Ամսոյս
1
էն
արձակեալ
թուղթ
ձեր,
19
երրորդին
ունեցայ
պատիւ
յարգմամբ
ընկալնուլ,
գիտելով
զառողջութիւն
պատւական
եւ
պիտանագոյն
անձինդ
ուրախ
եղեալ`
մխիթարեցայ,
աղաչեմ
զԱստուած`
պահե'լ
առաւել
ամրութեամբ,
ի
մխիթարութիւն
բեկեալ`
եւ
կործանեալ
սրտի
իմոյ:
Գրէք
թէ`
թալկացեալ
երեւիմ
ի
գործոյ,
ոչ
ապագէն
օրէն
է
այդ
զինւորաց,
ի
դիպիլ
անարի
զօրապետի
կորուսանէ
զօրն
զիւրն
արի
սիրտ,
որքան
եւ
իցէ
զօրաւորագոյն,
սապէս
եւ
ես,
զիա՞րդ
պատերազմել
մարթացայց`
երբ
պարագլուխն
զօրու`
ձեռն
ի
ծնօտի
եդեալ,
ի
փափուկ
բարձի
ընկողմանեալ`
ի
խոր
քնով
ննջէ,
կարծէ
ամենայն
ոք
հարկիւ
իւր
թոշակօք
զինւորեալ`
յաղթութիւնն
նմա
նւիրել
ունի,
որ
ի
հնումն
չէ
եղեալ,
վասնորոյ
եւ
ոչ
ի
պատմութիւնս
հնոց
երեւի,
վասնորոյ
եւ
այժմ
չէ
մարթ
լինիլ:
Որպէս
եւ
սրբազանն
Պօղոս
բացասաբար
յայտնաբանէ,
ասելովն`
ո՞վ
ոք
զինվորիցի
իւրովք
թոշակօք,
եւ
այլն:
Իսկ
զոր
ինչ
պատկանի
յաղագս
առաքման
սրբազան
Աբրահամ
արք
եպիսկոպոսիդ,
այսպէս
գիտացէ'ք.
նախ`
ի
զուր
զդա'
տեղահան
առնէք,
եւ
բանից
զրկէք,
եւ
արդեանց,
երկրորդ`
զդա'
ի
սահման
չնկալնուլն,
ամօթով
տայք
դառնալ,
ծաղր
լինիլ
թշնամեաց,
երկրորդ`
ինձ
ընդ
դմա
երթալն`
չէ
կարեւոր,
զի
մինչեւ
ո'չ
պարզեսցի
գործն,
ինձ
աստի
Պետրբուրխ
դիմել`
չէ
հնար:
Զի
այնմ
յատուկ
կայսերական
հրաման
պիտի:
Այլ
թէ
կամիք
ազգովին
պաշտպանել
զմայր
աթոռս
ձեր,
եւ
չկորուսանել
զշքեղութիւն
նորա,
որ
միմիայն
պարծանքն
է
ազգիս,
փութացէ'ք
երկու
հաւատարիմ
եւ
համարձակախօս
անձինս
ի
դիմաց
ազգին
առաքել,
մինչեւ
ցՊետրբուրխ
զինքեանս
վաՃառական
անւանելով,
որ
թշնամիքն
ամենեւին
ի
քուն
մնասցեն,
եւ
անդ
գալն`
ի
դիմաց
ազգին
զաղերս
խնդրանաց
կայսերական
մեծութեան
անձին
դեմ
հանդիման
մատուսցեն,
-երբ
առաքէք,
եւ
եկեալ
նոքա
այսր`
մեզ
պատահեսցին,
մեք
զհարկաւոր
պատւերս
տւեալ
նոցա,
արձակեսցուք
աստի,
յանձնեալով
զնոսա,
անդ
մերոց
բարերարաց,
իսկ
առ
կայսրն
ի
ժողովրդենէ
յատուկ
խնդիր
չէ
պիտի,
այլ
ինքեանց
տալի
է
վկայական
բազմակնիք,
որ
նոքա
ունիցին
իրաւունս
