ԱՐՑԱԽԵԱՆ
ԳԱՒԱՌՆԵՐ
Գարգարացւոց
բնակութեան
տեղին,
որ
սկզբում
կոչուած
էր
Գարգար
[1],
հետզհետէ
ընդունում
է
Արցախ
[2],
Փոքր-Սիւնիք
[3],
Խաչենք
[4],
Սեաւ
այգի””
[5]
եւ
Ղարաբաղ
[6]
անունները:
Ահաւասիկ
ասպիսի
փոփոխութեանց
ենթարկուած
են
նաեւ
նահանգիս
բոլոր
գաւառաց
անունները:
Մեր
յարգելի
բանասէրները
եւ
ընթերցողները
այսչափ
փոփոխութեանց
ծանօթացնելու
համար
հարկ
համարեցինք
կարգաւ
դասաւորել
այստեղ
գաւառներիս
նախկին,
փոփոխեալ
եւ
այժմեան
անունները
ծանօթագրութեամբ
հանդերձ:
Բնութեան
ճարտարապետն
երեք
մասի
բաժանած
է
Արցախի
բոլոր
գաւառները,
որք
են
Դաշտային,
Լեռնային
եւ
Հարաւային
եւ
կամ`
Ստորին,
Միջին
եւ
Վերին:
Դաշտային
կամ
ստորին
գաւառներն
ընկած
են
Երասխ
եւ
Կուր
գետերի,
Աղստեւ
գետի
եւ
Փոքր-լեռնաշղթայի
միջավայրի
տարածութեան
վերայ:
Լեռնային
կամ
Միջին
գաւառներն
ընկած
են
Փոքր-լեռնաշղթայի
եւ
Մեծ-լեռնաշղթայի
հիւսիսահայեաց
լանջերի
եւ
Ձորագետի
միջեւ
տարածուած
մասի
վերայ:
Հարաւային
կամ
Վերին
գաւառներն
ընկած
են
Հակարի
գետի
ձախ
ափերի,
Դիզափայտ
եւ
Քիրս
լեռնաշղթայի
հարաւահայեաց
լանջերի
մէջ`
Երասխից
մինչեւ
Ծար
գաւառի
սահմանն:
[1]
Ցարդ
եւս
Գարգար
է
կոչւում
գետակն,
որ
իւր
սկիզբը
առնում
է
Զառիստ
սարից,
բաժանում
իբրեւ
սահման
Խաչեն
գաւառը
Վարանդայից,
հոսում
Գարգարացւոց
դաշտի
միջով
եւ
թափւում
Կուր
գետի
մէջ:
[2]
Խոր.
Գ.
գիրք
Գ.
գլ.
Ասող.
եր.
65
եւն:
[3]
Խոր.
Գ.
գիրք
Գ.
գլ.
Ասող.
եր.
65.
տպ.
Մոսկ.
եւ
Սամ.
Ան.
եր.
192:
[4]
Ասող.
եր.
107
եւ
256:
[6]
Մատենագրութեանց
մէջ
առաջին
անգամ
պատահում
ենք
Ղարաբաղ
անուան,
որ
գործ
ածած
է
1388
թիւ
Փրկ.
Թով.
Մեծ.
եր.
20: