Ազդարար

ԱԶԴԱՐԱՐ
ՆԻՐՀԱՆ ԱՄՍՈՅ
1796 թիւ 18

Հանդիպելով մեր պատմութեան Յօդապարիկ Գնտոյ (այսինքն՝ Բլունի) հայերէն տպագրեցեալ, եւ տեսանելով զի ամենեքեան ցանկան ընթեռնուլ զոր ՚ի պատճառն սակաւութեան ոչ գտանեն առ հասարակ, հարկաւոր, համարեցաք ազդարարաւ մերով լցուցանել զայն փափակ հասարակութեան, եւ յատկապէս գիւրին եւ կատարեալ եղեւ մեզ զայս ձեռնարկութիւնս զի փորագրեցաւ զպատկեր տեսութեան եւ գործեաց նմա այնքան համանման նախագաղափարին մինչ բազմաց տալ կածիս լինելոյ գործ եւ արհեստ Եւրօպիու այլ սակաւ հարկաւորութիւնս ունին բնակիչք տեղոյս իմանալ (քազի բարեպէս գիտեն, որպէս եւ բազմիցս տեսին) զի Պարոն Կոստանդ Թաթէոսն Յաշտարխանցի փորագրեաց զայն ՚ի վերա պղնձոյ որպէս եւ յառաջ քան զայս բազում զանազան պատկերս ՚ի լուս էած եւ զոր միշտ աշխատի ՚ի նոյն արհեստ եւ տայ մեզ տեղի յուսալոյ զի լինելոցէ կատարեալ յետ փոքր ժամանակի:

/716/ ՆԻՐՀԱՆ
ՀԱՄԱՌՕՏ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ
Օդապարիկ գնտոյ եւ ճանապարհորդութեան
Մօնկոլֆիոյ, Քառլօյի, եւ Րօպերթի:

   Զնորոգ եւ զերեւելի գիւտ օդապարիկ ճանապարհորդութեան մարդկան, որ զառաջինն գտաւ ՚ի գաղղիտ այսինքն է ՚ի ֆրանցա, եւ տարածեցաւ ընդ ամենայն եւրոպիա, կամեցաք ՚ի ծանօթութիւն ածել եւ ՚ի մերում ազգի նորութեան եւ իմաստութեան ցանկացողաց:

   Եւ քանզի բազում ինչ պատմի զայնմանէ՝ որ ճշմարիտ՝ եւ որ ստոյօգ զրուցք, մեք զճշմարիտն ջանացաք ստորագրել աստանօր, զորս կամ ՚ի հաւատարիմ, եւ յականատես անձանց լուաք կամ ՚ի բուն բանս օդապարիկ այնր ճանապարհորդաց ընթերցաք, զի ամենեւին ընթերցասիրացն մերոց զմիտս ապահով եւ աներկբայ կացուսցուք ՚ի գրուածս յայս ՚ի վերայ ստուգութեան իրացս: Վասն զի ինքնին նոր եւ օտար գոլով ՚ի հասարակաց երեւակայութէան մարդկան պատմութիւն բանիցս, բաւական դժուարանայ ՚ի հաւատս իւր խոնարհեցուցանել զբազմաց միտս, թող թէ ստութեամբն եւ առասպելեօք խառնեալն: Ապա ՚ի սկիզբն մատիցուք պատմութեանս գրեալ նախ թէ որպիսի որ եգիտ զայն, եւ որ ըստ կարգին: Այր ոմն ՚ի հռչակաւոր քաղաքէն Փարիզու մականուամբ Մօնկոլֆիէ ծանուցեալ յամենեցունց երեւելի փիլիսոփայ, միտ եդեալ թէ ծխային կամ դիւրավառ օդն բնականաբար թեթեւագոյն էքան զօդ հասարակ խորհեցաւ ՚ի միտս իւր գործել զմեքենայ իմն յարմար ընդունելոյ յիւրում ծոցի զինչ եւ իցէ դիւրավառ օդ ըստ բաւականին եւ ապայ անտի կախել չուանաւ նաւակ իմն ուր կարօղ լիցի ոք ելանել եւ կալ, եւ այսպէս ՚ի բարձրացուցանել դիւրավառ օդոյն զմեքենայն զայն յօդս ընդ նմին բարձրասցի եւ նաւակն, յորում են մարդիկ . եւ առ այս ընտրեաց զձեւն բոլորակ, որպէս տեսանես ՚ի պատկերի անդ այսր մեքենայի: Ուստի նախ ՚ի փոքր մեքենայս արար զփորձ առանձինն եւ վարժեցաւ, եւ ապա ՚ի քառասներորդի ամի հասակի իւրոյ . /717/ տեառն 1780 զառաջինն հանդիսացոյց ՚ի Փարէզ Քաղաքի յանդիման համօրէն քաղաքացւոց զմեծագոյն եւ զկատարելագոյն զիւր մեքենայն, կամ զգունտն, զոր իբրեւ ելից ծխով յարդի ըստ բաւականին, սկսաւ գունտն այն բարձրանալ յերկրէ, եւ սլանալ յերկինս ՚ի սքանչացումն ամենեցուն, բայց ոչ ոք էր յայնժամ ընդ նմա: Իսկ զկնի վեց ամսոց՝ ապա եւ ինքն իսկ համարձակեցաւ եմուտ ՚ի նաւակն յայն որ կախեալ էր զգնտակէն (որպէս ասացաք) եւ որպէս առաջին գտիչ նոյնպէս եւ առաջին ճանապարհորդ եղեւ նորահրաշ այնր ճանապարհին, որ մինչեւ ցայնժամ անկոխէր ՚ի մարդկանէ, եւ յամեալանդ ՚ի յօդն ժամ մի էջ ՚ի տեղի մի հեռի ՚ի քաղաքէն Փարիզու իբր 7 լեւքայիւ: Բայց քանզի այրս այս ոչ հանդիսացոյց տըպագրութեամբ զպատմութիւն ճանապարհորդութեան իւրոյ յորմէ առնուաք եւ պատմէաք զայն աստանօր: Վասն որոյ բաւականացեալ այսքանեօքս, զի ծանուցաք զնա առաջին գտիչ եւ ճանապարհորդ այսր օդապարիկ գնտոյ, եւ ճանապարհի, մատիցուք այժմ առ այլս ոմանս, որք զնոյն գիւտ ՚ի զանազան քաղաքս հանդիսացուցին . յորոց զմին, եւ մեք իսկ տեսաք աչօք մերովք յամի տեառն 1487 յամսեանն ապրիլի . յոր հայէաք մինչեւ ծածկեցաւ յաչաց մերոց: Այլ քանզի գունտն միայնէր, որ ել առանց մարդոյ ուրուք ելանել ոյ ընդ նմա վասն որոյ զանձ արարեալ զնովաւ: Յօժարեցաք կարգել զճանապարհորդութիւն երկուց ոմանց, որոց անուանք էին Քառլօ եւ Րօպէրթ ՚ի քաղաքէն Փարիզու, որք եւ արժանահաւատ գրով հանդիսացուցին զպատմութիւն իւրեանց:

   Արդ սոքա երկոքին միաբան ջանիւ աշխատեալ շինեցին զայլ իմն գունտ օդապարիկ ըստ նմանութեան գնտոյ Մօնկոլֆիոյն, բայց փոքր մի այլազգ քան զնորայն իբրզի սոքայ առ բերանով գնտոյնարարին զյաւելուած իմն իբրեւ զփող, եւ ՚ի նմայ արարին երկուս ծակս զմինն թողին բաց, եւ ՚ի միւսն եդին զդռնակ մի, յորմէ անցուցեալ զչուան ունէին հանապազ ՚ի ձեռին իւրեանց, զի յորժամ ՚ի ջերմութենէ արեգական, կամ յայլինչ պատճառէ անօսրանայր յոյժ դիւրավառօդն ՚ի գունան անդ, եւ խնդրէր ընդ արձակիլ այնչափ, զի մի ծակն ոչ էր /718/ բաւական առայն քարշեալ զչուանն բանային եւ զդռնակն միւսծակին որպէս լի երկուս ծակս եւս արտաքս հոսեալ այն ներքին անօսրացեալ օդն, մի պատառեսցէ զգունան: Դարձեալ եւ ՚ի նիւթ գնաց իւրեանց եդին զոգիս բորակի եւ ծծմբոյ եւ այլ այսպիսի նիւթոյ, զորս հանեալ էին քիմիական արհեստիւ, որ թէպէտ եւ թանկագին էր յոյժ քան զծուխ յարգի, բայց թեթեւագոյն եւ տեւողագոյն եւ ապահովագոյն էր քան զայն:

Արդ կազմեալ սոցա այսմ օրինակի ապա հովագոյն զիւրեանցն մեքենայ, պատրաստեցին զամենայն հարկաւոր պիտոյս ՚ի նաւակի անդ, ուր ամբարեցին եւ բարեկամք նոցա պէս պէս կերակուրս, եւ գինի շամբայեայ որպէս զի զօրասցին նովաւ, դարձեալ եւ ծածկոցս եւ կապերտս բազում, որպէս արդ արեւ վասն երկայն իմն ճանապարհի: Հասեալ պայմանեալ օր ճանապահորդութեան նոցա ՚ի դեկտեմբերի 14 . յամի տեառն 1783 : ժողովեցաւ քաղաքն ամենայն ՚ի տեսանել զայն . ընդ որս եւ բարեկամք նոցա ներքինք եւ հռչակաւորն Մօնկոլֆիէ: Եւ քանզի պատրաստեալ էին սոքա եւ այլ գունտ մի փոքր հինգ ոտնաչափ եւ ութն բոյթ բարձրութեամբ, զի զայն իբրեւ զյառաջընթաց սուրեւժհանդակ առաքեսցին յօգս, տեսանել թէ յոր կողմն եւ զիարդ վարէր զնա հողմ, զի ըստ այնմ չափեալ . գիտասցեն զճանապարհ իւրեանց: Եւ առ այս հրաւիրեցին զմեծն Մօնկօլֆիէ զի ինքն ձեռօք իւրովք հատեալ զլարս այնր փոքրիկ գնտոյն արձակեսցէ զնա: Զայս առնելով՝ որպէս թէ նմա խոստովանեցան զերեւելի գործւոյն զգիւտ եւ զքաջութիւն, եւ մեծապէս պատուեցին զնա առաջի անհամար բազմութեան մարդկան, եւ մտերիմ եւ սիրելի ցուցին նմա գանձինք իւրեանց: Այլ իբրեւ ել գունտն այն ՚ի ձեռաց Մօնկօլֆիոյ վաղվաղակի սլացեալ ընդ օդս իբրեւ զարծուի բարձրացաւ . բարձրացաւ ընդ նմայ եւ բարբառ ժողովրդեանն այնպայման ուրախութեամբ: Յայնմ ժամու մեծաւ փութով երկոքին նոքա Քառլօ եւ Րօպէրթ պատրաստէին զիւրեանց մեծագոյն գունտն՝ ցանկանալով թողուլ վաղվաղակի զաշխարհ, եւ յափշտակիլ յօդս, ուր տեսանէին գնալ զփոքր զայն գունտ առաջնորդ իւրեանց: Կային /719/ դեռեւս հաւասարակշիռ ՚ի վերայ երկրի գունտն եւ նաւակն: Իբաց թափեցին ՚ի նաւակէն իւրեանց ինն եւ տասն լիտր ծանրութիւն այսինքն է զաֆրն զի .   թեթեւասցին եւ այնպէս սկսան բարձրանալ յերկսէ առաջի այն ամենայն բազմութեան որք ՚ի սաստիկ զարմացմանէն՝ կային լռութեամբ եւ հայէին ընդ ելս նոցայ առանց ուրուք բերան բանալոյ:

   Ոչ ինչ ասէ Քառլօ. հաւասարէր այնմ վարկենի ցնծութեան յոր վայելէի զմտու ածեալ թէ թողում զաշխար, եւ հիանամ յերկէ . եւ այս ոչ ախորժական միայն թուեր ինձ, այլ մանաուանդ երջանկութեան իմն:

   Յամենայն կողմանց՝ ուստի զալս ՚ի վայր խոնարհեցուցանեսք, ոչ ազ ինչ երեւէին մէջ բայց միայն գլուխք մարդկան: Իսկ ՚ի վերոյ երկինք պայծառ . եւ ՚ի կողմանց աւուրսն իմն յաւետ ախորժական: Իսկ ՚ի բարձրանալն նոցայ հետզհետէ սրաթռիչ ընթացիւք երբեմն երբեմն շարժէին զդրօշակս իւրեանց այսէ զպայրախս, ՚ի նաշան ուրախութեան եւ վասն ապահով առնելոյ զբարեկամսն ընդ բարեյաջող վիճակ իւրեանց . եւ բայց յայնմանէ արկին ՚ի մայր զբրդեղէն ծածկոց մի՝ որդնացեալ անկաւ ՚ի վերայ գմբէթի եկեղեցւոյ միոյ հաւատաւոր կուսանաց. այսինքն մարսպետաց: Իբրեւ բարձրացան նոքայ յերկրէ 400 կանգնաչափ, որ էր չափ բարձրութեան յոր խոստացեալ էին ժամանել, դադարեցան ՚ի բարձրանալոյ եւ յայնմ վայրկենէ եւ անդր զշարժումն իւրեանց միշտ հորիզօնաբար ուղղեցին, այսէ առ եզերաս:

   Բայց քան զի ընդ այս չափ միջոց ժամանակի անըզգալի իմն եղանակաւ հետ զհետէ արտաքս ցնդէր ՚ի գնտոյն այն դիւրավառ օդն, ուստի եւ ինքեանք սակաւ սակաւ ՚ի խոնարհ իջանէին: զի ծանրութիւն նաւակին իւրեանց առաւել ոյրքան զթեթեւութիւն վերա համաբրձ գնտոյ իւրեանց . վասն որոյ արտաքս ձգելով ըստ պիտոյից ՚ի զաֆրոյից իւրեանց, թեթեւացան դարձեալ եւ ելին յառաջին բարձրութիւն:

   Յետ 56 րոպէի ելանելոյ նոցայ յերկրէ, իբրեւ ծածկեցան բովանդակ մեքենայիւ իւրեանց յաչաց Փարիզացւոց, արձակեցին ՚ի Փարէզ թօփ մի ՚ի նշան անյայտ լինելոյ նոցայ ՚ի նոցանէ . քանզի զայն դաշն արարեալ էին ընդ միմեանս: Իբրեւ լուան զայն Քառլօ եւ Րօպէրթ, այնու հետեւ ոչինչ փոյթ առնէին անվրէպ /720/ առ եզերաս ուղղելոյ զընթացս իւրեանց որպէս մինչեւ ցայնժամ աւղվեալ էին, այկ ըստ հաճոյից իւրեանց խոնարհագոյն գնալով ՚ի գիւղօրէից անտի ընդ որն անցանէին, զբազմութիւն մարդկան գուդագուդ . հետ իւրեանց ձգէին իբրեւ   ՚ի խնջոյս խաղալ կացց տղայոց մեծաձայն աղաղակաւ: Նոքայի վերուստ ձայնէին: Կեցցէ արքայ: Եւ սոքայ առ ձայնն նոցայ պատասխանէին: Ով սիրելի բարեկամ մեր մի՝ երկնչիք, այլ ուրախ լերուք . խնդրեմք ՚ի տեառնէ՝ զի պահեսցէ զձեզ անվտանգ, ողջ լերուք, եւ գնացէք խաղաղութեամբ:

   Իբրեւ հասին ՚ի վերա Մուսօ անուանեալ գեղջն՝ անդ առ վայակեան մի եկաց գուտ նոցա անշարժ ամենեւին . եւ նաւակ նոցին շրջէր յաջեւ հայեակ: Բայց ապա գնալով ըստ շնչելոյ հողմոյն վաղվաղակի անցանեն ընդ գետն: Սիենա . եւ թողեալ ՚ի ձախակողմն զԻօլոմպ . անցանեն գրեթէ ուղղակի ընդ Ժէննվիլլէ անտի ընդ Սանօյ, Ֆրանգօնվիլ, Օպսնը . սուրբ Լէւ . Գաւէրնի . Վելեր եւ յետ ամենեցուն հասին ՚ի Նէլ . ուր եւ կամեցանն իսկ իջանել ՚ի դաշտավայրի միում:

   Այս միջոց ՚ի Փարիզու մինչեւ ՚ի նէլ էինն լեւքա Փարիզացւոց . զոր յերկուս ժամս ասեն զվճարեալ, ոչ ինչ կրելով յայնմ ճանապարհի ձախողակ ինչ անձանց եւ կամ նաւակի իւրեանց բաց ՚ի փոքր այլայլութէան անտի, զոր կրէր գուտն նոցա ուրեք ուրեք անօսրանալով, կամ խստանալով   դիւրավառ օդոյն որ ՚ի նմա: Իսկ իբրեւ մօտ էին նոքա իջանել յերկիր, եւ ահա եւ անդ եւս գուղականք տեղոյն յամենայն կողմաց ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ ՚ի վերա նոցա հաւաքէին: Բայց քանզի ծառք պատահեցան ՚ի տեղին, ուր իջանէր գուտն նոցա երկուցեալ թէ ոստք նոցաին ընդհարցին ընդ նաւակն իւրեանց վաղվաղակի մի բաց թափեցին զերկու լիտր Զաֆրա եւ թեթեւացեար ամբարտան դարձեալ, եւ անցուցեալ զվըտանգն, ապա խանհարագոյն երկու կամ երեք ոտիւք վեր յերկրէ յառաջ խաղացին իբր 120 ոտնաչափ եւ այն ամենայն բազմութիւն զհետ նոցա անկեալ ընթանայր, որպէս ընթանան մանկունք ՚ի դաշտի զհետ թիթռանց այսինքն, էփենեկիրու : առանց կարօղ լինելոյ հասանելոեաց: Իբրեւ էջեւ հանգեաւ նաւակ նոցայ յերկիր ՚ի վերայ թափեցան /721/ գուղականքն առ հասարակ եւ պաշարեցին զնոսայ շուրջանակի, խնդակից եւ ուրախակից լինէին նոցայ ըստ պարզ եւ անպաճոյճ իւրեանց քաղաքավարութեան, Հասին անդր եւ երիցունք գեղջն այնորիկ, զորս եւ խնդրէին իսկ Քառլօ եւ Րօպէրթ, զի տացեն նոցա ստորագրել համառօտ պատմութեան անցիցն իւրեանց որ անդ, զոր գրեալ էին Յայնմ պահու երեւեցան յանկար եակի գունդ ՚ի հեծելոց ընթանալով, որք իբրեւ հասին անդր վաղվաղակի, տեսին, եւ ահա ինքն իսկ էր արքայազուն երեւելի իշխանն Շարթրը, եւ միւս իշխանն Ֆիթ Ժամ, եւ Ֆէրէր ինկիլիլ ազնուականն, որ ՚ի Փարիլու զհետ պնդեալէից նոցա իբր հարիւր ձիաւորօք: ՚Ի վայր իջեալ վաղվաղակի յերիվարացն, նախ ինքն մեծ իշխանն Շարթրը յառաջացաւ եւ ել ՚ի նաւակն Քառլօի եւ Րօպէրթի եւ գրկախառն խանդաղատանօք ողջունեայ զնոսա բազում մարդասիրութեամբ, ապա նոյնպէս եւ այլք նովին մարդասիրութեամբ ետուն զողջոյն . եւ ստորադրեցին համառօտ պատմութեան անցից նոցա, որում երիցս ստորագրեաց ֆէրէր ինկիլիզ ազնուականն . Յետ այսորիկ սկսան պատմել նոցա Քառլօ եւ Րօպերթ ինչ ինչ յանցիցն իւրեանց, եւ չեւ եւս էին վճարեալ, դարձաւ Քառլօ եւ ասէ ցնոսա ժպտելով Կամիմ միւս անգամ ելանել: Ասէ ցնա իշխանն Շարթրը: Զի՞արդ՝ միուսանգամ կամիս ելանել: Ասէ բայց թէ յորում ժամու կամքեն ձեզ յայտնեցէք զի դարձայց առ ձեզ: Ասէ՝ յեռ կիսոյ ժամու: Ասէ բարւոքէ:

   Յայնժամ պատրաստեցին եւ կազմեցին դարձեալ զամենայն ինչ, եւ զդիւրավառ օդն լցին ՚ի գունտն . ապաել Րօպէրթ ՚ի նաւակէն ըստ յառաջագոյն պայմանի նոցա, եւ մնաց միայն Քառլօն: Եւ երեսուն արք ՚ի գիւղականաց անտի, զի մի վերասցի, քա[ն]զի կամէր Քառլօ զաֆրա առնուլ ՚ի նաւակ իւր, զի յոյժ թեթեւացեալ   է : մանաւանդ վասն ելանելոյ եւս Րօպէթին ՚ի նաւակէ անտի: Բայց իբրեւ ետես, թէ տարաժամի օրն . եւ արեգակն արդէն իսկ ՚ի մուտս խոնարհեցաւ, եւ ոչ յաջողի առնուլ զշաֆրա, ողջոյն ետ իշխանացն, ապա դարձաւ առ գիւղականսն ասէ: Սիրելիք իմ պատրաստ կացէք ամենեքին . եւ յառաջին /722/ նշանին, զոր տաց ձեզ, ամենեքին միահաղոյն ՚ի բաց կացէք ՚ի նաւակէն: Եւ էր ինքն ՚ի ծունկս իջեալ ՚ի մէջ նաւակին ունելով ՚ի ձախոյ ձեռին զժամացոյց, եւ զթուղթ, եւ յաջն զգրիչ, եւ զչըան գռնակին: Ետ նոցա զնշան, եւ ՚ի բաց կային ամենեքեան միանգամայն. եւ ինքն սլացաւ բարձրացաւ այնպիսի արագութեամբ, զի մինչչեւ էին անցեալ 10 րոպէք առաւել քանզ 1500 կանգուն բարձրացաւ յերկրէ: Յայնժամ (ասէ) ոչինչ առարկայ երկրաւոր կարէր տեսանել որոշակի . բայց միայն զմեծ զանգուած իմն բնութեան: Եւ գտանէ անդ զցրտութիւն սառին ՚ի վերայ երկրի, զոր գործեօք իմն փորձեալ եւ ստուգեալ էր . եւ այս ցրտութիւն թէպէտ եւ սաստիկ էր, եւ չոր . այլ տակաւին ոչ անտանելի: Իսկ յետ սակաւուց այնչափ սաստկացաւ, մինչ ոչ եւս զօրէին մատունք նորա ունիլ զգրիչն ՚ի ձեռին ՚ի սաստկութէան ցրտոյն: Ել՝ եկաց ՚ի մէջ նաւակին, եւ զուարճանայր մեծապէս ընդ տեսութիւն այնչափ ընդարձակութեան հորիզօնին . եւ քանզի ՚ի դաշտի անդ ուստի ել խոնարհեալ էր ՚ի մուտս արեգակն, ՚ի բարձրանալն իւրում միւսանգամ տեսեալ զարեգակն, միւսանգամ լուսաւորէր յոսկեճաճանչ ճառագայթից լուսոյ նորա:

   Հայեցեալ յերկրիր տեսանէր գոլորշի բազում ելեալ ՚ի լճաց, եւ գետոց, եւ ամպս զի ծնանէին յերկրէ . եւ գումարեալ դիզանային ՚ի վերայ միմեանց, եւ զլուսին պայծառ, զի լուսաւորէր զնոսայ:

   Բայց յայսմ նուագի ելից իւրոց պատահեցաւ նմայ նոր իմն երեւոյթ բնութեան զի տեսանէր զդրօշակս նաւակին ՚ի վերա կոյս համբարձեալս ՚ի հողմոց . զոր ոչ էին փորձեալ յառաջին նուագի անդ ընդ Րօպէրթին . քըննէր զպատճառս այսր երեւութիս եւ ոչ կարէր իմանալ: Չէր այսմ պատճառել եւ էջ մեքենային իւրոյ, զի գիտէր հաստատութեամբ, թէ ուղիղ առ եզերաս ընթայնար յայնժամ: Մինչ դեռ զայսոսիկ զմտաւ ածէր յինքն դարձաւ յանկարծակի ՚ի սաստիկ իմն ցաւոց ներքին գործարանաց ականջաց, եւ ծամելեաց իւրոց, այլ զայս կարծէր պատահեալ յանօսրութենէ անտի օդոյն փակելոյ ՚ի ներքս /723/ յականջս իւր եւ ՚ի ցրտութենէ օդոյն շուրջ եղելոյ զիւրեւ: Եւ քանզի մինչեւ ցայնժամ գլխիբաց էր, արկ վաղվաղակի ՚ի գլուխ իւր զբրդեղէն գլխարկ մի, սակայն ոչ ինչ թուլանային ՚ի սաստկութենէ ցաւք իւր: Էին արդէն (ասէ) եօթն կամ ութն րոպէք, զի դագարեալ էի ՚ի բարձրանալոյ, այլ մանաւանդ սակաւ առ սակաւ իջանէի յաղագս խտացման դիւրավառ օդոյն եղելոյ ՚ի գունտն: Անդ՝ յանկարծ ՚ի միտս իւր անկանէր խոստումն, զոր արարեալ էր առ մեծ իշխանն Շարթրը յետ կիսոյ ժամու դառնալոյ առ նա, վասն որոյ փութացեալ բանայր երբեմն երբեմն զդռնակ, զի յորդագոյն ՚ի բաց ելեալ անտի դիւրավառ ներքին օդոյն, ծանրասցի նաւակն իւր, եւ արագ արագ բերցի ՚ի խոնարհ: Իսկ ըստ չափու մերձենալոյ նորա յերկիր, նուազէին եւ ցաւք ականջացն եւ ծամելեաց իւրոց: Տեառնէ ՚ի վերուստ զգեղեցիկ իմն դաշտ մերձ անտառին որ կոչի Աշտարակ Լէ գեղջն . անդըր կամեցաւ իջանել: Իբրեւ մերձեցաւ յերկիիր շուրջ 30 կանգնաւ չափ, ՚ի բաց թափեաց ՚ի նաւակէն իբր երեք լիտր զաֆրա, զի թեթեւացեալ նաւակին հանդարտութեամբ յետ 35 րոպէից յելից իւրոց եկն էջ ՚ի գեղեցիկ յայնմ դաշտին, ուր խնդրէր իջանել, որ եւ հեռի էր ՚ի տեղւոջէն, ուստի ելեալ էր՝ միով լեւքայիւ: Ահա այս է գիւտ եւ փորձ երեւելի արանց Մօնկօլֆիոյն . Քառլօյին, եւ Րօպէրթին . որ թէպէտ եւ գեղեցիկէ եւ զարմանալի եւ նոր ՚ի բնութեան իբաց սակայն ոչ նոյնպէս եւ օգտակար . վասն որոյ եւ ոչ կատարեալ . թէ (որպէս ջանանանն) կարողասցին գտանել զհնար իմն ուղղելոյ զնա ըստ կամաց յոր կողմն եւ կամիցին, եւս եւ ընդ դէմ հողմոյ ըստ պխսելոյ . (որ դժուարին երեւի, զի մի ասասցուք անհնարին) . յայնժամ գործ կատարեալ եղիլի արդարեւ, եւ ոչ անօգուտ հասարակաց քաղաքականութեան մարդկան: Ապա թէ ոչ գտցի հնար այսմ . խափանի վաղվաղակի այս գիւտ, սակս անչափ ծախոցն, որ ծախին ՚ի նմայ անօգուտ, զի ՚ի մեքենայն Քառլօին եւ Րօպէրթին հանդերձ նիւթովն ծախեցան 25000 լիտրէ Փարիզոցւոց . որ առնէ 2272 ոսկի վենետիկեան եւ 16 լիտրէ զոր ժողովեցին հանգանակաւ ՚ի մեծամեծ քաղաքացւոցն Փարիզու: /724/ Այլ ՚ի վերա այսր ամենանի մեծապէս զովեստից արժաի գդաւ յամենեցունց այրն Մօնկօլֆիէ որ եգիտ զայն զի պատուեաց զիմաստութիւն եւ պատուեցաւ ՚ի նմանէ . եւ եթող յաշխարի յիշատակ իւր դարուց ՚ի դարս եւ անուն քաջութեան անձին, եւ ազգատոհմի : եւ հայրենեաց իւրոց: Այլ եւ ՚ի թագաւորէն արժանի եղեւ պարգեւաց ամի ամի 2000 լիտր Փարիզացւոց որ առնէ181 ոսկի վենետկեան, եւ 18 լիտրէ. եւ կամար ընկալաւ յուս իւր ՚ի նշան ազնուականութեան:

   Բայց ըստ այս եմք զարմացեալ մեծապէս. զի բազում երեւելի գիւտք են յաշխարի գտեալ ՚ի դարս դարս պիտանիք եւ կենցաղօդուտք սակայն եւ ոչ այն չափ ՚ի զարմացումն յափշտակեցին զմարդկան միտս, եւ սքանչելի եւ ցանկալի երեւեցան, որպէս օդապարիկ այսր գիւտոյ ճարտարութիւն: Եւ այս գուցէ յայնսակս իբր զի բոլորովին օտարէր ՚ի մտաց մարդկան եւ զմտաւածելն անգամ, թէ ծանր իւրեանց մարմնով մարթասցին ճանապարհ առնել ՚ի վերայ թեթեւ բնութեան օդոյ եւ քանզլերինս, եւ քան զամպս ՚ի վերայ բարձրանալ . որ ըստ ինքեան ցանկալի եւ փափաքելի իմն է արդեօք այս բնածին յօժարութեան մարդկան: Բայց մեք այժմ առաւել եւս ճանապարհ ցուցանեմք ընթերցասիրացն մերոց: Սիրեցէք զիմաստութիւն որ ցանկայքդ ճշմարիտ բարձրութեան մի զխափանելիս զայս եւ զերկրաւոր իմաստութիւն, որ ընդ մահու սպառեալ վերջանայ, եւ ոչ ինչ օգտէ, վասն որոյ ասէ առաքեալն: Եթէ գիտիցեմ զամենայն խորհուրդս, եւ զամենայն գիտութիւն . մինչեւ եւ մեքենայո հնարել եւ յերկինս ելանել, եւ սէր ոչ ունիցիմ, ոչինչ եմ: Այլ թէ սիրեաչիք զվերին զայն իմաստութիւն, որ սուրբէ, եւ մշտնջենաւորակից Աստուծոյ, ըստ ժամանակին պատուեոջիք ՚ի նմանէ անզուգական միացռօք ՚ի հասարակաց յարութեան: Ոչ ծանրատաղտուկ մարմնով այլում կարօտանալ բարձողի որպէս այժմ այնոքիկ որք ելին . այլ իւրաքանչիւրոց ՚ի ձէնջ թէթեւ եւ փառաւորեալ մարմնով ինքնին իւրովի ՚ի քթթելական ՚ի բարձունս սլանալ: Ոչ քան զամպս միայն ՚ի վեր ելանել, եւ անդրէն դառնալ այլ եւ քան զամենայն հաստատութիւնս երկնից ՚ի վերոյ անցանել, եւ ՚ի հայրենիսն անդ ժամանել, եւ յԱստուած վայելել յաւիտեանս յաւիտինից: /725/ Ահա այս պիսի երանաւէտ եւ անզուգական բարձրութեան փափաքելով, ջանասջիք հաճոյական Աստուծոյ վարս ստանալ յանձինս ձեր, զի հասանիցէք այնմ . որպէս զի եւ մեր դուզնաքեայ այս գործս վասն որոյ աշխատեալ՝ ՚ի ձեզ սերմանեցաք, մի անօգուտ, այլ պտղալից լիցի առաջի Աստուծոյ, որում փառք յաւիտեանս:

/726/ ՆԻՐՀԱՆ
ՀԱՄԱՌՕՏ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՄԵՂՈՒԱՑ

Արտահանեալ ՚ի բնազննական պատմութիւնէ Մօնսիւ Պուֆօնի, եւ Մօնսիւ Պօնարի քաջ բնազննաց Գաղղիացւոց

Եւ շրջեալ ՚ի մեր հայկական բարբառ ՚ի նոյն Գաղղիացի լեզուէ, յումենէ ՚ի սիրելեաց Ազնիւ Սահապ Պարոն Խօճամալ Սաֆարին որ կարի փափագանօք ցանկացաւ ունիլ զայս տեղեկութիւն ՚ի վայելումն եւ եթ անձին իւրում:

՚Ի բազմավաճառ Նաւահանգստական փոքրիկ քաղաքին

Լիգուռայ անուանելոյ :

Յամի Տեառն 1792 :

   Ծայրագոյն էակն որէ Արարիչն արարածոց առաւել լուսափայլութեամբ ճանաչի ՚ի փոքրիկ էակս, քան թէ ՚ի մեծագոյնս, եւ առ այս յոյժ ճարտարութեամբ վկայէ նաեւ մինն ՚ի հանճարեղ հնագոյն բնազննաց Պլինիու անուանեալն . յասելն:

   Բնութիւն, այսինքն Աստուած. զի հեթանոսք բնութիւն առելով Աստուած իմանային, ոչէ նշմարեալ ՚ի մէնջ ամբողջագոյն, բայց թէ ՚ի փոքրիկ էակս, որոյ եւ հանդիսավեհութիւն առ գոլոյն այնպէս սեղմեալէ առաւել յայտնի, եւ հիացման իսկ արժանի:

/727/ Ստորագրութիւն ՚ի վերայ Մեղուաց

   Մեղուն է ճանճատեսակ օդային քառաթեւ փոքրիկ իմն՝ կենդանի, որոյ մեծութիւնէ ըստ մեծութեան երից իբրու հասարակ ճանճից, որոյ եւ մակերեւոյթն մարմնոյէ թաւարծի, փայլուն, եւ սակաւ ինչ թխագոյն . Սոյն տեսակ ճանճից ժողովքն ընդելացեալ կեանս միասնունդ կենակցութեամբ վարեալ՝ աշխատին միաբան ամենեքին ՚ի գործս իւրեանց:

   Երբեմն կենդանիքս այսորիկ՝ էին բոլորովին վայրենիք եւ բնակէին ՚ի լայնաձիգ անտառս, յորս կազմէին զբունս ՚ի դատարկս. եւ ՚ի ճեղքուածս ծառոց եւ կամ ՚ի ծերպս քարաժայռից, ուր եւ գտանին իսկ մինչեւ ցայսօր ժամանակի. սակայն մարդիկ ընտանեցուցեալ հպատակեցուցին զայնս յետոյ ընդ իւրեանց իշխանութեամբ՝ առ ՚ի վայելել ՚ի վաստակս նոցայ զորս եւ հաւաքեալ բնակեցուցին ՚ի մեղուանոցս, կամ ՚ի փեթակս:

   Կարգաւորութիւն որ թագաւորէ ՚ի պէսպէս գործողութիւնս սոյն մեղուաց կառավարութիւն հնարագիտութիւն եւ քաջարուեստութիւն նոցայ ՚ի գործառնութիւնս իւրեանց եւս եւ այնքան շահեկանութիւն որ յառաջ գայ ՚ի վաստակոց նոցա համոզեցին զուշադրութիւն հետաղօտ հին եւ նոր ՚ի մաստասիրաց առ բնազննութեամբ քննել զբնութիւն սոյն մեղուաց որոց ոմանք ծախեցին իսկ առ այս փորձ զմեծ մասն աւուրց կենդանութեան իւրեանց բայց բազումք ՚ի նոցանէ վառեալք եռանդիւ չափազանց պատմութեան ճառեցին զմեղուաց զանհաւատալի սքանչելագործութիւնս զոր եւ եղջերուաքաղական պատկերակերպութիւնք ճոռոմաբան բանաստեղծ չափաբանին վիրգիլիոսի գեղգեղեալ ճոխացուցին եւ եւս իսկ այլք ոմանք ՚ի նորագոյն ՚ի յայնպիսի առասպելաբանական սքանչելեաց առաւել հաւատալի իմն հանդիսացուցին զայն հաստատութեամբ ճշմարտախօսութեանց առբերելոց ՚ի նոցանէ որպէս եւ բազմութեամբ նորագիւտ մասնաւոր պարակայից իսկ որոյ բովանդակնէ հաւաստի եւ միանգամայն հեշտալուր եւս եւ հիացման մարդկան արժանի:

/728/ Յաղագս երից ցեղից մեղուաց որք կեան, եւ կան ՚Ի մի բուն կամ ՚ի միում փեթակի

Առաւել հոգունակութեամբ եւ փորձառութեամբ եղեալ քննութիւնքն ծանուցին մեզ թէ ՚ի ժամանակս ինչ տարւոյն լան ՚ի միում փեթակի երեք ցեղ մեղուաց յոյժ տարբերք ՚ի միմեանց:

Ցեղն առաջին որ է բազմահամար բաղադրէ զայնոսիկ մեղուս որք հասարակօրէն կոչին մեղուաքող ճանճք վասն քաղելոյ նոցայ ՚ի ծաղկանց զնիւթս մոմի եւ մեղեր որք եւ ջորիք անուանին ՚ի սակս չէզոքութեան նոցայ երկրորդ ցեղն պարունակէ զարու մեղուս որք ոչ են այնքան յոգնութիւն:

Սոքին ՚ի բնազննաց անուանին սուտ մեղուօք վասն ոչ կազմելոյ նոցայ զմոմ եւ զմեղր իսկ երրորդ ցեղն որ է սակաւաթիւ ցեղ թագուհւոյ կամ տիրուհւոյ անուանի եւ բաղադրէ զէգ մեղուս որք լինին մայր անթիւ սերնդոց մեղուաց:

՚Ի մէջ արտաքին անդամոց չէզոքական մեղուին յոյժ նշանաւորքն են գլուխն կուրծն եւ փորն ՚ի գլուխն երեւին երկոքին ծակաձեւ աչք զետեղեալք յաջմէ եւ յահեկէ գլխոյն երկոքին եղջիւրք եւ երկոքին կայծառաձեւ ատամանք որոց իբանիլն եւ ՚ի փակիլն շարժին ՚ի ձախ կուսէ առ յաջ կոյս եւ յաջ կուսէ առ ձախն սոյն այս ատամունք ծառայեն նոցայ ՚ի տեղի ձեռաց առ կազմել զբճիճս եւ առ արտաքս ածել ՚ի փեթակէն զայն ամենայն որ արգել լինին գործոց իւրեանց:

՚Ի վերկոյս սոյն ատամանց զետեղեալ կայ կնճիթ ինչ որ նմանի երկաթեայ նուրբ եւ սուր շեշտի որ եւ ունի զփայլուն գոյն շահպալուտի սոյն կնճիթ կամ շեշտ թեքեալ երկատակ լինի այլ ՚ի քաղելն մեղուին ՚ի ծոցոյ ծաղկանց զնիւթն մեղեր ուղղեալ միատակ երկարանայ կնճիթս այս է անդամ կամ գործի իմն սքանչալի զորոյ ոյժն եւ կազմածն հետազօտեալ բացայայտեաց Մօնսիւ թիօնուրն զարմանալի իմն ճարտարամտութեամբ որ եւ բաղադրեալ է ՚ի քսան եւս աւելի մասանց Պարզ տեսութեամբ աչաց թուի թէ փաթութեալ իցէ այն ՚ի չորս տեսակ /729/ խեցեաց որոց բոլորն ՚ի միասին կազմէ զփողակ ինչ ընդ որ ծորեալ լինի մեղրն շեշտն որ կայ ՚ի մէջ սոյն փողակի է ջլաւոր որ եւ շարժեալ որդան նման ծծեալ ՚ի վեր քարշէ զնիւթս մեղեր ՚ի ծաղկանց եւ ծորեցուցեալ անցուցանէ ՚ի կոկորդն մեղուին:

Յորժամ բանայ մեղուն զատամունսն ՚ի ծայր կնճթին տեսանի ծակ ինչ եւ ՚ի վերայ նորայ պտուկ մի մսեղէն որէ լեզուն նորայ զայս ամենայն մասունս կամ անդամս զի արդ ՚ի գործ դնէ մեղուն տեսցուք ՚ի ստորեւ:

Գլուխ մեղուին կցեալ կայ կըծոյն ՚ի ձեռն անձկագոյն  ինչ փողակի ունի մեղուն ՚ի վերուստ զչորս թեւս ՚ի ներքուստ զվեց սրունգս որոց երկու յետինքն են առաւել երկայն քան զայլս ՚ի միջին տեղւոջ սոյն երկու վերջին որնգաց երեւին արտաքուստ երկու դրգալաձեւ փոս եղիք զորս վերոյ յիշեալ:

Ռէօմուրն եռանկիւնի թիակս անուանէ որ եւ են շրջապատեալք նրբագոյն մազիւք սոյն փոս տեղիք ծառայեն մեղուաց զօրէն սակառի յորս մեղուք դնեն զհաւաքեալ նիւթ մոմին զոր ժողովեն ՚ի ծաղկանց ծայրքն սրնգաց մեղուին ունին զերկու կերպ ճանկս միովն կնցի յորմունս եւ միւսովն ՚ի միասին ՚ի վերայ միմեանց ՚ի մէջ նոյն երկուց ճանկից, յարտաքս գան ՚ի չորեսին սրունգսն չորս փնջաձեւ գործիք որովք ՚ի բրու աւել ածելով հաւաքեն ՚ի միասին զցօղով թացեալ մանրագոյն փոշին նստեալս ՚ի վերայ թերթից ծաղկանց որք կցեալք լինին նուրբ մազից մարմնոց մեղուաց:

Մարմինն կամ փորն մեղուին կցեալ կայ կըծոյն դերձանատեսակ նուրբ ինչ թելիւ որ եւ բաղադրեալէ ՚ի վեց խեցեայ ծնրոց կամ յօգից բովանդակ մարմինն մեղուաց թուի լինել թաւարծի այսինքն բրդոտ կամ մազուտ որպէս եւ պարզ տեսութեամբ աչաց իսկ երեւի հասակն մեղուաց զանազանեն զգոյն մարմնոյ նոցայ այսր ամի եղեալքն թխագոյն են եւ սպիտակահեր իսկ անցեալ տարւոյ եղեալքն ունին զասրս կարմրեանգս եւ յօդուածքն փորին ոչէր այնքան թխագոյնք եւ թեւք սոյն պիսեացս բազմիցս են կրճատեալք:

՚Ի վերայ կրծոցն եւ յօդից մարմնոյն գտանին բերանաձեւ /730/ փոքրիկծակունք որովք մեղուք զշունչս առնուն եւ սոքին են թոքք նոցին որք եւ սպիք անուանին ՚ի բնազննաց սոյն այս անդամք ունին զհիանալի իմն կազմուած որ եւ հասարակ իմն է իբրու ամենայն մեղուանման կենդանեաց:

Փորոտիք մեղուաց կայանան ՚ի չորս մասունս, եւ են Աղիքն պարկն մեղեր պարկն թիւնոյ եւ խաթոցն . Աղիքն որպէս:

՚Ի յայլ կենդանիս ծառայեն առ մաշումն կերակրոյ Պարկն մեղեր յորժամ լի է ունի զմեծութիւն փոքրիկ պղպեղի միոյ, եւ է անդրափայլուն զօրէն բիւրեղիոր պարունակէ զմեղրն զոր քաղեն մեղուք ՚ի ծաղկանց Պարկն թիւնոյ կցեալ կայ յարմատն խայթոցին Սոյն խայթոց է նման նրբագոյն սլաքի ընդ որ ծորէ ՚ի խայթելն մեղուին զոմանս կաթիլս թիւնոյ ՚ի խայթուածն յորժամ է զայրացեալ խայթոցս այս զետեղեալ կայ ծագ որովայնի նորայ եւ է երկար իբր երկգծաչափ որեւ մտանէ ՚ի խայթուածն արագ արագ զօրութեամբ ոմանց թելատեսակ ջլաց զետեղելոց կարի մերձ նորին խայթոցին ոյք ՚ի ճնշելն ուրուք զյետոյս մեղուին երեւին դիւրաբար Սոյն փոքրիկ սլաք որ նրբագոյն իմն լինել թուի աչաց մարդկան է փոքրագոյն ծորակ ինչ որոյ նիւթն է նման նիւթոյ եղջեր կամ խեցեաց որ պարունակէ զխայթոցն եւ խայթոցն է բաղադրեալ յերկուց խայթոցաց ՚ի միասին շաղկապելոց ոյք ըստ կամաց մեղուին ՚ի մի եւ նոյն պահու կամ յարակցեալք ՚ի միասին կամ բաժանեալք առանձնօրէն կատարեն զպաշտօն իւրեանց Ծայրքն խայթոցնց այսոցիկ են կերկեռեալք նման բերանոյ սղոցի որոց ատամունքն թեքել կան յետկոյս խայթոցին զօրէն ատամանց երկաթեայ սլաքի որ թէպէտ դիւրին մտանէ ՚ի մարմին ինչ այլ ոչ կարէ ելանել առանց պատճառելոյ անդ էն զմեծ ինչ խայթուած նմին իրի գրէթէ խայթելն մեղուաց եւ մեղուանման եյլոց կենդանեաց վնաս մեծ բերէ ինքեանց հանապազ քանզի չկարելով նոցայ դիւրաւ ՚ի դուրս քարշել զխայթոցս իւրեանց ՚ի խայթեցեալ մարմնոյ անտի երբեմն հատեալ մնայ անդր ծայր սլաքին եւ բազմիցս իսկ ՚ի յուժել մեղուաց սլաքն ընդ իւր քարշեալ հանէ ՚ի դուրս զբուշտն եւ զայլս ՚ի փորփտեաց նոցայ սոյն այս կենդանիք ըստ այսմ են ուրեմն նման վայրենաբնակ /731/ մարդկանց որք թիւնաւոր սլաքաւ մարանչին ընդ թշնամիս իւրեանց խայթելն մեղուին պատճառէ յաւէժ զցաւ զբորբոք արեան եւ զուռոյցս որոյ թիւննէ առաւել ազդու յամառան ՚ի սոյն թիւնոյ պատճառեալ ուռուցումն է երբեմն յոյժ վնասաբեր եւ մերթ սակաւ ըստ կազմրւածոյ խայթեցեալ մարմնոյն քանզի խայթմունք մեղուաց վասն ոմանց մարմնոց ոչ ինչ իմն է իսկ այլոց սակի անհնարին ուռոյցք ինչ պատճառէ այլ սակայն ոմանք խայթմունք յաւէտ պատճառեն զբորբոքումն եւ զզայրացումն արեան եւ զտեսակ ինչ ջերմի որ տառապեցուցանէ զամրդիկ առաւել հաստակազմս:

՚Ի բժշկարան անուանեալ գրուածս գտանին գրեալք դեղք ոմանք ՚ի գործ արկանելիք առայս Ասի թէ Սէզն Քացախն եւ հիւթն պէս պէս բուսաց եւ ձէթն օգտակար իմն են խայթման մեղուաց որպէս երբեմն եւ իժից այս ամենայն դեղորայք եւս եւ սոսկ ջուրն հանդարտեցուցանեն միայն զցաւն ՚ի սակաւ ինչ ժամանակ բայց յետոյ արծածի ցաւն եւ առթէ զբորբոք արեան սոյնպիսի դեղօրայք եւ այլք բազումք սոցին նմանիք թուեցան երբեմն թէ առողջացուցին զխայթուածն իսկ յայնպիսի դւպուածս երեւի թէ թիւնն ոչէր ներգործեալ ըստ յատուկ զօրեղութեան Առաւել անքոյթ եւ հաւաստի դեղն առ արգելել զվնասաբեր եւ զցաւառիթ հետեւմունս այն տեսակ վիրաց չէ այլ ինչ բայց եթէ զկնի խայթման մեղուին վաղ ընդ փոյթ արտաքս հանել ՚ի խայթուածոյն եւ անդէն մնացեալ սլաքն մեղուին եւ անդէն առ նմին լուանալ զայն խայթուածսն սոսկ սառն ջրով որ մեղմացուցանէ յոյժ զեասոկութիւն թիւնոյ եւ զցուն թիւնաւոելոյն:

Սուտ կամ արու մեղուք զանազանին ՚ի գործարար չէզոք մեղուաց ըստ երկայնութեան հասակի մարմնոյ ըստ առաւել թաւարծիութեան եւ ըստ բոլորակութեան գլխոյն հրոց եւ ատամունքն փոքրագոյն են կնճիթն կարճ չունին, խայթոց եւ զաւելաձեւ փունջս որոց մարմնոյ յօգուածքն մետասան թուով իսկ գործարարացն հնգետասան Սոյն արու մեղուք իսկ ծծեն ՚ի ծաղկանց զնիւթ մեղեր միայն վասն յագենալոյ նովաւ չունին զթիակս եռանկիւնիս զի ոչ հաւաքեն զնիւթ մոմին /732/ ամենեւին որոց փորոտեացն:

Իսկ կազմած յայտ առնէ թէ կարգեալ են ՚ի բնութէան վասն հայր եւ եթ լինելոյ մեղուաց զորոց ճնշեալ զյետոյսն ՚ի գուրս ելանէ անդամն արական որ է կցեալ փոքրիկ բշտի իւրք ուր կայ կաթնատեսակ հիւթ ինչ որէ սերմն նորայ:

Թագուհի կամ մայր մեղուն եւս չունի զթիակսն եռանկիւնիս որոյ ատամունքն թէպէտ փոքրիկ քան զատամունս մեղւաքաղիցն բայց մեծ են քան զարուացն որոյ եւ թեւքն կարճագոյն ուստի եւ թռչի դժուարաւ հասակն մարմնոյն երկոյնագոյնէ քան զայլ մեղուացն ունի զխայթոց որոյ ծայրն թեքեալ է ՚ի փորն կոյս զոր ոչ դնէ ՚ի գործ բայց թէ յորժամ զայրացեալն է եւ կամ յորժամ կարգի ընդ այլում մայր թագուհւոյ որ ջանայ յափշտակել զտկարութիւն փեթակին որոյ եւ արանն է կազմեալ ՚ի բազում փոքրագոյն բշտաց յորս գոյանան սուք նորին:

Յաղագս Կազմելոյ մեղուաց զբճիճս զմոմ եւ զմեղր եւ յաղագս որդեսնութեան եւ այլն

՚Ի միում բնոջ կամ ՚ի միեւեթ փեթակի գտանի Մայր կամ Թագուհի մեղու մի միայն որ վասն զյարգանս ունելոյն յայլոց մեղուաց Թագուհի կամ տիրուհի անուանի ՚ի բնազննին հետազօտաց եւ ոչ թէ Թագաւոր որպէս կարծեցաւ երբեմն յոմանց վասն զի տիրապես է սեռիւ ՚իգական յարդեցեալ մեղուն այն ՚ի նոյն փեթակի բաց ՚ի Թագուհւոյն ՚ի 200 էն մինչեւ ցհազար արու մեղուս եւ ՚ի 15000 էն մինչեւց 16000 գործարար մեղուս պարունակին ըստ մեծութեան եւ շատ փոքրկութեան փեթակին:

Յորժամ ժողով մի մեղուաց բաղադրեալ յասացեալ երեք ցեղ մեղուաց զդադար կալնու ՚ի բուն ինչ կամ ՚ի փեթակի /733/ միում առաջին հուդածութիւն գործարար մեղուաց է խցել զճեղքուածս եւ զաւելորդս ծակս նոյն բնոյ մոմատեսակ ինչ զանգուածով զորոյ նիւթն հաւաքեն ՚ի պէսպէս ծառոց եւ ուսոց յետ այնորիկ թռուցեալ տարածին յերես դաշտին եւ գնացեալ հանգչին ՚ի վերայ ծաղկանց եւ անդ էն ճանկօք իւրեանց քերեն զի ցողոյ թացեալ մանրագոյն փոշին որ նստեալ կայ ՚ի վերայ թերթից ծաղկանց նոյն փոշին յետոյ կռուի ՚ի մազս մարմնոյ նոցա զոր ապա փնջովք իւրեանց իբրւ անելածելով . հաւաքեալ դնեն ՚ի թիակս իւրեանց եւ իսկոյն այսպէս բեռնաւորեալ թռուցեալ հասանին ՚ի բուն իւրեանց մի զհետ միոյ ուր ինքեանք եւ այլ յոլովք յընկերաց իւրեանց ուտեն ՚ի նոյն նիւթոյ մասն մասն անցուցանելով ՚ի ստամոքսն մոմին (զի գործարար մեղուք ունին զերկու ստամոքսս մինն վասն մոմի եւ միուսն ՚ի սակս մեղեր) յետոյ ՚ի մարսիլն անդ էն նոյն նիւթ բաժանի յերիս մասունս առաջին մասն որէ բարեգոյնն գոյանայ ՚ի մոմ լաւագոյն երկրորդն ՚ի մոմ ոչ այնքան լաւ օր մնայ անդր ՚ի ստամոքսն առ կերակուր լինելոյ մեղուին եւ երրորդն ՚ի ծիրտ գոյացեալ կայ ՚ի դուրս զլաւագոյն մոմն ՚ի դուրեածեալ յըստամոքսէն առ բերանն սկսանի մեղուն լեզուն ստամամբքն զայնս բազումք ՚ի գործարարաց անտի սկսանին մեծաջան աշխատանօք եւ շտապմամբ կատարելագործել զնոյն բճիճն ոմանք յայնցանէ տաշեն եւ խարտոցեն ՚իբրու զբրուտութեան այնց կէսք մաքրեն եւ այլք կոչեն բարեբէս զայնս եւ բրութիւն նոյն մոմի բճճաց որպէս յայտ իսկ փորձառողաց ոչ զանցանէ զթանձրութիւն հասարակ թղթոյ այլ սակայն հրաշալին է այն ինչ ըստ որում հետազօտ ուշիմաց զննութեամբն հաստատի զի յամենայն նահանդս աշխարհի ուր կան մեղուք նոյն ճարտարապետական շինուած բճճաց է միաչափ միաձեւ եւ միատեսակ . առանց իղիք զանազանութեան:

   Նա եւ շինեն անդէն եւ զայլ բճճատեսակ ծակս որք սակաւ ինչ մեծեն քան զբճիճս մեղեր առ գնել անդր Թագուհւոյն զձուս իւր Դարձեալ կերտեն անդ անօր զայլ ոմանս մեծամեծ ծակունս վասն յատուկ բնակարան լինելոյ նորին:

/734/ Թագուհւոյն զորս ըստ կարի իւրեանց ջանան մեծաշէն գեղեցիկ իբրու արքունի պալապ նմանեցուցնել:

   Յետ այսպէս կերտելոյ զամբարս մեղեր գնան գործարար եւ մեղուաքաղ ճանճքն ծծել կնճթօք իւրեանց ՚ի ծոցոյ ծաղկանց զհիւթս քաղցրահամս որէ նիւթն մեղեր եւ յետոյ ՚ի կնճթացն անցուցանեն ՚ի ստամոքսն մեղեր ուր ՚ի մարսիլն զբարեգոյն մասն մեղեր ՚ի բրու փոխեալ ծորեն ՚ի բճիճսն առ պաշար լինել ինքեանց ՚ի ձմեռան եւ զմիւս մասն պահեն ՚ի ստամոքսի առ ՚ի դրաման կենաց:

   Արու մեղուք յետ զուգաւորելոյ ընդ Թագուհւոյն իսկ եւ իսկ անկեալ յերկիր սատակին եւ այսէ պատճառն զի արուք ոչ որոնեն մեծաւ ցանկութեամբ զէգն իւրեանց այլ եգն երթայ ՚ի խնդիր արուաց զոր եւ մեծաւ սիրալիր շարժմամբ շողոքորդեալ ՚ի բրու պաղատանօք զարթուցեալ ցանկականն հաճեցուցանէ զնա կատարել զկամսն եւ զկնի լրման գործոյն անդէն առ նմին մեռանի արուն յայնժամ  Թագուհի մեղուն սկսանի զպէս պէս նշանս տխրութեան եւ ցաւոյ ցուցանել համբուրելով եւ գրկելով բազմիցս զդին մեռելոյն եւ ապայ հեռանայ անտի ՚ի մեկնելն անտի Թագուհւոյն գան իսկոյն ոմանք ՚ի գործարար մեղուաց անտի անդր եւ կալեալ ճանկօք իւրեանց զնոյն դին ձգեն ՚ի դուրս ՚ի փեթակէն:

   Մայր Թագուհին յորժամ դնել կամի զձուս իւր ՚ի ծակս մոմեղէնս կազմեցեալս միայն վասն որդեսնութեամբ նախ զգլուխն ՚ի ներքին կողմն ծակին մուծեալ գիտէ զննելով եթէ իցէ նոյն ծակ յարմարակազմ կամ մաքուր թէ ոչ եթէ չէ ըստ խնդրոյն զոչինչ ձու դնէ անդր իսկ եթէ է ծակն ըստ կամացն ՚ի դուրս ելեալ անտի մուծանէ ապա զյետոյսն իւր ՚ի ծակն յայն ուր թողեալ զձու մի միայնակ մեկնի անտի եւ այսու կերպիւ առնէ մինչեւ ցվերջանալն հասունացեալ ձուոցն եւ զայս գործ առնէ Թագուհին կարի զգուշութեամբ սիրով եւ շուտափոյթ շանիւ մինչեւ ասի ՚ի բնազննաց թէ յաւուրն կարօղէ ածել զերկու հարիւր ձուս Անդանօր ձուն այն զկնի երկուց կամ երից աւուրց ըստ առաւել եւ ըստ նիազ ջերմութեան եղանակին գոյանայ յորդն ինչ փոքրագոյն յայնժամ գործարար մեղուք /735/ կազմեալ զտեսակ ինչ կերակրոյ ՚իմոմէ եւ ՚ի մեղրէ մասն դնեն մերձ իւրաքանչիւր որդան Սոյն որդն է սպիտակագոյն բայց յետ աւուրց սկսանի թխագոյն լինել: Զկնի վեց կամ ութ աւուրց որդն այն մեծացեալ ՚ի նուրբ պարկի իւրում զայլ չափաւոր կերակուրս մերձ իւրաքանչիւր որդան եւ ապայ կափուցանեն զբերան ծակին մոմով որպէս զի ՚ի շարժիլ որդանն ՚ի վայր չանկանիցի անտի Յետ աւուրց մինչ չափահասն է որդն այն խզեալ զպարկն իւր եւ կրծեալ ատամամբքն զմոմեղեն փակն ծակին բանայ իբրու զդուռն բնոյն եւ վաղ ընդ փոյթ թռուցեալ ՚ի դաշտ երթայ յորոնել զդարման անձին եթէ իցէ էգ կամ արու իսկ եթէ ՚ի չէզոքականացն է խնդրէ զճարակ վասն ընկերացն իսկ եւ յայնմ հետէ սկսանի ինքն եւս աշխատիլ ընդ գործարարացն առ օգտի հասարակական ընկերակցութեան:

   ՚Ի ձուոց Թագուհւոյն ծնանին յամենայն ամի հազարաւոր մեղուք որք մեղուաքաղք եւ կամ գործարարք եւ չէղքք անուանին ՚ի յարուաց ծնանին հարիւրաւորք յամին իսկ յիզաց քսան կամ հնգետասան կամ 3 : եւ կամ մի միայն յամին եւ երբեմն ոչիմն էգ ծնանի ՚ի բոլոր տարւոջն ՚ի միում փեթակի եւ յայնժամ կամ յայնմ ամի ոչ կարեն մեղուք զայլ հանգրուան կամ գօլօնիայ բաղադրեալ եւ դադարիլ յայլ իմն փեթակի քանզի ՚ի բազմանալ մեղուաց մի եւ եթ փեթակն ոչ կարելով պարունակել զայն չափ բազմութիւն մեղուք յայնժամ երթան խմբիւ բաղադրեալ յերից ցեղից հաստատել զնոր իմն բնակարան ինքեանց որպէս յայտ իսկէ փորձառողաց:

   Անդանօր է տեսանել թէ քանի հոգունակութեամբ խնամածութեամբ ջանիւք սիրով հաւատարմութեամբ ըղձիւ խոնարհութեամբ հնազանդութեամբ եւ ակնածութեամբ ասաւորեն գործարար մեզուք թագուհւոյն իւրեանց եւ թէ իմեռանիլ նորին Թագուհւոյն զիարդ թախծեալ տրտմեն եւ տագնապին եւ փորձիւ իսկ հաստատի թէ մինչեւ ոմանք յայնցանէ զոչինչ ճարս կեալ ցանկան ծոմապահութեամբ եւ սովու մեռանիլ մանաւանդ քան ապրիլ յաստիս յետ մահուան սիրելի Թագուհոյն կամ մօրն իւրեանց:

   /736/ Ով յառաջատեսութեան ստեղծչին արարածոց որ ոչ այլ ինչ աղագաւ ներտպեալէ ՚ի սոյն չնչին կենդանի ՚ի բնէ անտի զմայրասիրութեան զայն բայց եթէ առ պահպանել յարատեւ զշարունակութիւն սերնդոց տեսակի իւրեանց որպէս եւ տեսանի սոյն իսկ ծնողասիրութիւն եւ որդեսիրութիւն յամենայն տեսակս սեռից կենդանեաց Սոյն մեղուք ոչ միայն սիրեն եւ ծառայեն Թագուհի մօր իւրեանց այլեւ զսէր ցուցանեն հայր մեղու եղելոց այլ ոչ այնքան որչափ ցուցանեն Թագուհւոյն եւ զայս առնեն իբրու խորհրդածութեամբ զի կենդանի գործարարաց հարքն ոչ կան ՚ի միջի որպէս ասացաք թէ մեռանին իսկոյն յետ զուգաւորման եւ զայն փոքր սէրն զոր ցուցանեն նոյն արու մեուաց վասն այն առնեն զի հարք լինին տեսակի իւրեանց առանց որոց ոչ է հնար յարատեւիլն ցեղից մեղուաց:

   Յորժամ տեսանեն գործարար մեղուք թէ արու մեղուք փեթակի իւրեանց բազմապատկեալ են մարտ եդեալ ընդ նոսայ սպանանեն զայս եւ թէպէտ արուք են մեծագոյնք քան զգործարարս այլ չունելով խայթոց մնան յաղթեալ  սատակեալ ՚ի խայթոցաւոր գործարար մեղուաց ՚Ի յամառան բազում մենամարտութիւնք պատահին ՚ի մէջ անհատից չէղոք կամ գործարար մեղուաց ցեղին որոց կագն երբեմն տեւէ յոյժ այլ ՚ի վերջու մինն յաղթեալ մնայ ՚ի միւսոյ թէպէտ եւ յաղթօղն իսկ վնասի վասն կորուսանելոյն զսլաքն խայթոցին ըստ որում յայտնեցաք ՚ի վերոյ թէ ՚ի խայթելն ոչ կարելով մեղուին դիւրաւ ՚ի դուրս քարշել խայթոցն ՚ի խայթուածոյն սլաքն հատել մնայ անդեն:

   Երբեմն եւս ընդհանրական պատերազմ պատահի ՚ի մէջ մեղուաց եւ մանաւանդ յորժամ ժողով մի մեղուաց կորուսեալ զփեթակ իւրեանց երթան ՚ի խնդիր բնակարանի միում եւ եթէ իցէ զի մերձեսցի ժողովն այն միում փեթակի իսկոյն բնակիչքն սոյն փեթակի յարուցեալ յարձակին ՚ի վերայ նոցա կոտորելով զբնաւն իբրու յանխնայ:

   Դարձեալ ՚ի մերձենալ ձմեռան մինչ տեսանեն մեղուք թէ պատրաստեալ պաշարն իւրեանց չէ բաւական իմն առ պահել ՚ի կեանս զայն բազմութիւն մեղուաց մի եւ նոյն փեթակի յառնեն /737/ յայնժամ ՚ի վերայ միմեանց առ սատակել զմասն ինչ ընկերացն որպէս զի մի ՚ի պակասիլ ՚ի մէջ ձմեռան պաշարին իւրեանց սատակեսցին սովու բնաւքն ՚ի միասին:

Հէտեւմունք Պատմութեան Հեիդարալի Խանի Արարեցելոյ ՚ի Պարոն Յակոբ Սիմոնեանէ Սկսելոյ Ադամ ամսոյ Ազդարարի այժմ Սկսեալ ՚ի 26 երրորդ էջէ Ովդան ամսոյ Ազդարարէ

   Եւ անուհետ հաւատարիմ ծառայն Աբումահամադն կոչեաց բժշկացն պատուիրեաց նոցա մի ումք ասիցեն մահն նորայ մինչեւ գայցէ ժառանգ աթոռայն Թիփու Սուլթանն եթէ ոք հռչակեսցէ մահու մեռանիցի եւ իսկոյն գրեաց թուխթ առ Թիփու Սուլթանն ծանուց նմայ համն հօր իւրոյ եւ ինքն մտանէր պալատն եւ ելանէր ՚ի կողմանէ նավաբին հրամայէր ամենեցուին որպէս յառաջն եւ բըժիշկքն ամենայն աւուր մտանէին պալատն ըստ սովորութեան իւրեանց յորժամ ելանէին պատմէին այսօր փոքր լաւ տեսաք եւ հրամայեաց ոչ հարկանել արապանս այսպէս պայեաց դին եւ կառավարեաց բոլոր բանակն մինչեւ յաւուրս չորեքտասան (թէպէտ քրտմնջիւն անկեալէր բանակն մինչեւ Մադրասս բայց ոչ ոք իշխէր համարձակ ասելն ) յետ չորեքտասան աւուրց Թիփու Սուլթանն Հնգետասան արամբ աճապարելով երեկոյեանն եկն բանակն եմուտ պալատն անկաւ ՚ի վերայ հօր իւրոյ ելաց արար կոծ իբրեւ ժամ մի եւ անտի դադարեաց մինչեւ ցառաւօտն իսկ ՚ի լուսանալ առաւօտուն եկն Աբումահամդն հռչակեացման քաջին Նավաբ Բահդուրին եւ հրամայեաց հարկանել արապանս եւ արձակել թնդանօթս հրատարակեաց ժառանգութիւն Թիփու Սուլթանին ժողովեցան ամենայն իշխանքն մեծաւ հանդիսիւք նստուցին յաթոռ հօր իւրոյ ամենեքեանն մատուցին զընծայս /738/ ըստ սովորութեանն ծիսից իւրեանց եւ երկրորդում աւուրն առեալ դին պատեցին ոսկէ բեհեզօք բառեցեալ ՚ի վերայ փղաց մեծաւ փառօք տարան ՚ի Սրնկփաթան ամփոփեցին ոսկեզօծ դամբարանի հուսկ հետոյ Թիփու Սուլթանն հետ նստելոյն յաթոռն կողոպտեաց զամենայն ստացուածքն Աբումահմադին փոխանակ վարձատրելոյն նորայ եթող ամենայնի թաֆուր եւ մերկ ՚ի ժամանակի ծերութեանն մեռաւ ՚ի մէջ փողոցին ՚ի ձեռն սովու եւ հրամայեաց կախել Մահմադալի կումանդանթն քանզի յատնեցաւ դաւաճանութիւնն նորայ ՚ի պատերազմի այժմ կամիմ եզրակացուցանել պատմութիւնն քաջին Նավաբ Հէդարալի խանին քանզի սկսեալ պատմութիւն ՚ի ծննդենէ նորայ վարկան համարեցայ վերջ առնել մինչեւ ՚ի բնական մահն Նավաբ Բահդուրն: Վերջ:

   Արդ որովհետեւ ջանեդի ճառել զամենայն անցքն քաջին ՚ի ծննդենէն մինչեւ ցմահն այժմ կամիմ փոքր ՚ի շատէ պատմել բարոյականութիւնն նորայ թէ որպիսի կառավարութիւն ունէր կամ թէ որպէսէր բաժանեալ ժամանակս իւր առի բարուք առնել զկառավարութիւն իւր:

   ՚Ի ծագիլ արեւու առնէր նախաճաշիկ պատառ մի հաց եւ ըմպէր երկու ըսկաւառակ սուրճ ապայ ելանէր ՚ի դիւան բազմէր ՚ի վերայ սպռոցի միայն իսկոյն սկսանէին մեղմ ձայնիւ եղանակիլն որ յոյժ ախորժ թուէր ՚ի լսողացն եւ ագանելիքնէր շապիկ մի առանց գօտոյ ունելով ՚ի վերա շապիկին գնդակ մի անդամանդ նա եւս ունելով ՚ի ձեռին իւրում անդամանդ մատանի մի յոյժ մեծագոյն յետ բազմելոյն բերէին ազգի ազգի զարդս այսինքն ոսկեղէն երծաթեղէն յօրինեցեալ պատուական քարեղինօք շալեղեն կտաւեղէն վասն շնորհաբաշխութեամբ դնէին յետս իւր յոր բազմէր ինքն եւ ամենայն ցեղ իրաց գլխաւոր կարգեալ միով գրագրիւ բազմեալ մերձ իրացն եւ անտի հրամայէր ներքս մուծանել բոլոր գլխաւորք կամ վերակացուք գիւղօրէից որք սպասէին արտաքոյ դրանն յորժամ գային ներքս յանդիման կանգնէին ՚ի վերայ ոտից սկսանէր հարցաքննութիւնս առնել համարս տային վերահասու լինէր մեծաւ զգուշութեամբ պատասխանէր /739/ մեղմ զուարճ երեսօք եւ ապա սկսանէր դատել նոքայ որ բարէպէսին կառավարել հրամէր տալ նոցայ խիլայս ըստ արժանոյն իւրեանց եւ նոքայ որ չէին բարիս գործեալ ոմանց աքսորէր ՚ի տեղի նորա կարգէր այլ ոմն գործակալ ոմանց հրամայէր գան հարկանել եւ ոմանց առաքէր կախաղանս այսպիսի տայր պարգեւս կամ պատիժս ըստ արժանոյն քանզի յոյժ սիրէր ժողովրդեանն ամենայն աւուր այսպէս առնէր մինչեւ պահ մի ապայ ելանէր անտի էրթայր բազմէր այլ յապարանոջ որ յայէր ՚ի փողոցս բերէին նորոգ ժողովեալ մարդիք որ կամէին զինուորեալ կարգէր ըռոճիկս եւ յանձէր զօրապետաց պատուէր տայր կրթել կիրս զինուորականս այսինքն Մարզումն եւ ապայ բերէին բազմութիւն ձիոց նայէր այն որ հաջոյ թուէր ինքեան որոշէին մէջ բազմութեանցն եւ սկսանէր հարցանել գինն նոցայ որպէս վաճառական ոմն մինչեւ տէր ձիոյն ընդունէր վաճառել առանց բռնութեան ըստ հաջոյից կամաց հաւանութիւն տային այս ինչ գին եւ իսկոյն հրամայէր հատուցանել զդրամն եւ տայր խիլայս եւ արձակէր նոցայ եւ ունէր այս ինչ սովորութիւն վաճառականք որ բերէին ձիս մինչեւ սահմանս իւր ուրում քաղաքում կամ յորում գեղում որ մեռանէր ձին քաղաքապետն տայր թուխտ վկայական այսպէս մինչեւ ներկայանալն ինքեան որքան ձի մեռեալէր ՚ի մէջ սահմանացն իւրոյ տայր գինն մեռեալ ձիոյն զի մի վնասեսցեն վաճառականքն զայս առնէր վասն որ հանապազ բերցեն վասն ինքեան այս եւս տեւէր մինչեւ կէս օր ելանէր անտի երթայր ՚ի ճաշ սեղանակիցքն նորայ էին զերկուս որդիքն իւր Թիփու Սուլթանն եւ Քէրիմ Սհաբն յետ ճաշելոյն մտանէր փոքրիկ սենեակ մի անդ ննջէր մինչեւ երեք պահն ապա յառնէր իւրոյ անձնապայօքն երթայր այգեստանն առի զբօսնուլ մինչեւ երկու ժամ դառնայր ՚ի պալատն բերէին ջուր թրթոյ միանակ ըմպէր առանց ընկերակցութեան միայնակ նստէր մինչեւ երկու ժամս ելանէր անտի վերնատունն անդ բազմէր լուցանէին ճրագոյնք ջահս ապա գային կանայք կաքաւօղք եւ եղանակօղք աղաւաշք եւ եղանակօղք սկսանէին մեղմ հանդարտ կաքաւիլն եւ եղանակիլն ապա հրամայէր գրագրաց երթալ ՚ի վեր բազմէին ահեակ կողմն իւր սկսանէին ընթեռնուլ  /740/ գրեանքն զոր երեկն եկէալէր ՚ի չորեսին կողմանցն տէրութեան իւրոյ եւ ինքն լուր ականչ դնէր մինչեւ ժամ մի ապա հրամայէր կոչել վաճառականք երեւելիք որք հանապազ ընկերակցէին ինքեն որ ամենեքեանն սպասէին դրանն գային երկիրպագանէին յաջ կողմն բազմէին կարգաւ եւ ինքս առնել ընդ վաճառականսն . բայց այնքան արագամիտէր որ խօսակցէր ընդ մեզ հարց պատասխանիս լսէր ապայ էր այնքան զգուշ որ գրագրաց ընթերցմունքն եւս լսէր զանազան լեզուավ իսկոյն հրամայէր գրեայ այս ինչ պատասխան այս տեղ կամ այն տեղ եւ պատասխանիքնէին այնքան պատշաճի եւ առանց սղալանաց որ յիրաւի յիացուցանէր ամենեցուն եւ ինքն բնաւ չէր ուտեալ գիրս այսպիսի գործակցութենում հրայմայէր սպասաւորացն բերէք ջուր ընպելոյ իսկոյն բերէին երծաթէ սկով գինի ըմբէր անունն եդեալէր ջուր վասն բազմականացն (թէպէտ ամենեքեան բարւոք գիտէին ընպելն նորայ) երբեմն հրամայէր բերէք ինձ սակաւ միջուր իսկոյն բերէին ոսկէ սկով օղին այսպէս մինչեւ պահմի գիշերոյն վեց անդամ ըմպէր երեքն գինի եւ երեքն օղին երբեմն երաժիշտքն երգէին բարձր ձանիւ հրամայէր գանել եւ արտակս ձքել պատճառ սորինէր այս քանզի կամէր ուղղապէս լսել ընթերցմունքն թխտոյն ստուգապէս եւ առնէր պատասխանիս եղանակօղքն պարտէին մեղմ ձայնիւ երգելն որ ախորժ լինէր լսողացն յանապաղ այսպէս լինէր եւ յորժամ նորոգ վաճառական գայր հեռաստանէ միշտ երեկոյեանն ներկայացուանէին ուստի պատայեցաւ յաւուր միում ծանարտակ մատուցանօղ Աբումահմադն եկն երկիրապագ եւ ասաց տէր վաճառական ոմն նորոգ եկեալէ ՚ի Հէդարապատայ ցանկա ներկայանալ առաջի տեառնդ իմոյ եւ նա հրամայեաց կոչել յորժամ եկն յանդիման երկիրեպագ եւ մատուց զնծայս ըստ սովորութեան իւրեանց հրամայեայ բազմիլ հետ բազմելոյն եհարց ցնա զինչէ անուն քոյ պատասխանեաց զանունն իմ կոչի ծառայ քոյ գօվինդաւ ասաց նմա ուստի գաս կամ զինչ պէտս ունիս աստ պատասխանեաց գօվինդասն տէր վաճառականեմ լուայ բարեկարկութիւն եւ բարի /741/ լաւութեան տեռանդ իմոյ ելի ՚ի Հէդարապատոյ եկի աստվ ասն վաճառականեա ասաց նմա բարւոքէ գալն քոյ եւ ես պահպանեմ քեզ բոլորով սրտիւ բայց ասայ ինձ դու ես տէր ստացուածոց քոց եթէ այլոցէ ստացուածքն քոյ կամ փոխանորդ ումեք եկեալես աստ պատասխանեաց տէր ստացուածնքն ոչէ իմ այլ փոխանորդեմ սովքար բալմուքնդասին որ բնակի Հէդարապատ իսկոյն հրամայեաց դպրի իմոյ գրիլ զանուն գովինդասին եւ տեառն նորայ բալմուքդասին եւ ապա հրամայեաց նմայ ամենայն աւուր երեկոյեան գալ առաջի իւր ետուն նմայ տուն մի վասն բնակութեան նորայ եւ արձակեաց ամենեցուն քանզի սովորութիւնէր երեկոյն նստէր մինչեւ մինպահն եւ ապա մտանէր առանձին պալատն ունէր եօթն հարիւր կանայս յորժամ մտանէր ներքս առնէր դատաստան եւ իրաւունս լսէր գանկատս նոցա ոմանց գանհարկանէր ձեռամբն ներքենապետին եւ ոմանց բանդ առաքէր այսպէս մինչեւ ժամ մի եւ ապայ ելեալ մտանէր փոքրիկ սենեակ բազմէր ընթրիս ամուսին իւր Մայր Թիփու Սուլթանին ուտէր ընթրիսն զհետ իւր եւ հետ ընթրեացն անդ բազմեալ մնայր մինչ մէջ գիշերն ապայ երթայր այլ սենեակ վասն ննջելոյ եւ ներքենապետն պատրաստի ունէր քանի մի կանայք զարդարեալ առնէր ընդ ինքեան մի նոցանէ եթէ կամէր մտանէր սենեկն եւ փակէր դուռն եւ արտաքոյ դրան սենեկին նստէին քանի մի կանայք քաղցրաձանք մեղմ ձայնիւ զեղանակիլն մինչեւ արշալուսն եւ ապայ երթայր բաղանիսն յետ ելանելոյն բաղանեացն ՚ի ծագիլ արեւու սկսանէր ըստ հասարակ կարգն իւր որպէս վերն գրեցաք նաեւս ունէր սովորութիւնս զայս ամենայն երկու աւուր մին անգամ կոչէր երկու սապռիճք նստուցանէր աչ եւ ահեակ իւր եւ ինքն արկանէր սփածանելի մի ՚ի վերայ ուսուց իւրոց եւ սապռիճքն սկսանէին քարշել կամ յատանել զյօնսն արտեւանուքն մօրուսն մեծաւ զգուշութեամբ քանզի եթէ պատայէր սակաւ ցաւիլն իսկոյն հրամայէր գանել նոցայ վասնորոյ զգուշութեամբ քակէին մինչեւ աւարտիլն սկսանէին սապռել հերս գլխոյ նորաց եւ պատճառ սորայէր քանզի քուրմքն կամ թօվչիքն պատուիրեալէին ինքեան մի երբէք /742/ ածելել զերես իւր եւ բնաւ մազ մի երեւեսցի ՚ի վերաց երեսաց իւրոց եթէ թողցէ մազ մի չար ինչ պատայի ինքեան վասն որոյ ինքն ունելով ՚ի ձեռին իւրում հայելի նայելով զի մի մնասցէ մազ ինչ:

   Նա եւս ունէր կարգադրութիւնս զայս զոր ինչ յարկաւորութիւն որ ունէր թէ վասն տէրութեան կամ վասն տան թէ ճոթեղէն եւ թէ քարեղէն ամենայն ինչ թէ մեծագին եւ թէ կոպիտ մինչեւ պայտ եւ բեւեռք երիվարաց ամենայն բերէին առաջի իւր նայէր շօշափէր ձեռամբ իւրով որոշէր ՚ի մէջ նոցա զոր ինքն կամէր ապայ հարցանէր գին իրացն որպէս վաճառական ոչ թէ իշխան կամ թագաւոր ոք մինչեւ կարգադրէր գին իրացն ոչ բռնութեամբ այլ յօժարութեամբ տեարցն եւ իսկոյն հատուցանէր դրամն եւ արձակէր ոչ երբէք սիրէր կաշառառուս եթէ լսիցէր ոք ՚ի մէջ իշխանացն իւրոյ իսկոյն առաքէր կախաղան քանզի ասէր իշխանացն իմոց տամ մեծամեծ զռոճիկս զի հաւատարմութեամբ ծառայեսցեն ինձ թոյլ տայցեմ նոցայ առնուցուն կաշառս որպէս ինքեանք ցանկան այնու պակասեսցէ հաւատարմութիւն նոցա քանզի յոյժ սիրէր ժողովրդեանն երբեմն ռամիկ ժողովուրդ Աստուածս կոչէին նմայ իրաւի որով յետեւ ականատես գոլով ես վկայեմ ՚ի վերայ ժողովրդեան այն քան գթածէր որպէս Աստուած վաճառականացն հայր եւ ՚ի վերա իշխանացն էր պատիժ երկնային յոյժ սիրէր քրիստոնէից տայր պարգեւս ամենայն քահանայից թէպէտ ինէնէր մամետական բայց սիրէր հասարակաց ամենեքեան ազատքէին քանզի ցանկայր ամենեքեան յարուստք լինին յաւուր միում ՛ի մէջ բազմականաց սկսաւ խօսակցիլ ընդ նարսի դասին (որպէս վերն յիշեցաք) ասելով թէ այսօր ութ աւուրքեն որ գաս բազմիլ ՚ի մէջ մեր երբէք ոչ տեսա քեզ յանդարտ նայիլ խօսակցութիւնն մեր քանզի ատենայ բայց զգուշութեամբ վերահասու ելայ բոլորովիմբ ուշդ միտքդ եւ նայեցութիւնդ էր առ ներկայ կաքաւիչքն թուի յաչս իմ զի ոչ ես եկեալ վասն վաճառականութեան տեսանեմ սակաւ դրամն զոր բերեալես ընդ քեզ ՚ի սուղ ժամանակոջ ծախելոցես ընդ պոռնիկս եւ ընդ կաքաւիչքն վասն որոյ ոչես արժանի բազմիլ առաջի իմ կամ բնակիլ ՚ի մէջ իշխանութեան իմոյ հրամայեաց կնքել /743/ զտունն եւ զամենայն ստացուածքն նարսիդասին եւ եդ պահապանս ՚ի վերայ նորայ եւ աքսորեաց սահմանացն իւրոյ եւ սկսաւ ասել մեզ թէ կարծեմ ծանր թուեցաւ ձեզ զոր արարի ասեմ ձեզ ես յանապազ ցանկամ բարի համբաւոյ առնս այս տալոցէր ինձ վատ համբաւ եւ վատ անուն քանզի վատնելոցէր զդրամն զոր բերեալ էր ընդ ինքեան եւ լինելոցէր վատ նշաւակ այլոց եւ տէր դրամոյն որ սպասէր ՚ի Հէդարապատ թէ փոխանորդն իմ բերելոցէ մեծամեծ շահաւէտութիւնս բայց ոչ գիտէ զեղեալսն բայց յորժամ լուեսցէ թէ փոխանորդն իւր վատնեաց զամենայն ինչս իւր եղեւ ամիասին եւ թափուր զմտաւածէ թէ իշխանութիւնն կողոպտեալ իցէ այսէր պատճառ արարմանցս յետ աւարտելոյ խօսս իւր հրամայեաց դպրի միոյ գրել թուխթ Հէդարապատ առ Բալմուքնդասն եւ էր պատճէն թխտոյն այսպէս բաեկամդ իմ բալմուքնդան քանի աւուրբ յառաջ միոմն կոչեցեալն նարսիդաս եւ յադնեաց թէ փոխանորդ քոյէ վասն որոյ մեծարեցաք վասն անուան քոյ բայց ոչ գդի նմայ արժանաւոր թուեցաւ յաչս իմ թէ վատնելոցէ զդրամն քոյ վասն որոն աքսորեցաք նմայ ՚ի տէորւթենէս մերմէ եւ հրամայեցի կնքել զտունն եւ զամենայն ստացուածքն նորայ եւ եգի պահապանս զի պահեսցեն զգուշութեամբ արդ եթէ կամիս ունիլ փոխանորդ մի ՚ի մէջ տէրութեան իմոյ կատարեալ մի ոմն առաքեայ ես խոստանամ քեզ զի ամենայնի պահպանելոցեմ եւ եթէ ոչ կամիս գրեայ թէ ում հանձնեմք զստացուածքն քոյ եւ ապա հրամայեաց կնքել զթուխտն եւ առաքեաց Հէդարապատ առ Բալմուքնդասն:

Այսքանս բաւական համարեցաք վասն ներկայ ազդարարիս ընթերցողացն, զմնացորդ եւ զաւարտ Պատմութեանս պահեցաք ՚ի յետեւեալ ազդարարոջն ընծայել:

/744/ Օրինակ գրոյն Սուրբ Երուսաղէմայ Միաբանից առ Կոստանդնու պօլսոյ Պատրիարքին՝ Իշխանաց եւ ժողովրդոց յետ Վախճանման Յովակիմայ Պատրիարգի վասն ընտրութեան ՚ի Պատրիարգութիւն Սրբազան Պէտրոս Պատրիարքին:

Աստուած  Պետականին բանական անդաստանաց Քրտնաջան Մշակիդ. եւ ճշմարիտ քաջ Հովուապետին բանաւոր Հօտից Հսկօղ Հովուիդ, Ամեներջանիկ Վեհ Պատրիարգի Ազնուագութ Սրբոյ Հօրդ մերոյ՝ տրտմագին դիմօք վհատեալ սրտիւք, արտասուաթոր աչօք, յերկիր մուծեալ զերկնաչու Գարշուպարդ համբուրելով՝ զՔրիստոսակիր Պատուական զանձնդ Տերամբ ողջունեմք Որբացեալ որդիքդ Սուրբ Երուսաղէմայ Սրբոյն Յակոբայ Մեծի Աթոռոյն եղեալ Եպիսկոպոսք՝ Ծայրագոյն Վարդապետք՝ Աբեղայք եւ առ հասարակ Քրձազդեաց միաբանք եւ համոյն ժողովուրդք հաւատացեալք ՚ի Քրիստոս:

Եւ ընդ հովանաւորութեամբ որոյ՝ Աստուածապահ Մեծի Մայրաքաղաքի միջի եղեալ Եկեղեցւոյ մաքրասնունդ Քահանայից՝ Եկեղեցական Պաշտօնէից Յարգամեծար Ազնիւ Պատուելի Ամիրայից՝ եւ աշխատաւոր Մեծահաւատ էսնաֆից եւ բոլոր Քրիստոսասէր ժողովրդոց մեծաց եւ փոքունց ողջոյն Տեառնական եւ սէր մշտնջենաւոր ընդ շնորհիւ Սրբոյ Տեղեաց նուիրեալ ընծայեմք:

Արդ՝ զայս ինչ իրաղեկութիւն Հոգեւոր Գլխոյն մերոյ՝ եւ ամենայն Քահանայից՝ եւ Քրիստոսազօր իշխանաց՝ եւ համայն ժողովրդականաց յայտ առնեմք: Զի ըստ հասարակաց կարգի եւ ըստ վերնախնամ տեսչութեան Ամենակալին, Հայրն մեր հոգեւոր եւ հոգաբարձուն Սրբազան Յովակիմ Երջանիկ Րաբունապետն զիւր երջանիկ կեանս ըցուցեալ՝ կատարեալ խոստովանութեամբ՝ ուղիղ դաւանութեամբ՝ Մարմնոյ եւ Արեան Տեառն ճաշակմամբ եօթն աւուր հիւանդութեամբ զընթացսն կատարեալ ուղիղ /745/ հաւատսն պահեալ : 1793 : ռմխբ :  թուոջսն ՚ի սեպտեմբերի քսան եւ հինգ երրորդին՝ ՚ի Տօնի Վարագայ Սրբոյ Խաչին ՚ի յաղցաւոր կենաց փոխեալ յերանական կեանս վերաչուեաց . եւ զմեզ որբացեալ զորդիսն իւր տրտմագինս եւ յոյժ ցաւագինս եթող: Որ բազում լալիւ եւ սաստիկ մորմոքմամբ եւ աշխարանօք՝ արեան արտասուօք ՚ի սեպտեմբերի քսան եւ վեց  երրորդին փառաւոր յուղարկաւորութեամբ՝ մեծաւ հանդիսիւ՝ խաղաղութեամբ ՚ի հող տապանի հանգուցաք ՚ի շարս առաջնոց Պատրիարգաց ՚ի մէջ վանուց Սրբոյ Փրկչին եւ ՚ի նոյն օրն զՊատուական Շիրիմ նորին ըստ նախկին Պատրիարգաց գեղեցկապէս շինեալ կառուցաք: Որոյ զհոգին Տէրն Քրիստոս ՚ի դասս Սրբոց Հայրապետացն դասակից եւ պսակակից արասցէ . եւ Հոգեւորի Հօրդ մերոյ Սրբազանի՝ եւ ձեր ամենեցուն Պատուական գլուխն ողջ լիցի . եւ տացէ ձեզ Տէր կեանս երկարս եւ խաղաղականս՝ պահելով ընդ թեւոց խնամոց իւրոց օժանդակութեամբ Սրբոց Տնօրինական Տեղեաց ՚ի պայծառութիւն եւ ՚ի շինութիւն Սրբոյ Աթոռոյս եւ ՚ի պարծանս մեր:

Արդ՝ այժմ մեր հոգեւոր գլուխն, եւ խնամածու Հովիւն, եւ Քաջագոյն զօրապետն պակասեալ ՚ի մէնջ դնաց առ բաղձալին իւր, եւ մեք մնացաք որբս՝ եւ անտերունջս: Բայց որպէս, եւ Հօտն թարց հովուի ոչ կարէ ապահով մնալ զի ՚ի գալանազ գիշատին եւ ՚ի լերինս մոլորին, եւ նաւն առանց ղեկավարի բռնութեամբ հողմոց հարեալ ՚ի վեմ խորտակի: Նոյնպէս եւ Սրբոյ Աթոռոյս թէ հոգեւոր եւ թէ մարմնաւոր կառավարութիւնն եւ բարեկարգութիւնն՝ թարց գլխաւորի եւ հովուպետի հաստատութիւն առնուլ ոչ կարէ բնաւին: Վասն որոյ այրիացեալ Եկեղեցին մեր, եւ որբացեալ որդիքս առաջի Վեհափառութեան ձերոյ աղերս արկանեմք, զի քաղցրութեամբ եւ կարի սիրով հայիլ ՚ի Սուրբ Աթոռն եւ մեզ եւ նեղութեանց եւ վշտաց նորին վշտակից լինիլ եւ օգնել . եւ վասն կացուցանելոյ արժանաւոր այցելու՝ եւ իմաստուն ղեկավար ՚ի վերայ Սրբոյ Աթոռոյս՝ խնդրեմք ՚ի վեհափառութենէ /746/ ձերմէ՝ որ յամենայն կողմանց նպաստաւոր լինիլ մեզ: Արդ՝ որպէս ասացաք առանց հովուապետի Սուրբ Աթոռս չլինիր, վասն որոյ համակամութեամբ մեք նուաստացեալք, կամեցաք տնօրինել զմի ոք այցելու ՚ի միաբանութենէ մերմէ: Բայց ՚ի կամիլն եւ ՚ի տնօրինիլն մեր՝ ոչ կողմնականութեամբ ինչ ջանացաք հաստատել. որ ոմանց ասել թէ՝ այս ինչ Եպիսկոպոս լինիցի այցելու մեզ, եւ ոմանց զայլ ոմն առաջադրել եւ այլք՝ զայլս խնդրել, եւ ոչ Եպիսկոպոսացն գոյր միտք զայն մեծութիւնն ՚ի ձեռաց միմեանց ջանալ յափշտակել, եւ որ բուռն է՝ այն  յառաջանալ եւ զայլսն նուաճել, որ ՚ի մէջ աշխարհականայ եւ Հոգեւորաց բազմիցս եղեալէ եւ լինիլ . որ այնոքիկ ոչէ շինութիւն Սրբոյ Աթոռայս, այլ քակտումն, զի ըստ Տեառն ասից՝ ամենայն տուն բաժանեալ յանձն աւելի: Այլ ջանացողութիւն եւ դիտաւորութիւն մեր գլխոցին վասն շինութեան եւ պայծառութեան եւ օգտակարութեան Սրբոյ Աթոռոյսէ, Պահել եւ պահպանել զնա ըստ կարեաց մերոց ՚ի յանդորրութեան եւ ՚ի պայծառութեան ՚ի պարծանս ազգիս Հայոց: Վասն որոյ փոյթ յանձին կալաք զայնպիսի ոք տնօրինել ըստ նախնեաց աւանդութեանց եւ կանոնաց, զի իցէ սնեալ եւ վարժեալ ՚ի մէջ Սրբոյ Աթոռոյս, եւ լիցի գիտակ ելից եւ մտից նորին, եւ ամենայն գործառութեան թէ ներքին եւ թէ արտաքին եղելոց հասկացօղ, եւ այնպէս խոհական . որ կարիցէ զամենեսեան ըստ թէութեանց իւրեանց կառավարել զբարիմն պատուել՝ եւ զչարսն անարգել . զհաւասարիման սիրել եւ զանհաւատարիմսն ՚ի բաց հերքել , զաշխատաւորսն ճանաչել եւ մեծարել՝ եւ զանաշխատսն եւ զվնասակարսն արտաքսել . եւ այսպէս զամենեսին ըստ իւրաքանչիւր արժանեաց անտեսել: Իսկ եթէ անհմուտ եւ տգէտ եւ եկամուտոք լինիցի ոչ լինելով տեղյակ այսպիսի գործողուեաց, բազում միեւսուց եւ նեղութեանց եւ տառապանաց հանդիպի Սուրբ Աթոռն եւ ամենայն բարեկարգութիւն եւ կառավարութիւն սորին վեր ՚ի վայր տապալին եւ միշտ կագ եւ կռիւ ՚ի մէջ միաբանից անտակաց լինի որպէս երբեմն երբեմն պատահեցաւ, եւ բազում վնասուց հանդիպեցաւ, որպէս եւ դուք Տեարք մեր քաջ իսկ գիտէք: Վասն որոյ /747/ նախկին Սուրբ Հարքն մեր գիտելով եւ իմանալով թէ Սրբոյ Աթոռոյս քանդումն եւ աւերումն յայսպիսեաց լինի , նզովիւք փակեալեն զի մի անհմուտ ոք եւ եկամուտ ձեռնամուխ լինիցի այսպիսի մեծագոյն գործոյ, եւ զՍուրբ Աթոռն վեր ՚ի վայր տապալեացէ, այլ զմիաբանութենէ Սրբոյ Աթոռոյս եւ այն եւս այր խոհական եւ գիտակ ամենայն ելից եւ մտից սորին: Արդ եւ մեք յետնեալք, հետեւելով նախնի Սրբոց Հարց, եւ երկնչելով ՚ի նզովից նոցին, միաբանեալ ամենեցունցս, Եպիսկոպոսունք՝ Ծայրագոյն Վարդապետք՝ Աբեղայք Քրձազգեաց միաբանք եւ հասարակ ժողովուրդք, ՚ի մի հոգի եւ ՚ի մի բերան լեալ, նախ առ բարձրեալն աղօթս մատուցաք, զի զով ոք ինքն կամեցեալ եւ պատրաստեալ իցէ, զայն տպաւորեսցէ ՚ի միտս մեր:  եւ ապա խորհուրդ արարեալ համակամութեամբ եւ հաճութեամբ ամենեցունցս տնօրինեցաք լինիլ այցելու եւ Հովուապետ ՚ի վերայ մեր  Լուսարար Պետրոս Եպիսկոպոսն, եւ արժանի լինիլն սորա այսմ աստիճանի, վկայեմք ամենեքեանքս, զի ՚ի տղայութենէ եկեալ՝ երեսուն եւ երկու տարիէ ՚ի մէջ Սուրբ Աթոռոյս սնեալ եւ վարժեալ եղեւ ամենայն կատարելութեամբ, եւ հաւատարմապէս ծառայութիւն եւ հնազանդութիւն արար երից Պատրիարգաց, Տեառն Կարապետի (որոյ էր ձեռնասուն աշակերտ) Տեառն Պօղոսի, եւ Տեառն Յովակիմայ Երջանիկ Սրբազանից, մանուանդ ՚ի ժամանակս լուսահոգոյն ըստ մեծի մասին սա էր կարգադրօղ եւ կառավարօղ Սրբոյ Աթոռոյս, եւ է այր խոհական եւ հանճարեղ, եւ ամենայն բարեմասնութեամբ՝ քաղաքավարութեամբ եւ առքինութեամբ զարդարեալ. եւ ամենայն ներքին եւ արտաքին գործողութեանց ելից եւ մտից կանօնաց եւ աւանդութեանց Սրբոյ Աթոռոյս ըստ ամենայնի գիտակէ եւ տեղեակ, եւ վասն հեզահոգի՝ խոնարամիտ եւ քաղցրախօս լինելոյն, սիրելի եւ պապուելիէ յաչս ամենեցուն, մանաւանդ այլոց ազգաց, որ յարդանօք մեծարեն, պատկառին յերեսաց սորին վասն խորին իմաստութեան եւ կատարելութեան եւ գիտակ լինելոյն ամենայն իրաց :  եւ կարէ սա կարգադրել զամենեսին ըստ կարգի եւ ըստ աստիճանի իւրեանց, եւ կառավարել եւ մեծարել զմեծսն եւ զփոքրսն ըստ ազնուութեանց՝ ըստ որպիսութեանց՝ ըստ /748/ հաւատարմութեանց եւ ըստ աշխատանաց իւրեանց՝ եւ ծահել զՏէրունական ուխտաւորսն ըստ թէութեաց իւրեանց, որպէս եւ դուք Տեարք մեր լաւապէս գիտէք եւ ճանաչէք զԱզնուութիւն սորա եւ զարժանաւորութիւնն: Զի թէպէտ ինքն ըստ խոնարհական բարուց իւրոց ՚ի հրաւիրելն մեր՝ բացէ ՚ի բաց հրաժարեցաւ մտանել ՚ի ներքոյ այսպիսի ծանրագոյն լծոյ անարժան զանձն ցուցանելով, եւ ընծայէր զայս գործն այլոց ծերունեաց սակայն մեք ամենեքեանքս միաբանութեամբ հարկադրեալ բռնադատեցաք յանձն առնուլ եւ հովուել զմեզ եւ ապա յօժար կամօք խոնարհեալ յաղաչանս մեր յանձն էառ կատարել զայս գործն մեծ, եւ ամենեքեանքս Յեպիսկոպոսաց մինչեւ ցդռնապանսն, ՚ի ծերունեաց մինչեւ ցփոքունսն հաճեալ եմք սորա եւ ընդունիմք, եւ յոժար կամօք եւ անխարդախ որտիւ յանձն առաք եւ առնումք դնել զանձինս մեր ՚ի ներքոյ հրամանի սորա եւ հնազանդիլ կամաց սորա՝ եւ ծառայել մինչեւ ցելն շնչոյ մերոյ, ոսկերք եւ մարմին սորա եմք ամենեքեանքս: Արդ մեք յետնեալքս այսպէս տնօրինեալ, ահա ազդեցաք ձերում վեհափառութեան, բայց այս տնօրինելն մեր մի երեւեսցի լինիլ ընդ դէմ բարեհաճ կամաց Յարգելութեան ձերոյ զի մեր դիտաւորութիւն եւ ջանքն ոչ այլ ինչէ՝ եթէ ոչ վասն պայծառութեան եւ շինութեան եւ հանդարտութեան սուրբ Աթոռսէ եւ գիտեմք աներկբայապէս զի եւ դուք ամենեքեանսդ ՚ի մեծամեծաց մինչեւ ցփոքունս յԱզատաց մինչեւ ցռամիկս առաւել քան զմեզ սիրէք զսուրբ Աթոռուն եւ միշտ ջանայք զի լիցի հաստատուն եւ պայծառ վասն որոյ աղաչեմք եւ խնդրեմք ՚ի վեհափառութէան ձերմէ զի եւ դուք հաճեսջիք եւ ընդ ունեսջիք զբդիտաւորութեամբ եղեալ տնօրէնութիւն մեր եւ հանեալ զՊարտիարգական պէրաթբ յԱրքուական պալասէ՝ շուտով յեղեջիք զի եւ մեր սիրտն հանդարտեսցի կրկին աղերս արկանեմք առաջի վեհափառութեան ձերոյ եւ երես անկեալ աղաչեմք ՚ի սէր Տնօրինական սուրբ տեղեաց անտես չառնել զխնդրուածս մեր այլ լուեալ աղաչանաց մերոց ընկալարուք զհայցուածն մեր եւ փութով հանեալ զֆերմանն առաքեսջիք զի եթէ յամեսցի դուք եւս գիտէք որ անգլուխ մնալն Սրբոյ Աթոռոյս ոչէ բարուք. /749/ Արդ՝ եթէ լուեալ աղաչանաց մերոց եւ զխնդիրքն մեր կատարեցէք, մեք եւս պատրաստական ծառայեմք Սրբոյ Աթոռոյս եւ ձեր ամենեցուն, եւ լերուք ողջ ընդ աւուրս երկայնս եւ ընդ հարուստ ժամանակս ՚ի պարտիւ փառաց մեծութեան ամենակալին, եւ ՚ի Շքեղութիւն Հայկազնեայ աղին, եւ ՚ի Պայծառութիւն Սրբոյ Աթոռոյս, եւ ՚ի փառաւորութիւն ստորագրեալ Ծառայիցս:

Գրուեցաւ յԱստուածաբնակ Քաղաքն Սուրբ Երուսաղէմ ընդհովանեալ Դերահրաշ Աթոռոյն Սրբոյ Յակոբեանց Երջանիկ Առաքելոցն:

՚Ի թուականութեան 1793 : ռմխբ : Հոգտենբերի 2 ՚ի   ին:

Յետնեալ Ծառայ Աւետիս Եպիսկոպոս

Ստոր Ծառայ Զաքարիայ Եպիսկոպոս դարպաստչի

Խոնարհ Ծառայ վէքիլ Պետրոս Եպիսկոպոս Հնդկաց Նուիրակ

Նուաստ Ծառայ Մարտիրոս վարդպտ հին վէքիլ

Ամենախոնարհ Ծառայ Թէոթորոս Եպիսկոպոս Երզրումայ Նուիրակ

Նուասագոյն Ծառայ Աբրհամ Եպիսկոպոս Վանայ Նուիրակ

Խոնարհ Ծառայ Յակոբ Եպիսկոպոս Առաջնորդ Կիպրոսու:

Ընդ այսոցիկ Եպիսկոպոսաց մետասան Ծայրագոյն Վարդապետք քսան եւ ութն Աբեղայք եւ Աստիճանաւորք եւ բոլոր միաբանք եւ ՚ի մէջ Քաղաքի բնակեալ երեւելի ժողովուրդք ամենեքեանքն կնքեալ ձեռնադրեցին՝ եւ առաքեցին ՚ի Կոստանդնուպօլիս ընդ միոյ վարդապետին . եւ նոքա հանեալ զԹագաւորական հրամանագիրն առաքեցին նոյն Վարդապետաւն:

/750/ Օրինակ գրոյն Եպիսկոպոսաց առ Պատրիարգին Կոստանդնուպօլսոյ Թագաւորական Քաղաքին:

Էական Բանին Բարձրելոյն Հօր՝ Եօթն սեամբ Կառուցեալ Եկեղեցւոյն Տանն Հաւատարիմ Տնտես եւ իմաստուն Մատակարար՝ Երիցս Երանեալ Մեծի Արքայանիստ քաղաքի Արժանաժառանգ Գերափառ Պատրիարգի Երջանիկ Տեառն մերոյ Երկնագնաց Մաքուր Գարշապարացն ստէպ ստէպ Ծնրադրութեամբ համբոյր մատուցանելով զօրացուցիչ զօրհնութիւնդ հանապազ խնդրեմք:

Շնորհաձիր եւ Ամենապատուական Նամակ Մեծի Տէրութեանդ առ Պոտն մեր Յովակիմ Պատրիարգն եկն էհաս ՚ի ձեռս մեր բայց ՚ի մէջ յանպիսի աւուրց արք էաք ՚ի մէջ մեծագոյն սգոյ եւ սաստիկ տրտմութեան վասն ննջման Հովուապետին մերոյ եւ Հոգեւոր գլխոյն : զի ՚ի Սեպտեմբերի իգ , ին, որ դեռ կենդանիէր եւ ՚ի մէջ սաստիկ հիւանդութեան, ձայն աւետչայ Կոստանդնուպօլսոյդ Տէրունական ուխտաւորաց ՚ի յոպպէ ելանելոյն էհաս եւ այս Երանելի Հայրն մեր իբրեւ լուաւ, մոռացեալ զցաւն եւ զհիւանդութիւն իւր, ելեալ նստաւ՝ եւ բազում ուրախութիւնս արար ընդ մեզ, եւ օրհնեաց զՀայոց ազգն եւ զամենայն իշխանսն եւ զՏէրունական ուխտաւորսն եւ զբոլոր միաբանսն, մանաւանդ երկար աղօթս մատոյց առ Աստուած վասն կենաց եւ անդորոութեան քոյին Տէրութեանդ: եւ ՚ի վերա այս ուրախութեան սաստկացեալ հիւանդութիւնն հետեւեալ օրն ՚ի Վարադյ Սրբոյ Խաչի Տօնին ՚ի վեց երրորդ ժամուն (որէ դօբարն) աւանդեաց զՄաքուր հոգին իւր առ Աստուած՝ եւ յաւելաւ առ հարս իւր : որոյ սակս յոյժ ցաւ եւ տրտմութիւն եւ սուգ եղեւ բոլորեցունցս, որոյ զհոգին Տէր լուսաւորեսցէ եւ ընդ դասս Սրբոց Առաքելոց եւ Հայրապետացն դասեսցէ եւ քոյին Տէրութեանդ Պատուական գլուխն ողջ լիցի, եւ պահեսցէ Տէր զՏէրդ մեր խաղաղ կենօք ընդ երկայն աւուրս ՚ի պահպանութիւն Սրբոյ Աթոռոյս եւ մեր: Արդ ՚ի մէջ այսպիսի դառն տրտմութեան էաք, Էմիրհաճ Վարդապետն՝ եւ Տէրունական ուխտաւորքն /751/ զիւրեանց մօտ եղեալ գրեանսն՝ ՚ի յոպպէու յղեցին մեզ, եւ մեք նախ Մեծի Տէրութեանդ օրհնալիր Նամակն երկոպագութեամբ եւ յարգանօք բացեալ ընթերցաք, եւ լսելով զողջութիւն եւ զանդորրութիւն Սրբավայլ Անձինդ Պատուականի մխիթարեցաք եւ սփոփեցաք որ Տէրն համանից հաստատ կոյուր բ անսասան սահելով երկար ամանանօք շնորհեսցէ մեզ զՍուրբ Հայրութիւնբ լինիլ հովանի եւ պահապան ՚ի վերայ մեր:

Արդ որպէս վիրաւորեալն եւ հիւանդացեալն առ բժիշկն ընթանայ որ գիտէ սպեղանի զիրաց իւրոց եւ սոցէ դեղ հիւանդութեան իւրոյ նոյնպէս եւ մեք վիրաւորեալք ՚ի գլխոյ մերոյ եւ հիւանդացեալքս, դիմեմք առ ոտս Բազմահմուտ հոգեւոր բժշկապետիդ, զի իմացեալ զվէրս մեր՝ ըստ խնդրոյ վիրաց մերոց գիցես սպեղանի, զի առողջասցի : եւ այսէ լէրքն մեր, զի ըստ որում հոգեւոր Գլուխն մեր առ Աստուած փոխեցաւ, եւ հարկէ ՚ի տեղի նորին զմիտք գլուխ եւ պետ տնօրինել ՚ի միաբանութէան մերմէ ՚ի վերա Սրբոյ Աթոռոյս հաճոյութեամբ բոլոր միաբանից, որք հնազանդելոցքեն եւ կամակցութեամբ Վեհափառ Տեառն եւ Քրիստոսազօր իշխանաց վասնյ խորհուրդ արարեալ արժանաւոր տեսաք լինիլ Հովուապետ Սրբոյ Աթոռոյս Լուսաւոր Պետրոս Եպիսկոպոսն, որ ըստ ամենայնի գիտակէ գործառութեանց Սրբոյ Աթոռոյս, եւ Լորի քաղաքավարութեամբ ընդ ամենեսին, մանաւանդ ընդ այլոց ազգաց, զի ոմանք ՚ի մէնջ ծերունի գոլով եւ տկար, եւ ոմանք զելս եւ զմուտս Սրբոյ Աթոռոյս կատարելապէս ոչ գիտելով, ոչ կարեմ այնքան կառավարել . որպէս սա: Վասնյ յոժանդակութեամբ եւ աննենգ սրտիւ հաճեցաք ընդ սա լինիլ գլուխ եւ պետ ՚ի վերայ մեր, զի արժանիէ, եւ յանձն առաք եւ առնումք թեւ եւ թիկունք լինիլ սմա, եւ հնազանդիլ ակնարկութեան սորա, եւ որաէ ցուցո ՚ի մէջ հասարակութեան գրոցն լիովին, եւ աստ կրկնելն ձանձրութիւնէ մեծի Տէրութեանդ, եւ այժմ աղաչեմք եւ խնդրեմ ՚ի մէծափառ Տէրութէանդ լի հաճելի եւ ընդունելի լիցի առաչի Մեծի Տէրութեանդ տնօրէնութիւն մեր, եւ հանեալ Պատրիարգական սէրաթն, առաքեսցեն որ նստցի յԱթոռն եւ զարեսցէ զելխանոիթիւն, եւ որպէս մինչեւ /751/ ցայժմ ՚ի ժամանակս Լուսահոգոյն Հայրական գթող խնամվածէէր ՚ի վերայ Սրբոյ Աթոռոյս, նոյնպէս եւ այժմ եւ առ յապա խնամածու եւ ձեռնտու լինիցիս Սուրբ Աթոռոյս եւ մեզ ծառայիցս, որ խնամակալութեամբ եւ ձեռնտութեամբ բարձր Տէրութեանդ՝ կարասցուք պահել զՍուրբ Աթոռն ՚ի յանդորրութեան: Կրկին երեսանկեալ աղերսեմք վասն սիրոյ Տնօրինական Սրբոց Տղեաց եւ Սրբոյ Աթոռոյն՝ անտես չառնել զհայցուածն մեր այլ լուեալ աղաչանաց մերոց կատարեսցես զխնդիրքն մեր եւ զկենդանացուսցես զմեռելութիւնն մեր՝ նմանեալ Մեծի Տեառն Ծառայիդ Մեծի Կենդանացուցչին Ղազարու, որ եւ լիցի վեհափառ Տէրդ մեր միշտ ՚ի յողջուեա Ամենակալի Հզօր ձեռին պահպանութեամբ ՚ի շքեղութիւն բոլոր Ազգիս եւ ՚ի պարծանս Սրբոյ Աթոռոյս եւ ստորադրեալ ծառայիցս:

Գիցաւ յԱստուած բնակ Քաղաքն Սուրբ Երուսազեմ ընդհովանէաւ Գերահրալ Ամառոյն Սրբոյ Յակոբեանց Երջանիկ Առաքելոց:

Գթուականութսն 1793 : ռմխբ : Հոկտեմբերի 20, ի, ին:

Աւետիս Եպիսկոպոս

Զաքարիայ Եպիսկոպոս

Վէքիլ Պէտրոս Եպիսկոպոս

Մարտիրոս Վարդապետ Հին Վեքիլ

Դեոթորոս Եպիսկոպոս

Աբրահամ Եպիսկոպոս

Յակոբ Եպիսկոպոս:

          Վերոյ տպեցեալք երկու գրեանքն են Սրբակրօն Տեառն Սարգիս Վարդապետէ յուղարկեցեալ գրեանքն, զոր ցանկացեալէ ընծայել յազդարարոջն վասն ընթերցողութեան յասարակացն, եւ զոր յանցեալ ազդարարոջն խոստացեալէսք յայսմ ընծայել, յուսամք հանդիպիլ հաճոյութեան:

/752-3/ ԱԶԴԱՐԱՐ

Պատկերն Հարսոյն Թագաւորին Մեծին Բրիթանիացւոց զոր անցեալ յազդարարոջն յայտնեալ էաք թէ Պատուելի Կառավարիչն քաղաքիսէ ընծայեալ Բարձրագոյն Նաբաբին՝ սղալէ վասն որ Պատուելի Ադմիրալ Էլֆինստօննէ տարեալ առ Բարձրագոյնն, զոր վայելուչ խօսակցութեամբ առաջացեալէ եւ նա նոյնով ստացեալ. զայս սղալմունքն առաջացեալէ ՚ի կազէթէ Անգլիացւոց զոր տպելէին թէ՝ Պատուելի Լարդնէ տարեալ եւ մեք հետեւելով յայնմ տպեցաք:

Ամսոյս 28 երրորդի ելին յաստէ առ մուչլիբանդարն

Տիկին Յաննայի Մարգար Խալդարեանն

Պարնիք Ստեփաննոս Յովաննէս Տէր Յակոբն

Յարութիւն Սիմոնն

Գէվորգ Յովաննէսն եւ

Տիրացու Յովաննէս Ղարդաշեանն:

* * *

Յօհանջան Յոհաննէսն յայտնումայ յասարակութեանց որ ինքն ունի վաճառելոյ 30 դուզին մեծ բօթլով թաւոյ զէթիազի 5 փիփ մադէր գինի եւ 2 փիփ վիր զէթիւղեն ֆի դուզին 4 յունով եւ մադէրն ֆի փիփն 80 յունով եւ բիլն ֆի փիփն 12 յունովնովոք որ կամենայ որոց նըմունէն տեսնելն յայտառնի յիշեալ Յոհանջանին յինքն նշանց կտայ:

/754/ Աւելեաղ 6, երեկոյն էհաս նաւ մի Ամէրիկաուոց Եւրօպիուց, եւ լուր եբոր զի ՚ի Լօնդրա Օքտօբրի 29, երրորդի Պառլամենթն ժողովեալեն, եւ առաջադրեալ զի զպատերազմն ընդ դէմ ֆրանսիզաց առաջացուցանեն, եւ վասն պէտս նոյնոյ երեսուն միլիօն Պօնստառլին փողն ժողովեալ:

Բայց տրտմութեամբ յիշեմք, զի նշոյլն խառնման ՚ի Լօնդրա երեւի, վասն զի յանցանիլն Թագաւորին Անգլիացւոց առ Պառլամենթն, կամեցեալեն սպանանել զնայ օդոյ հրացանիւ, զոր զգունդն դիտելով շիշային կառայն անցեալէ եւ նա Զերծեալ, թէ եւ 25000 յունեն խոստացեալ բաշխել նմա զոր ցուցանելոցէ անձն այն՝ զոր կամեցեալէ սպանել զԹագաւորն, բայց ոչ գտին զնա:

Ֆրանսիզքն անցուցանեն ՚ի Տէրութիւնս իւրեանց մխիթար կեանս, հնազանդելով նոր Օրինացն իւրեանց եւ առաջեցուցանեն Պատերազմն ընդ Անգլիացիսն:

Նա եւ այս յայտնեն զի ժողովուրդքն Անգլիացւոց ոչ կամին ունիլ պատերազմն, եթէ ոչ խաղաղութիւն, վասն որոյ սակաւ ինչ ՚ի խռովութեան կան:

          Անցեալ Ովդան ամսոյ 22 երրորդի ել աստէ Սրբակրօն Տէր Պետրոս Սարգսեան առ Մուչլիբանդարն:

/755/ Ներքոյ գրածս Մադրասումն ծախուելէ Բանկալու ապրանաց եւ անաջեղինաց յատկութիւննայ Նիրհան ամսոյ 28 թիւն Փրկչին 1796

(Ապրշումէ եղենաց գինքնեն):

Բանուկի լէվ ավալ ապրիշումն որոյ կէսն ճարմակ լինի ֆի ղիտրն	44յուն
եւս գօյումն չորսէն 1 բաժինն ճարմակ լինի	39
եւս սէումն տասնէն	36 ½
եւս չարումն բոլորն դեղին լին	34
մայրռդնդրին բոլորնաւալ եւ կէսն ճարմակ եւ կապն եւս իւրնէ լինի	32
եւս չորսէն մին բաժրնն ճարմակ	29
եւս դօում ունենայ եօթնէն մին բաժինն	26
եւս կապն եւսչուանով լինի կապած	25
Ռադնագարայ ցեղն դօում չունենայ կապն իւրնէ լինի կապած	24
եւս դօում ունենայ	23
Շիրփուրի երեք նախի կայեայ ապրիշումն	21
Սէտապատի մին նախի ապրիշումն	27
եւս 2	25
եւս 3	21
Մուխտայ ալորած ապրիշումն	12
եւս անալորած եւս	9
Դօում ռադնագարի ապրշումն	4

 

Ճոթեղինաց գինն

Հօլանդզի 70 թօլանոց փուշակի փանջ ըռանկի ջէլին ֆի քուռին	100
եւս 60	90
եւս 55	70
եւս 50	60
/756/ եւս 45 ավալ բալուչէրի փուշակին	55
եւս 43 դօում	50
եւս 40 սէումն	44
եւս 38 չարումն	38
եւս 45 միրզալփուրին	50
Միրզայփուրի կարմիր ջէլին	30
Դահրի ավալ ջէլին	60
եւս դօումն	55
Սէդաբադի նաբաբին ավալն 4 ռանկին բարակ խաթէր ունենայ	16
եւս դօումն	12
եւս սէումն	8
Օվրանկաշայի ավալն 40 ձեռնին	26
օվրանկաշային դօումն	23
օվրանկաշայի սարին 50 ձեռնի	50
մալդիու ղութնին 20 ձեռնին ավալն	30
եւս 20 դօումն	26
փուշակի քաթարիդար 12 ձեռնի ղութնին ավալն	22
եւս 12 դօումն	18
եւս առանց քաթարի 12 ավալն	18
եւս 12 դօումն	15
եւս 10	12
մալդէու ալաջէն ավալն ֆի քուռումն կէսն մօտիճուր քաթրիդար լինի	42
եւս հասարակն	34
եւս ալաջայ սարին 50 ձեռնի ավալն	55
եւս 50 դօումն	46
եւս 50 սէումն	40
/757/ թէմպի տօփաթին ավալն 10 ձեռնին ֆի քուռին	24
եւս դօյում 10	20
եւս սէյում 10	16
փուշակի սըստրմանիաղլուխն ավալն ֆի 15 ֆարդինն	45
եւս դօյում	40
եւս սէյում	21
միրզափուրին	18
չափայ աղլուխն ֆի 7 ֆանդինն	28
չափայ ստրին 16 ձեռնին	29
եւս 14	26
սէիդապատի բութաղարն 16 ձեռնին	90
եւս սարին 16 ձեռնին	150
քաղզի շիր շաքարն ավալն	40
եւս դօումն	35
սուսին	20
թէմբի 20 ձեռնի սարին 2 ½ ձեռ լէնքսն	60
եւս 18 եւս	55
եւս 16 եւս	45
եւս 14 եւս	34
գօլբադանն	27
մունկադօթին 10 եւ 8 ձեռ ձիքս եւ 2 ½ ձեռ լէնսքն	17
եւս 8 եւ 6 ձեռ ձիքս եւ 2  ձեռ լէնսքն	11
եւս 6 եւ 4 ձեռ ձիքս եւ 1 7/1 ձեռ լէնսքն	9 ½
չաշմայ բլբուլ 20 ձեռնի սարին	50
եւս եւս 18 ձեռնի սարին	45
եւս եւս 16 ձեռնի	40
/758/ մունկասարին 20 ձեռնին	32
մունկասարին 18 ձեռնի	28
մունկասարին 16 ձեռնի	25
ջօռայ մունկադօթին	5 ½

 

(Ուղ եւ թէլեղինաց գիննէ)

բանկալու ուղն ֆի քանդին այսինքն 500 ռաթլն	20
մադրասիս ուղն	30
կոնջթի թէլն	21
գէնագարչակի թէլն	19

 

(Անաջեղինաց գիննէ)

բանկալու շաքար ավալն դի քանդին	17
եւս շաքար դօումն	14
եւ գուռն	9
եւս կամիր մուստարտն	4
եւս սաֆմէթին	7
եւս ժիրէն	25
եւս չոր տտրակն	16
փիփէլն	50
եւս փիփէլին փէտն	20
ավալ ռաթնտգարի բրինձ ֆի գարսին այսինքն 9256 եւ կէս ռաթլն	90
դօյումն	80
կարգասիօն բրինձն ավալն	65
եւս դօումն	55
եւս սէումն	45
կոնճիթն	80
նօխուտն	55
/759/ փաթանայ պիզն	40
կանանչ դալն	45
թուար դալն	9
եւս կոտրածն	60
քուլթին	60
դնգայ ջօլի ցորէնն	80
դուդիուն	55

 

(չինու ապրանաց գիննէ)

չինու ավալկաւկօն ապրիշումն ֆի փիքուլն այ 133 ռաթլն 33 տուկրէն	225
եւս դօում	190
եւս սէումն	90
եւս չարումն	80
եւս անգն ֆի քուռին	8
եւս 45 փէթի սիտին կարմիր կանաչ դեղին կապույտ ղռմզի սէվ եւ ճերմակ ֆի թանն	18
եւս 45 փէթի վերն գոյնով սիտին ֆլօրն ֆի թանն	16
եւս 35եւս լուստրին	10
եւս 35 եւս եւս ֆլօրն	12
եւս 45 եւս դամասկն	16
եւս եւս պիկինն	6
եւս եւս սայեայսայէն	5
եւս եւս պիլամն	2
եւս եւս ֆալս զառն	5
եւս թութունակն ֆի քանդին այսինքն 500 ռաթլն	28
եւս ժիպակն ֆի փիքուլն	40
եւս ապրշումէ չաթրին ֆի դանէն	1
/760/ եւս քաղաթէ մեծ զաթն ֆի 100 դանէն	12 ½
եւս փոքրն եւս	9
չինու ավալ չինչինու ճարմակ մսրին ֆի քանդին	60
եւս դօումն	50

 

(փէգուայ ապրանաց գիննէ)

մոմն ֆի քանդին	100
ղալոյին	55
բիջդէմարն ֆի մին քանդին	15
ազդէպէշն ֆի քանդին	40
ձկան կաշին ֆի 100	2
քաթն	27
լինկդէպաստրն ֆի ռաթլն	2 ½
ֆօրալ տախտակն ֆի 100 դանէն	20
գերան փայտն ֆի դանէն	18
շիմբի տախտակն եւս	6
տախտակի քսելէ թէլն ֆի հինգ փարին	1
աւալ մարֆինն ֆի քանդին	160
դօումն եւս	130
սէրումն եւս	90
չարումն եւս	60
լաքն եւս	28

 

(Մուչլիբադարայ ապրանաց)

քսելէ հալդին ֆի քանդին	36
ճիլի	7
եան ամայ թազայ ցորէնն 9256 ½ ռաթլանոց գարսին	120
ավալ թութունն ֆի դուզին	5
դօումն	2

 

/761/ Տօնէ Սրբոցն

Աւուրք Լուսնի	Ամսիք Հռօմայեաց	Ամսիք Ազարիային	Չայնք	Աւուրք եւ Տօնք
17	Մարտ 21	Շամս 1	բձ	Ուրբաթ	Յոհաննու եէմյ Հայրապետին եւ
18	22	2	բկ	Շաբաթ	Չորրորդ
19	23	3	գձ	Կիւրակի
20	24	4	գկ	Երկու շաբաթ
21	25	5	դձ	Երեք շաբաթ
22	26	6	դկ	Չորեք շաբաթ
23	27	7	աձ	Հինգ շաբաթ
24	28	8	ակ	Ուրբաթ
25	29	9	բձ	Շաբաթ	Մանկանցն Քառասնից
26	30	10	բկ	Կիւրակի	Հինգ երրորդ
27	31	11	գձ	Երկու շաբաթ
28	Ապրիլ 1	12	գկ	Երեք շաբաթ
29	2	13	դձ	Չորեք շաբաթ
30	3	14	դկ	Հինգ շաբաթ
1	4	15	աձ	Ուրբաթ
2	5	16	ակ	Շաբաթ	Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ
3	6	17	բձ	Կիւրակի	Վեց երրորդ
4	7	18	բկ	Երկու շաբաթ
5	8	19	գձ	Երեք շաբաթ
6	9	20	գկ	Չորեք շաբաթ
7	10	21	դձ	Հինգ շաբաթ
8	11	22	դկ	Ուրբաթ
9	12	23	աձ	Շաբաթ	Ղազարու Յարութեանն
10	13	24	ակ	Կիւրակի	Ծաղկազարդէ
11	15	25	բձ	Երկու շաբաթ
12	16	26	բկ	Երեք շաբաթ
13	17	27	գձ	Չորեք շաբաթ
14	18	28	գկ	Հինգ շաբաթ
15	19	29	դձ	Ուրբաթ
16	20	30	դկ	Շաբաթ	Աւագ շաբաթ

 

/762/ 1796 նիրհան 25 աւուրն կիրակի Մաթէոսիս 3, լաք ֆանամին վիճակ արկութեան առաջի աստիճան 50 : վիճակաց դուս եկած պրայիզնա եւ նումրն:

675	250	ֆանամ	682	250	ֆանամ
934	250	ֆանամ	425	250	ֆանամ
655	250	ֆանամ	796	250	ֆանամ
147	250	ֆանամ	198	5000	ֆանամ
692	250	ֆանամ	423	250	ֆանամ
312	250	ֆանամ	124	250	ֆանամ
681	250	ֆանամ	117	1000	ֆանամ
180	250	ֆանամ	244	250	ֆանամ
838	250	ֆանամ	930	250	ֆանամ
726	250	ֆանամ	419	250	ֆանամ
250	250	ֆանամ	30	250	ֆանամ
599	250	ֆանամ	521	250	ֆանամ
107	250	ֆանամ	28	250	ֆանամ
175	250	ֆանամ	497	250	ֆանամ
854	250	ֆանամ	384	250	ֆանամ
825	250	ֆանամ	848	250	ֆանամ
619	250	ֆանամ	141	250	ֆանամ
324	250	ֆանամ	232	1000	ֆանամ
939	250	ֆանամ	380	250	ֆանամ
614	250	ֆանամ	795	250	ֆանամ
673	250	ֆանամ	408	1000	ֆանամ
130	250	ֆանամ	717	250	ֆանամ
162	5000	ֆանամ	721	250	ֆանամ
325	10000	ֆանամ	855	250	ֆանամ
154	250	ֆանամ	306	250	ֆանամ