Մատենագրութիւնք

ԻՍԿ 'ի տուընջեանն որոշեալ սահմանք աղօթիցն այս ըստ յանցման ժամուն նախահօրն հեշտասիրութեանն եւ մեղանացն, եւ 'ի նմին ժամու բժշկել զյանցանսն չարչարանօք խաչին Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս. զի որպէս Ադամաւն ամենեքին մեռան, նոյնպէս եւ Քրիստոսիւն ամենեքեան կենդանասցին յիւրաքանչիւր յիւրում կարգի։ Զի յորում ժամու յանցեաւն Ադամն առաջին, եւ յետ յանցանացն յամեաց 'ի դրախտին, նոյնչափ եւ Քրիստոս եկաց 'ի վերայ խաչին 'ի բժշկութիւն վիրաց նորա։

Իսկ յերրորդ ժամու աւուրն կարգել զժամս աղօթիցն, քանզի յերրորդ ժամու ասաց Մարկոս 'ի խաչ ելանել միածին Որդւոյն Աստուծոյ. որով յայտնի է՝ թէ եւ 'ի նմին ժամու եղեւ ընդունել Եւայի զհրապուրանս բանսարկուին, եւ ցանկանալ պտղոյն ճաշակմանն։

Իսկ վեցերորդ ժամուն կարգեալ աղօթքն, որով յայտնի է 'ի նմին ժամու անցանել ընդ սահմանս պատուիրանացն, եւ ճաշակել 'ի պատրանաց պտղոյն, եւ 'ի նմին ժամու փոխանակ նորա քաղցր ճաշակմանն մեղացն, ճաշակեաց Քրիստոս զքացախն ընդ ղեղի խառնեալ, 'ի բժշկութիւն պտղոյն դառնութեան։

Իսկ յիններորդ ժամուն կարգեալ զաղօթսն, այս վասն անդարձ խոստովանութեանն մեղանացն Ադամայ յորում ժամու դատապարտեալ ելաւ 'ի դրախտէն, եւ 'ի նմին ժամու աղաղակաւ աւանդեաց զոգին փրկիչն աշխարհաց, եւ զԱդամ եհան 'ի դժոխոց։

Իսկ 'ի տասներորդ ժամուն, յորում ժամու Տէրն արարածոց 'ի գերեզման իջեալ ասի, եւ իւրով անապական մահուամբն զանապականութիւն մեզ շնորհելով եւ ըստ այսմ խորհրդոյ կարգեալ են զերեկորին պաշտօնն. զոր հարիւր երեսուն եւ իններորդ սաղմոսն ուսուցանէ զչարչարանս փրկչին լինել, եւ յօձնման չարութիւն կատաղեալ ժողովրդեանն. եւ որ զկնի սաղմոսն, զտնօրինաբար աղօթել փրկչին, վասն յանդըգնութեան ժողովրդեանն. եթէ «Հայր, թո՛ղ սոցա, զի ոչ գիտեն զինչ գործեն»։ Եւ ապա յաղքատութիւն բնութեանս նայեցեալ, իբրեւ ծանրակիր բեռամբ մեղացն ըմբռնեալք, նախկին մատուցեալ խնդրեաց յԱստուծոյ, եթէ «Խոնարհեցո՛, Տէր, զունգն Քո եւ լո՛ւր ինձ, զի աղքատ եւ տնանգ եմ ես»։ Հայեա՛ց ասէ յաղքատութիւն բնութեանս, եւ մի՛ թողուր 'ի ձեռաց, եթէ յորպիսի՛ եւ յո՛րքան չարութիւն ըմբռնեցայ. եւ պատճառ այնոցիկ զպատրանս բանսարկուին դնէ «Աստուած, ասէ, անօրէնք յարեան 'ի վերայ իմ 'ի դրախտին, եւ ժողովք հզօրաց խնդրեցին զանձն իմ հակառակամարտ զօրութեանն, եւ ոչ համարեցան զքեզ Աստուած առաջի իւրեանց». եւ եթէ «Խորհեցան խափանել զգնացս իմ 'ի պահպանութենէ պատուիրանին, եւ թագուցին ամբարտաւանք որոգայթք ինձ». Եւ եթէ «Լար ձգեցին որոգայթ ոտից իմոց, եւ եդին ինձ գայթակղութիւն»։ Եւ ապա զմտաւ ածեալ՝ եթէ ոչ իւրով զօրութեամբ կարէ զորոգայթն զայն մերժել յիւրմէ, եթէ ոչ երկնայնոյ Հօրն գթացեալ փրկեսցէ զմեզ պատուական մարմնով եւ արեամբ միածնին իւրոյ. եւ նոյն ժամայն յառաջ մատուցեալ յիշեցուցանէ՝ զոր 'ի վեցերորդ ժամու մեծի աւուր ուրբաթին՝ միածին Որդին Աստուծոյ զանարատ մարմինն 'ի հաճոյս Հօր պատարագեաց իբրեւ զանուշահոտ խնկոց բուրմունս, զմարդկային հոգին 'ի ձեռս Հօր աւանդէր, թէ «Ուղեղ եղիցին աղօթք իմ որպէս խունգ առաջի քո, եւ զհամբարձումն ձեռաց իմոց պատարագ երեկորին». եւ 'ի կատարածի սաղմոսին, եթէ «Տէր, հան 'ի բանդէ զանձն իմ»։ Բանդ զկեանս աշխարհի առակեաց, հանել 'ի հանդերձեալ կեանսն աղօթէ. որոյ յուսոյ սպասեալ արդարոցն՝ ակն ունէին հասանել անսպառ բարութեանցն։

Եւ 'ի տասներորդ ժամուն լուցմունք ճրագացն, որ նշանակէ զկնի զգալի լուսոյս անցանելոյ, իմանալի լուսովն առաջնորդել 'ի հանդերձեալ կեանսն։ Իսկ աստանօր մեզ վերստին դառնալի է 'ի կարգն առաջին, եւ շնորհօքն աստուծոյ ըստ ժամու աղօթիցն զխորհուրդն բացայայտել։

Եւ եթէ զի՞նչ խորհուրդ ունի երրորդ ժամու աղօթքն։

ԵՐՐՈՐԴ ժամու աղօթից խորհուրդս 'ի վեր է քան մեր կարողութիւնս, եւ միայն նոցա յայտնի է, որոց Սուրբ Հոգւոյն շնորհքն յայտնեն զծածկեալ զխորհուրդն։ Բայց ինձ այսպէս թուի, եթէ տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի 'ի կրիցն եւ 'ի ներգործութեանցն կարգեալ, զոր կատարեաց յայսմ ժամու 'ի կենարար չարչարանս իւր. յասել երանելոյն Մարկոսի, եթէ «Էր ժամ երրորդ, եւ հանին զնա 'ի խաչ»։

Եւ եթէ վասն է՞ր յայնր ժամու գայր 'ի խաչ ելանել. քանզի յայնմ ժամու, որպէս յառաջն ասացաք, գերեալ լինի նախաստեղծն 'ի բանսարկուէն տրփական կերակրօքն 'ի ծառոյն մահաբեր եւ 'ի չար խորհուրդն. իսկ յորժամ Եմմանուէլս մերով բնութեամբ զծանրութիւն մեղաց մերոց բառնայր, երթեալ 'ի նոյն տեղի գագաթանն, բարձրանայր 'ի դիտին, զի զանկեալն վերացուսցէ. բեւեռեալ զոտսն եւ զձեռսն յաղագս յանդուգն գնացիցն 'ի ծառն, զի զձեռագիր յանցանացն խափանեսցէ. եւ զտարերց ապականութիւնն, որ յայնժամ օձաջամբ պտղովն դղրդեաց, խաղաղացուսցէ իւրով մաքրողական չարչարանօքն։

Իսկ Յովաննէս ժամ վեցերորդ ասէ. ոչ զժամ խաչելութեանն, այլ զժամ ձաղանացն՝ որ 'ի հրէիցն. իսկ 'ի խաչն յերրորդ ժամուն բարձրացաւ։ Բազէն տարածեալ զթեւսն անշարժ դիտէր ընդ հարաւ, յափշտակելով զմեզ 'ի մահուանէ 'ի կեանս. զոր յառաջ տեսեալ մարգարէական ակամբ երանելոյն Դանիելի, յերրորդ ժամու աւուրն զպատուհան տանն իւրոյ բանալով, ընդ արեւելս ընդդէմ Երուսաղէմի աղօթէր վասն դարձի գերութեանն, տեսանելով զմիածին Որդին Աստուծոյ բազկատարած 'ի խաչին, որ յերրորդ ժամու աւուրն ճշմարիտ աւարումն գերելոցն արար։ Եւ ապա յետ այսր յոբեղինի, տեսանեմք յերրորդ ժամու զշնորհս Հոգւոյն Սրբոյ հեղեալ յառաքեալսն, զհեռացեալն յԱդամայ 'ի բնութենէս՝ յաղագս ոչ 'ի դէպ ժամու ժաշակմանն: Վասն այս ամենայնի ասեմք յերրորդ ժամու գլորեալ զմարդն առաջին, յորում ժամու զբժշկութիւն վիրացն եւ զբարեգործութիւնն ընգալաւ։ Ապա յիրաւի յայսմ ժամու աղօթից աղաչեն զԱստուած առաքել զՀոգւոյն օգնականութիւնն, առաջնորդ լինել յերկիր բարի, ուստի զրկեցաք մախանօք չարին։ Այս է պատճառ երրորդ ժամու աղօթիցն։

Եւ եթէ զի՞նչ խորհուրդ ունի վեցերորդ ժամու աղօթիցն օրհասարակին։

ԵՒ արդ որովհետեւ բանս մեզ ճանապարհս գործեաց, եւ որպէս 'ի փապարաց ձորոց առաջնորդեաց աշտիճանօք 'ի վեր ելանել 'ի բարձրագոյն յիմաստն, 'ի ձիթաստանեաց յաստուածային վարդապետութեան լեառն, եւ զուշ եւ զմիտս ունգնադրութեան կարկառեալ 'ի տաճար սրբութեան, ուր անմարմնոցն տօնքն, եւ անտրտում ուրախութիւնքն եւ ճառագայթք անճառ լուսոյն, ուրանօր Ադամ բնակէր հրճուալից ուրախութեամբն. ուստի ապստամբութեամբ խրատուն խոտորեցաւ 'ի ճշմարտութենէն, եւ միանգամայն 'ի կենաց փայտէն, եւ 'ի դրախտէն, եւ 'ի պատուիրանէն յօրինադրէն ունայնանայր 'ի վեցերորդ ժամուն. վասն որոյ զեօթանեսնեկին եօթն ժառանգ էր զտրտմութիւնն, եւ ընդ բազում ցաւօք անկանէր տոյժս. կայր իբրեւ ջերման հիւանդութեամբ, եւ քաղէին ոգիք նորա, լուծեալ յօդք ոտից եւ ձեռացն 'ի բարեացն շարժմանէն։ Կայր լեզուն անշարժ 'ի խոստովանութիւն ապաշխարութեանն, Զոր օրինակ մեռեալ ոք անզգայ յամենայն շարժմանէ, սոյն օրինակ եւ մարդն առաջին, պարփակեալ 'ի մէջօրէի իբրեւ 'ի մէջ գիշերի կայր 'ի տարակուսի, եւ քաղէին ոգիք նորա։ Քանզի 'ի կարճմտութենէն ըմբռնեալ, յանյուսութեան 'ի խորխորատ անկանէր. սիրէր զմահ քան զյանդիմանութիւն Աստուծոյ լինել. եւ յիշատակ տէրունական պատուիրանին եւս առաւել խոցոտէր, եւ մահուն երկիւղն՝ որ սպառնացեալն էր, եթէ մեռանիս, եւ ոչ գիտէր թէ զի՞նչ գործիցէ։ Վասն որոյ փրկութեանն միածինն Հօր 'ի վեցերորդ ժամու 'ի վեցերորդ աւուր 'ի վեցերորդ դարուն կայր 'ի ջանս ցաւոցն, եւ տրտմութեամբ զտրտմութիւն հալածէր, եւ ցաւովքն զցաւսն բառնայր. եւ համախմբելով ընդ փայտին անշնչապէս՝ զառ 'ի փայտէն բառնայր զպատուհասն մեղացն Ադամայ. եւ միանգամայն կարեօք եւ կամօք յանձն առնլովն լուծանէր զպատիժս պատուհասի նախնի մարդոյն։ Եւ աստուածազան խոնարհութեամբն իւրոյ պայծառութիւն առնէր իւրոց արարածոց, եւ խաւարն առնելով 'ի մէջօրէի, զոր գրեալն էր 'ի յաւետարանին, եթէ «'Ի վեցերորդ ժամէ անտի խաւար կալաւ 'ի վերայ երկրի մինչեւ ցինն ժամ աւուրն»։ Այս խաւար յանդիմանէր զկարծեալ ճաճանչ լուսաւորացն, որ 'ի պարզամիտ արարածոցն աստուածք յօրինէին. եւ զլոյս Աստուած գիտութեանն 'ի սիրտ ամենայն մարդկան տնգէր՝ ճանաչել զճշմարիտն Աստուած եւ զողորմածն, որ բժշկեաց զախտս հոգւոց եւ մարմնոց։ Վասն որոյ յիրաւի յայսմ ժամու աղօթիցս պատուիրէ արթուն լինել, եւ զգուշանալ 'ի ձանձրութեանց դիւին 'ի մէջօրէի, որ դժնդակագոյն է քան զամենայն դեւս. որ յոլով մեղկութեամբ 'ի վերայ հասանէ եւ գողանայ զմիտս մեր յիւրն միտելով կամս, եւ անգիւտ կորստեանն ուղեւոր կացուցանէ։ Վասն այսորիկ 'ի վեցերորդ ժամուն կարգեցան աղօթքն, իբրեւ օգնականութիւնք մարդկային բնութեանս ընդդէմ հակառակամարտ զօրութեանն, եւ յիշատակ տնօրինաբար բժշկութեանն չարչարանօք տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի։ Այս է պատճառ վեցերորդ ժամու աղօթիցն։