զաղերս
մատուցանելոյ
վասն
պաշտպանութեան
սրբոյ
աթոռոյն,
եւ
վասն
հաստատութեան
սրբազան
գահակալի
նորա,
եւ
անմեղութեան,
նոքա
յայտնող
գտանիցին
ուր
պատկանի,
թէ
առ
կայսր,
եւ
թէ
առ
մինիստրս
կայսերական
եթէ
այս
այսպէս
առնիցէք,
գիտեմ
որ
կարէք
արդիւնաւորիլ,
ապա
թէ
կարգաւորօք,
եւ
կամ
ի
դիմաց
Վեհի`
ամենեւին
անգործ
մնայ
առաջարկեալ
բան
ձեր,
եւ
դրամն
ի
զուր
վատնի,
երբ
բարեաւ
յայտնեսցի
փոքր
ի
շատէ
զարդարութիւնն`
յայնժամ
մեք
ունիմք
առաջ
կալ,
եւ
զանիրաւ
զրպարտողս,
արդարութեան
դատաստան
կոչել,
յայնժամ
լինի
առաքել
եւ
ի
դիմաց
կաթողիկոսին,
եւ
պատրիարգին
զրկեցելոց
ի
անիրաւութեանց
սեւաւորաց,
որք
բունեալ
ի
երկրոջս
յաղթահարեցին
զանմեղ
վկայս
Ճշմարտութեան,
իսկ`
այժմ
սակաւիկ
մի`
լռելն
է
բարոք,
քանզի
ժամս
այս,
աշխարհականաց
է
վարկ
խօսիլ,
դատիլ,
եւ
մեզ
ժամ
մի`
լռել:
Գրէք
եւս
թէ`
փութացէ'ք
ի
Նախիջեւան,
բարոք
ասէք,
բայց`
տակաւին
չեւ
է
հասեալ
ժամանակն,
զի
Նախիջեւան
մերն
է
եւ
առ
այն
չեմք
երկբայ,
այլ
մեր
տկար
խախտեալ
պարիսպն
այս
է
քաղաքս,
որ
ի
հեռանալս
փակի,
վասնորոյ
ջանամ
աստ
հաստատնապէս
լինել,
որ
արատիք
ինչ
ի
վերայ
լուսահոգոյն
չծագեսցի,
եւ
կամ
մեր,
ապա
ամենայն
ինչ
դիւրին
է:
Մանաւանդ`
ի
ժամոյս
հեռի
կալն
ի
բազմութենէ
չէ
ընդվայր.
ահա'
փոստիս
ընկալայ
ի
նոցունց
բազմաձեռնարկ
թուղթ
մի
խնդրանաց,
օգնական
լինիլ
նոցա
վասն
ռուս
ազգէ
պոլիցմեստր
չդնել
առ
նոսա,
իսկոյն
գրեցի
եւ
ես
ի
Պետրբուրխ
որոց
պետք
էր,
գրեն
եւս`
թէ
զոր
ինչ
խարջես,
շնորհակալութեամբ
հատուցանողն
եմք.
յուսամ
որ
այսմ
մասին
օգնական
գտայց
նոցա.
սովաւ
դատելի
է,
զսիրտ
նոցա
առ
մեզ
հաստատուն
գոլն,
որ
Եփրեմն
Պետրբուրխ
նստեալ`
զմեզ
աղաչեն,
տեսին
նոցին
խոհական
դեփութաթքն,
որ
թէ`
ի
գոգսն
կայսեր
եւս
իցէ
նստեալ`
անպիտան
ոմն
է
վասն
ազգի,
զի
անլեզու
ցոպռ
անքաղաքաւար,
արբեցողաց
ոմն
է,
երբ
Աստուծով
եւ
այս
խնդիր
դոցին
կատար
հասուցից
յայնժամ
նոքա
համարձակապէս
բողոքել
ունին
կայսեր,
առ
այն
ո'չ
երկբայիմ,
վասն
որոյ
եւ
համբերութիւնս
չէ
ընդ
վայր.
գիտեմ
ես
հաւաստեաւ,
երբ
եւ
իցէ,
թէ
անձն
իմ
իցէ
կենդանի,
անօգուտ
ազգին
չէ
մնալոց,
այլ
միշտ
պաշտօնեայ
լինելոց
է,
եւ
զայն
ո'չ
ի
յետնոց
սակի,
ուրեմն
ընկենլնի
է
զհոգս
առ
տէր,
եւ
նա
հոգասցէ
զարժանն
վասն
տառապեալ
մերոյս
ազգի:
Վասն
իրիցուկին
գրէք
թէ
ո'չ
կարէ
պատրիարգն
հրամայել
ընդ
այն
զարմացայ,
գուցէ
վասն
ուրացութեան
իցէ
երկիւղն
սրբազան
պատրիարգի,
Նախիջեւանու
առաջնորդին
թէ
կամի
տալ
չէ
եւ
զայն
ընդ
վայր,
սպասել
կարեմք
եւ
այնմ,
թողլի
է
այժմ,
եւ
ո'չ
ես
գրեմ
դեսպանին:
Գրէք
եւս
թէ
չկարացաք
տեսանել
զԱնդրեաս
Մինասեանն
առ
ահի,
ինչ
է
այդ
ահն,
մեք
չիմացաք,
զի
չէիք
գրեալ,
քսան
հազար
ղուռուշ
թէ
լեալ
է
տեղոյդ
ապրանքն,
մեծ
վնասէ
զի
ղուռուշն
աստ`
կէս
ռուպլի
անցանի,
վասնորոյ
լինի
տասն
հազար
ռուպլի,
իսկ
մեր
պարտքն
է
քսան
եւ
հինգ
հազար
ռուպլի,
հազար
ոսկի
միայն
գոյ
ի
պատրաստի,
եւ
փոքր
ի
շատէ
նիւթ,
քար
եւ
այլ
ինչ,
ուստի՞
ուրեմն
լրացուսցուք
զայլն.
այս
ապրանաց
յուսով`
ես
կործանեցայ
Աստուած
կանկնեսցէ,
լուսահոգին
չորս
հազար
թուման
հաշւեալ
յանձնեաց
մեզ,
եւ
մեք
այնմ
յուսով
յանձնեցաք
նմա
քսան
եւ
հինգ
հազար
կայսերական
դրամն,
զոր
վՃարեաց
աղայ
Յովհաննէսի
հազար
թուման
պարտքն
եւ
Մարտիրոսի
իւրում
փեսայի,
որմէ
առեալ
էր
եալտուզ
ոսկի,
առի
վՃարել
միում
քահանայի
Թիլֆիզեցոյ
որ
ի
ձէնջ
առաքեցեալն
էր
Հնդու,
իսկ
այժմ
իմ
գլուխն
մնայ
բաց,
ինձ
դժւարութիւն
չէր,
եթէ
պարտքն
չիցէր
կայսերական,
իսկ
կայսերական
գոլն,
նւաՃէ
զմեզ:
Աստուած
իմ
ապաւինեալ
նա
հանցէ
ի
լոյս
զանմեղութիւնս
մեր.
քաղաքացիքս
գիտելով
տեղոյդ
անգին
վաՃառվիլն
ապրանաց,
այն
գնովն
խնդրեն,
մեք
ոչ
հաՃիմք
ընդ
այն
զի
երբ
այն
գնով
տաց,
ուստի՞
լրացուցից
զմնացեալն
մանաւանդ
աստ
հարիւր
հատ
շիրին
շաքար
իմ
յանձնականն
ունիմ,
որ
յատկապէս
առեալ
էի
գնով
ի
լուսահոգուց,
այժմ
ընդ
այլսն,
եւ
նա
կորնչի,
ինչ
եւ
իցէ`
ես
ուրա'խ
լինէի
եթէ
ամենն
կորուսանելով
մնայի
ազատ
կայսերական
պարտուց,
իսկ
միւս
պարտքս
աստուած
ողորմած
էր:
Գրեք
եւ
վասն
սիրակայն
որդոյդ
որ
գալոց
է
ի
Նախիջեւան,
գրեցի
փոստովս
Յարութիւն
աղային
լե'ր
առ
այն
անհոգս,
երբ
եկեսցէ
հաւատարմաւ
հասուցից
ձեզ
զարդարեալ
զգեստիւք
ըստ
արժանոյն:
Աղայ
Գեւորգին
կարօտիւ
բազմաւ
զողջոյնս
նւիրեմ,
նոյնպէս
այնց
յատկացեալ
անձանց
որք
յայտնի
են
մեզ:
Եւ
այլն
մնամ
վասն
ձեր
պատրաստական
ծառ.
խոնարհ
Գրիգոր
արքեպիսկոպոս
հայոց:
Սեպտ.
29
1803
ի
Գրիգորիպոլ.
Խնդրեմ
սոյն
գիրս
որ
ներ
սմին
ձեռամբդ
տալ,
եւ
ընթերցմամբ
խելամուտ
առնել
քեռս
Գայանէին,
եւ
իւր
սիրական
առնն`
փեսայ
Անտօնին:
