստոս յետ միաւորութեանն՝ մի բնութիւն սերտագոյն միաւորութեամբ սահմանեցին: Վասն որոյ եւ մեք ընդ նոսին զՔրիստոս, յետ մարմնանալոյն յարգանդի կուսին, մի բնութիւն խոստովանիմք, եւ մի կամք նորա աստուածայինք, եւ մի ներգործութիւն եւ մի դէմք, վկայութեամբ ամենայն աստուածաշունչ գրոց:

Քանզի նախ Մովսէսիւ ասէ. Տեսե՛ք տեսէք զի ես եմ Աստուած (տե՚ս Բ Օր. ԼԲ 39): Ա՛յս այն է զոր ինքն իսկ ասաց ցՀրեայսն յասել նոցա թէ Դու ո՞վ ես. ասէ, Յորժամ բարձրացուցանիցէք զՈրդի մարդոյ, յայնժամ գիտասջիք թէ ես եմ (Յովհ. Ը 28) Աստուած: Արդ Հրեայքն տեսին զնա եւ մարդ կարծեցին ասելով, դու մարդ ես, եւ զանձն քո Աստուած առնես: Վասն այնորիկ զգուշացուցանէ զնոսա ի ձեռն Մովսէսի, Տեսե՛ք ասէ, զի ես եմ ՈՐ Է՛Ն (տե՚ս Բ Օր. ԼԲ 39) եւ մի մոլորիք: Արդ մի գուցէ եւ սոցա ասիցէ՝ արդի եւ նոր Հրէից, որք մարդ զխաչելեալն կարծեն, եթէ Զի՚ ամպարշտիք ես եմ Էն Աստուած, որ երեւեցայ ի փրկութիւն աշխարհի եւ ելի ի կառս խաչին փրկել զգերեալսն ի սատանայէ: Վասն որոյ եւ Դաւիթ ասէ, Ե՛լ ի բարձունս եւ գերեաց զգերութիւն (Եփես. Դ 8). եւ դարձեալ ասէ, Սիոնի ասի մայր եւ մարդ ծնաւ ի նմա. եւ նա ինքն է բարձրեալն որ հիմնեցուցիչն է նորա (Սաղմ. ՁԶ 5): Եւ Եպիփան մեկնէ զբանն սաղմոսիս այսպէս, յասել մարգարէին թէ Մարդ ծնաւ, զի մի ոք լոկ մարդ կարծիցէ զծնիցեալն ի Կուսէն, ա՛ծ ի վերայ վաղվաղակի, թէ Սա՛ է արարիչ եւ Տէր, եւ հիմնեցուցիչ արարածոց իւրոց որ ծնաւս, եւ բարձրեալ եւ Աստուած ամենայնի, եւ դատաւոր հասարակաց: Զսոյն եւ Աթանաս մեկնէ, թէ Մարդս այս ծնեալս ի Սիոն՝ սա՛ է բարձրեալն: Արդ՝ տես յայտնապես զի Դաւիթ եւ Աթանաս եւ Եպիփան Կիպրացի, զծնեալն մարդ ի Բեդղեէմ՝ Աստուած բարձրեալ եւ Տէր եւ արարիչ ամենայնի քարոզեցին:

Արդ, ո՞վ այնքան եւ ամպարիշտ եւ անմիտ իցէ, որ զբարձրեալն Աստուած կարաւտական կամ մահկանացու կամ ապականելի ասիցէ. զի ահա բարձրեալն վերագոյն գոլով քան զամենայն, ոչինչ գտանի անդր քան զբնութիւն նորա՝ զի կարիցէ իշխել նմա, այլ ինքն գոլով վերագոյն իշխանութեամբ Տէր ամենայնի փոփոխէ զամենայն որպէս եւ կամի: Ըստ որում եւ Մովսէս ասէ, յերկրորդում աւրինացն յաւրհնութիւնսն Ասերայ. Ոչ գոյ իբրեւ զԱստուած սիրեցելոյն ի նմանէ, եւ մեծարարն հաստատութեամբ, եւ ծածկոյթ Աստուծոյ իշխանութեանն (Բ Օր. ԼԳ 26):

Արդ, տես հաւաստեաւ, թէ ո՞ այնչափ զաւրասցի մինչեւ ծածկել զԱստուծոյ իշխանութիւնն բաւեսցէ, եւ ոչ ոք յարարածական բնութենէ չէ՛ ուրեք եւ չէ՛ հնար, բայց միայն աստուածային բնութեանն է այս, որպէս Որդւոյ առ Հայր, եւ Հոգւոյն սրբոյ առ նոսին, եւ ի նոցանէ ծածկել կամ ծածկիլ, այսինքն չափեալք ի միմեանց ճշգրիտ հաւասարութեամբ առ իրեարս: Եւ արդ՝ աստ ծածկոյթ Աստուծոյ իշխանութեանն հաւաստեաւ զմարմինն ասաց, վասն որոյ զհաւասարութիւն նշանակեաց մարմնոյն ունել առ Հաւր միութեամբ Բանին, եւ զնոյնակշիռ սահման եւ չափ՝ ծածկութի անուամբ նշանակեաց:

Եւ արդ յայտ է թէ մի բնութիւն է մարմնոյն եւ Բանին աստուածային, եւ մի կամք նորա միաւորութեամբ, զի այսպէս եղիցի ծածկոյթ եւ չափ անչափելի բնութեանն եւ իշխանութեանն Աստուծոյ Հաւր՝ մարմինն մի բնութեամբ: Վասն որոյ ի վերայ բերեալ Մովսէս ասէ, թէ՝ Ի զաւրութենէ բազկաց մշտնջենաւորաց մերժեսցէ յերեսաց քոց զթշնամին եւ ասիցէ թէ կորի՛ր (Բ Օր. ԼԳ 27-28): Եւ ե՞րբ մերժեաց յերեսաց մերոց զթշնամին մեր եւ կորոյս զնա, ո՞չ ապաքէն ի խաչին, եւ ահա ամենազաւր ասաց եւ մշտնջենաւոր զբազուկսն Քրիստոսի տարածեալս ի խաչին, եւ մերժեաց եւ կորոյս զթշնամին յերեսաց մերոց:

Արդ միթէ ամենազաւրն տկա՞ր իցէ, կամ մշտնջենաւորն մահկանացու՞ եւ ապականելի. եւ ո՞վ յանդգնեսցի ասել զայս, եւ ոչ դեւք: Դարձեալ եւ Դաւիթ ասէ ի դիմաց Հաւր առ Որդի, ասէ. Որդի իմ ես դու (տե՚ս Մարկ. Ա 11), եւ ես այսաւր ծնայ զքեզ: Տե՛ս զի զայսաւրածին մարմինն ընդ մշտնջենաւոր եւ ընդ անսկիզբն ծննդեան իւրոյ միացուցեալ եւ միական որդի եւ ծնունդ իւր անուանեաց: Քանզի յորժամ եղեւ Բանն ծնունդ Կուսին եւ կոչեցաւ Որդի մարդոյ, վասն որոյ եւ Կոյսն Աստուածածին քարոզեցաւ, ի նմին ժամու մարմինն՝ որ ի Կուսէն առաւ, իսկ եւ իսկ եղեւ ստուգապէս ծնունդ Հաւր՝ եւ կոչեցաւ ճշմարտապէս Որդի Աստուծոյ, ըստ Գաբրիէլի ձայնին առ Կոյսն թէ՝ Որ ծնանելոցն է ի քէն Որդի Աստուծոյ եւ Որդի բարձրելոյ կոչեսցի (տե՚ս Ղուկ. Ա 35):

Վկայէ այսորիկ սուրբն Եփրեմ Ուռհայի եպիսկոպոսն ի գիրսն հաւատոցն, եւ ասէ այսպէս, թէ որպէս ասէ զԲանէն՝ որ ծնունդն է Հաւր յաւիտենից՝ թէ երէկ ծնաւ ի Մարիամայ, որպէս աղաղակեցին հրեշտակքն. թէ՝ Ծնաւ ձեզ այսաւր կենարար, որ է աւծեալ Տէր ի քաղաքի Դաւթի (Ղուկ. Բ 11): Նոյնպէս ասէ եւ զմարմնոյն, թէ ի Հաւրէ ծնեալ է, որպէս աղաղակեաց Հայր ի բարձանց, ասէ. Դա՛ է Որդի իմ սիրելի, ընդ որ հաճեցայ (Մատթ. Գ 17, ԺԷ 5, տե՚ս նաեւ Ղուկ. Գ 22, Բ Պետ. Ա 17):

Ապա թէ ոք ասիցէ՝ վասն Բանին ասաց Հայր, պատասխանի տալի է նմա զայս ինչ. թէ զոր Հայր ոչ որոշեաց, դու մի՛ որոշեր: Նոյնպէս եւ Պաւղոս ոչ որոշեաց. եթէ անդրանիկ ի մեռելոց մարմինն է, եւ կամ հաստիչ ամենայնի՝ Բանն է, այլ զմիոյ երեսաց ասաց զամենայն. այլ եւ զմարմինն արարածական՝ արարիչ ամենայնի ասաց. քանզի ասէ, Նա՛ է նմանութիւն Աստուծոյ՝ որ ոչն երեւի, եւ նովաւ հաստատեցան ամենայն որ երեւի եւ որ ոչն երեւի (Կող. Ա 15-16), եւ նա է անդրանիկ մեռելոց. եւ զմիոյ է ասացեալ զամենայն, եւ ոչ որոշեաց գիրք զմարմնոյն առանձին եւ զԲանին առանձին. քանզի եղեւ մի հաղորդութիւն կատարեալ միոյ ծննդեան կատարելոյ, որ ոչ է որոշումն:

Տեսանե՞ս զի՞արդ Եփրեմ ձայնակցեալ մարգարէին Դաւթի, ծնունդ Հաւր ասաց լինել զմարմինն յետ միաւորութեանն, զոր աւրինակ եւ Բանն եղեւ ասէ, ծնունդ Կուսին: Նոյնպէս եւ Գաբրիէլ ասէր ցՅովսէփ, թէ՝ Որ ի նմայն ծնեալն է ի Հոգւոյն սրբոյ է (Մատթ. Ա 20), եւ ոչ յայլ ումեքէ: Արդ եթէ ծնունդ Հաւր, եւ ծնունդ Հոգոյն սրբոյ եղեւ մարմինն ստուգապէս, զոր աւրինակ եւ Բանն հայրական եղեւ ստուգապէս ծնունդ Կուսին. արդ ո՞ այնքան մորոս եւ անմիտ իցէ, որ իշխեսցէ զծնունդն Հաւր՝ երկուս բնութիւնս եւ երկուս կամս ասել, զի ահա՛ հարկ է ըստ բնութեան ծնաւղին՝ ամենայն իրաւք եւ ծնիցելոյն լինել ամենայն հարկաւորութեամբ: Վասն որոյ եւ Եսայի մարգարէն, զծնեալ մանուկն՝ Աստուած հզաւր, եւ իշխան, եւ Հայր հանդերձեալ յաւիտենին (Ես. Թ 6) ասէ: Տեսանե՞ս զի ի ծննդեանն Աստուած հզաւր ասաց զմարմինն. եւ արդ միթէ հզաւրն Աստուած չիցէ՞ մի բնութիւն եւ մի կամք նորա: Այո՛ է ճշմարտութեամբ. եւ եթէ յանդգնի ոք ընդդէմ ինչ ասել եւ բաժանել զհզաւրն Աստուած յերկուս բնութիւնս եւ յերկուս կամս, այնպիսին զԱստուած ոչ կարէ բաժանել, զի ոչ է ձեռնհաս բաժանել, այլ ինքն բաժանի յԱստուծոյ հրէաբար:

Զի՞նչ ասէ եւ Երեմիա մարգարէն. Սա՛ է Աստուած մեր (Սաղմ. ԽԷ 15), որում ոչ գոյ այլ ոք համեմատ նմա, որ ետ զամենայն իմաստութիւն Յակովբայ ծառայի իւրոյ, յետ այսորիկ յերկրի երեւեցաւ եւ ընդ մարդկան շրջեցաւ. եւ թէպէտ եւ մարդ է ո՜վ ծանիցէ զնա, այսինքն ոչ ոք, զի անքնին է եւ անծանաւթ ի բոլորից իբրեւ տիրապէս Աստուած: Արդ մի՞թէ անմարմին Բանն երեւեցաւ յերկրի եւ շրջեցաւ ընդ մարդկան, եւ կոչեցաւ մարդ. եւ արդ ո՜վ իշխեսցէ զայդ ասել, ապա ուրեմն յայտ է եթէ զմարմնով երեւեալն ասաց անհամեմատ Աստուած եւ անծանաւթ ի բոլորից: Իսկ եթէ երկուս բնութիւնս է Քրիստոս եւ երկուս կամս, ապա ոչ միայն չէ անծանաւթ ի բնաւիցս, այլ եւ ծանուցեալ է ի բնաւիցս, եւ քննելի է բոլորիցս, եւ ի վայր քան զբազումս: Քանզի եւ մարդիկ իւրեանց տկար բնութեամբն ճանաչեն զնորա բնութիւնն, եւ հրեշտակք ի վեր գոլով քան զմարդիկ՝ քննեն զմարդիկ, եւ զնա ընդ մարդկան. իսկ ինքեանք անքննելիք ի մարդկանէ՝ քննին ի միմեանց եւ յաստուածութենէն: Իսկ աստուածութիւնն ոչ յումեքէ քննի, բայց միայն ինքն յինքենէ, որպէս Հայր յՈրդւոյ, եւ Որդի ի Հաւրէ, եւ Հոգին սուրբ զնոսա եւ ի նոցանէն: Զի որ քննի յումեքէ՝ հարկ է նուազ գոլ քան զնա կամ հաւասար, որպէս անասունք քննին ի մարդկանէ, իսկ մարդիկ յանասնոց ոչ երբեք, եւ մարդիկ քննին ի հրեշտակաց եւ հրեշտակք ի մարդկանէ եւ ոչ երբեք, եւ հրեշտակք քննին յաստուածութենէն. իսկ աստուածութիւնն անքնին է ի հրեշտակաց եւ յամենայն արարածոց:

Եւ արդ եթէ Քրիստոս երկուս բնութիւնս է, եւ երկուս կամս ունի, ապա նուազ է քան զհրեշտակս, իբրեւ զմարդկային բնութիւն քննեալ ի հրեշտակաց: Եւ զի՞արդ պաշտեցին զնա հրեշտակք ի ծննդեանն եւ ի փորձութեանն եւ յամենայն ժամու իբրեւ զԱստուած ճշմարիտ, ուրեմն մոլորեցան հրեշտակք զմարդկային տկար եւ ապականացու եւ քննելի բնութիւն պաշտելով. եւ ստեաց Երեմիա անքննելի եւ անծանաւթ ասաց զնա բոլորից եւ անհամեմատ ամենայնիւ: Իսկ եթէ ամպարշտութիւն է մոլորութիւն ասել հրեշտակաց, եւ ստութիւն մարգարէին, ապա ուրեմն մի բնութիւն է Քրիստոս, եւ մի կամք նորա աստուածայինք, եւ մի ներգործութիւնք: Վասն որոյ ինքն ասէ մարգարէիւն թէ՝ Աստուած եմ ես ի միջի ձերում, եւ ոչ մարդ սուրբ (տե՚ս Ովս. ԺԱ 9): Տեսանե՛ս զի ինքն վկայեաց վասն իւր, ճշմարիտ Աստուած ասաց զինքն եւ ոչ մարդ, զի մի մոլորեսցին քրիստոնեայքն իբրեւ զհրէայսն՝ մարդ կարծելով զնա, եւ մարդկային տկար բնութիւն քննելի եւ ապականելի. այլ Աստուած ճշմարիտ անքննելի բնութեամբ՝ անմահ եւ անապական: Եւ ոչ ասաց յետ յարութեանն լինել զայս՝ մարգարէն, այլ այժմ իսկ, ասէ, մինչ եմս ի միջի ձերում երեւեալ իբրեւ զմարդ, ոչ եմ մարդ՝ որպէս դուք կարծէք, այլ Աստուած սուրբ եւ ճշմարիտ: Որպէս եւ Պաւղոս ասէ, թէ Քրիստոս ըստ մարմնոյ Աստուած է ի վերայ ամենայնի, եւ աւրհնեալ է յաւիտեանս (Հռոմ. Թ 5). եւ դարձեալ ասէ, թէ՝ Անքննելի է մեծութիւնն Քրիստոսի (Եփես Գ 8): Իսկ եթէ մեծութիւնն անքննելի է որչափ եւս առաւել բնութիւնն:

Ըստ որում եւ Դանիէլ ասէ, տեսանէի զորդի մարդոյ զի գայր ընդ ամպս եւ ընդ երկինս, եւ հասանէր մինչեւ ի Հինաւուրցն (Դան. Է 13): Արդ մի՞թէ զմերկ Բանէն է ասացեալ գալ եւ հասանել յետոյ առ Հայր. ո՛չ. քանզի Բանն յաւիտենից անսկզբնութեամբ եւ մշտնջենաւորութեամբ ունէր զհասումն առ Հայր, եւ ոչ եթէ յետոյ եհաս, քա՜ւ լիցի. այլ աստ զմարմնոյն ասէ մարգարէն գալ եւ հասանել առ Հայր, վասն որոյ Որդի մարդոյ ասաց: Եւ զի՞նչ իցէ հասանելն, այսինքն համեմատել եւ հաւասարել, քանզի եհաս մարմինն ի հաւասարութիւն իսկական բնութեանն այնմիկ, որ հնացուցանէ զաւուրս, եւ ինքն միշտ կայ ի նոյնութեան: Եւ ե՞րբ եհաս մարմինն ի հաւասարութիւն Հաւր. յորժամ ասացաւ Կուսին թէ՝ Տէր ընդ քեզ (Ղուկ. Ա 29), ի նմին ժամու յորժամ եղեւ Բանն ընդ Կուսին եւ հաւասարեաց ամենայնիւ մեզ առանց մեղաց, որպէս ասէ Պաւղոս. ի նմին ժամու մարմինն, որ ի մերմէ բնութենէս առաւ ի Կուսէն, իսկ եւ իսկ հաւասարեաց ամենայնիւ իսկական բնութեանն Հաւր, միաւորութեամբ Բանին յարգանդի անդ, ոչ տեղեաւ ասեմ, այլ բնութեամբ եւ փառաւք, զաւրութեամբ եւ աստուածութեամբ, մինչ էրն իսկ յարգանդի կուսին: Ամենայն ինչ որ ինչ աստուածային բնութեանն վայել է, եղեւ մարմինն յարգանդին խառնմամբ Բանին, վասն որոյ եւ ի ծնանելն անապական պահեաց զԿոյսն, եւ այս աստուածային բնութեանն է գործ եւ ոչ մարդկային:

Ապա եթէ յամառեսցի ոք ասել, յետ յարութեանն եհաս մարմինն ի հաւասարութիւն Հաւր, ապա ուրեմն եւ յետ յարութեանն եհաս Բանն ի հաւասարութիւն մեզ: Իսկ եթէ ամպարշտութիւն է խորհել զայս, քանզի յիջանելն յարգանդ Կուսին եհաս Բանն ի հաւասարութիւն մեզ, ապա ուրեմն ամպարշտութիւն է եւ յետ յարութեանն ապա ասել զմարմինն հաւասարիլ Հաւր, քանզի յայնժամ հաւասարեաց Հաւր մարմին Բանին, յորժամ Բանն հաւասարեաց մեզ: Եւ արդ ասէ մարգարէն անցանել ընդ ամպս եւ ընդ երկինս զՈրդին մարդոյ եւ հասանել մինչեւ առ Հայր (Դան. Է 13): Ամպս անուանեաց զմարդկային բնութիւնս, մանաւանդ որք միանգամ անուանեցան սուրբք եւ հաճոյք Աստուծոյ, ըստ այնմ թէ՝ Ո՜վ է յամպս որ հաւասար է քեզ (Սաղմ. ՁԸ 7): Իսկ երկինս անուանեաց զանմարմին եւ զհրեշտակական բնութիւնն, եւ ասաց անցանել ընդ ամենայն արարածական բնութիւն, եւ գնացեալ, ասէ, եհաս ի պայման զուգութեան անզուգական եւ անհաս բնութեանն, եւ համեմատեալ հաւասարեաց նմա ամենեւին ամենայն իրաւք անվրէպ նմանութեամբ մարմինն մի բնութեամբ Բանին յարգանդի անդ:

Ըստ որում ասէ աւետարանիչն Յովհաննէս, եթէ Յիսուս՝ Հայր իւր կոչէր զԱստուած, եւ հաւասար առնէր զանձն Աստուծոյ Հաւր. վասն այնորիկ հալածէին զնա Հրէայքն եւ ասէին, Դու մարդ ես եւ զանձն քո Աստուած առնես: Եւ արդ մի գուցէ եւ այժմ ոմանք հալածեն զնա հրէաբար, որք ոչ խոստովանին զմարմին Բանին Աստուած ճշմարիտ անմահ եւ անապական բնութեամբ: Անդստին իսկ յարգանդէ կուսին բանաւոր առնէր, եւ հպեալ ձեռն ի մեռեալս յարուցանէր եւ բարբառ աստուածեղէն լեզուին ձայնեալ Ղազարու՝ յարուցանէր, զի ցուցցէ եւ յայտ արասցէ, թէ որ եստեղծ զԱդամ ձեռաւք եւ յետ յանցանացն ասէ ցնա, թէ՝ Ո՜ւր ես (Ծն. Գ 9), նոյն ինքն վերստին եկն կեցուցանել զորդիս Ադամայ եւ ասէ, Ու՜ր եդիք զՂազարոս (տե՚ս Յովհ. ԺԱ 34). եւ յարոյց զնա յաւրինակ Ադամայ: Արդ այսու ամենայնիւ վկայի աստուածութիւն մարմնոյն նախ քան զխաչն, ըստ որում եւ աւետարանիչն ասէ, Բանն մարմին եղեւ, եւ տեսաք զփառս նորա, զփառս իբրեւ զՄիածնի առ ի Հաւրէ (Յովհ. Ա 14): Զի՛նչ քան զայս այլ սերտագոյն միութեան ցուցումն պիտոյ է, զի զմարմին Միածնին առ ի Հաւրէ լի շնորհաւք, եւ հայրական փառաւքն ճոխացեալ ասաց. զի իբրն ասելով, այսինքն թէ իբրեւ զԲանն եւ մարմինն եղեւ Միածին, եւ ասի խառնմամբ եւ միութեամբ Բանին, եւ նոյն միածնական անուամբն եւ իսկական փառաւքն պսակեալ է մարմինն միութեամբ Բանին:

