Պատմութիւն Հայոց

Ընդ այնոսիկ աւուրս ժամանակաց էին վարդապետք առաքինիք եւ լուսաւորք, որք փայլէին յաշխարհի իբրեւ լուսաւորք՝ Ստեփանոս, որդի Յուսկանն, այր սքանչելագործ եւ սուրբ, որ գերեզման նորա յետ մահուանն բժիշկ էր ամենայն ախտացելոց. եւ Գորգն Կարենեցի, այր իմաստուն եւ գիտնաւոր. եւ միւս եւս այլ՝ Տիրացու անուն նորա, որ եւ զաստիճան եպիսկոպոսութեան ընկալաւ. եւ Աստուածատուր, զոր Աղբայրկայ որդի կոչէին, յԱրճէշ քաղաքէ։ Զսմանէ բազում ինչ առաքինութիւն պատմէին, որք տեսողք լեալ էին։

Էր սա որդի մեծատան, յոյժ ողորմած եւ աղքատասէր. իբրեւ ասացին նմա, թէ մեռաւ մայր քո ըստ մարմնոյ, գոհացաւ զաստուծոյ, եւ գնացեալ ի թաղումն նորա, առեալ ոսկի եւ արծաթ՝ արկանէր ի ձեռս մօր իւրոյ, եւ կոչէր զաղքատս՝ առնուլ ի ձեռաց մօրն, որպէս թէ ինքն իսկ իւրովք ձեռօքն իցէ տուեալ։ Եւ իբրեւ հայրն վախճանեցաւ, առեալ զամենայն ինչսն՝ բաշխեաց կարօտելոց։

Եւ կուղպակք էին նորա բազումք. զայն ետ ի վարձու, եւ յամենայն ամի առեալ զգինսն՝ գնէր նոքօք մորթս ոչխարաց եւ կտաւս եւ ձեռօք իւրովք կարէր հանդերձս, եւ տայր աղքատաց։

Եւ տեսեալ զբարեգործութիւն նորա բազումք ի տաճկաց՝ գային առ նա եւ մկրտեալ ի նմանէ՝ լինէին քրիստոնեայք։

Եւ տեսեալ անհաւատիցն, եթէ նա է պատճառք այնմ ամենայնի՝ կամէին սպանանել զնա, եւ յայտնի ոչ իշխէին վասն բազմութեան ժողովրդոցն։ Խորհեցան դնել նմա գաղտնի որոգայթ։ Եւ կալեալ մի ի ծառայից իւրեանց՝ խեղդեցին եւ բերեալ գիշերի՝ ընկեցին առ դրունս վանիցն. եւ վաղվաղակի ընդ առաւօտն եկեալ՝ պաշարեցին զվանքն, զի սպանցեն զամենեսեան, որպէս թէ նոքա գործեցին զայն։ Եւ լուեալ քրիստոնէիցն՝ ժողովեցան անթիւ բազմութիւնք մեռանել ամենեցուն եւ ապա տալ զնա ի ձեռս։

Իսկ սուրբ այրն աստուծոյ տեսեալ զգաղտնի որոգայթս թշնամւոյն, թէ ի պատճառս նորա զբազումս կամին սպանանել, զի պարսիկք ունէին զիշխանութիւն քաղաքին, ասէ ցնոսա. «Ներեցէ՛ք մեզ զմի գիշեր, եւ ի վաղիւն, որպէս կամք է ձեր, ա՛յնպէս արարէք. տո՛ւք ի մեզ զմեռեալդե։ Եւ նոքա ետուն։ Եւ հրամայեաց վարդապետն գիշերապաշտօն առնել եւ խնդրել յաստուծոյ, զի զերծցին ի զրպարտութենէն։ Եւ ինքն առանձնացուցեալ զինքն՝ մեծաւ հառաչանօք խնդրէր յաստուծոյ զայցելութիւն։ Եւ ի վաղիւն բացեալ զդրունս վանիցն, կոչեաց զամենեսեան ի ներս՝ զհաւատացեալս եւ զանհաւատս, եւ ինքն առեալ զնշանն տերունական՝ ասէ բարձր ձայնիւ ի լուր ամենեցուն. «Քե՛զ ասեմ, ա՛յ դու, արի՛ կաց յանուն Յիսուսի Քրիստոսի, որ հաստատեաց զարարածս յոչնչէ, եւ ասա՛ առաջի ամենեցուն՝ թէ ո՛վ սպան զքեզե։ Եւ նա յարեաւ վաղվաղակի, եւ նայեցաւ յամբոխն, ետես զսպանողն իւր, եւ ասէ. «Այրն այն սպան զիսե։ Յայնժամ ասէ ցնա սուրբն աստուծոյ. «Դարձեալ դի՛ր զգլուխ քո եւ ննջեա՛ մինչեւ ի հասարակաց յարութիւննե։ Եւ իսկոյն մեռաւ դարձեալ։ Եւ այսպէս զերծեալք ի մահուանէ՝ փառաւորեցաւ անունն Քրիստոսի։