Եւ եթէ զի՞նչ խորհուրդ ունի իններորդ ժամու աղօթիցն։

ԶԻՆՆԵՐՈՐԴ ժամուս զխորհուրդ տեսանեմք բարձրագոյն աւանդութեամբ քան զայլսն պատուեալ յառաքելական դասուցն։ Քանզի Պետրոս եւ Յոհաննէս ելանէին 'ի տաճարն յիններորդ ժամու աղօթիցն, եւ 'ի նմին ժամու բժշկէին զկաղն, որ նստէր առ դրան տաճարին։ Եւ արդ քանզի մեծ է խորհուրդ աստուածպաշտութեանն՝ որ 'ի Քրիստոս կարգեալ է, զի ընկալցի ճշմարտութիւնն տեղի 'ի հնոցն եւ 'ի ստուերականացն. զքահանայութեանցն ասեմ, զպատարագացն եւ 'ի զանազան արեանցն կենդանեացն հեղմանցն, 'ի մտանել ազնուականագոյն յուսոյն՝ որով մերձենամք առ Աստուած, որով փարատեցաւ խաւարն անգիտութեան 'ի կատարել ժամանակիս։ Որ առաջին միջօրեայն եղեւ նսեմ նախնի մարդոյն յանցանօքն. իսկ երկրորդ Ադամս յերկնից գոլով, բարձր բարբառով 'ի վերայ խաչին աւանդեալ զոգին ինն ժամուն, արձակեաց զտիեզերս 'ի բանդէ, եւ 'ի տանէ կապանաց զազգս մարդկան, որ նստէին 'ի խաւարի եւ 'ի ստուերս մահու։ Եւ 'ի նմին ժամու զլուսաւորսն 'ի խաւարէն փարատէր ըստ մարգարէական ձայնին, ընդ երեկս աւուրն լոյս առնելով աշխարհի. եւ ինքն Էնն Աստուած մերով բնութեամբս 'ի խաչին աղաղակէր, զեղի եղին ասելով. այս ինքն է, «Աստուած Աստուած իմ, նայեա՛ց առ իս, ընդէ՞ր թողեր զիս». եւ եթէ «Հեռի եղեր 'ի փրկութենէ իմմէ վասն բանից յանցանաց իմոց»։ Այս է որ եկն 'ի խնդիր ոչխարին զկորուսելոյն 'ի հօտէն իւրմէ, թէ «Ո՞ւր ես Ադամ», եւ լուաւ զապիրատ պատասխանին զկինն բերելով պատճառք։ Վասն որոյ բանից արտաքս ընկեցաւ 'ի կենաց տեղւոյն ինքնակամ ընտրութեամբն. ուրանօր լուաւն թէ «Հող էիր եւ 'ի հող դարձցիս»։ Սոյնպէս եւ 'ի սմին տեղւոջ լուաւ 'ի ձեռն աւազակին, եթէ «Ընդ իս եղիջիր այսօր 'ի դրախտին»։