Արդ մի՞թէ Միածինն մի բնութիւն եւ մի կամք եւ անմահ եւ անապական ո՞չ իցէ: Այո՛ է ստուգութեամբ եւ ճշմարտապէս. ըստ որում եւ ինքն ասէ, Որպէս կենդանի եմ ես վասն Հաւր, եւ որ ուտէն զիս՝ եւ նա կեցցէ վասն Իմ (տե՚ս Յովհ. ԺԱ 25): Տե՛ս զճշմարիտ միութիւն Բանին եւ մարմնոյն, զի թէ երկուութեան ինչ կարծիս կայր յինքն եւ ի մարմինն, պարտ էր ասել թէ, որ ուտէ զմարմինս՝ յորում ես բնակեալս եմ: Բայց ոչ այսպէս ասաց, այլ թէ՝ Որ ուտէն զիս. եւ ահա զինքն եւ զմարմինն իւր ճշմարիտ եւ սերտագոյն միութեամբ մի ասաց, եւ միապէս ուտել ի քրիստոնէիցն, եւ կենագործող կերողացն սահմանեաց: Եւ արդ մի՞թէ որ զայլս անմահացուցանէ ինքն չիցէ անապական: Այո՛ է հարկաւորաբար ամենայն իրաւք, եւ ահա նախ քան զխաչն է ասացեալ զայս, եթէ՝ Որ ուտէն զիս՝ կեցցէ յաւիտեան (տե՚ս Յովհ. Ը 51): Վասն որոյ եւ նախ քան զխաչն տուեալ առաքելոցն կենագործեաց զնոսա, զի յայտնեսցի, թէ նախ քան զխաչն անմահ եւ անապական էր մարմին Բանին, իբրեւ զԲանն անդստին: Իսկ յարգանդի Կուսին եւ մի բնութիւն եւ մի կամք Քրիստոսի միշտ եւ հանապազ ըստ որում ինքն ասէ. Որ ետես զիս՝ ետես զՀայր (Յովհ. ԺԴ 9): Եւ ահա հայրական անվրէպ նմանութեամբն սահմանեաց զտեսեալն յառաքելոցն զմարմնացեալ Բանն: Վասն որոյ եւ Յովհաննէս ասէ, Ձեռք մեր շաւշափեցին զԲանն կենաց (Ա Յովհ. Ա 1): Տե՛ս զի զշաւշափեալ մարմինն՝ Բան կենաց անուանեաց, եւ մի անուն սահմանեաց Բանին եւ մարմնոյն, Բան եւ կեանք ասացեալ:

Արդ ո՜վ իշխեսցէ զԲանն կենաց մահկանացու կամ ապականացու ասել, կամ երկուս բնութիւնս կամ երկուս կամս լինել ի նմա: Եւ ոչ դեւք յանդգնին ասել զայս: Վասն որոյ սուրբ վարդապետքս եկեղեցւոյ համարձակագոյն բարբառով քարոզեցին զՔրիստոս մի բնութիւն եւ մի կամք եւ մի ներգործութիւն նորա, եւ անմահ եւ անապական զմարմին նորա, եւ նոյն աւրինակ զնա անփոփոխելի միշտ յարգանդէ Կուսին, եւ մինչեւ ցխաչն, եւ մինչեւ ցյաւիտեան. ըստ այնմ եթէ՝ Յիսուս Քրիստոս երէկ եւ այսաւր՝ նոյն է եւ յաւիտեան:

Եւ արդ տեսցուք զի մի բնութիւն է Քրիստոս յետ միաւորութեանն: Ասէ մեծն Դիոնէսիոս Արիսպագացի, Քանզի մի բնութիւն եւ պարզութիւն եւ թաքնութիւն Յիսուսի աստուածպետական Բանին ըստ մեզ մարդանալոյն, զմեր նուաստութիւնս ընդ իւրոց ծայրագունիցն աստուածայնոց միացուցեալ, եւ մարդասիրապէս ի բնութիւնս մեր տեսակացաւ, եւ առ բաժանականս մեր անայլայլաբար ըստ բնութեանս մերոյ յառաջ եկն: Տե՛ս զի զտեսակացեալն մարմնով եւ զեկեալն յառաջ մի ասաց եւ ոչ երկուս, պարզութիւն ասաց, եւ ոչ ի բազմաց դրութիւն, միութիւն ասաց եւ ոչ երկուութիւն. թաքուն ասաց եւ ոչ քննելի: Եւ զիարդ ոմանք երեւելապէս յանդգնին քննել զթաքունն եւ զանքննելին, եւ յերկուս զմինն բաժանել: Վասն որոյ Գրիգոր Սքանչելագործն ասէ, Է՜ Աստուած ճշմարտութեամբ անմարմինն, ի մարմնի երեւեալ կատարեալ ճշմարտութեամբ աստուածային կատարելութեամբ, ոչ երկուս դէմս եւ ոչ երկուս բնութիւնս, զի եւ ոչ ասեմ չորս երկրպագեալս, զԱստուած եւ զՈրդի Աստուծոյ, եւ զմարդն եւ զՀոգին սուրբ, վասն որոյ նզովեմք զայսպէս զամպարշտեալսն: Տե՛ս զի, որ երկուս բնութիւնս ասէ Քրիստոսի, հարկ լինի նմա չորս դէմս ասել, եւ փոխանակ Երրորդութեանն՝ չորրորդութեան երկրպագել եւ նզովիլ յԱստուծոյ եւ ի սրբոց նորա: Եւ Աթանաս Աղեքսանդրացի գրէ առ Յոբիանոս թագաւոր այսպէս, Նախ Տէր ընդ Կուսին աստուածաբար, ապա նոյն ինքն ի նմանէ տնաւրինաբար մանուկ: Եւ արդ մի յաւէտ վայելուչ է ասել եւ խոստովանել զԲանին բնութիւն եւ անձնաւորութիւն մարմնացելոյ եւ ճշմարտապէս մարդացելոյ. եւ որ զայս ոչ ասէ, աստուածամարտ է, եւ սրբոց հարցն պատերազմիչ:

Տեսանե՛ս զի որ ոչ խոստովանի մի բնութիւն զմարմնացեալ եւ զմարդացեալ Բանն՝ աստուածամարտ ասէ զայնպիսին եւ սրբոց հարցն պատերազմիչ: Եւ դարձեալ ասէ Աթանաս, Խոստովանիմք զնա Աստուած եւ Որդի Աստուծոյ ըստ հոգւոյ, եւ Որդի մարդոյ՝ ըստ մարմնոյ, ոչ երկուս բնութիւնս եւ ոչ երկուս դէմս եւ ոչ երկուս երկրպագութիւնս, այլ մի բնութիւն եւ մի դէմ Բանին Աստուծոյ մարմնացելոյ, հանդերձ միով երկրպագութեամբ:

Եւ Կիւրեղ Աղեքսանդրացի ասէ առ յԵրեմիաս հարցմանն, որ ետես զիս ետես զՀայր իմ (Յովհ. ԺԴ 9). եւ Ես եւ Հայր իմ մի եմք (Յովհ. Ժ 30): Եւ դարձեալ, Զի՞ խնդրէք սպանանել զիս մարդ, որ զճշմարտութիւն ընդ ձեզ խաւսեցայ, զոր լուայ ի Հաւրէ իմմէ (Յովհ. Ը 40): Միոյ գոլ տայցեմք եւ նորին զայսոսիկ ձայնս, եւ զայն ամենայնիւ ամենեւին իսկ: Քանզի բաժանի եւ ոչ բնաւ Քրիստոս, այլ է մի եւ միայն եւ ճշմարիտ Որդի գոլ, եւ որպէս միոյ Որդւոյ այնուհետեւ ըստ բնութեան եւ ճշմարիտ ըստ մեզ եղելոյ եւ մարմնացելոյ կրկնի ամենայն ծունր որպէս ասացի այժմ: Քանզի զայս խորհել աստանաւր եւ հաւատացեալք ի պարտաւորութենէ մարդապաշտութեան ի բաց վճարեմք զերկինս եւ զերկիր, զի գրեալ է. Տեառն Աստուծոյ քոյ երկիր պագցես, եւ զնա միայն պաշտեսցես: Տե՛ս զի որ երկուս բնութիւնս իմանան ի Քրիստոս յետ միաւորութեանն, եւ զաստուածաբարսն աստուածային բնութեանն տայցէ, եւ զմարդկաբարսն՝ մարդկային բնութեանն, այնպիսին ասէ, մարդապաշտ է, եւ զերկինս եւ զերկիր պարտական առնել խորհի մարդապաշտութեանն պատժոց:

Եւ դարձեալ ասէ նոյն Կիւրեղ ի գիրս Պարապմանցն. Ոչ է բաժանեալ առանձնական այլայլութիւն իբր ըստ մասին, այլ ժողովելի է յաւէտ յանհատանելի միաւորութիւն, զի եղեւ մարմին Բանն ըստ Յովհաննու ձայնին, եւ մի Որդի եւ մի գոլ զբնութիւն նորա ասեմք, թէ եւ յառման իմանի լեալ մարմնոյ հոգի ունաւղի իմանալոյն: Եւ դարձեալ ասէ, Արդ չարահնարութեամբ է զմինն բնութեամբ եւ ճշմարտապէս Որդի մարմնացեալ եւ մարդացեալ բաժանեալ յերկուս: Եւ դարձեալ առ Նեստոր ի թղթին ասէ. Իսկ զյաւետարանսն փրկչին մերոյ ձայնս, ոչ բնութեամբք երկու եւ ոչ դիմաւք բաժանեմք, զի ոչ է կրկնապատիկ մինն եւ միայն Քրիստոս, թէպէտ եւ յերկուց իմանայցի եւ ի զանազան իրաց ի մի միաւորութիւն զանբաժանելին հաւաքել, որպէս մարդ ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ ո՛չ է կրկնապատիկ՝ այլ մի՛. զի թէ ճշմարիտ է, այսպէս եւ Բանն Աստուծոյ Հաւր, թէպէտ եւ մարմին առեալ յառաջ եկն մարդ ի կնոջէ, ոչ է կրկնապատիկ, այլ մի միաւորութիւն, ոչ ուրեք երկու ամենեւին, այլ մի եւ միայն յերկակաց իմանի Քրիստոս:

Եւ դարձեալ գրէ առ Թէոդոս թագաւոր, Թէպէտ եւ զանազանից եւ յաննմանից եկեալ առ միմեանս բնութիւնքն, սակայն մի Որդի, եւ մի Տէր, եւ մի բնութիւն նորա: Եւ դարձեալ գրէ առ Ակակ Մելիտինեայ եպիսկոպոսն, թէ՝ Աստուածային գիրք ի սուրբ Կուսէն ասեն առնուլ զմարմին Աստուծոյ Բանին, սակայն է՛ մի եւ միայն Որդի, եւ մի Տէր Յիսուս Քրիստոս յերկուց բնութեանց միաւորեալ, յետ միաւորութեանն անդէն ի բաց բարձեցելոյ յերկուս հատմանն, եւ մի գոլ հաւատամ զՈրդւոյ բնութիւն. Եւ դարձեալ յորժամ եհարց Սեկունդոս եպիսկոպոս, թէ պա՞րտ է երկուս բնութիւնս ասել Բանին մարմնացելոյ, թէ մի. իսկ սուրբն Կիւրեղ գրով պատասխանի առնէ նմա, Ոչինչ անջատեմք զբնութիւնսն ի միմեանց, եւ ոչ յերկուս Որդիս հատանեմք, զմինն եւ զանբաժանելին, այլ միաւորեմք որպէս եւ սուրբ հարքն ասացին, Մի է բնութիւն Աստուծոյ Բանին մարմնացելոյ: Տեսանե՛ս զի որ երկուս բնութիւնս ասեն անջատեն զբնութիւնսն ի միմեանց, եւ յերկուս որդիս հատանեն զմինն Քրիստոս, որպէս եւ ամենեցուն քաջայայտ է ի հարցմանէդ եւ ի պատասխանւոյդ՝ զոր արար սուրբն Կիւրեղ Սեկունդոսի:

Եւ դարձեալ գրէ առ Նեստոր այսպէս, Հրաժարեմք ասել զայն՝ յաղագս Քրիստոսի, թէ վասն զգեցողին՝ զգեցեալն պաշտեմք, եւ վասն աներեւութիւն՝ երկիր պագանեմք երեւելոյն: Արհաւիրք եւ դողումն են ի վերայ այսորիկ եւ զայն ասել, թէ որ առաւն վասն առաւղին՝ Աստուած յորջորջի, զի որ զայս ասէ, բաժանէ դարձեալ յերկուս Քրիստոսս, եւ մարդ ուրոյն անուանէ, եւ Աստուած դարձեալ ուրոյն. եւ սուտ լինի խոստումն միութեան. եւ մարթ իսկ չէ, թէ ընկեր՝ վասն ընկերի երկրպագեսցի, եւ յորջորջի Աստուած, այլ մի իմանալի է Յիսուս Քրիստոս, մի Որդի, Միածին, միով երկրպագութեամբ, միով բնութեամբ պատուի հանդերձ մարմնով իւրով: Տեսանե՛ս զի ոչ տայ թոյլ նման զգեստի իմանալ զմարմնանալ Բանին, այլ խառնումն, որպէս ոգի ընդ մարմին, եւ այլ սերտագոյն, եւ ոչ ներէ զերեւելին ա՛յլ իմանալ, եւ զաներեւոյթն ա՛յլ, այլ մի եւ նոյն գիտել զՔրիստոս:

Որպէս եւ Գրիգոր Աստուածաբան գրէ առ Կլաւդիանոս, թէ՝ Նոյն է, ասէ, երեւելին եւ աներեւոյթն, անժամանակն եւ ընդ ժամանակաւն, եւ ոչ այլ ոք եւ այլ, մի՛ լիցի. քանզի մի է միաւորութիւն, ապա ուրեմն որք այլ եւ այլ ասեն զՔրիստոս յերկուս բնութիւնս եւ յերկուս կամս բաժանելով հակառակ սրբոցն հարցն, որք հոգւով Աստուծոյ խաւսեցան եւ մի ասացին զՔրիստոս յետ միաւորութեանն անբաժանելի ամենեւին: Վասն որոյ գրէ Կիւրեղ Աղեքսանդրացի. Թէ՝ ոք ոչ խոստովանեսցի բնութեամբ միանալ ի մարմնի Բանին Աստուծոյ Հաւր, եւ մի Քրիստոս հանդերձ մարմնով իւրով, զնոյն Աստուած համանգամայն եւ մարդ, նզովեա՜լ եղիցի: Եւ դարձեալ ասէ, Թէ ոք բաժանեսցէ զՔրիստոս յերկուս դէմս յետ միանալոյն, եւ միայն ճոխութիւն եւ պատիւ տացէ նմա՝ յարելութեամբ, եւ ոչ միութիւն բնութեամբ. նզովեա՜լ եղիցի: Տեսանե՛ս զի որք ոչ խոստովանիցեն մի բնութիւն Քրիստոսի յետ միաւորութեանն յերկուս դէմս բաժանեալ զՔրիստոս, եւ անկանին ընդ նզովիւք:

Եւ Եփրեմ ասէ, ոչ բաժանեմք զԲանն յիւրմէ մարմնոյն յետ միաւորութեանն յերկուս դէմս՝ եւ ոչ յերկուս բնութիւնս, այլ է մի դէմ եւ մի բնութիւն ի Քրիստոս, եւ այս է խորհուրդ փրկութեան մերոյ, մարմնանալ Աստուծոյ Բանին: Եւ դարձեալ ասէ Եփրեմ ի գիրս հաւատոցն. Բանն եւ Տէր, որ յաւիտենից, եւ մարմին նորա որ երէկ ի Մարիամայ, մի է եւ ոչ երկուս ըստ ասացելոյն թէ, Որպէս մի է Աստուած Հայր՝ յորմէ ամենայն, նոյնպէս եւ մի է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս՝ որով ամենայն (Ա Կոր. Ը 6): Եւ դարձեալ ասէ, Այն որ էն ի սկզբանէն Աստուած առ Աստուած, նա է անդրանիկ գլուխ՝ որ յարեաւ ի մեռելոց. վասն որոյ ասէ Պաւղոս, թէ՝ Նովաւ հաստատեցաւ ամենայն որ երեւի, եւ որ ոչն երեւի (Կող. Ա 16), եւ նա՛ է անդրանիկ որ յարեաւն ի մեռելոց (տե՚ս. Կող. Ա 18): Եւ արդ ահա հաղորդէ զայն որ յաւիտենից՝ ընդ այն որ երէկն, եւ զայն որ երէկ՝ ընդ այն որ յաւիտենիցն, զի եղիցի այն որ յաւիտենիցն, այն որ երէկն, եւ այն որ երէկն այն որ յաւիտենիցն առանց որոշման, մի ծնունդ կատարեալ: Եւ ահա զմիոջէ երեսաց ասէ Պաւղոս զամենայն, եւ մի երեսաց երթայ եւ գայ եւ ամենայն ընթերցուածս ցայն. թէ՝ Նա՛ է նմանութիւն Աստուծոյ՝ որ ոչն երեւի (հմմտ. Կող. Ա 15-16), մինչեւ ցայն թէ՝ Նա՛ է անդրանիկն որ յարեաւն ի մեռելոց (Կող. Ա 18):

Եւ դարձեալ ասէ Եփրեմ ի նոյն ճառի, Ասել ումեք եթէ այն որ երէկն ծնաւ, չէ այն՝ որ ի սկզբանէն Աստուած է, չէ՛ հնար. զի այն որ ի սկզբանէն է Աստուած, եւ այն որ երէկն ծնաւն նոյն ինքն մի ծնունդ կատարեալ է: Քանզի իբրեւ ծնաւ մարմին Բանին երէկ, յայնժամ ծնաւ եւ Բանն՝ որ յաւիտենից է, ընդ մարմնոյն՝ որ ծնաւ երէկ, զի մի՛ տացէ տեղի թէ երկու որդիք անուանեսցին, այլ մի որդի կատարեալ է. նոյնպէս իբրեւ ասաց զԲանէն Պաւղոս, թէ Էր յառաջ քան զամենայն (Կող. Ա 17), ասաց եւ զմարմնոյն՝ թէ յառաջ է քան զամենայն, զի մի տացէ տեղի, թէ երկու որդիք քարոզեսցին, այլ մի Որդի յաւիտենից առանց որոշման, որպէս զի եւ մարմինն այնուհետեւ Աստուած յաւիտենից: Եւ վասն զի ասի բնութիւն Բանին, թէ եղեւ, որ էր Աստուած ի սկզբանէ, նոյնպէս անուանի եւ մարմինն թէ յառաջ է քան զամենայն, եւ թէ արարիչ է ամենայնի: Տե՛ս զսքանչելի եւ զանճառ միութեանն ցուցումն Բանին եւ մարմնոյն. զիա՞րդ զմարմինն, որ ի Կուսէն էառ Բանն, արարիչ ամենայնի եւ Աստուած յաւիտենից, եւ Տէր բոլորից, ստուգապէս ասաց լինել միութեամբ Բանին, սուրբն Եփրեմ վկայութեամբն Պաւղոսի՝ որ Քրիստոսիւն խաւսէր:

Եւ Թէոդորիտոս Անկիւրեայ եպիսկոպոսն ասէ, թէ՝ Մի՛ ասեր Բանիւդ զՔրիստոս մի, իմացիր եւ մտաւքդ, եւ մի մարտնչիր մտաւքդ ընդ բանիդ քո, մի ասելով՝ եւ երկուս իմանալով, իսկ թէ երկուս իմանաս, զմիաւորութիւնն ուրացար: Արդ մի առ բնութիւնս որոշեալս իջուցանել զմիտս քո, զի ծայրագոյն միութիւն սքանչելագործեալ է Աստուծոյ: Տեսանե՛ս զի որ երկու բնութիւնս իմանայ զՔրիստոս յետ միանալոյն, ուրացաւ զմիաւորութիւնն Քրիստոսի: Քանզի սուրբն Յուլիոս Հռովմայ եպիսկոպոսն ասէ, Որ զյերկնուստն Աստուած խոստովանին ի սրբոյ Կուսէն ծնեալ, եւ ոչ մի գոլ զնա մարմնովն, ի զուր ծփին ի բանս նոցա ամպարշտութեանն արտաբերեալք. զի ասեն եւ նոքա որպէս լսեմ երկուս բնութիւնս: Իսկ Յովհաննէս հաւաստեաւ ցուցեալ է մի բնութիւն զՏէրն ասելով, Բանն, մարմին եղեւ (Յովհ. Ա 14): Եւ Պաւղոս ասէ, Մի Տէր Յիսուս Քրիստոս՝ որով ամենայն (Ա Կոր. Ը 6):

Արդ՝ եթէ մի ի սրբոյ Կուսէն ծնիցեալն անուանեցաւ, եւ նա ինքն է որով ամենայն եղեւ, մի բնութիւն է, վասն զի եւ դէմ մի ոչ ունելով յերկուս բաժանումն. վասն զի ոչ առանձին բնութիւն է մարմինն, եւ ոչ առանձին բնութեամբ աստուածութիւնն յետ միանալոյն. այլ որպէս մարդ մի բնութիւն է, այսպէս ի նմանութիւն մարդոյ եղեալն Քրիստոս՝ մի բնութիւն է. քանզի աստուածութիւնն ճշմարտապէս հանդերձ մարմնովն մի բնութիւն է՝ եւ յերկուս բնութիւնս ոչ բաժանի, եւ ոչ հնար իսկ է, այլ զի հարկ լինի այնոցիկ, որք երկուս ասեն բնութիւնս, զմինն՝ երկրպագելի, իսկ զմիւսն՝ ոչ երկրպագելի, յաստուածայինն մկրտել, իսկ ի մարդկայինն ոչ մկրտել, իսկ եթէ ի մահն Տեառն մկրտիմք մի խոստովանիմք բնութիւն՝ անախտակիր աստուածութեամբն եւ ախտակիր մարմնով. զի այսպէս յԱստուած իցէ մկրտութիւնն մեր, եւ ի մահ Տեառն կատարեալ: Տեսանե՛ս զի ամպարիշտ ասէ զայն՝ որք երկուս բնութիւնս իմանան ի Քրիստոս՝ յետ մարմնանալոյն: Քանզի մկրտութիւնն յաստուածային բնութենէն ուրացեալ լինի եւ ի մարդկային յանաստուած եւ յաներկրպագելի բնութիւն լեալ, զոր ինքեանք ասեն չարչարեալ ի խաչին անիմաստ խորհրդով, ի հարկէ եւ ոչ ի կամաց:

Արդ զի մի՛ յայսպիսի խորխորատ կորստեան անկանիցիմք ուրանալով զմկրտութիւնն յաստուածային եւ յանմահ բնութենէ խաչեցելոյն, եւ փոխանակ նորա ի մարդկային մահկանացու եւ չարչարելի բնութիւն լեալ. արդ զի մի՛ լիցի այս ի խորհուրդս քրիստոնէութեանս, խոստովանիմք մի բնութիւն մարմնացելոյն Աստուծոյ՝ հանգոյն առաքելոց եւ մարգարէից եւ հարցն սրբոց, զորս յիշատակեցաք սակաւուք, զի մի երկայնաբան լիցուք զի այսպէս ճշմարիտ հաւատովք կատարեսցի խորհուրդ ամենասուրբ Երրորդութեանն ի մեզ ստուգապէս յԱստուած լեալ, եւ ոչ ի մարդ ապականելի եւ մահկանացու:

Եւ արդ զի բազում վկայիւք աստուածախաւս արանցն ստուգեցաւ մի բնութիւն Քրիստոսի յետ մարմնանալոյն, յետ այսորիկ տեսցուք թէ եւ մի կամք են նորա ըստ միոյ բնութեանն եւ ոչ երկուս, որպէս ոմանք ամպարշտեալ բարբաջեն: Ասէ սուրբն Աթանաս ի ճառին՝ որ յաղագս յայտնութեան փրկչին. Ծնաւ ի կնոջէ Աստուած Բանն (տե՚ս Գաղ. Դ 4), զի զառաջին ստեղծուածն զմարդկան կերպարանն՝ ինքեամբ հաստատեսցէ. ցուցաւ մարմնով առանց մարմնականաց կամաց եւ խորհրդոց մարդկայնոց, ի պատկեր նորոգութեան ի կամս աստուածութեանն միայնոյ, վասն զի եւ բնութիւն բոլոր Բանին ցուցմամբ կերպիւ մարդկայնոցս մարմնոյ: Տեսանե՛ս զի աստուածային կամք միայն ասէ լինել ի փրկիչն մեր յետ մարմնանալոյն, եւ մարդկային կամք եւ խորհուրդք անհետ լեալ յաստուածային մարմնոյն ի մարմնանալ Բանին: Եւ եպիսկոպոսապետն Հռովմայ Ոնորիոս գրէ այսպէս. Զփորձ էառ կրից չարչարանաց աստուածութիւնն, ոչ մերկ եւ անմարմին, այլ վասն անճառ միաւորութեան մարմնոյն եւ աստուածային բնութեանն. վասն որոյ մի կամք խոստովանիմք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, քանզի կամք այլ եւ այլ հակառակք ոչ եղեն ի Փրկչին մերոյ, զի ի վեր քան զաւրէն մարդկութեանս ծանուցեալ եղեւ: Տեսանես հաւաստեաւ, զի ահա մի կամս խոստովանի Քրիստոսի, իսկ այլ կամք ընդդիմամարտ աստուածային կամացն ոչ ասէ լինել ի Փրկիչն մեր. քանզի որ երկուս կամս ասէ ի Քրիստոս, ոչ խոստովանի զԱստուած մարդ լեալ, այլ ի մարդ բնակեալ, որպէս Նեստորի թուեցաւ, զոր մի՛ լիցի ճշմարիտ հաւատացելոց այսպէս խորհել, զի Աստուած մարդացեալ խոստովանիմք եւ ոչ զմարդ՝ որ աստուածացեալ ըստ հաճոյ լինելոյ:

Եւ մեծն Եպիփան ի գիրս հաւատոցն ասէ. Կարողակից առնել զհողեղէն մարմինն աստուածութեանն ի մի զաւրութիւն զաւրացոյց եւ ի մի աստուածութիւն ժողովեաց: Եւ արդ ահա մի զաւրութիւն եւ մի աստուածութիւն ասաց զմարմինն միացեալ Բանին, եւ զիա՞րդ ի մի զաւրութիւն եւ ի մի աստուածութիւն երկուս կամս հնար է լինել: Եւ ոչ դեւք յանդգնին ասել երկուս կամս ի մի զաւրութիւն եւ ի մի աստուածութիւն, թող թէ աշակերտքն նոցա: Եւ սքանչելին Բարսեղ Կեսարու ընդդէմ Ապողինարի ասէ. Մարմինն բնութեամբ մարդկային, իսկ միաւորութեամբն աստուածային, քանզի աստուածացաւ միաւորութեամբն Աստուծոյ Բանին: Եւ արդ զիա՞րդ յաստուածացեալ միտսն հնար է մարդկային կամաց լինել: Ո՞չ ապաքէն կամքն մտացն է ծնունդ, եւ եթէ միտքն ստուգապէս աստուածացաւ միութեամբ Բանին, յայտ է ահա թէ եւ կամքն աստուածացան, եւ արդ ահա յաստուածութենէն չէ հնար մարդկային խորհրդոցն ծնանել, բայց միայն աստուածային, որպէս եւ ինքն ասէ մարգարէիւն, թէ՝ Որպէս հեռի են երկինք յերկրէ, այնպէս հեռի են խորհուրդք իմ ի խորհրդոց ձերոց, ասէ Տէր: Ահա եւ բան մարգարէին յանդիմանէ զայնոսիկ որք մարդկային կամք եւ խորհուրդք ամպարշտաբար իմանան ի Քրիստոս յետ միաւորութեանն, եւ ոչ խոստովանին միայն աստուածային կամք եւ խորհուրդք որպէս վայել է նմա:

Վասն որոյ դարձեալ ասէ Բարսեղ առ Ապողինար, թէ որպէս ասր ներկեալ ծիրանեաւ ոչ երկագոյնս է այլ միագոյն, սոյնպէս եւ միտքն պայծառացեալ եւ աստուածացեալ, ոչ եւս երկու իշխանական, այլ մի, զի փոխանակ գործոյ մարդկային մտաւքն վարէր Բանն Աստուած: Տե՛ս յայտնապէս յաւրինակէդ, որպէս ասր սպիտակ ներկեալ ծիրանեաւ կորնչի ի նմանէ ամենեւին սպիտակութիւնն, եւ ոչ կարէ երեւիլ տեսողացն առ ծիրանեաւն զի երկգոյն լիցի ասրն, այլ ամենեւին միագոյն ծիրանի, այսպէս եւ մարդկային միտք եւ մարմին խառնեալ եւ ներկեալ ստուգապէս աստուածային բնութեամբն, ոչ է հնար այնուհետեւ երկատեսակ զնա իմանալ, եւ երկուս իշխանական կամս առ ընթեր միմեանց լինել, այլ մի աստուածային իշխանական կամք եւ մի բնութիւն զնա իմանալ եւ խոստովանել վերնոց եւ ներքնոց, ի բաց բարձեալ ի նմանէ ամենեւին ամենայն անձնիշխանական կամք, որպէս բառնայ ծիրանութիւն՝ զսպիտակութիւն ասւոյն, զի բոլորն աստուածային կամքն եւ մի ներգործութիւն ասի: Ուստի յայտ է ստուգութեամբ, թէ որ երկուս կամս ասեն ի Քրիստոս, ոչ խոստովանին Աստուած ճշմարիտ զմարմինն միութեամբ Բանին, եւ ոչ ասեն զԱստուած մարդ լեալ ըստ Պաւղոսի՝ որ ասէ. Եկն Որդին Աստուծոյ եւ եղեւ ի կնոջէ (տե՚ս Գաղ. Դ 4). այլ կարծէն ի մարդ բնակել որպէս Պաւղոս Սամուստացի եւ Նեստոր եւ նմանիք նոցա:

Յետ այսորիկ դարձեալ տեսցուք, թէ մի ներգործութիւն է մարմնացելոյ Բանին ըստ միոյ բնութեանն, եւ ըստ միոյ կամաց նորա, եւ ոչ երկուս, որպէս յանդգնեցան ասել Թէոդորիտոս Կիւրացի եւ Լեւոն Հռովմայեցի եւ նմանիք նոցա: Եւ արդ ասէ երանելին Աթանաս ի չորրորդ ճառին առ Արիոս. Եւ Բանն ասէ զմարմնոյն բարձեալ ունէր զտկարութիւն որպէս եւ զիւրս, զի նորա էր մարմինն գործակից աստուածութեանն գործոց, զի նովաւ լինէր, զի Աստուծոյ մարմին էր: Եւ դարձեալ ասէ. թէ Աստուծոյ Բանին գործքն ոչ ի ձեռն մարմնոյն էր եղեալ, ոչ արդեւք էր աստուածացեալ մարմինն: Եւ դարձեալ ասէ. Զի զգործն Հաւր ի ձեռն մարմնոյն գործէր: Եւ դարձեալ նոյն գրէ առ Դեղփոս եպիսկոպոս. Ձեռն ձգեաց յարոյց, ասէ, զոր ի ջերմութենէ էր ըմբռնեալ, եւ ձայն արձակեալ յարոյց զՂազարոս: Եւ Գրիգոր Նիւսեայ յերկրորդ ճառին որ ընդդէմ Եւնոմիոսի ասէ. Քանզի եւ ներգործելն որպէս եւ ճշմարիտ Աստուծոյ ի ձեռն իւրոյ մարմնոյն ամենեցուն փրկութիւն, որպէս ձայնին կամ գործոյն մարդկաւրէն եկեալ յառաջ իսկ ի ներքուստ իմացեալ լինի աստուածութիւնն:

Եւ Յուլիոս Հռովմայեցի ասէ. Ոչ մի ինչ անջատումն է Բանին եւ մարմնոյն յաստուածային գործս, այլ է մի անձնաւորութիւն, եւ մի բնութիւն եւ մի ներգործութիւն Յիսուսի Քրիստոսի: Եւ Յովհան Ոսկեբերան ի ճառին՝ յորում ի լերինն աղաւթէր Յիսուս ասէ. Միով զաւրութեամբ եւ միով ներգործութեամբ զբազմատեսակ ախտս բժշկեաց: Եւ դարձեալ ասէ. Զի զզանազան զսքանչելագործութիւնսն ի ձեռն միոյ ներգործութեան լնլով: Եւ Կիւրեղ Աղեքսանդրացի ի Մատթէոսի Աւետարանին մեկնութեանն ասէ. թէ՝ Ընդ իւր միաւորեաց զմարմինն, որպէս ոչ ասեն որ ընդ Հաւրն եւ ի Հաւրէ Աստուած Բանն. որպէս եւ զիւրսն կազմեալ զմարմնոյն ներգործութիւնսն բնաւորականս, եւ լցուցեալ զմարմինն իւր աստուածավայելուչ ներգործութեամբ՝ եւ յիւրն եհան փառս: Եւ դարձեալ ասէ. Զերկուս կոյրսն բժշկէր մերձաւորութեամբ ձեռինն եւ լուսաւորէր, քանզի աստուածագործ զաւրութեամբն լի գոլ զիւր մարմինն ցուցաներ, որպէս եւ զոքանչին Պետրոսի ձեռն ի վերայ եդեալ առ ժամայն բժշկէր, վասն զի իւրոյ բնութեանն, աստուածութեանն ասեմ, միազաւր ցուցեալ զիւր մարմնոյն ներգործութիւնն. վարի եւ թքովն, զի ծանիցուք թէ մարմին նորա զամենայն ունելով զներգործութիւն զկենդանարար Բանին եւ լուսաւորութեան, առիթ լինի ի ձեռն սուղ ինչ մերձաւորութեան:

Եւ դարձեալ ասէ ի գիրս Պարապմանց, թէ զՄարմինն իւրացոյց Բանն, միաւորեաց եւ ընդ մարմնոյն զիւր բնութեանն ներգործութիւնսն: Եւ դարձեալ ասէ. Ընկալեալ ի մի վեհագունութիւն փառաց ըստ հաւասար Բանի վերադրի ուրեմն է, եւ մարմնով նմա զերիցութիւնն որպէս Աստուծոյ ըստ բնութեան միաւորեալ ի մարմնի եւ զիւրսն բարութիւնս հասարակորդեալ իւրն մարմնով: Եւ դարձեալ ասէ, Թէպէտ եւ երեւէր իբրեւ զմի ի մէնջ, այլ գործէր զգործս Հաւր, եւ ոչ իւիք իրաւք կերպարանաւք խոնարհագոյն ոչ գտանէր ի զաւրութենէ եւ ի փառաց ծնաւղին: Եւ դարձեալ ասէ. Մարմին բանին վայելչաբար զմեղացն շարժեաց զբնութիւն, եւ յաստուածայինսն հարստացեալ անճառաբար որպէս անպատմելի միացեալ ընդ Բանին՝ սուրբ է եւ կենդանարար եւ աստուածավայելուչ ներգործութեամբ լի:

Եւ արդ բաւական են ասացեալքս առ ի հաստատել զհաւատացեալքս թէ մի ներգործութիւն է Բանին Աստուծոյ մարմնացելոյ ըստ միոյ կամաց եւ ըստ միոյ բնութեան նորա, եւ յանդիմանել զայնոսիկ, որ յանդգնին երկուս ներգործութիւնս ասել Քրիստոսի հակառակ հարցն սրբոց, զի ահաւասիկ զաստուածագործ զաւրութեանցն եւ զմարդկաւրինագոյնսն միոյ եւ նորին Բանին Աստուծոյ մարմնացելոյ ասացին զներգործութիւնսն գիրք սրբոցն:

Դարձեալ եւ զայն իսկ տեսցուք թէ անապական եւ անմահական էր մարմինն Քրիստոսի անդստին իսկ յարգանդէ Կուսին եւ մինչեւ ցխաչն եւ մինչեւ ցյաւիտեան միաւրինակ, եւ ոչ մահկանացու եւ ապականացու նախ քան զխաչն, որպէս ամպարշտեցին ոմանք ասել, այլ միշտ անմահ եւ անապական: Իրենիոս այսպէս գրէ. Եկն Որդին Աստուծոյ եւ զգեցաւ մարմին անապական՝ յանապական կուսէն Մարիամայ: Եւ դարձեալ ասէ. Անարգեն զՈրդին Աստուծոյ, եւ զմարմնոյն փրկութիւնն ուրանան, եւ զվերստին ծնունդ նորա անպատուեն, որք ոչն ասեն զնա գոլ ընդունակ անապականութեան: Տեսանե՛ս զի անարգիչ ասաց Որդւոյն Աստուծոյ եւ ուրացող փրկութեան մերոյ զայնոսիկ՝ որք ոչն ասեն անապական զմարմինն Տեառն ի ծնանիլն ի կուսէն:

Եւ Յովհան Երուսաղէմացի ասէ. Խոստովանիմք եթէ Յիսուս Քրիստոս ճշմարտապէս մեռաւ վասն մեղաց մերոց, թաղեցաւ եւ յարեաւ, զնոյն բնութիւն ունելով զմարմնոյն՝ որով մեռեալն թաղեցաւ. յայտ է թէ անապականութեամբ որպէս էրն իսկ յառաջագոյն, նոյնպէս յարեաւ: Տեսանե՞ս զի որպէս էր նախ քան զչարչարանսն, նոյնպէս ասաց զնա յարուցեալ ի մեռելոց: Եւ Փիլաքսոն Նաբովք քաղաքի եպիսկոպոս ասէ. Սա վասն զի անապականելի էր ոչ փոխեցաւ: Եւ դարձեալ ասէ. թէ՝ Մարմնացաւ ի սրբոյ Կուսէն երկրորդ Ադամ նոր մարդ, ապա ի վեր է քան զապականութիւն: Եւ Պրոկղ եպիսկոպոս ասէ, Թէ ըստ բնութեան մերոյ ծնեալ էր Քրիստոս, յիրաւի ասէր չիք ի նմա ապականութիւն, եւ զի ապականութիւն յամուսնութենէ լինի, ապա եթէ ի վեր է քան զամուսնութիւն, ի վեր է քան զապականութիւն:

Դարձեալ ասէ. Սպասաւորեաց Կոյսն ի ձեռն անապականութեանն Քրիստոսի, եւ եղեւ Մայր անապականութեան, քանզի յորում ստեղծաւ անապականութիւնն, ոչ կարէր տեղի գտանել ապականութիւն. քանզի ոչ կարէր զանապականութիւնն պարտել ապականութիւնն: Եւ դարձեալ ասէ. Միայն կին ծնաւ, քանզի աւտար էր ապականութիւն ծնեալն. կոյս ծնաւ վասն այնր՝ որ էր սրբութեան աղբեւր:

Եւ Եպիփան Կիպրացի ասէ. Առեալ զմահկանացու մարմինս  մեր եւ զեղծանելի եւ միացուցեալ ընդ աստուածութիւնն եցոյց անապական: Եւ Կիւրեղ Աղեքսանդրացի ասէ, Եղեւ մարմին Բանն եւ անապական եւ անմահ զնա ցուցեալ. քանզի ոչ մահկանացու մնալ, եւ ոչ ընդ ապականութեամբ եթող զնա, զոր առաքեացն ի մեզ Ադամ, զյանցանացն զպատիժս. այլ յաւէտ որպէս անապական մարմին Աստուծոյ, այսինքն իւր եւ ինքեան, եւ քան զմահ եւ զապականութիւն վերագոյն եղեալ: Եւ դարձեալ ասէ. Զի յեկամուտ ապականութենէն ապրեցուսցէ զմեր հողեղէն մարմին ըստ միաւորութեան տնաւրէնութեանն զիւր կեանս ի ներս արկեալ, իւր արարեալ եւ զմարդկայինն հոգի, եցոյց զնա ի վեր քան զմեղս, զի զիւրոյ բնութեան զսերտութիւն եւ զանփոփոխութիւն իբրեւ յասր զներկ ինչ արկեալ եւ գունեալ զնա. արդ վասն զի եղեւ մարմինն կենարարին ամենայն բանիւ՝ քան զմահու եւ զապականութեան ի վեր մնայ իշխանութիւն: Տե՛ս զի ի մարմնանալ Բանին՝ քան զմահ եւ զապականութիւն ի վեր եղեալ ասաց զմարմին Բանին, զի Ադամ, ասէ, մեղաց սկիզբն եղեալ զապականութիւն տնկեաց ի մեզ եւ զմահ: Իսկ Քրիստոս անմեղութեան սկիզբն եղեալ մեզ՝ զանմահութիւն եւ զանապականութիւն սերմանեաց ի մեզ անապական եւ անմահ մարմնովն՝ զոր էառ ի Կուսէն:

Եւ Աթանաս գրէ առ Եպիկտիդոն Կորնթացւոց եպիսկոպոս, թէ՝ Բանն, որ ի մարմնի էր ի վեր քան զբնութիւն մահկանացու մարմնոյ, արար զմարմինն իւր անմահ եւ անապական, եւ միացոյց ինքեան, եւ ջնջեաց ի մարմնոյն զբնական զմահ եւ զապականութիւն, վասն զի զգեցեալ եւ միացուցեալ իւր զմարմինն Բանն Աստուծոյ՝ որ ի վերն է քան զբնութիւն մարդկան, վասն որոյ եղեւ անապական մարմինն որ յապականացուաց աստի: Եւ դարձեալ ասէ. Ոչինչ ապականէ զհոգի եւ զմարմին՝ բայց մեղք. իսկ ապա անհոսանուտ մարմնաւորութիւնն Եմմանուէլի, որ ի Մարիամայ Աստուածածնէ, անմեղանչական է, քանզի յանամուսնական որովայնէ մշտակուսէն է. վասն այնորիկ եւ անապական խոստովանելի է. քանզի ամենայն ապականութեանց եւ մեղաց բարձիչ է: Տե՛ս ամենայն զգուշութեամբ. զի ապականութեան եւ մահու պատճառս զմեղս ասաց լինել. արդ յայտ է թէ որք մահկանացութիւն կամ ապականութիւն ասեն լինել ի մարմինն Քրիստոսի նախ քան զխաչն, ապա ուրեմն եւ մեղանչումն յանմեղն եւ յամենասուրբն Աստուած յանդգնին իմանալ: Իսկ թէ զայս խորհելն անդունդք հայհոյութեան է եւ խորք ամպարշտութեան, ապա ուրեմն Քրիստոս է սրբութեան աղբիւր բնաւիցս վերնոց եւ ներքնոց. վասն այնորիկ եւ ճշմարտապէս անմահ եւ անապական էր մարմին նորա եւ նախ քան զխաչն, որպէս եւ այժմ իսկ է, նո՛յնպէս էր եւ յայնժամ:

Քանզի դարձեալ ասէ Աթանաս՝ Ադամ զանմեղ մարմինն ի դատապարտութիւն եւ յապականութիւն էարկ. իսկ Քրիստոս զսա անապական եւ խափանիչ մահու եւ փրկանակ մահացելոցս եցոյց. ոչ կարաց մահ զին[քեամբ] ածել զհոգին Քրիստոսի եւ ոչ ապականութիւն յափշտակել կարաց զմարմին նորա. զի զայս [իմանալ ամպարշտու]թիւն է. զի թէ մեղս աշխարհի եբարձ, [որ է մայր ապա]կանութեան, զիա՞րդ ասեն ոմանք ի մոլ[որելոց թէ ապա]կանացու էր մարմինն Քրիստոսի:

Արդ տես հաւաստեաւ, զի ամպարիշտս եւ մոլորեալս ի ճշմարտութենէն ասաց զայնոսիկ, որք ապականութեան եւ մահկանացութեան կարծիս առնուն ի մարմինն Քրիստոսի նախ ք[ան զխաչն], զի մայր մահու եւ ապականութեան մեղքն են. ի[սկ ուր] մեղք ոչ իցեն, ապականութեան եւ մահու անհնար [է] երեւել. ըստ որում եւ Բարսեղ Կեսարու ասէ առ Ապողինար. Ոչ փոփոխելի էր Քրիստոս, մի՛ լիցի, , զի մի՛ մեղանչումն ի ներս մտցէ յանմեղանչելին, թէ կարասցես գտանել անձնաւոր մարմին յառաջագոյն գոյացեալ եւ [ապա] միաւորեալ ընդ Բանին Աստուծոյ ի մահ փոփոխումն. [ապա] թէ գոյութիւն մարմնոյն ոչ է առանց միութեան Բանին, զի գոյացեալ զնա միութեամբ Բանին ծանեա[յ]. զի՞ խնդ]րես փոփոխումն, զի մարմին եւ միտք միաւորեալ [Աստուծոյ] Բանին ոչ փոփոխին: Տեսանես, զի ամենայն [հարքն] սուրբք համաձայն միմեանց ասացին ոչ [լինել հնար] ապականութեան եւ փոփոխման մահու [յոք առանց] մեղաց լինել, իսկ եթէ ապականութիւն [կամ] փոփոխումն  կամ մահկանացութիւն, յոք ու[րեք լիցի, անդ] հարկ է նախ մեղաց լինել, որ մայրն [է սոցա եւ ապա] սոքա ծնունդք նորա: Ապա ուրեմն [քան զսատանայ] եւ քան զհրեայսն անդէն չարութեամբ հ[այհոյիչք Քրիստոսի են], որք ապականութեան եւ փոփոխութեան [եւ մահկան]ացութեան եւ կամ այլ ինչ մարդկային տկարութեան կարծիս առնու[ն] ի մարմինն Քրիստոսի նախ քան զ[խաչն. զի ըստ] այսց կարծեաց եւ մեղացն գալ զհետ [զոր եւ ոչ սատանայ] իշխեաց զայս խորհել. զի ասէ՝ Գա[յ իշխան աշխարհիս այսորիկ եւ յիս ինչ ո]չ գտանէ յիւրայնոցն, եւ ցհր[եայսն ասէ՝ Ո՞վ յան]դիմանեսցէ ի ձէնջ զիս վասն [մեղաց, վասն] որոյ սաստկապէս նզովեցին Գիրք [Սուրբք զայսպիսի] խորհողսն. սակս որոյ ասէ սքանչե[լագործն Գր[իգոր. Եթէ ոք ասէ փոփոխելի կամ այլ[այլելի զՔրիստոս] եւ ոչ խոստովանեսցի զնա հոգւով ա[նապական] ի մարմնի, որպէս եւ գրեալ է, նզովեալ եղիցի. եւ դարձեալ ասէ. զիա՞րդ ասէ ոք փոփոխելի կամ այլայլելի զՔրիստոս, զի ինքն ասէ. Ես նոյն եմ եւ ոչ փոփոխիմ (տե՚ս. Եբր. ԺԳ 8), եւ դարձեալ, թէ Ոչ թողաւ անձն նորա ի դժոխս, եւ ոչ մարմին նորա ետես զապականութիւն (Գործ. Բ 31, տե՚ս նաեւ Սաղմ. ԺԵ 10):

Եւ արդ բաւական են ասացեալքս ի յանդիմանութիւն այնոցիկ, որք ապականութեան կամ տկարութեան կարծիս առնեն, կամ փոփոխման, կամ մահկանացութեան ի մարմինն Քրիստոսի նախ քան զխաչն. [զի] ահա աստուածային գիրք միեւնոյն աւրինակ ասացին [լինել] զՔրիստոս անդստին իսկ յարգանդէ Կուսին եւ [մինչեւ ցխ]աչն եւ մինչեւ ցյաւիտեանս. ըստ որում ասէ Պաւղոս, Յիսուս Քրիստոս երէկ եւ այսօր նոյն է եւ յաւիտեան (Եբր. ԺԳ 8):

Յետ այսր ամենայնի տեսցուք զհարց[եալսն ի ձէնջ], թէ զիա՞րդ փոքր տեսակ չափովք [քանակեալ փայ]տ խաչին եւ դիւրակէզն կարողա[նայր տանել] զանբովանդակելին եւ զամենա[ծախն Աստուած. զի] ահա Տէր Աստուած մեր հուր ծախիչ է: [Արդ զարմ]անամք ընդ անտեղի եւ ընդ անդէպ [հարցումնդ], զի թէ վասն փոքրկութեան չափոյն [ասելիք ոչ կար]ողանալ տանել, ապա ոչ երկինք եւ եր[կիր եւ ոչ միա]համուռ ամենայն արարածք բաւա[կան են տա]նել զնա, թող թէ այս ինչ կամ [այն, որպէս ասէ] Սողոմոն յաղաւթսն իւր, թէ եր[կինք եւ երկ]նից երկինք չեն քեզ բաւական, զի՜արդ տունս այս կարէ տանել զքեզ:

Եւ Եսայի ասէ. Ի ձեռին նորա են ամենայն ծայրք երկրի (տե՚ս Ես. ԽԲ 10): Եւ արդ եթէ յափի նորա ժողովեալ են ամենայն արարածք երեւելիք եւ աներեւոյթք, որպէս հատ մի մարգարտի յափ մարդոյ, զի՜արդ կարեն զնա տանել, որ ափով նորա ծածկեալ են, կամ զի՜արդ կարէ ափոյ չափ տեղի տանել զանձն մարդոյ: Իսկ եթէ վասն դիւրածախութեան նիւթոյն ասէք ոչ կարել տանել զաստուածային հուրն, ապա եւ ոչ լերինք եւ լեռնանման վէմք կարող են կալ առաջի նորա, եւ ոչ բոլոր արարածք, որպէս ասէ մարգարէն, Լերինք որպէս մոմ հալեսցին յերեսաց Տեառն, յերեսաց Տեառն ամենայն երկիր (հմմտ. Յուդ. ԺԶ 18): Եւ Յովհաննէս ի Յայտնութեան անդ իւրում ասէ, թէ՝ յերեսաց նորա փախչէին եւ կորնչէին արարածք, երկինք եւ երկիր (Յայտ. Ի 11): Եւ ինքն ասէր ցՄովսէս, թէ՝ Ոչ ոք կարէ տեսանել զերեսս իմ եւ կեալ (Ել. ԼԳ 20):

 

 

Եւ արդ եթէ երեւման նորա չեն բաւական կեալ յանդիման նորա ոչ լերինք եւ ոչ վէմք եւ ոչ մարդ, եւ ոչ այլ ինչ յարարածական բնութենէ, զի՜արդ խռուացեալ փայտ կամ այլ ինչ ի նիւթեղինացս մերձենալ առ աստուածութիւնն կարէր տեւել եւ ոչ վաղվաղակի կիզուլ: Եւ արդ զիա՜րդ ի դրախտին գնալ ասացին գիրք սուրբք. ո՞չ ահա մի ի նիւթեղէն արարածոցս է դրախտն: Դարձեալ եւ ի խորանն Աբրահամու բազմիլ եւ սեղանի առաջի դնիլ Աստուծոյ: Եւ ի դիւրածախ մորենւոջ բորբոքեալ վարէր հուր աստուածութեանն եւ ոչ այրէր, այլ լուսաւորէր: Եւ ի լեառն Սինա իջեալ խաւսէր ընդ որդիսն Իսրայեղի, եւ յերկկանկնեան տապանակին բնակէր, որպէս հաւատայր ամենայն Իսրայեղ, եւ ի քերովբէս նստէր: Եւ ահա նոքա մի յարարածոց են, բայց ի Կոյսն սուրբ ոչ շնորհիւ կամ փառաւք միայն եկն Աստուած, այլ ստուգապէս բնութիւն աստուածութեան բոլոր էութիւնն Որդւոյ բնակեաց ճշմարտութեամբ իննամսեայ ժամանակաւ: Նոյնպէս եւ ի խաչն ասացին ելանել գիրք Աստուծոյ ստուգապէս եւ ոչ կարծեաւք, որպէս ասէ մարգարէն Ամբակում, Ելեր դու ի կառս քո եւ հեծելութիւն քո փրկութիւն եղեւ մեզ (տե՚ս Ամբ. Գ 8):

Եւ արդ զի՞նչ. միթէ ստեցին աստուածային գիրք, զի անտանելի եւ անբովանդակելի ասացին զԱստուած, եւ ահա յայսց ամենայնէ տարեալ եւ բովանդակեալ եղեւ: Իսկ եթէ անտանելի, ստուգապէս ըստ սահմանի գրոց, ապա ուրեմն ոչ ի մի ի սոցանէ եկն Աստուած, կամ երեւեցաւ առ Աբրահամ, եւ ոչ ի դրախտին, ոչ ի մորենւոջն, եւ ոչ յայլսն ամենեսեան, նաեւ ոչ ի կոյսն իսկ, եւ եթէ ոչ ի Կոյսն, եւ՛ ոչ ի խաչն իսկ: Եւ եթէ այդ այդպէս է, ուրեմն այսու դարձեալ ստեցին մեզ աստուածեղէն գիրք, զի յամենայն յայսոսիկ ասացին գալ զԱստուած: Իսկ եթէ ամպարշտութիւն է եւ յոյժ մոլորութիւն՝ եւ անդր քան զամենայն, հայհոյութիւն ստութիւն դնել Աստուածաշունչ գրոց, զի ճշմարտութեամբ եւ ստուգիւ գրեալ ամենայն, ապա ուրեմն զինչ կամեցաւ արար Աստուած (Յոբ. ԻԳ 13) որպէս ասէ մարգարէն, Եւ զոր ինչ կամեցաւ եւ եղեւ, որպէս ասէ սուրբ Լուսաւորիչն մեր մեծն Գրիգորիոս, եւ որպէս վկայեաց մեծն առաքեալ, թէ՝ Բազում կերպարանաւք եւ պէսպէս տեսլեամբք խաւսեցաւ Աստուած ընդ հարսն մեր (տե՚ս Եբր. Ա 1). իսկ ի վերջին աւուրս ոչ աւրինակաւ, այլ ճշմարտութեամբ եկն առ մեզ Միածինն Աստուած ստուգապէս, եւ խաւսեցաւ ընդ մեզ բերան ի բերան: Եւ դարձեալ ասէ. Եկն Որդին Աստուծոյ եւ եղեւ ի կնոջէ (Գաղ. Դ 4):

Արդ ուրեմն անբովանդակելի է Աստուած ըստ սահմանի գրոց, եւ տկարք եւ անզաւրք արարածք, որպէս եւ վկայեցաւ ի գրոց: Իսկ Աստուած ամենակարող գոլով ընդ հարկաւ ոչ անկանի, այլ ամենայն ինչ դիւրին է նմա զինչ եւ կամի, յաղագս այնորիկ զամենայն տկարութիւն նիւթական բնութեանս զաւրացուցեալ ինքեան տանելի արար յոր ինչ եւ կամեցաւ երեւիլ: Այնպէս եւ զբնութիւն սրբոյ կուսին զաւրացոյց եւ անբաւ եւ անտանելի բնութեան իւր տարող զնա արար ստուգապէս: Նոյնպէս եւ զփայտ խաչին ստուգապէս զաւրացոյց եւ տիրապէս հարստացուցեալ, զի զամենազաւր եւ անբովանդակելի բնութիւն աստուածութեանն տարաւ ճշմարտապէս առաւել քան զմորենին, եւ քան զդրախտն եւ քան զքերովբէսն: Եւ նշանակ հաստատութեան բանիս այն, զի քերովբէքն, եւ ամենայն զաւրք երկնից երկրպագեն խաչին եւ պաշտեն զնա իբրեւ տարող ճշմարտապէս տեառն եւ արարչի իւրեանց: Նոյնպէս եւ առաքեալքն երկրպագէին եւ պաշտէին զխաչն իբրեւ ստուգապէս բարձող Աստուծոյ: Սոյնպէս եւ ինքն իսկ սուրբ Կոյսն երկրպագեաց խաչին, զի զոր յորովայնի իւր կրեաց ճշմարտապէս, զնոյնն ճշմարտութեամբ եւ ստուգապէս ի վերայ խաչին ետես բազմեալ եւ բեւեռեալ. վասն որոյ ամենայն աստուածաշունչ գիրք զճշմարիտն Աստուած զՄիածինն Հաւր՝ զոր ծնաւ Կոյսն, ասացին չարչարեալ եւ խաչեալ կամաւորութեամբ, եւ ոչ իհարկէ, աստուածային իշխանութեամբ եւ զաւրութեամբ, եւ ոչ ակամայ: Իսկ եթէ մարդկային տրուպ եւ ապականացու բնութիւն էր բեւեռեալն ի խաչին, ապա ոչինչ մեղան հրէայքն զի մարդասպանք են եւ ոչ աստուածասպանք, եւ ահա երկինք եւ երկիր ի զուր պաշտեն զխաչելեալն, եւ տարապարտ երկրպագեն արարչին վերինք եւ ներքինք: Իսկ եթէ ամպարշտութիւն է զայս ասել կամ խորհել, ապա ուրեմն յայտ է ահա՛ թէ հրէայքն ստուգապէս աստուածասպանք են, եւ երկնայինք եւ երկրայինք ճշմարտապէս աստուածապաշտք, պաշտելով զխաչելեալն եւ երկրպագելով խաչի նորա. եւ խաչն ստուգապէս Խաչ Աստուծոյ, որպէս վկայեն ամենայն Գիրք հին եւ նոր:

Քանզի եւ նախ Մովսէս ասէ. Տեսանիցէք զկեանս ձեր կախեալ զփայտէ առաջի աչաց ձերոց, եւ ոչ հաւատայցէք կենաց ձերոց (տե՚ս. Բ Օր. ԻԸ 66): Ահա յայտնապէս զտեսանելի մարմինն՝ միութեամբ Բանին՝ կեանս ասաց կախեալ ի փայտ խաչին, զոր աչաւք իւրեանց տեսին հրէայքն: Արդ մի՞թէ զմերկ Բանն տեսին հրէայքն. եւ ո՞վ յանդգնի ասել զայս. այլ յայտ է թէ զմարմինն միացեալ Բանին միապէս կեանս ասաց Մովսէս Հոգւովն սրբով, զոր տեսին հրէայքն կախեալ ի խաչին, եւ անհաւատացեալ մարդ համարեցան զնա: Եւ արդ միթէ կեանքն ո՞չ իցէ անապականութիւն եւ անմահութիւն եւ աստուածային բնութիւն. այո՛, է հարկաւորապէս, եւ այնց՝ որք նմանեալ Մովսէսի կեանս անմահս եւ Աստուած խոստովանին զկախեալն ի փայտ խաչին՝ աստուածազգեստ լինին: Իսկ որք մարդ ասեն ապականելի եւ մահկանացու բնութիւն՝ անհաւատ են իբրեւ զհրէայսն:

Դարձեալ եւ Դաւիթ ասէ, Ե՛լ ի բարձունս խաչին, եւ գերեաց զգերեալսն ի սատանայէ, եւ լցոյց պարգեւաւք Հոգւոյն զդարձեալսն ի գերութենէ: Եւ գոհանալով դարձեալ ասէ, Տէր Աստուած աւրհնեալ, եւ աւրհնեալ միշտ, որ հանէր զմեզ ի մահուանէ, Աստուած կենարար, եւ փշրեցէր զգլուխ թշնամւոյն, եւ ի միջոյ ժանեացն նորա զմեզ ի դուրս կորզեցեր, թանալով զոտն արեամբ ի խաչին: Տեսանե՛ս զի զոտն Տեառն Աստուծոյ փրկչի եւ կենարարի, որ փշրեաց զգլուխ թշնամւոյն՝ ասաց թանալ եւ ներկանիլ արեամբ ի խաչին, եւ ոչ գնայուն մարդոյ մահկանացուի եւ տկարի, այլ զամենազաւր թագաւորի եւ Աստուծոյ, որ երեւեցոյց զգնացս իւր ի մեզ: Քանզի ասէ, Թացցի ոտն քո յարենէ (Սաղմ. ԿԷ 24), երեւեցան գնացք քոյ Աստուած, գնացք Աստուծոյ թագաւորի մերոյ սրբոյ: Եւ ահա գնացք Աստուծոյ ճշմարտութեան երեւելապէս այն են՝ զոր ինքն իսկ ասաց. Ելի ի Հաւրէ եւ եկի յաշխարհս, դարձեալ թողում զաշխարհս եւ երթամ առ հայր (Յովհ. ԺԶ 28): Քանզի ծնեալն ի Կուսէն՝ գնացեալ էանց ընդ ամենայն կիրս մարդկութեան մինչեւ ցխաչն առանց մեղաց, եւ կատարեալ զամենայն տնտեսութիւն ամբարձեալ առ Հայր, յաղագս այնորիկ ասէ մեծն Դաւիթ, զոտն ամենազաւր թագաւորի եւ Աստուծոյ թանալ արեամբ ի խաչին: Արդ մի՞թէ ոտն ամենազաւրին Աստուծոյ բեւեռեալն ի խաչին՝ չիցէ՞ անմահ եւ անապական. այլ է՛ ստուգապէս որպէս ասացն Դաւիթ:

Վասն զի դարձեալ ասէ Դաւիթ. Կեանք իմ մերձեցան ի դժոխս, եւ համարեցայ ընդ իջեալսն ի գուբ, եւ եղէ իբրեւ զմարդ, այլ առանց աւգնականի եւ ի մեռելութիւն անդ ազատ ի մահուանէ: Տե՛ս հաւաստեաւ, զի զոր Մովսէս կեանս ասաց կախեալ զփայտէ խաչին, զնոյն կեանսն Դաւիթ ասաց մերձեալ ի դժոխս, եւ համարիլ ընդ իջեալսն ի գերեզմանի: Եւ զի մի ոք հասարակական մարդ կարծիցէ զննջեալն վիրաւք խաչին ի գերեզմանի, ի վերայ բերեալ ասէ. Եղէ ոչ պարզաբար մարդ, այլ իբրեւ զմարդ, այսինքն թէպէտ եւ նման մարդոյ ունէր ստուգապէս մարմինն Քրիստոս, այլ յամենայն տկարութենէ մարդկային հարկաւոր կրից վճարեալ էր մարմին Բանին յառնուլն ի Կուսէն, եւ նշանակ ստուգապէս այսմ տուեալ զոչն կարաւտիլ աւգնականութեան յումեքէ. եւ այս միայն աստուածայնոյ բնութեանն է, իսկ այլ ումեք ոչ բնաւ, զի ահա հրեշտակք եւ մարդիկ կարաւտ են միշտ վերին աւգնականութեան եւ խնամոց: Իսկ աստուածութիւնն միայն ոչ կարաւտի աւգնիլ յումեքէ, եւ ահա զեղեալն իբրեւ զմարդ անկարաւտ աւգնականութեան ասաց իբրեւ ճշմարիտ Աստուած:

Ապա յայտ է թէ ի մարմնանալ Բանին՝ եղեւ մարմինն իբրեւ զԲանն, անկարաւտ ամենեւին ամենայն իրաւք, Աստուած ճշմարիտ, եւ աստուածային անապական եւ անմահ բնութիւն. վասն որոյ ի մահու անդ ազատ ի մահուանէ ասաց ստուգապէս: Իսկ եթէ մահկանացու էր, պարտական էր մահու, ապա ոչ էր ազատ ի մէջ ամենայն մեռելոց, եւ ստեաց մարգարէն զնա միայն ասացեալ ազատ ի մեռեալս. եւ ահա պարտականն մահու, ոչ կարէր յաղթել մահու. զի իրաւանայր մահ ի վերայ նորա խնդրել զպարտիսն իւր ի նմանէ, եւ ահա մինչ զպարտսն իւր վճարէր, չէր ձեռնհաս այլոց փրկութիւն լինել: Իսկ եթէ ամպարշտութիւն է սուտ ասել զմարգարէսն, ապա ուրեմն ազատ է եւ ի մէջ ամենայն մեռելոց իջանելով առ նոսա, եւ անկասկած ի պարտուց մահու՝ ամենայն համարձակութեամբ էջ առ մահ, եւ յաղթեալ նմա եհան զբոլոր ըմբռնեալսն ի նմանէ, ըստ այնմ թէ՝ Ի Տեառնէ են ելք մեր ի մահուանէ (տե՚ս Սաղմ. Գ 9). եւ դարձեալ եթէ՝ Տէր է հատուցանող ընդ իմ եւ ոչ այլ ոք (տե՚ս. Երեմ. ԾԱ 56, Սաղմ. ԺԷ 25). ըստ որում եւ ինքն ասէ. թէ՝ Այնչափ սիրեաց Աստուած զաշխարհս, մինչեւ զՄիածին Որդին իւր ետ (Յովհ. Գ 16):