Եւ եղեւ 'ի նմին ժամու իններորդի արձակումն 'ի մահուանէ 'ի կեանս, եւ մուտք կենաց ճանապարհին 'ի ծառն կենաց։ Յորում ժամու ընդ երեկս աւուրն արտաքս ընկեցաւ 'ի կենաց տեղոյն, 'ի նմին ժամու կանգնեցաւ 'ի գլորմանէ, ըստ մարգարէական յառաջագոյն աւետաւոր գուշակութեանցն, եթէ «Յաւուրն յայնմիկ ոչ եղիցի լոյս՝ այլ ցուրտ եւ պարզ, եղիցի օր մի, եւ օրն այն յայտնի տեառն՝ ոչ տիւ իցէ եւ ոչ գիշեր եւ ընդ երեկսն եղիցի լոյս» 'ի յիններորդ ժամուն զոր եւ յաջորդն յայտ առնէ յասելն, եթէ «Յաւուր յայնմիկ բղխեսցէ ջուր կենդանի յԵրուսաղէմէ» 'ի խաչելոյ մարմնոյն արիւն եւ ջուր մինն իբրեւ զմարդոյ, եւ միւսն առաւել քան զմարդոյ։ «Կէս նորա 'ի ծովն որ առաջին». 'ի հին ժողովուրդն, որ ակն ունէին մխիթարութեանն Երուսաղեմի՝ օրինադիրք եւ հայրապետքն եւ մարգարէք։ «Եւ կէս նորա 'ի ծովն որ յետոյ». 'ի նոր ժողովուրդս, որք առաքելական քարոզութեամբն ժողովեցան 'ի մեղացն թափառմանէն, եւ լուսաւորեցան ջրովն կենդանութեան բղխեցելոյն յԵրուսաղեմէ, եւ խաղացելոյն 'ի կեանս յաւիտենից. եւ եղեն նոր ժողովուրդ եւ նոր եկեղեցի։ Այսր խորհրդոց յիշատակք յամենայն ժամու կատարին վասն զի սա է փրկութեան մերոյ աւարտումն. եւ 'ի նմին ժամու կատարեցան ամենայն գրեալքն 'ի յօրէնսն եւ 'ի մարգարէսն։ Այսր խորհրդով հալածեցաւ 'ի մերս տապանէ ագռաւն մահացան. եւ ընկալաք զսաղարթն ձիթենւոյ աղաւնաբեր ընդ երեկս աւուրն Բանիւն կենաց. որով կարասցուք յամենայն ժամ պտղաբեր մտօք կալ առաջի նորա, եւ հանապազ յիշել զերախտիս մարդասիրութեան նորա, եւ զկամաւոր չարչարանսն, զոր կատարեաց յայսմ ժամու վասն մերոյ փրկութեան։ Այս է պատճառք իններորդ ժամու աղօթիցն։