Արդ ու՞ր ետ, ոչ ապաքէն ի խաչն ետ զՄիածինն վասն կենաց մարդկան. որպէս դարձեալ ասէ ինքն, թէ՝ Զմի որդին զսիրելին, զառաքեալն ի Հաւրէ առ մշակսն, կալեալ հանին արտաքոյ այգւոյն եւ սպանին (Ղուկ. Ի 13-15): Եւ արդ ո՞վ է այն մի որդի սիրելին՝ սպանեալն ի մշակացն. մարդկային բնութիւ՞նն՝ թէ աստուածայինն, զի թէ երկու բնութիւն էր, եւ մին ի նոցանէն մեռաւ, եւ միւսն մնաց անմահ: Ապա ուրեմն թէ մարմինն միայն մեռաւ, ապա նա՛ էր որդին սիրելի, եւ ի բաց է Բանն յորդիութենէն: Իսկ եթէ զմերկ Բանն ասէ ոք մեռանել, վասն զի նա՛ է որդի սիրելի, ապա Արիոսին ստուգի աղանդ: Իսկ թէ մոլորութիւն է զայս ասել, ապա հարկ է մի՛ բնութիւն խոստովանել Բանին մարմնացելոյ, եւ մի Որդի գիտել զնա Հաւր սիրելի միով բնութեամբ, զմարմինն միացեալ Բանիւն. եւ մեռեալ ստուգապէս վասն մեղաց մերոց, եւ զնոյն մնացեալ կենդանի ի մահու անդր. ոչ միւս մեռեալ եւ միւս կենդանի, այլ նոյն մին մեռեալ եւ կենդանի, ըստ որում ինքն միայն գիտէր:

Զնոյն եւ Պաւղոս ասէ. Հաշտեցաք ընդ Աստուծոյ՝ մահուամբ որդւոյ նորա: Տե՛ս զի եւ Պաւղոս մահուամբ ճշմարիտ Որդւոյն Աստուծոյ ասէ հաշտիլ ընդ նմա, ըստ որում եւ դարձեալ ասէ. թէ՝ Մինն մեռաւ վասն մեր (տե՚ս. Հռոմ. Ե 9, Ա Թես. Ե 10): Տե՛ս զի մին ասաց եւ ոչ երկուս՝ զմեռեալն ի խաչին. ապա ուրեմն միոյն Աստուծոյ է խաչն եւ ոչ մարդոյ, որպէս անգիտացան հրէայքն եւ Նեստոր եւ ընկերք նորա, մարդ կարծելով զխաչեալն: Վասն որոյ ասէ Պաւղոս, Թէ էր գիտացեալ՝ ոչ արդեւք զՏէրն փառաց ի խաչ հանէին (Ա Կոր. Բ 8): Արդ մի՞թէ Տէրն փառաց չիցէ Աստուած, եւ այլ զի՞նչ, եթէ ոչ Աստուած ճշմարիտ՝ տիրապէս եւ ստուգութեամբ. Որպէս սուրբն Դիոնէսիոս Արիսպագացի ասէ. թէ՝ Աստուածպետականն Յիսուս կենսատու մահուամբ երիս տիւս եւ երիս գիշերս եկաց ի գերեզմանի: Տեսանե՛ս զի աստուածապետ, այսինքն, Աստուած աստուծոց ասաց զՅիսուս զմեռեալն ի խաչին, եւ կենսատու բոլորից զեդեալն ի գերեզմանի:

Եւ միւս Դիոնէսիոս Աղեքսանդրացի գրէ ընդդէմ Պաւղոսի Սամուստացւոյ ա՛յսպէս. Զթիկունս իմ ետու ի հարուածս եւ զծնաւտս իմ յապտակս. եւ զերեսս իմ ոչ դարձուցի յամաւթոյ ընդ երեսս թքանելոյ. Ո՞վ իցէ սա եթէ ոչ Աստուած՝ որ եթուք յերկիր եւ արարեալ կաւ՝ եբաց զաչս կուրին: Եւ դարձեալ ասէ. Զինուորքն զպատմուճան նորա չկարացին պատառել, իսկ հերետիկոսք զՈրդին Աստուծոյ պատառել կամին եւ բաժանել յերկուս, զայն՝ որ միայն անքննելին է եւ անբաժանելին Քրիստոս: Տեսանե՛ս զի որք յերկուս բնութիւնս բաժանեն զՔրիստոս պատառել կամին զմիութիւն նորա, որպէս եւ հրէայքն զպատմուճան նորա, այլ ոչ կարեն. որպէս եւ ոչ նոքա զպատմուճանն, բայց ինքեանք բաժանին ի Քրիստոսէ, որպէս եւ հրէայքն:

Եւ դարձեալ ասէ Դիոնէսիոս, Նա ետ նոցա մեղր, եւ նոքա ետուն նմա լեղի, նա ետ նոցա մանանայ, եւ նոքա ետեւն նմա քացախ, եւ ի սուրբ խաչին կախեցին զայն՝ որ զոչընչէ կախեաց զերկինս որ էն կեանք ամենայն կենդանեաց: Տեսանե՛ս զի զարարողն երկնից եւ երկրի ասաց ի խաչին: Եւ դարձեալ ասէ. Ծանեաք թէ չէր մարդ՝ որ խաչեցաւն, այլ սուրբ Միածինն Յիսուս Քրիստոս Բանն եւ Որդի Աստուծոյ, քանզի ոչ յափշտակութիւն համարեցաւ զլինելն հաւասար Աստուծոյ, այն որ յանձն իւր էառ զսուրբ խաչն՝ որ Բանն էր Աստուծոյ եւ Որդի, այլ մեր Աստուած եւ Տէր՝ որ խաչեցաւն ի փայտին: Եւ դարձեալ ասէ. Աստուած էր այն՝ զոր խաչեցին հրէայքն, եւ որդի էութեան Հաւր ծնաւղին: Տե՛ս հաւաստեաւ զի հաւասարն Հաւր զԲանն Միածին զէակիցն եւ զփառակիցն Հաւր եւ Հոգւոյն զՅիսուս Քրիստոս՝ զՏէրն եւ զԱստուածն բոլորից՝ ասաց բեւեռեալ ի խաչին, եւ ոչ զտկար ոմն մարդ, որպէս կարծեցին հրէայքն եւ այլք, որք խորհրդակից լինին հրէիցն, մարդ համարելով զխաչեցեալն, եւ ոչ Աստուած ճշմարիտ, որպէս քարոզեցին հարքն սուրբք:

Վասն որոյ սքանչելագործն Գրիգոր ասէ, Թէ ոք ասիցէ, այլ է որ չարչարեցաւն, եւ այլ է որ ոչն չարչարեցաւ, եւ ոչ խոստովանեսցի առանց չարչարանաց զԲանն՝ մարմնով իւրով չարչարեալ առանց փոփոխելոյ, նզովեալ լիցի: Արդ որք երկուս ասեն զբնութիւն Քրիստոսի, ո՞չ ապաքէն զմինն չարչարելի կամին ասել, եւ զմիւսն անչարչարելի եւ անկանին ընդ նզովիւք: Իսկ որք ճողոպրելն կամին ի նզովից հարցն սրբոց, մի բնութիւն խոստովանեսցին Քրիստոսի, զնոյն չարչարեալ կամաւորութեամբ, եւ զնոյն մնացեալ անչարչարելի, որպէս եւ վայել էր իսկ նմա: Իսկ թէ ո՞րպէս չարչարելի, կամ ո՞րպէս անչարչարելի, ինքն միայն գիտէ, իսկ այլ ոք ո՛չ բնաւ, ոչ վերինք եւ ոչ ներքինք: Որպէս եւ Մովսէս ասէ, թէ՝ Յայտնիքն մեզ եւ որդւոց մերոց, եւ ծածուկքն Տեառն Աստուծոյ մերոյ: Եւ Դաւիթ ասէ, Ամենայն գործք նորա հաւատով են, եւ ոչ քննութեամբ: Եւ Պաւղոս ասէ, Հաւատովք իմանամք զնա եւ զզաւրութիւն յարութեանն նորա, եւ զհաղոորդութիւն չարչարանաց նորա (Փիլ. Գ 10): Ահաւասիկ հաւատովք ասէ գիտել զչարչարանացն Քրիստոսի եւ ոչ քննութեամբ:

Իսկ արդ եթէ սրբոց մարգարէիցն եւ առաքելոցն անքննելի է գործքն Քրիստոսի, ո՜րչափ եւս առաւել մեզ, քանզի քննութիւն անհաւատութեան է նշանակ. իսկ ճշմարիտ հաւատոյ նշանակ է զոր լսէ ի գրոց սրբոց եւ հաւատայ հաստատութեամբ եւ ոչ մտաբերէ քննել ամենեւին, այլ խոստովանի զեղեալսն եւ ոչ քննէ զորպէսն, այլ հաւատայ ճշմարտութեամբ եւ պատուէ լռութեամբ, որպէս մարգարէքն եւ առաքեալքն եւ սուրբ վարդապետք եկեղեցւոյ. որպէս Աթանաս ասէ. Զխաչեցեալն ի Պոնտացւոյ Պիղատոսէ. զնա՛ ասացին առաքեալքն Աստուած, եւ զնոյն մարդ, զնոյն յերկնից, եւ զնոյն յերկրէ, զնոյն Որդի Աստուծոյ, եւ զնոյնն որդի Դաւթի, զնոյն չարչարելի, եւ զնոյն անչարչարելի, ոչ այլ ոք եւ այլ, ոչ երկուս դէմս, ոչ երկուս բնութիւնս, ոչ երկուս երկրպագութիւնս: Զի՜նչ պէտք են խնդրել եւ բանակռիւ լինել, հաւատալն է աւգտակար եւ պաշտել եւ երկրպագել լռութեամբ: Գիտեմ զնա Աստուած անչարչարելի, եւ զնոյն որդի Դաւթի չարչարեալ, ոչ գիտեմ զիա՞րդ չարչարելի եւ զիա՞րդ անչարչարելի, կամ նոյն ինքն զիա՞րդ Աստուած կամ զիարդ մարդ: Մի՛ գուցէ զզիարդն խնդրելով անկայց ի բարեացն որ առաջի կայ: Տեսանե՞ս զի ի միոյ ասէ զամենայն, զչարչարելին եւ զոչ չարչարելին եւ զայլ ամենայն, եւ որպէ՜սն ասէ, ոչ գիտեմ: Իսկ եթէ երկուս բնութիւն էր, զիա՞րդ ոչ գիտէր. ոչ միայն Աթանաս, այլ ամենեքեան գիտէին զնա յայտնապէս, թէ մինն չարչարելի է եւ միւսն անչարչարելի, այլ զի մի բնութիւն էր եւ ի վերայ միոյ է ասացեալ ամենայն, վասն այնորիկ անքննելի եւ անգիտելի է ի բոլորից:

Եւ դարձեալ ասէ, Հրէայքն զՏէրն եւ զԱստուած եւ զթագաւորն ամենայնի եւ զամենեցուն զհրեշտակացն զՏէր խողխողել ձեռնարկեցին, ոչ գիտելով թէ կենդանութիւն է խողխողեալն ի նոցանէ Քրիստոս: Եւ դարձեալ ասէ. Թերեւս տեսանելով զՏէրն եւ զՓրկիչն եւ զթագաւորն բոլորից դատեալ ի Պոնտացւոյ Պիղատոսէ, խաչեալ ի հրէից, սկսանիցի զակն ի վայր արկանել, քանզի եւ արեգակն խաւարեցոյց զընդհանուրս, տեսեալ զՏէրն՝ զտուիչ պատուիրանի իւրոյ չարչարեալ ի հրէից: Եւ դարձեալ ասէ, Իսկ Պիղատոս զպատասխանիսն վճարեալ ոչ այլ ինչ էր, բայց հաւատալ զդատեցեալն լինել Աստուած, եւ երազով կնոջն եւ քաջութեամբ լռութեան ի միտ առեալ ծանիցէ, եթէ ոչ զմարդ, այլ զԱստուած դատի: Եւ դարձեալ ասէ. Խոստովանեցին ապա եւ որոց յառաջագոյն ուրացեալք զխաչելեալն գոլ Աստուած վրիպեալք, եւ հաւանեսցին բոլորից աստուածաշունչ գրոց, եւ մանաւանդ Թովմայի. զի յետ տեսանելոյ ի նա զնշանս բեւեռացն ասէ, Տէր իմ եւ Աստուած իմ:

Եւ դարձեալ ասէ. Ոչ ոք կարէ գիտել զԱստուած, եթէ ոչ զխաչեալն եւ ի մեռելոց յարուցեալն խոստովանեսցի ընդ սրբոյն Թովմայի, Տէր եւ Աստուած, որ ասաց ցառաքեալսն իւր, Թէ զիս գիտէիք եւ զՀայրն իմ գիտէիք (Յովհ. ԺԴ 7): Տեսանե՛ս զի ուրացողս եւ աստուածս ասէ զայնոսիկ՝ որք զխաչեալն ոչ խոստովանին Աստուած: Արդ յայտ է թէ Աստուծոյ է խաչն եւ ոչ մարդոյ: Որպէս ասէ Յուլիոս Հռովմայեցի. Երանեալ է ասէ, որ ոչ գայթագղեսցի յիս. եւ գայթակղի որ վասն մարմնոյ եւ կրից նորա փոփոխէ զՓրկիչն եւ զմարդն ի թերէ Աստուծոյ ախորժէ: Քանզի մարդ ասացեալ զծնիցեալն, եւ մարդ զխաչեալն, մարդ ի թերէ Աստուծոյ փոփոխեաց, ոչ կարացին գտանել առ ի յԱստուծոյ փրկութիւն, քանզի կեցուցանէ որ ի կնոջէն ծնաւ, ապա ուրեմն թէ ապրեցուցանելն Աստուծոյ է, եւ նորոգելն զաշխարհս ոչ միւսոյ ուրումն է: Իսկ ապրեցուցանէ ծնիցեալն եւ խաչեցեալն, ոչ մարդ էր զոր ծնաւ Կոյսն, եւ ոչ մարդ՝ զոր խաչեցին հրէայքն, այլ Աստուած ծնեալն ի Կուսէն, եւ Աստուած խաչեալն ի հրէիցն:

Ապա ուրեմն որպէս կոյսն՝ Աստուածածին, եւ խաչն՝ աստուածախաչ, որպէս եւ Եփրեմ ասէ, Կոյսն զմարմինն ծնանելով զԱստուած ծնաւ, եւ է Աստուածածին, եւ հրէայքն զմարմինն խաչելով՝ զԱստուած խաչեցին, եւ են աստուածասպանք: Եւ դարձեալ ասէ, Ո՜վ սքանչելիք, զի ձեռք կաւեղէնք ի հողոյ ստեղծեալ՝ զարարիչն երկնի եւ երկրի ապտակեաց: Տեսանե՛ս զի զապտակեալն Քրիստոս արարիչ ամենայնի սահմանեաց: Իսկ թէ մարդկային տկար բնութիւն էր մահկանացու եւ ապականելի, զիարդ ոք իշխէր զնա արարիչ երկնից եւ երկրի ասել, ապա ուրեմն ճշմարտապէս աստուածային բնութիւն էր ապտակեալ ի ծառայէն անմահ եւ անապական: Վասն որոյ դարձեալ ասէ Եփրեմ. Զնոյն իսկ զԱստուած Բանն տեսանել կախեալ զփայտէ եւ սպանեալ յաղագս մեղաց մերոց:

Եւ դարձեալ ասէ յառաքելոյ մեկնութեանն, թէ՝ Մինն վասն ամենեցուն մեռաւ, նոյնպէս եւ մեք վասն նորա պարտիմք մեռանել (տե՚ս. Ա Պետ. Բ 21, հմմտ. Բ Կոր. Ե 15): Տեսանե՛ս զի զմինն Աստուած զԲանն հայրական զնա ասաց սպանեալ ի խաչին, վասն մեղաց մերոց, եւ ոչ զմարդ ոք դուզնաքեայ: Եւ դարձեալ ասէ Եփրեմ ի գիրս հաւատոց. Աստուած որ եկն տալ նոցա կեանս յերկրի իւրեանց, կալան եւ կապեցին զփայտէ: Արդ մարգարէքն՝ որ կոտորեցան, ոչ կարացին խլել զքաղաքն սպանող, վասն զի արարածք էին, իսկ Աստուած որ խաչեցաւ ի միջի նորա, կործանեաց զնա, վասն զի դիւրին էր այնմ որ տնկեաց զնա շնորհաւք, խլել զնա ստուգութեամբ: Եւ դարձեալ ասէ, Զբարբառն արձակեաց Տէր մեր ի խաչին, լուան ամենայն արարածք, եւ ծանեան զձայն նորա թէ նա է հաստիչն իւրեանց եւ ի միասին զճիչ բարձին ամենայն արարածք, զի կարծեցին թէ այն, որ ի վերոյն է քան զմահ, ի ներքոյ մահու փակեցաւ, իբրու չէին տեղեակ թէ կալաւ զմահ եւ ելոյծ զնա յիշխանութենէ իւրմէ. շիջաւ արեգակն՝ ճրագն աշխարհի, զի խաչեցաւ լոյսն աշխարի, մեղկեցան արարածք յանկանել, փոխանակ զի կապեցաւ եւ կծկեցաւ ի վերայ խաչին զաւրութիւնն այն՝ յորմէ ծալեալ են եւ կապեալ ամենայն արարածք, զի մի լուծցին եւ ցրուեսցին:

Եւ Յովհան Ոսկեբերան ի յԵսայոյ մեկնութեանն ասէ, Թէ հարցանէ ոք ցիս, թէ զի՞նչ մեծ արար Քրիստոս. ես թողից զամենայն արարածոց լինելութիւն ի նմանէ եղելոց յոչնչէ, թողից զմեռեալս յարուցանելն, եւ զհացին աճեցուցանելն, եւ զկոյրս լուսաւորելն, եւ որ մեծն է քան զամենայն խաչն՝ զայն ասացից: Խաչեցաւ ասեմ եւ ապտակեցաւ եւ թուք յերեսս ընկալաւ, եւ այս Աստուծոյ գործ է եւ ոչ մարդոյ: Եւ դարձեալ ասէ. Սեղանս այս կանգնեալ, ոչ այլ ինչ, բայց զմահն Աստուծոյ նշանակէ որ վասն մեր: Տեսանե՛ս զի զգործ խաչին յորում բարձրացաւ Աստուած՝ մեծ ասաց քան զամենայն գործս Աստուծոյ, որ արարեալ է Աստուծոյ ի սկզբանէ մինչեւ ցայսաւր. եւ զիա՞րդ յանդգնին ոմանք նուազ եւ տրուպ բնութեան ասել զխորհուրդ խաչին, զի ահա մեծ եւ սքանչելի է քան զամենայն: Զոր եւ Բարսեղ Կեսարու ասէ. թէ՝ Ոչինչ երկինք եւ ոչ երկիր, եւ ոչ մեծութիւն ծովու, եւ ոչ ամենայն արարածոց լինելութիւն յանգոյից այնպէս յայտնի կարէ կացուցանել մեզ զամենակարող եւ զսքանչելի զաւրութիւնն Աստուծոյ, որպէս շարամանիլ անմահ Բանին Աստուծոյ ընդ մահու պարունակութեամբ:

Եւ արդ զիա՞րդ ոք իշխէ մարդոյ բնութեան ասել զխաչն. զի ահա ճշմարիտ Աստուծոյ ասացին զխաչն ամենայն սուրբ վարդապետք եկեղեցւոյ, եւ ահաւոր եւ զարմանալի, եւ գլուխ ամենայն խորհրդոցն Աստուծոյ՝ զխաչն սահմանեցին: Որպէս եւ Պրոկղ ասէ, բնութեամբ անչարչարելին՝ եղեւ գթութեամբ բազմաչարչարելի: Եւ Կիւրեղ Աղեքսանդրացի ասէ. Յասելոյն չարչարիլ, ոչ աւտարացուցանեմք զբանն, զի մի՛ նախ քան զայս, ըստ մարմնոյ ծնունդն, ոչ նմա, այլ, այլում ումեք ասիցեմ գոլ: Եւ դարձեալ ասէ. Չար հնարիւք փորձին փոխադրել ի մարդ առանձնապէս զչարչարանսն, բարեպաշտութիւն վնասակար անհանճարաբար խորհեցեալ, զի մի Բանն Աստուծոյ խոստովանեսցի  փրկիչ, որպէս զիւրն վասն մեր տուեալ արիւն, այլ յաւէտ մարդ առանձնապէս միացեալ, եւ զաստուածային խորհուրդս մեր ի զաւրութիւն մարդապաշտութեան կացուցանեն:

Տեսանե՛ս զի որք մարդոյ ասեն զխաչն եւ զչարչարանսն, ոչ խոստովանին փրկիչ զԱստուած, այլ ի մա՛րդ է յոյսն նոցա, եւ փոխանակ Աստուծոյ պաշտեն զմարդ մահկանացու, եւ ոչ գտանեն փրկութիւն ի մահուանէ: Վասն որոյ դարձեալ ասէ Կիւրեղ, Չարահնարութեամբ ասեն ոմանք մարդկայնով բնութեամբ չարչարել Քրիստոսի, որպէս ի բաց որոշեալ զմարմինն ի Բանէն, եւ արտաքս ելեալ առանձնապէս, զի երկուս իմասցին եւ ոչ մի զմարմնացեալ եւ զմարդացեալ ի Հաւրէ զԲանն: Իսկ անորոշապէս դնել թուի ի մէնջ ուղղակի հաւատոյ նշանական, բայց նոքա ոչ այսպէս իմանան: Տեսանե՛ս, զի որ մարդկային բնութեան ասեն զչարչարանս, երկուս կամին առնել զմինն եւ զմիայն մարմնացեալ Բանն Աստուած, զոր եւ Պաւղոս ի գործս առաքելոցն ասէ, թէ՚ Բանն ձեզ փրկութիւն առաքեցաւ, յորմէ անծանաւթացան իշխանքն Հրէից ըստ մարգարէութեանն, կալեալ կախեցին զնա զփայտէ, իջուցեալ ի փայտէն եդին ի գերեզմանի: Եւ արդ ո՞վ իշխեսցէ երկմտել թէ իցէ խաչն Աստուծոյ թէ չիցէ, զի ահա զԲանն ասաց ի խաչին, եւ ոչ զայլ ոք:

Եւ արդ աներկմիտ հաւատով խոստովանեսցուք զԽաչն Աստուծոյ, եւ զմարմնացեալ Բանն Աստուած բեւեռեալ ի նմա միով բնութեամբ եւ միով անձամբ: Որպէս ասէ Գրիգոր Աստուածաբան, թէ՝ Արիւն Աստուծոյ եւ չարչարանս եւ մահ լսելով մի՛ ուրեք ի վայր անկցիս անաստուածաբար իբրեւ աստուծոյ ջատագով: Տեսանես զի անաստուած ասաց զայն՝ որ ոչ հաւատայ զչարչարանսն եւ զմահն Աստուծոյ վասն մեր: Եւ դարձեալ ասէ, Կարաւտացաք Աստուծոյ մարմնանալոյ եւ մեռանելոյ զի կեցցուք: Եւ դարձեալ ասէ, Աստուած խաչեալ եւ արեգակն խաւարեալ, զի պարտ եւ արժան էր ընդ արարչին չարչարակից լինել եւ արարածոցս: Տեսանե՛ս զի զարարիչն ասաց չարչարիլ եւ ոչ զայլ ոք, եւ դարձեալ ասէ ի Բարսղի ճառին, զԱստուած խաչեալ տեսանելով եւ զնոյն ընդ աւազակս: Եւ դարձեալ ասէ ի Կղոդիանոսի ճառին, Եթէ ոք խաչելոյն Աստուծոյ երկիր ոչ պագանէ, եղիցի նզովեա՜լ, եւ կարգեսցի ընդ աստուածասպանսն: Տեսանե՛ս զի հրէայքն աստուածասպանք են եւ ոչ մարդասպանք, եւ որ զխաչեցեալն Աստուած ճշմարիտ ոչ խոստովանի եւ ոչ երկրպագէ նմա ընդ Հաւր եւ Հոգւոյն սրբոյ, այնպիսին ասէ եղիցի նզովեալ իբրեւ զՀրէայսն:

Արդ վասն այսչափ բազմութեան վկայիցս, որ շուրջ զմեաւք մածեալ են, որք միաբանութեամբ գոչեցին զաւրութեամբ Հոգւոյն սրբոյ եւ ասացին, թէ խաչեալն Յիսուս Քրիստոս՝ Աստուած է ճշմարիտ, Միածին Որդի Հաւր, համագոյ եւ էակից Հոգւոյն սրբոյ, սկսեալ ի Մովսէսէ ամենայն մարգարէքն եւ սուրբ առաքեալքն եւ հոգելից վարդապետքն եկեղեցւոյ, զորս յիշատակեցաք յանուանէ, եւ զբանսն նոցա առաք ի վկայութիւն, ամենեքեան միաբան Աստուած հզաւր եւ անմահ ասացին զխաչեալն եւ զչարչարեալն վասն մեր: Յաղագս այնորիկ, եւ մեք համարձակաձայն բարբառով եւ բազում աչալրջութեամբ գոչեմք առ նա միշտ յերեկոյս եւ ի վաղորդեան եւ ի հասարակ աւուր ասելով. Սուրբ Աստուած, որ ի յերկրի երեւեցար, որպէս ասէ մարգարէն. Աստուած եմ ես ի միջի ձերում սուրբս եւ ոչ մարդ. Սուրբ եւ Հզաւր, ըստ այնմ թէ՝ Տէր հզաւր զաւրութեամբ իւրով, Տէր հզաւր ի պատերազմի. Սուրբ եւ Անմահ, ըստ այնմ թէ՝ Տեսանիցէք զանմահ կեանս ձեր կախեալ զփայտէ. արդ՝ որ խաչեցար վասն մեր Աստուած հզաւր եւ անմահ, ողորմեա՛ց մեզ:

Եւ զայս աւանդեցին մեզ սուրբ առաքեալքն եւ յետ նոցա սուրբն Իգնատիոս աշակերտ աւետարանչին Յովհաննու՝ եպիսկոպոս Անտիոքու, լուեալ ի զաւրաց երկնաւորաց՝ որք երգէին զփրկութիւնն զոր արար Որդին Միածին աշխարհի, թէ Պարտ է ամենայն աւուր խոստովանել եւ ասել. Սուրբ Աստուած՝ հզաւր եւ անմահ, որ խաչեցար վասն մեր ողորմեա մեզ: Եւ զայս պատմէ Սոկրատէս Յունաց իսկ պատմագիրն, թէ Իգնատիոս իսկ հաստատեաց զեկեղեցին Անտիոքու զուսեալն ի զաւրաց երկնից, եւ անտի յընդհանրական եկեղեցի որ յաշխարհի՝ սփռեալ հաստատեցաւ: Վասն որոյ Յովհան Ոսկեբերան հակառակ Արիանոսացն՝ որք ոչ խոստովանէին զխաչեցեալն Աստուած ճշմարիտ, համագոյ Հաւր, հրամայեաց հանապազաւր առաւաւտու երգել եւ ասել. Սուրբ Աստուած հզաւր եւ անմահ, որ խաչեցար վասն մեր, ողորմեա մեզ: Իսկ Արիանոսքն ոչ ժուժեալ ճշմարիտ խոստովանութեանն՝ մարտ պատերազմի սաստկապէս արարին ընդ ուղղափառսն, որպէս պատմէ նոյն Սոկրատէս, որ էր Կոստանդնուպաւլսեցի, ականատես Ոսկեբերանին Յովհաննու, եւ ականջալուր աւանդութեանց նորա:

Իսկ եթէ Յոյնք ոչ ընդունին զպատմութիւնն Սոկրատեայ եւ զաւանդութիւն երանելոյն Յովհաննու, յայտնապէս վարդապետացն իւրեանց լինին անարգիչք, որպէս եւ Հրէայք մարգարէիցն: Բայց թէ զայս ոչ ընդունին ցուցցեն յաստուածեղէն գրոց թէ ո՞ ի սրբոց հարցն ասաց, Սուրբ Աստուած առանց խաչեցարի, եւ յորու՞մ գիրս գրեալ է: Ապա թէ ոչ կարեն ցուցանել, ուրեմն ճշմարիտ է պատմութիւնն Սոկրատեայ: Վասն որոյ եւ մեք ընդ սուրբս, եւ ընդ Իգնատիոսի, եւ ընդ Ոսկեբերանին Յովհաննու, խոստովանեալ եմք եւ ասեմք ի սկզբանէ մինչեւ ցայսաւր, Սուրբ Աստուած, հզաւր եւ անմահ, որ խաչեցար վասն մեր, ողորմեա՛ մեզ: Եւ ոչ միայն մեք, այլ եւ Եգիպտացիք, եւ Ափրիկեցիք, եւ արեւմտեան Հնդիկք, եւ Եթովպացիք, եւ Հռովմայեցիք, եւ Սպանիացիք, եւ մեծ ազգն Փռանգաց, եւ արեւելեան Հնդիկք, եւ Ճենաստանեայք, եւ Ասորիք, եւ ազգ մի ի Հոնաց աշխարհին, եւ Աղուանք, եւ մեք Հայաստանեայքս: Այս ազգք երկոտասան միաբան ամենեքեան ասեմք. Սուրբ Աստուած, հզաւր եւ անմահ, որ խաչեցար վասն մեր, ողորմեա մեզ:

Իսկ Յոյնք, եւ որք հաւան եղեն Յունաց՝ Վրացիք եւ մասն ինչ Ասորւոց, որք ի Նեստորէ խաբեցան, ոչ ասեն զխաչելեալն Աստուած՝ հզաւր եւ անմահ՝ որ խաչեցաւ վասն մեր, եւ ոչ խնդրեն ողորմութիւն յանմահէն Աստուծոյ, որ կամաւ յանձն էառ վասն կենաց մերոց: Բայց եթէ Յոյնք ընդէ՞ր կացին ի բաց ի միաբանութենէ ընդհանրական եկեղեցւոյ, ծաղու արժանի են բանքն՝ որ պատմի ի մէջ Յունաց: Ասեն թէ, յետ բազում ամաց անցանելոյ, յետ ժողովոյն Քաղկեդոնի, պատանի ոմն ի Կոստանդնուպաւլիս յափշտակեցաւ յաւդս, եւ քարոզեաց նոցա մի՛ ասել զխաչեցարն ի Սուրբ Աստուածածին: Եւ արդ միթէ դեռագիւտ էր սատանայի չարութիւնն, թէ ոչ գիտէր պատրանաւք խաբել զմարդիկ, որպէս եւ զամենայն հեթանոսս ի կերպս կերպս եղեալ մոլորեցոյց զնոսա:

Եւ արդ չէր ինչ նմա դժուար ի կերպս պատանւոյ կամ հրեշտակի լուսոյ լինել եւ խաբել զմարդիկ, ըստ որում ասէ առաքեալ, եթէ՝ Իշխանի աւդոյս այսու: Արդ զի՞արդ բազում իմաստութեամբն խաբեցան Յոյնք, որպէս նոր աւետարան ի յաւդական այսոյն ընկալեալ ճեղքեցան ի միաբանութենէ առաքելական եկեղեցւոյ եւ մոռացան զասացեալն Պաւղոսի, Թէ ոք աւելի աւետարանէ ձեզ քան զոր առէքն ի մէնջ, թէ եւ հրեշտակ յերկնից է եւ մարդ յերկրէ, նզովեա՜լ եղիցի (տե՚ս. Գաղ. Ա 8-9): Եւ արդ ահա պատանին այն՝ յաւդս յափշտակեալ ի դիւաց ի վերին աւդս, եւ կամ թէ դեւ ոք կերպարանեցաւ ի նմանութիւն պատանւոյն՝ առ ի խաբել զմարդիկ, հակառակ խաւսեցաւ Պաւղոսի եւ ընկերաց նորա, ոչ տալ խոստովանել Աստուած հզաւր եւ անմահ զխաչելեալն:

Քանզի Պաւղոս Տէր փառաց ասէ զխաչելեալն, եւ զբան խաչին զաւրութիւն Աստուծոյ, ասէ, ի փրկութիւն մեզ, եւ զՈրդին Աստուծոյ, ասէ, մեռեալ վասն մերոյ հաշտութեան ընդ Հաւր, եւ զԲանն առաքեալ ի Հաւրէ, ասէ, կախեալ զփայտէ իշխանացն Հրէից եւ եդեալ ի գերեզմանի: Եւ Եսայի ասէ, Ժողովուրդ իմ տեսցէ զփառս Տեառն եւ զբարձրութիւն Աստուծոյ մերոյ (Ես. ԼԵ 2): Եւ Յովհան Ոսկեբերան մեկնէ զբան մարգարէիս եւ ասէ. թէ՝ Բարձրութիւն Աստուծոյ խաչն է: Եւ դարձեալ Եսայի ասէ. թէ՝ Ինքն եկեսցէ եւ փրկեսցէ, եւ ոչ այլ ոք: Եւ Դաւիթ ասէ. Աստուած փրկեսցէ զանձն իմ ի դժոխոց. եւ ոչ այլ ոք: Եւ ահա որ խաչեցաւն՝ նա փրկեաց զմեզ ի դժոխոց: Նոյնպէս եւ ամենայն սուրբ մարգարէքն եւ առաքեալքն եւ վարդապետք եկեղեցւոյ. զնոյն գոչեցին. թէ Աստուած է հզաւր եւ անմահ՝ խաչեցեալն վասն մեր: Իսկ պատանին այն հակառակ Պաւղոսի եւ ամենայն սրբոց խաւսեցաւ, եւ նզովեցաւ ի Պաւղոսէ, որ Քրիստոսիւն խաւսէր եւ ասէր. Թէ ոք աւետարանեցսէ ձեզ աւելի քան զոր առէքն, նզովեա՜լ լիցի: Իսկ Յոյնք ոչ իմացան թէ վեց հարիւր ամ յառաքելոցն մինչեւ ի պատանին յայն, ամենայն քրիստոնեայք ասացին զՍուրբ Աստուածն՝ խաչեցարիւն հանդերձ: Եւ արդ հակառակ առաքելոցն եւ ամենայն սրբոց հարցն՝ չէ արժան առնել ինչ, եւ նզովիլ ի  նոցանէ բանիւ պատանւոյ միոյ յափշտակելոյ ի դիւաց:

Քանզի եւ սուրբ ժողովն Նիկիայ, զԱստուածն յԱստուծոյ, եւ զլոյսն ի լուսոյ ասացին խաչեալ եւ թաղեալ եւ յարուցեալ: Վասն որոյ եւ մեք պարծանաւք ասասցուք միշտ թէ, Խաչեալդ Աստուած, հզաւր եւ անմահ, ողորմեա՛ մեզ: Որպէս եւ ինքն ասաց, թէ՝ Զմահ իմ պատմեցէք մինչեւ գամ ես (Ա Կոր. ԺԱ 26): Եւ Պաւղոս ասէ, Ինձ մի՛ լիցի պարծել, բայց միայն ի խաչն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի (Գաղ. ԶԱ 14): Եւ դարձեալ ասէ, եթէ՝ Զմահն Տեառն պատմեցէք մինչեւ եկեսցէ նա (Ա Կոր. ԺԱ 26): Իսկ որք ոչն պատմեն զմահն Տեառն Աստուծոյ պարծանաւք, ամաչեն ի նմանէ յաւուրն դատաստանի, որպէս եւ ինքն ասաց, թէ՝ Որ ամաւթ համարի զիս եւ զբան խաչին իմոյ, եւ ես յամաւթ արարից զնա՝ յորժամ գամ փառաւք Հաւր իմոյ: Արդ յիրաւի ամաչեն ի նմանէ յաւուրն յայնմիկ այնոքիկ՝ որ մարդ ասեն զխաչեցեալն ընդ Հրէիցն եւ ոչ ամաչեն, քանզի նա Աստուած է ճշմարիտ. իսկ նոքա մարդ ասելով յուսան ի նա իբրեւ ի մարդ հասարակական եւ ոչ զարհուրին ի նզովից Երեմիայի մարգարէի, որ ասէ, Անիծեալ է որ դնէ զյոյս իւր ի մարդ մահկանացու, եւ ապաստան լինի ի մարմին բազկի նորա (Երեմ. ԺԷ 5), ի Տեառնէ ի բաց անկաւ անձն նորա, եւ եղիցի իբրեւ զմոշ վայրի յանապատի, եւ մի՛ տեսցէ զբարութիւնսն յաւիտենից:

Ահա ցոյցք յայտնիք, թէ որք մարդկային բնութիւն յատկացեալ իմանան ի Քրիստոս յետ անպատմելի եւ անճառ միաւորութեանն, եւ այնպէս մարդկութեան բնութեանն տալով զչարչարանսն յուսան ի նա, եւ  մարմին մահկանացու խոստովանին զբազուկսն աստուածեղէն տարածեալսն ի խաչին, եւ նորին խորհրդով ապաստան լինին ի նա, այնպիսիքն սաստկապէս անիծիւք նզովիւք ըմբռնին ի մարգարէէն, եւ որոշեալ լինին անձինք նոցա ի Տեառնէ Աստուծոյ, եւ ոչ տեսցեն զյաւիտենական բարութիւնսն որ պատրաստեալ է այնոցիկ՝ որք ճշմարիտ Աստուած խոստովանին զխաչելեալն, եւ անմահ եւ անապական զբազուկս նորա տարածեալս ի խաչին, եւ այնպէս ապաստան լինին ի նա իբրեւ ի բազուկս աստուածեղէնս, եւ ոչ ի մարդկեղէնս: Որպէս Մովսէս իսկ վկայէ թէ՝ Ի զաւրութենէ բազկաց մշտնջենաւորաց մերժեսցէ յերեսաց զթշնամին, եւ ասիցէ թէ կորիր (Բ Օր. ԼԳ 27): Արդ՝ տեսանես զի մշտնջենաւոր ասաց զբազուկսն խաչեցելոյն, որ խաչիւն իւրով մերժեաց զթշնամին յերեսաց մերոց եւ կորոյս զնա իսպառ: Վասն այնորիկ յիրաւի նզովէ զայնպիսիսն Երեմիա, որք հակառակ Մովսէսի եւ զմշտնջենաւոր բազուկսն խաչեցելոյն առ ժամայն եւ մահկանացու ասեն, եւ այնպէս վստահանան ի նա իբրեւ ի մարմին մահկանացու. վասն այնորիկ ոչ ազատին ի յաւիտենական ի մահուանէն, ըստ այնմ թէ Նման եղիցին այնոցիկ, որք յուսացեալ են ի նոսա, եւ ամենեքեան որ վստահանան ի նոսա: Զի ահա որք ի մահկանացու վստահանան ամենայն հարկաւորութեամբ մահուամբ ըմբռնին: Իսկ որք ի կեանս յուսան, ամենայն հարկաւորութեամբ եւ կենաւք պարփակեալ լինին:

Եւ ահա ամենայն աստուածաշունչ գիրք հին եւ նոր, Աստուած ճշմարիտ ասացին զխաչեալն եւ անմահ անապական, եւ մշտնջենաւորս զբազուկսն տարածեալս ի խաչին: Իսկ որք մարդ համարին զնա տկար եւ մահկանացու եւ ապականացու, եւ այնպէս յուսացեալ՝ լինին ապաստան ի մարմին բանի նորա իբրեւ յառժամայն մարդոյ, վասն այնորիկ յարժանի եւ յիրաւի նզովէ զնոսա Հոգին սուրբ ի բերանոյ մարգարէին Երեմիայի: Իսկ մեք Աստուած ճշմարիտ խոստովանեսցուք զխաչելեալն Յիսուս Քրիստոս, եւ անմահ եւ անապական զմարմին նորա, եւ այնպիսի յուսով ապաստան լիցուք յաստուածային եւ մշտնջենաւոր բազուկս նորա տարածեալս ի խաչին, զի արժանի լիցուք աւրհնութեանց որ զկնի անիծիցն եդեալ է ի նոյն մարգարէէ, Աւրհնեալ է, ասէ, մարդ որ դնէ զյոյս իւր ի Տէր, եւ եղիցի Տէր յոյսն նորա (Երեմ. ԺԷ 7): Եւ արդ մեք ի Տէր յուսացաք եւ ոչ ի ծառայ, յԱստուած եւ ոչ ի մարդ, յանմահ եւ յանապական մարմին Աստուծոյ, եւ ոչ յեղծանելի եւ ի մահկանացու մարմին մարդոյ, յաստուածային եւ յամենազաւր բնութիւն, ոչ ի մարդկային տկար եւ ապականացու բնութիւն, ի բազուկս մշտնջենաւորս որպէս Մովսէս, եւ ի կենարարս եւ յամենաբաւականս, որ սփռեցաւն ի խաչին եւ ժողովեաց զմեզ առ ինքն յամենայն կողմանց, յարեւելից եւ յարեւմտից, ի հիւսիսոյ եւ ի հարաւոյ (Ղուկ. ԺԳ 29), որպէս ասէ մարգարէն:

Իսկ թէ յամառի ոք ասել, թէ զիարդ եղեւ այնպիսի սքանչելի եւ աներկբայ միութիւն Բանին եւ մարմնոյն, այսմ պատասխանէ Դիոնէսիոս Արիսպագացի եւ ասէ, թէ՝ Քան զամենայն աստուածաբանութիւն յայտնագոյն ըստ մեզ Յիսուսի աստուածաստեղծութիւնն, եւ անճառելի է ամենայն բանի, եւ անգիտելի է ամենայն մտաց, եւ նորին նախնագունի եւ առաջնոյ հրեշտակին քան զամենայն նախնագոյն հրեշտակս, զի անգիտանամք թէ ո՜րպէս ի կուսական արենէ՝ այլ ա՛յլ աւրինակաւ քան զբնութիւնն ստեղծանիւր: Եւ Գրիգոր Աստուածաբան ասէ. Ո՜վ նոր խառնմանս եւ սքանչելի խառնուածոյս: Եւ արդ նոր ասելով զարմանալի եւ սերտագոյն միութիւն ասաց լինել Բանին եւ մարմնոյն, քան զհոգւոյ ընդ մարմնոյն, եւ քան զհուր ընդ երկաթ, եւ քան զջուր ընդ փայլակն մարգարիտ լեալ: Վասն զի նորն չքնաղ ինչ ասի եւ անծանաւթ եկեալ ի լսելութիւն, եւ չէ երբեք ծանուցեալ ումեք եւ ոչ ինքնութիւն եկեալ՝ ոչ ի վերնոց եւ ոչ ի ներքնոց:

Արդ՝ զիա՜րդ Յոյնք զնորն եւ անծանաւթն բոլորից ի քննութիւն իշխեն մտաբերել, եւ անհաւատս լինել քննութեամբն զմին յերկուս բաժանելով: Քանզի եւ Աթանաս զայնպիսի քննողսն անհաւատս իսկ ասէ, ընդդէմ Պաւղոսի Սամուստացւոյ խաւսելով ասէ, Դիմեցին ի յիբրն, եւ որով եղանակաւ եւ որով հետեւութեամբ յանհաւատութիւն անկեալք եւ սոքա: Եւ բնակարան փոխանակ մարմնաւորութեանն կազմեցին, եւ փոխանակ միաւորութեանն ներգործութեամբ մարդկային: Եւ փոխանակ միոյ ենթակացութեանն Տեառն մերոյ երկուս ենթակացութիւնս եւ դէմս, եւ փոխանակ սրբոյ Երրորդութեանն՝ չորրորդութիւն, անվայելչաբար եւ անաւրինապէս խորհեցեալ: Զի ահա անվայելչաբար ընդ Աստուծոյ շարայարեն մարդ, եւ ծառայ ընդ Տեառն համարին, եւ արարած դէմ՝ անարար դիմացն դասակցեն: Իսկ անաւրինաբար զմիւս ենթակցութիւն ի ներքս ածելոյ յԵրրորդութիւնն չորրորդ ենթակացութիւն առնել, աւտար ամենեւին եւ այլազգի, եւ ամենայն բանակաց հոգւոյ կատարածական եւ վերջին:

Տե՛ս ստուգապէս, զի որք երկու բնութիւնս իմանան ի Քրիստոս յետ միանալոյն յարգանդին, ծառայ ընդ տեառն կամին դասել, եւ զԵրրորդութիւնն՝ չորրորդութիւն առնել: Իսկ ապա զի մի լիցի անաւրինեալ քրիստոնէից եւ անհաւատանալ, մի բնութիւն խոստովանելով, եւ մի կամք նորա աստուածայինք, եւ զորպէ՜սն մի քննեսցուք, զի քննութիւնն անհաւատութիւն առնէ: Այլ լուիցուք աստուածայնոց գրոց, զի ահա մի ասացին զՔրիստոս, եւ հաւատասցուք առանց քննութեան: Որպէս ասէ Նիւսեայ Գրիգոր ի մարդոյ բնութեանն թէ՝ Աստուած Բանն ոչինչ ի կցորդութենէն որ առ մարմին եւ անձն՝ այլայլեալ, եւ ոչ ընդունակ եղեալ նոցա տկարութեանն, այլ յաւէտ փոփոխեալ զնոսա եւ հաղորդեցուցեալ իւրոյ աստուածութեանն լինի նոքաւք մի, մնացեալ մի, եւ այնպէս մի, որպէս եւ էր նախ քան զմարմնանալն, նոյնպէս եւ յետ մարմնանալոյն մարմնովն հանդերձ ստուգապէս միութեամբ մի եւ միայնակ, եւ Միածին Որդի է Հաւր:

Արդ ու՞ր է երկուութեանն կարծիս յանքակ միութիւնն Քրիստոսի. եւ ոչ ուրեք: Որպէս դարձեալ ասէ Գրիգոր Նիւսեայ առ հարցումն եղբաւր իւրոյ Բարսղի. ասէ, Նա զմարմինն իւր զգենլով ի նոյն պատկեր ինքեան փոփոխեաց, եւ նա ասէ. Այո՛ փոփոխեաց միաւորութեամբ, եւ ո՛չ մի զանազանութիւն է Բանին եւ մարմնոյն, եւ ոչ աննմանութիւն, այլ պարզութիւն, եւ ոչ ի բազմաց դրութիւն, զի եւ ոչ ներէր Հայր աննմանոյ իւրոյ տալ զաթոռակցութիւն իւր: Տեսանե՛ս զի պարզ ասաց զՔրիստոս եւ նման Հաւր, եւ աթոռակից զմարմինն մի՛ բնութեամբ Բանին սահմանեաց: Իսկ թէ երկու բնութիւն էր, ապա չէր պարզ եւ ոչ նման Հաւր, եւ ոչ աթոռակից աննմանն նմանոյն. իսկ թէ աթոռակից է, որպէս եւ էն իսկ տիրապէս, ապա հարկ է մի բնութիւն լինել Բանին եւ մարմնոյն յետ միաւորութեանն. զի այսպէս անվրէպ նմանութեամբն առ Հայր, աթոռակից նմա խոստովանեսցի ի բոլորից Յիսուս Քրիստոս: Որպէս եւ Կիւրեղ Աղեքսանդրացի ասէ, Խոնարհեցոյց զինքն յոր ինչ ոչ էրն, զի եւ որ  ինչ ոչն էր եղիցի մարդկայնոյս բնութիւն աստուածայնոյն գերունակութեանն պատւով, եւ համբարձեալ եղեւ յաւէտ որ ի վեր քան զբնութիւն: Ահա ասաց լինել զմարդկային բնութիւնն որ ինչ ոչ էր, այսինքն աստուածային եղեւ:

Իսկ թէ յամառի ոք ասել, թէ մարդկային բնութիւնն յատկացեալ կայ յիւրութեան առ ընթեր աստուածայնոյն, ապա սուտ է ասացեալն Կիւրղի, Թէ եղեւ որ ինչ ոչն էր: Իսկ թէ ճշմարիտ է, որպէս եւ էն իսկ, եւ եղեւ որ ինչ ոչն էր, ապա յայտ է թէ մարդկային բնութիւնն աստուածային եղեւ ստուգապէս խառնմամբն եւ միաւորութեամբն, վասն այնորիկ մի բնութիւն Քրիստոսի եւ մի կամք նորա աստուածայինք, հաւասար եւ նման Հաւր հանդերձ մարմնովն: Եւ արդ զի՞արդ զասացեալն ի Պաւղոսէ, Որ էրն ի կերպարանս Աստուծոյ, ա՛ռ զկերպ ծառայի: Յոյնք խոստովանին  զերկուս կերպսն միաւորեալ մի կերպ եւ մի դէմ լեալ անշփոթաբար եւ անծախապէս: Իսկ զերկուս բնութիւնսն ընդէ՞ր ոչ ասեն միաւորեալ, եւ մի բնութիւն լեալ անշփոթաբար: Եւ արդ ահա եթէ բնութեանցն միաւորութիւն շփոթումն առնէ, ամենայն հարկաւորութեամբ եւ դիմացն միաւորութեամբն շփոթումն առնէ եւ ծախումն ստուգապէս: Եթէ բնութեանցն միաւորութիւն ոչ լինի, ոչ է հնար այնուհետեւ եւ ոչ դիմացն լինել միաւորութիւն, այլ ըստ երկու բնութեանն եւ երկուս դէմս հարկաւորաբար, եւ երկուս որդիս ըստ Նեստորի չարափառութեանն: Իսկ եթէ ամպարշտութիւն է ասել զայս կամ խորհել, ապա ուրեմն աստուածային կերպն զմարդկայինն առեալ եւ ընդ ինքեան միաւորեալ՝ մի կերպ եղեւ ստուգապէս անշփոթաբար:

Նոյնպէս ամենայն հարկաւորութեամբ աստուածային բնութիւնն զմարդկային բնութիւնն ըմբռնեալ եւ ընդ նմին խառնեալ՝ մի բնութիւն եղեւ ստուգապէս անշփոթաբար, նոյնպէս եւ Աստուածային կամք ընդ մարդկայինն խառնեալ՝ մի Աստուածային կամք է Քրիստոսի, եւ մի ներգործութիւն նորա, զոր ինչ եւ կամեսցի. զոր աւրինակ եւ երկնային փայլակն եւ ծովային ջուրն ի միմեանս խառնեալ յորովայնի ոստրիոսի եւ գաղտակրի մին մարգարիտ լինի եւ մի բնութիւն նորա. նոյնպէս եւ երկնային Աստուածութիւնն եւ երկրաւոր մարմինս խառնեալ յորովայնի կուսին ի միմեանս, մի Քրիստոս եղեւ միով բնութեամբ, եւ մի կամք նորա Աստուածային ստուգապէս: Արդ եթէ կարող ես ի ներքս ի մարգարտին երկուութեամբ առանձնապէս իմանալ եւ որոշել ի միմեանց զջուրն եւ զփայլակն, ապա կարողացիր զսքանչելի եւ զսերտագոյն միութիւն աստուածութեան եւ մարմնոյն, առաւել քան զջրոյն եւ զփայլականն որոշել, եւ երկուս իմանալ զմիացեալն բնութեամբ յարգանդի կուսին: Իսկ եթէ զմարգարիտն ոչ կարես բաժանել յերկուս բնութիւնս, առաւել եւս զմինն Քրիստոս՝ չէ հնար երկուս բնութիւնս իմանալ յետ միաւորութեանն:

Դարձեալ յԵրգս երգոցն ասէ, որպէս խնծոր ի փայտս անտառի, նոյնպէս եւ եղբաւրորդի իմ ի մէջ որդոց (Երգ Բ 3): Եւ արդ խնծոր ի չորից տարերց ժողովեալ ի մի՝ աւրինակ եղեւ Քրիստոսի: Արդ եթէ կարող ես բաժանեա՛ զչորս հակառակ բնութիւնսն խառնեալս ի միասին եւ մի խնծոր լեալ, եւ առանձնացո զխոնաւն եւ զցամաքն, զցուրտն եւ զջերն: Իսկ թէ անկար է զայս առնել, ո՞րչափ եւս առաւել զՔրիստոս յաստուածութենէն եւ ի մարդկութենէն ժողովեալ եւ ի միասին խառնեալ, մի բնութիւն եւ մի Քրիստոս լեալ, չէ հնար բաժանել յերկուս առանձնութիւնս. զի թէ չորս մարմինս միաւորեալս մի խնծոր լինի միով բնութեամբ, որչափ եւս առաւել անմարմինն եւ մարմինն ընդ միմեանս խառնեալ սերտագոյն միութիւն գործեալ՝ մի անձն եւ մի բնութիւն լինէր անքակտելի միութեամբ:

Եւ արդ եթէ մի անձն է Քրիստոս եւ մի դէմ, զի՜արդ հնար է ի միում դիմի երկուս բնութիւնս լինել, եւ ո՞վ զայդ ասէ, ո՞վ յարտաքին իմաստնոցն, կամ ո՞վ յաստուածային գրոց, թէ ի միում անձին երկուս բնութիւնս տեսանի, առանձնական կամաւք եւ ներգործութեամբ, զի ահա ի միում բնութեան բազում անձանց հնար է լինել, որպէս մարդիկ մի բնութիւն գոլով յանհուն բազմութիւն անձինք են որոշեալք: Եւ նոյն ինքն սուրբ Երրորդութիւնն մի է բնութեամբ եւ կամաւք, այլ երեք են անձինք կատարեալք: Արդ եթէ յոլով անձինսն մի բնութիւն եւ մի կամք հնար է լինել, ո՞րչափ եւս առաւել ի միում անձին հարկ է մի բնութիւն եւ մի կամս լինել. զի թէ դէմն մի է, անդ եւ գոյացութիւնն եւ բնութիւնն մի եւ նոյն է: Իսկ թէ բնութիւնն այլ եւ այլ է, ապա ամենայն հարկաւորութեամբ եւ դէմք այլ եւ այլ են: Իսկ արդ եթէ մի բնութիւն երկնչի ասել, մի գուցէ շփոթումն ի ներքս անկանիցի, նոյնպէս եւ երկուս բնութիւնս ասել երկիւղ է, մի գուցէ երկուս դէմս մինն Քրիստոս լինիցի, եւ Երրորդութիւնն չորրորդութիւն քարոզեսցի, եւ մի բնութիւն եւ մի կամք սրբոյ Երրորդութեանն՝ յերկուս կամս եւ յերկուս բնութիւնս եւ ի չորս անձինս բաժանի, որ է յետին մոլորութիւն զայս խորհել:

Բայց ասասցեն մեզ, որք երկուս բնութիւնս իմանան ի Քրիստոս յետ միանալոյն, ո՞յք են այն երկու բնութիւնքն, մարմինն եւ հոգին՝ որ Պաւղոս Սամուստացին ասաց, եթէ մարմինն եւ աստուածութիւնն՝ որպէս Ապողինար ասաց, եթէ հոգի՞ն եւ աստուածութիւնն՝ որպէս Եւտիքէս ասաց: Զի թէ զթիւ բնութեանցդ առցես ի վերայ Քրիստոսի, ապա երեք բնութիւն պարտիս ասել. զի ահա այլ բնութիւն է մարմինն, եւ այլ հոգին, եւ այլ աստուածութիւնն: Բայց ոչ երեք միայն, այլ վեց իսկ արժան է ասել բնութիւնս, քանզի չորս բնութիւն մարմինն է, ի հողոյ եւ ի ջրոյ եւ յաւդոյ եւ ի հրոյ ժողովեալ, իսկ հոգին այլ բնութիւն է՝ իմանալի եւ հրեշտակային եւ անմարմին, իսկ աստուածութեանն զատ է յամենից: Ահա վեց բնութիւն յայտնապէս ցուցաւ, եւ արդ պարտ է վեց բնութիւն ասել Քրիստոսի եւ չորս գոյացութիւնս, մի ըստ մարմնոյ, եւ մի ըստ շնչոյ անասնականի, եւ մի ըստ հոգւոյ բանականի, եւ մի ըստ աստուածութեանն. եւ երիս կամս ասել նմա, մի անասնական , որ է շնչականն եւ զգայականն, եւ մի բանականն, որ է հրեշտակայինն, եւ միւս աստուածականն:

Եւ արդ եթէ յամառի ոք երկուս բնութիւնս եւ երկուս կամս իմանալ ի Քրիստոս, ամենայն հարկաւորութեամբ ի բազումս բաժանէ բնութիւնս եւ կամս: Տեսանե՞ս թէ զիա՜րդ երկուս ասել կամս եւ բնութիւնս յորպիսի ամպարշտութիւնս արկանէ զմարդն: Եւ արդ զի մի յայսպիսի խորխորատ կորստեան անկանիցիմք, մին խոստովանեսցուք բնութիւն Քրիստոսի յետ միաւորութեան, եւ մի կամք նորա՝ աստուածայինք, եւ անմահ եւ անապական զմարմին նորա անդստին յարգանդէ կուսին, զի մի՛ ի հարկէ, այլ կամաւոր իշխանութեամբ լիցին կիրքն ամենայն, որպէս ինքն ասաց. Իշխանութիւն ունիմ դնել զանձն իմ, եւ իշխանութիւն ունիմ առնուլ: Իսկ թէ պարտական մահու էր, ապա ոչ էր իշխան անձինն, ապա թէ տիրապէս իշխան էր, յայտ է թէ ոչ էր պարտական մահու, այլ անմահ եւ անապական, որպէս գրէ Կիւրեղ առ Նեստոր, զի ոչ բնութեան պարտութեամբ այլ ցուցմամբ էութեանն եղեւ զոր ինչ եղեւ:

Եւ Աթանաս ասէ, որպէս զի թէեւ են ամենայն ճշմարիտ, այլ ամենայն տնաւրէնութեամբ եւ ոչ ի բնական հարկէ եղեն: Եւ Գրիգոր Նիւսեայ առ Եւնոմիոս ասէ, թէ Եւնոմիոս անեղին անմատոյց լոյս ասացեալ, եւ ի փորձ չարչարանացն գալ ոչ կարացեալ. իսկ ի վերայ եղանակին պատշաճի հետեւաբարդ: Թէ այդպէս է եւ ոչ մի ինչ շնորհս ունել մեզ Միածինն Աստուծոյ վասն մարդկաբար կրիցն, թէ ինքն ինքեամբ ըստ հարկի, ըստ բանի նոցա առ փորձ չարչարանացն անկաւ, ախտաւոր էութեանն բնաւորապէս յայս քարշեցելոյ, որ եւ ոչ միոյ գոհութեան է արժանի: Քանզի ո՞վ ոք գոհանալի ցուցցէ մասինն զըստ հարկի պատահեալսն, թէպէտ եւ շահաւոր եւ աւգտակար իցէ, զի եւ ոչ ջերմութեան հրոյ եւ ոչ հոսման ջրոյ գիտեմք շնորհս ունել, զի հարկաւ բնութեամբ բերին. զի ոչ կարէ հուր արտաքսիլ ի ջեռուցանող բնութենէ, եւ ոչ ջուր ի զառիթափի զետեղիլ: Արդ եթէ բնութեան հարկի է զոր ի ձեռն մարմնոյն երախտիս առ յՈրդւոյ եղեալ մարդկան, եւ ոչ մի շնորհք ամենայն իրաւք գիտեն, զի ոչ ի զաւրութիւն իշխանութեան, այլ ի բնաւորական հարկէ բերեն զեղեալն. իսկ թէ զգան, զերախտիսն ոչ անպատուեն:

Տեսանես զի որք մահկանացու կամ ապականացու ասեն զմարմինն Քրիստոսի նախ քան զխաչն, յայտնապէս ի հարկէ դնեն զչարչարանսն եւ զկիրսն ամենայն, որով անշնորհակալու առ Տէրն գտանին, հրէաբար ուրացեալք զերախտիսն Աստուծոյ, որ կամաւոր չարչարանաւքն փրկեաց զմեզ: Այլ մեք գոհանալով շնորհ կալցուք Աստուծոյ, որ անապական եւ անմահ մարմնովն իւրով չարչարեալ կամաւորութեամբ փրկեաց զմեզ ի մահուանէ: Զի ահա եւ առաքելոցն նախքան զխաչն տուեալ զանապական եւ զանմահ մարմինն իւր կենագործեաց զնոսա, զի յայտ լիցի թէ եւ յետ խաչին նոյն էր, որպէս եւ նախ քան զխաչն: Որպէս եւ Կիւրեղ Աղեքսանդրացի գրէ առ Սեկունդոս, թէ՝ Յետ յարութեանն էր նոյն մարմինն որ չարչարեցաւ, կենդանարար ամենայնի: Եւ Եփրեմ ի գիրս հաւատոցն ասէ, թէ՝ Յետ յարութեանն եւ համբարձմանն ոչինչ յաւելումն եղեւ ի մարմինն Քրիստոսի: Եւ Գրիգոր Աստուածաբան ասէ ի Կլաւդիանոսի ճառին, Եթէ ոք յետ մկրտութեանն եւ յետ յարութեանն արժանաւոր լեալ ասիցէ, , որպէս զոր հեթանոսք թերի գրով ի ներս ածեն, նզովեա՜լ լիցի: Քանզի սկսեալն եւ յառաջադէմ լեալն կամ կատարեալն՝ ոչ է Աստուած, թէպէտ եւ յաղագս առ փոքր փոքր փոփոխմամբ այսպէս ասիցի: Տեսանե՛ս զի որք նախ քան զխաչն թերի ասեն զմարմինն յաստուածութենէն, եւ ապա սկսեալ առ սակավ սակաւ յառաջանալ, եւ ապա յետ յարութեանն ելանել յաստուածային ազատութիւնն, այնպիսիքն յիրաւի նզովին յամենայն սրբոց:

Իսկ մեք անապական եւ ամենազաւր խոստովանիմք զմարմինն Քրիստոսի միշտ եւ հանապազ անդստին իսկ ի միանալ Բանին, վասն որոյ եւ զհացն սրբութեան, որով եւ զփրկական պատարագն մատուցանեմք, բաղարջ առնեմք, որ զանապականութիւն նշանակէ: Իսկ խմորն՝ չարութեան եւ ապականութեան է նշան, որպէս ասէ Կիւրեղ ի Ղեւտականին մեկնութեանն. Վասն որոյ եւ ինքն կենարարն ի վերնատանն բաղարջ հաց առեալ արար իւր մարմին, եւ վկայէ աւետարանն, զի՝ Յառաջնում աւուրն ասէ բաղարջակերաց, եւ ահա յառաջնմէ աւրէ հրամայէ Աստուած Մովսէսի անհետ առնել զխմոր ի տանէն Իսրայեղի, եւ ամենայն անձն ասէ, որ ուտէ խմորուն, սատակեսցի ի ժողովրդենէն: Եւ ահա Յովսէփ, այր արդար վկայեալ, ոչ էր հնար արտաքոյ աւրինացն խմորուն հացի ի տան նորա լինել, այլ բաղարջ ընդ եղեգի ուտել գառամբ, որպէս հրամայէ աւրէնքն. այլ եւ նոյն ինքն փրկիչն ի կատարումն աւրինացն էր եկեալ, որպէս ասէ առաքեալ, թէ՝ Լրումն աւրինացն Քրիստոս է յարդարութիւն ամենայն. եւ ինքն ասէր առ Յովհաննէս, թէ՝ Վայել է ինձ լնուլ զամենայն արդարութիւնս. եւ արդարութիւն զամենայն հրամանս աւրինացն ասաց: Եւ ահա մի ի գլխաւոր աւրինացն բաղարջակերքն էին, եւ եթէ զամենայն աւրէնսն կատարեաց Քրիստոս, առաւել եւս զբաղարջակերքն կատարէր: Վասն որոյ ի վերնատանն բաղարջ հաց առեալ ի ձեռն ասէ, Ա՛յս է մարմին իմ (Ա Կոր. ԺԱ 24), եւ պատուէր տուեալ ասէ, Զայս արարէք առ իմոյ յիշատակի (Ա Կոր. ԺԱ 24-25):

Արդ՝ զոր ինքն արար, եւ մեզ պատուիրեաց զնոյն առնել զբաղարջն: Ո՜վ այնչափ յանդուգն իցէ, որ իշխէ համարձակել եւ խմորուն առնել հակառակ Քրիստոսի: Ահա եւ աւրինակ մարմնոյն Քրիստոսի բաղարջ էր, հացն առաջաւորութեան եդեալ առաջի, որ միայն քահանայքն ճաշակէին, վասն որոյ Աբիմէլէք քահանայ ասէր ցԴաւիթ, թէ չկայ հաց պիղծ այլ՝ ընդ ձեռամբ իմով, այսինքն հաց խմորուն, բայց միայն հացն սրբութեան, այսինքն հաց բաղարջ առեալ յերեսաց Տեառն: Տեսանե՛ս զի զխմորուն հացն պիղծ ասաց, որ ոչ կարէր լինել ի գալստեանն Տեառն մարմին նորա: Իսկ  զբաղարջն՝ սուրբ ասաց, զի լինելոց էր մարմին Քրիստոսի: Արդ զի՞արդ պիղծ հացն՝ սուրբ կարասցէ լինել, եւ ո՛չ երբեք:

Բայց տեսցուք եւ ըստ բնութեան իրացն եղելոյ: Եւ ասէ սուրբ աւետարանն, թէ՝ Նման է արքայութիւն երկնից խմորոյ, զոր առեալ կնոջ թագոյց ի գրիւս երիս ալեր՝ մինչեւ ամենայն խմորեցաւ: Եւ ահա ոչ ասաց, եթէ խմոր է արքայութիւն երկնից, այլ թէ նման է խմորոյ. զոր աւրինակ մարգարիտ եւ գանձ ասաց, եւ ահա ոչ է մարգարիտ եւ ոչ գանձ, այլ թէ նման է նոցա, եւ զի՞նչ իցէ նմանն. այսինքն թէ որպէս առաջին կինն Եւայ առեալ խմոր ի չարութենէ բանսարկուին, խաբեալ թագնաբար խառնեաց ի բնութիւնս մեր ըստ երից իրաց, ըստ խորհրդոյ, ըստ բանից, ըստ գործոց, խմորեաց չարութեամբ զամենայն բնութիւնս մեր՝ զհոգի եւ զշունչ եւ զմարմին, եւ յերիցս երանական կենացն, երիցս թշուառականս արար, եւ ի խորհրդոյ Երրորդութեանն կողոպտեաց զմեզ, եւ ի բարութենէ ի չարութիւն, եւ յանմեղութենէ մեղանչական, եւ ի կենդանութենէ մահկանացու, եւ ապականացու զմեզ արարեալ չարութեան խմորովն, եւ փոխանակ աստուածատեսակ կերպարանին աւձատեսակ եւ խաւարատեսակ կերպարանս զգեցաք:

Արդ եկն Քրիստոս, եւ փոխանակ չարութեանն սատանայական խմորոյն, ինքն խառնեցաւ ի բնութիւնս մեր ի ձեռն սրբոյ Կուսին, եւ արտաքսեալ զհին խմորն չարութեան ի բնութենէ մերմէ, զոր առաջին կինն ի խրատուէ աւձին առեալ թագոյց ի սիրտ իւր, եւ ինքեամբ ի մեզ ամենեսեան, եւ յստակագոյն զբնութիւնս մեր առանց խմորոյ մեղաց առեալ ի սրբոյ Կուսէն՝ խառնեցաւ ի նմա, եւ զբոլորն աստուածացեալ զմարմին եւ զհոգի եւ զմիտս, եւ ապա իւրովն մարմնով ի բոլոր որդիս Ադամայ խառնեալ, եւ զամենեսին ի մեղանչականութենէ յանմեղութիւն, եւ ի չարութենէ ի բարութիւն, եւ ի մահուանէ եւ յանապականութենէ ի կեանս փոփոխեալ եհան, եւ դարձեալ զաստուածատեսակ կերպարանն զգեցոյց մեզ. որպէս ասէ առաքեալ, թէ Զոր աւրինակ զգեցաք զպատկեր հողեղինին, արդ զգեցցուք զպատկեր երկնաւորին (Ա Կոր. ԺԵ 49): Վասն այնորիկ, որք անմեղանչական խոստովանիմք զմարմինն Քրիստոսի առեալ ի Կուսէն, զհացն սրբութեան առանց խառնման խմորոյ դնեմք ի վերայ աստուածային սեղանոյն: Զի որպէս ի Կուսէն զյստակ բնութիւնս մեր էառ անմասն եւ անխառն ի հին չարութեան խմորոյն, եւ զբովանդակ աստուածացոյց, նոյնպէս եւ զյստակ բնութիւն երկնաւոր հացին անմասն եւ անխառն յամենայն քացախուտ եւ ապականացու թթուութենէ խմորոյ առեալ՝ ճշմարտապէս մարմին իւր արասցէ: Ըստ որում եւ Աթանաս ասէ. թէ Դնեմք ի վերայ աստուածային սեղանոյն եւ ի հասկէ հաց, եւ յորթոյ գինի, եւ հաւատամք եթէ, որպէս ի կուսէն էառ մարմին, նոյնպէս եւ աստ եկեալ հոգւովն իւրով արասցէ զհացս զայս մարմին իւր:

Իսկ որք խմորուն հաց դնեն ի վերայ սեղանոյն եւ համարին զնա մարմին Տեառն լինել, այնպիսիքն ոչ խոստովանին անմեղ եւ անապական զմարմինն Տեառն առեալ ի կուսէն, այլ որպէս թէ մասն ինչ ի հին չարութեան խմորոյն խառնեալ ի նա, քան զոր ամպարշտութիւն եւ անհաւատութիւն ոչ է ի ներքոյ երկնից խորհել այսպիսի ինչ յամենասուրբ եւ յանապական եւ յԱստուածեղէն մարմինն Քրիստոսի. զի ամենայն մեղաց եւ ապականութեանց ի բաց բարձիչ եւ լուծիչ եւ դատապարտիչ նա՛ է: Այլ մեք կացցուք ի խրատուն Պաւղոսի, թէ մի ի խմորս հին չարութեան եւ անզգամութեան, այլ յանխմորն ստուգութեան եւ ճշմարտութեան, եւ դիցուք յանխմոր զհացն սուրբ առաջի Տեառն, զի արասցէ իւր մարմին եւ կենագործեսցէ զմեզ: Իսկ խմորուն հացն ասէ Աստուածաբան Գրիգոր ի Զատկի ճառի, թէ՝ Ոչ լինի հաց կենդանական: Իսկ մեք բաղարջ հացիւն որ է անապականութեան նշան, անապական եւ անմահական եւ կենդանարար խոստովանեսցուք զմարմինն փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, զի այսպէս անմահական եւ անապական կենացն արժանի լիցուք ընդ ամենայն սուրբս նորա:

Նոյնպէս եւ զմեղսաքաւիչ արիւն նորա ճշմարտապէս անապական արիւն Աստուծոյ խոստովանիմք, եւ ոչ ապականացու մարդոյ, այլ ստուգապէս աթոռակցին Հաւր Միածին Որդւոյն Աստուծոյ, որպէս ասէ սուրբն Կիւրեղ Աղեքսանդրացի ի գիրս  Պարապմանց, եթէ՝ Աթոռակիցն Հաւր ետ վասն մեր զարիւնն իւր, վասն այնորիկ անապական գինւով առնեմք մեք, զի մի ապականութեան կարծիս յանապական արիւնն Աստուծոյ մտցէ, որ է յոյժ ամպարշտութիւն ապականութիւն մտանել յանապական արիւնն Աստուծոյ: Քանզի եւ մարդիկ սովոր են զգինի, որ անխառն են ի ջրոյ, անապական կոչել, իսկ զջրախառնն ապականեալ ասեն: Ահա յայտ է թէ որք ջուր խառնեն ի կենարար բաժակն, ապականել կամին եւ ամպարշտիլ ի Տէր, զոր մի՛ լիցի քրիստոնէից խորհել զայս, այլ անապական գինւով մատուսցուք զսուրբ պատարագն: Որպէս ասէ Սողոմոն. թէ՝ Իմաստութիւն շինեաց իւր տուն (Առակ. Թ 1), այսինքն ինքն Քրիստոս շինեաց զեկեղեցի իւր, եւ խառնեաց ի խառնելիս, այսինքն արկ ի ստոման զգինին իւր եւ ասէ, Որ ոք պակասամիտ իցէ արբցէ զգինի իմ՝ զոր արկից ձեզ (տե՚ս. Առակ. Թ 5): Տեսանես զի գինի միայն ասաց, եւ ջրոյ յիշատակ ոչ արար: Եւ Դաւիթ ասէ, Բաժակ ի ձեռին Տեառն գինի լի անապակ արկեալ է: Տեսանե՛ս հաւաստեաւ զի անապակ գինի ասաց ի ձեռին Տեառն, ամենեւին անխառն ի ջրոյ, զոր ա՛ռ ի ձեռն իւր ի վերնատանն եւ ասէ, Այս է արիւն իմ (տե՚ս. Ա Կոր. ԺԱ 25, Մատթ. ԻԶ 28). եւ դարձեալ ասէ. թէ՝ Յայսմհետէ ոչ արբից ի բերոյ որթոյ մինչեւ արբից զսա ընդ ձեզ նոր յարքայութիւնն (տե՚ս. Մատթ. ԻԶ 26, Մարկ. ԺԴ 25):

Եւ Յովհան Ոսկեբերան ի Մատթէոսի աւետարանին մեկնութիւնն ասէ, թէ՝ Յորժամ զխորհուրդն աւանդեաց, գինւով աւանդեաց եւ ոչ ջրով, եւ յետ յարութեանն գինի արբ եւ ոչ ջուր, զի ի բերոյ որթոյ ասէ, զի որթն գինի ծնանի եւ ոչ ջուր, այլ զի զմիւս զչար հերձուածն արմատաքի խլեսցէ, զի են ոմանք, զի ի սուրբ խորհուրդն ջուր խառնեն: Տեսանե՛ս զի չար հերձուած ասէ զայն՝ որ զջուրն խառնեն ի սուրբ խորհուրդն: Իսկ թէ ասեն Յոյնք՝ թէ ի կողիցն Քրիստոսի ել արիւն եւ ջուր, զայդ մեկնէ նոյն ինքն Յովհան Ոսկեբերան ի Յովհաննու աւետարանին մեկնութեանն, ասէ. Ե՛լ ի կողիցն փրկչին երկու աղբեւրք, մին արեան եւ մին ջրոյ, զի այսու երկոքումբք հաստատեալ է եկեղեցի. զի նախ ջրովն մկրտիմք յաւազանէն, վասն այնորիկ իսկ բղխեաց ջուր ի կողիցն Քրիստոսի, եւ ապա յետ մկրտութեանն ըմպեմք զարիւնն կենդանարար, յաղագս այնորիկ բղխեաց միւս վտակ արեան ի կենարար կողիցն անտի: Տե՛ս հաւաստեաւ զորիշ որիշ վտակքն որ ելին, ջուր՝ զմկրտութեան ունէր զխորհուրդ, եւ արիւնն՝ զարեանն, զոր ըմպեմք եւ կենդանանամք, զի թէ այսպէս ոչ էր, պարտ էր խառն ելանել եւ ոչ որոշաբար:

Եւ Դիոնէսիոս Արիսպագացի ասէ, թէ զմիեղէնութիւն բաժակին առեալ ի բազումս բաժանեմք, զի միաւորեսցուք ի Քրիստոս, ահա միեղէն ասաց եւ ոչ երկուեղէն, զի թէ ջրախառն առնէր զպատարագն Դիոնէսիոս, ապա ոչ ասէր միեղէն, այլ երկուեղէն, այլ զի անապական գինւովն մատուցանէր զսուրբ պատարագն Դիոնէսիոս, որպէս ուսեալ էր յառաքելոցն, եւ նոքա ի Քրիստոսէ, վասն այնորիկ միեղէն ասաց զբաժակն պատարագին զոր մատուցանէր: Եւ Աթանաս ասէ, թէ՝ Դնեմ ի վերայ աստուածային սեղանոյս ի հասկէ հաց եւ յորթոյ գինի, եւ հաւատամք հացիս այսմիկ լինել մարմին Քրիստոսի, եւ բաժակիս այսմիկ՝ արիւն Քրիստոսի: Ահաւասիկ յորթոյ գինի ասաց ի սուրբ պատարագն անխառն ի ջրոյ ամենեւին, զոր եւ Քրիստոս ի բերոյ որթոյ ասաց եւ արաբ: Զնոյն եւ առաքեալքն արարին, զնոյն եւ մեր սուրբ Լուսաւորիչն արար եւ ուսոյց, եւ մեք կամք հաստատուն եւ անշարժ ի վերայ հաւատոյ հիման ճշմարիտ աւանդութեան հարցն սրբոց, եւ կացցուք մինչեւ իսպառ, ոչ խոտորեսցուք յաջ եւ ոչ յահեակ ի ճանապարհէ արդարութեան հարցն սրբոց, եւ ոչ երկնչելով ի մարդկանէ առաւել քան յԱստուծոյ, որ Տէրն է հոգւոց եւ մարմնոց. այլ խաւսիմք զվկայութիւնս նորա համարձակութեամբ բազմաւ առաջի թագաւորաց եւ ոչ ամաչեմք, եւ խոստովանիմք անմահ եւ անապական զմարմին եւ զարիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի: Որպէս եւ Եփրեմ ասէ ի գիրս հաւատոց, Մարմինն որ զգեցաւ Տէր մեր, վերացաւ ի մահկանացու բնութենէ իւրմէ եւ փոխեցաւ յանմահութիւն (հմմտ. Ա Կոր. ԺԵ 53), զի խառնեցաւ եւ միացաւ յայն որ զգեցաւն զնա, եւ է նա աղբիւր յորմէ բղխին կեանք ամենայն աշխարհաց վերնոց եւ ներքնոց:

Վասն որոյ եւ մի բնութիւն եւ մի կամք նորա աստուածային, յետ անպատմելի եւ զարմանալի միաւորութեանն, որպէս ասէ մարգարէն, թէ՝ Զարմացան երկինք ի վերայ այսոցիկ (տե՚ս. Երեմ. Բ 12): Զարմասցուք եւ մեք, եւ մեծաւ զարմացմամբ փառաւորեսցուք զանհաս եւ զանքնին տնաւրէնութիւն Տեառն մերոյ եւ Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որով ներգործութեամբ կատարեաց զամենայն, զոր ինչ եւ կամեցաւ առնել վասն մերոյ կենաց, եւ կամաւոր մահուամբ իւրով փրկեաց զմեզ ի ձեռաց դժոխոց, եւ յաւիտենական ի մահուանէն, եւ արժանի արար զմեզ մասին սրբոցն ի լոյս, որում արժանի լիցուք հասանել ուղիղ հաւատով եւ անեպեր գործովք եւ կատարեալ գիտութեամբ, որ ի Քրիստոս Յիսուս Աստուած մեր եւ փրկիչ, ընդ որում Հաւր միանգամայն եւ Հոգւոյն սրբոյ, վայել է փառք իշխանութիւն եւ պատիւ (եւ զաւրութիւն յաւիտեանս), եւ զաւրութիւն եւ գոհութիւն յամենայն արարածոց, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն [1]:

----------------------------------------------------------------------------------

Տեսցուք եւ զառ ի Ղեւոնէ ասացեալսն, եւ զԹէոդորիտեայ Կիւրոս քաղաքի եպիսկոպոսի ասացեալս, եւ զՆեստորի եւ զՊաւղոսի Սամուստացւոյ, եւ զԴէոդորի Տարսոնացւոյ, թէ զիա՜րդ զուգին ընդ միմեանս: Ասէ Պաւղոս Սամուստացի. Բանն մարդ ոչ էր, ի մարդ բնակեաց: Ասէ Ղեւոն Հռովմայեցի, Իմաստութիւն շինեաց իւր տուն, Բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ, այս ինքն յայսմ ի մարմնի՝ զոր ա՛ռն ի մարդոյ բնակեաց: Թէոդորիտոսի Կիւրացւոյ. Ոչ եղեւ մարմին Բանն, այլ մարմին կենդանի եւ բանական էառ եւ բնակեաց ի նմա: Նեստոր ասէ. Բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ, այսինքն զմերն զգեցաւ բնութիւն, քանզի բնակութիւն կալաւ զմարդկութիւնն: Դարձեալ Նեստոր ասէ. Ոչ այլ որդի եւ այլ, այլ ինքն մի որդի է կրկնակ բնութեամբ, իսկ արժանաւորութեամբ միական: Թէոդորիտոս Կիւրոս քաղաքի եպիսկոպոս ասէ. Զբնութեանցն զանազանութիւնն ճանաչեմք երկաքանչիւրոյ բնութեանցն յատկացելոյ: Պաւղոս Սամուստացի ասէ. Ոչ ի Դաւթայ ծնեալն աւտար իցէ իմաստութեանն, եւ ոչ իմաստութիւնն յայլում այսպէս բնակէ. երեւեալն ոչ էր իմաստութիւն, քանզի ոչ կարէր ի ձեւի գտանիլ: Ղեւոն Հռովմայեցի ասէ. Ապրեցելոյ այսուհետեւ յատկութեան երկաքանչիւրոյ բնութեանցն եւ ի մի դէմ եկակցելոյ: Դարձեալ Պաւղոս Սամուստացի ասէ. Յիսուս Քրիստոս կրեաց չարչարանս եւ կրեալ կեցոյց զմեզ. մեղկութիւն եւ թաղումն մարդոյ լուծաւ, եւ չարչարեցաւ նա իբրեւ զոչխար ի զենումն ածեալ:

Եւ Թէոդորիտոս Կիւրոս քաղաքի եպիսկոպոսն ասէ. Ոչ Աստուածն չարչարեալ, այլ ի մէնջն յԱստուծոյ առեալն մարդ: Տեսանե՛ս հաւաստեաւ, թէ զիա՜րդ Պաւղոսի Սամուստացւոյ ձայնակից է Թէոդորիտոս Կիւրոս քաղաքացի, մարդ ասելով զխաչելեալն եւ ոչ Աստուած. աւտարացեալ ի սրբոյն Պաւղոսէ առաքելոյ, զի նա ասէ, Հաշտեցաք ընդ Աստուծոյ մահուամբ Որդւոյ նորա (Հռոմ. Ե 10). եւ Տէր փառաց ասէ զխաչելեալն, եւ ի Գործս առաքելոցն ասէ, թէ՝ Զբանն առաքեալ ի Հաւրէ կախեցին Հրէայքն զփայտէն: Իսկ Թէոդորիտոս հակառակ սմա ասէ. թէ՝ մարդ էր խաչեցեալն եւ ոչ Աստուած: Եւ Նեստոր ասէ. անջատեմ զբնութիւնն, եւ միաւորեմ զերկրպագութիւնն: Եւ դարձեալ ասէ, Զի՞ խնդրէք զիս սպանանել, մարդ՝ որ ճշմարտութիւն խաւսեցայ. սա է որ զփշեղէնն ընկալաւ պսակ. սա է որ ասաց, Աստուած, Աստուած իմ, ընդէ՞ր թողէր զիս. սա՛ է որ երեքաւրեայ զմահն համբերեաց: Իսկ Ղեւոն Հռովմայեցի ասէ, Պահէ երկաքանչիւր բնութեանն անհատաբար զինքեան յատկութիւն:

Եւ դարձեալ ասէ, թէ՝ Ոմն ի նոցանէն բացափայլ սքանչելագործութեամբ, իսկ ոմն ընդ թշնամանաւք ստորանկեալ է: Տեսանե՛ս թէ զիա՜րդ ստուգիւ համաձայն է Նեստորի Ղեւոն Հռովմայեցի, զի ահա զսքանչելիս աստուածութեանն ասաց որպէս Նեստոր, եւ զթշնամանսն եւ զխաչն՝ մարդոյ, եւ գտաւ հակառակ ամենայն սրբոց վարդապետաց: Զի Սքանչելագործն Գրիգոր ասէ. Եթէ ոք ասէ, այլ է որ չարչարեցաւ եւ այլ որ ոչ չարչարեցաւ, նզովեալ լիցի: Եւ Գրիգոր Աստուածաբան ասէ. Եթէ ոք զխաչելեալն՝ Աստուած ո՛չ ասէ, եւ երկրպագեսցէ ոչ նմա իբրեւ Աստուծոյ ճշմարտի, եղիցի նզովեալ, եւ կարգեսցի ընդ աստուածասպանսն: Եւ Կիւրեղ Աղեքսանդրացի ասէ. Եթէ ոք բաժանեսցէ զբանս գրոց սրբոց զաւետարանաց եւ զառաքելոց եւ զմարգարէից, եւ զոմանս աստուածութեանն ասասցէ եւ զոմանս մարդկութեանն՝ նզովեա՜լ եղիցի: Եւ ահա Ղեւոն բաժանէ զամենայն, եւ զնուազագոյնսն մարդոյ ասէ, եւ զբարձրագոյնսն Աստուծոյ, եւ ոչ երկնչի ի նզովից հարցն սրբոց, բայց մեզ մի՛ լիցի անցանել զաւանդութեամբ հարց սրբոց մինչեւ յաւիտեան:

Եւ դու, այրդ Աստուծոյ, պինդ կաց ամենայն իրաւք, որպէս եւ կացեալդ ես գեղեցկաբար, եւ մի՛ տար տեղի ամենեւին այնոցիկ, որք խոտորեալ են յաւանդութենէ հարցն սրբոց, զի Քրիստոս զքեզ զէն հաւատոյ Հայաստանեացս կամեցաւ առնել յաշխարհիդ յայդմիկ. եւ արդ անդրդուելի կա՛ց միշտ ի ճշմարտութեանն, եւ մի ի պատկերապաշտութիւն նոցա եւ մի յայլ ինչ խոտորեսցիս, զի պատկեր Աստուծոյ խաչն է տուեալ մեզ ի պաշտաւն, զի պաշտեսցուք զԱստուած խաչիւն իւրով սրբով, որպէս եւ ամենայն Քրիստոնեայք եւ հարքն սուրբք յառաքելոցն մինչեւ ցայժմ: Իսկ զայլ պատկեր հրաժարեցուցանէ ինքն Աստուած ասելով, թէ՝ Զի՜նչ նմանութիւն յիս տեսէք՝ զի պատկեր ինձ ձեւացուցէք. ապա ուրեմն այլ պատկեր երեւելի՝ չէ՛ պաշտելի բայց միայն խաչն: Իսկ որք այլ պատկեր արարին՝ ըստ հեթանոսական սովորութեան արարին, եւ ոչ ըստ աստուածպաշտութեան աւրինացն, որ հրամայեալ է մեզ ի գրոց սրբոց: Բայց դու, խնդրողդ ուղիղ հաւատոյ բանի, զայս ամենայն առեալ եւ առաւելեալ, իմա՛ զհաւատոյս զաւրութիւն, եւ արիաբար քաջացիր եւ յաղթեա՛ հերձուածողական հնարից, եւ առ ոչինչ համարեա զբանս նոցա այլայլականս:

 

Զբազմամեղ եւ զբիւր քանքարաց պարտականս զԹումաս՝ յիշեցէք ի Քրիստոս: