Պատմութիւն Հայոց

Իսկ թագաւորն վրաց Դաւիթ՝ որդի Լաշային, որ կայր ի հնազանդութեան թաթարին, նեղացաւ, ձանձրացաւ ի բազում հարկապահանջութեանցն, որ նեղէին զնա ե՛ւ զամենայն իշխանսն, ե՛ւ զամենայն աշխարհս անհնարին ծանրութեամբ, զոր ոչ կարէին բառնալ։ Եթող նա զքաղաք իւր, զՏփխիս, եւ զաթոռ, եւ զամենայն ինչ, զոր ունէր, եւ փախեաւ ի խորին Ափխազք, եւ յամուրսն Սուանեթոյ. ընդ նմա եւ այլ մեծամեծ իշխանք գաւառաց՝ նեղեալք եւ տառապեալք, ծախեալք եւ գրաւ եդեալք զքաղաքս եւ զգաւառս, եւ ոչ կարացեալք յագեցուցանել զանյագսն՝ ըստ նմանութեան չար տզրկաց։ Եւ այնպէս տագնապաւ փախեաւ, զի զկին իւր՝ զԳոնցա թագուհի, եւ զնոր ծնեալ որդի իւր՝ զԴեմետրէ, ոչ կարաց ընդ իւր տանել, բայց միայն զԳիորգի, զանդրանիկ իւր։

Իսկ մեծ ոստիկանն Արղուն՝ զօր բազում գումարեալ, գնաց զհետ փախուցեալ թագաւորին Դաւթի, զի ըմբռնեսցէ զնա։ Եւ իբրեւ ո՛չ կարաց ժամանել զմա, զբազում գաւառս վրաց կոտորեաց եւ գերեաց անխնայաբար. այլ եւ զգերեզմանատունս թագաւորացն վրաց՝ զԳելաթ, սաստկապէս կոտորեաց եւ քանդեաց. եւ զկաթողիկոսարանն՝ զԱծղոր, նոյնպէս կոտորեաց անողորմաբար։

Բայց յանկարծակի եկին գունդ մի հեծելոց ի վրաց եւ ցուցին մեծ քաջութիւնս, զի զբազումս կոտորեցին ի զօրաց Արղունին՝ իբրեւ հուր ընդ եղէգն ընթացեալ, եւ ինքեանք գնացին ողջանդամ. եւ էին արք իբրեւ չորս հարիւր։

Եւ երկուցեալ Արղունին, ոչ իշխէր այնպէս համարձակ մտանել խուզել զվայրսն։ Ապա դարձաւ առ Հուլաւուն, եւ նիւթեաց ի սրտի իւրում չարութիւն, եւ ի կալանս արար զթագուհին վրաց՝ զԳոնցայն, եւ զդուստր իւր՝ զԽոշաքն, եւ զիշխանն մեծ զՇահնշահ, եւ զՋալալն Հասան՝ զտէրն Խաչենոյ, եւ զայլս բազումս՝ պատճառանօք պարտուց եւ հարկի, յորոց բազում գանձս առեալ, հազիւ զերծան ի մահուանէ։

Իսկ զբարեպաշտ եւ զառաքինի իշխանն Ջալալ նեղէր անհնարին կտտանօք, բազում հարկս պահանջելով ի նմանէ՝ առաւել քան զկարն. եդեալ փայտ ի պարանոց նորա եւ երկաթ յոտս նորա։ Եւ զայս առնէր ընդ նմա վասն առաւել քրիստոնէութեան նորա, զի թշնամիք էին նորա ամենայն տաճկահաւատքն, որք յորդորէին զԱրղունն ի սպանութիւն նորա, զի ասէին. «Սա առաւել թշնամի է դենիս մերոյ եւ օրինացե։ Զի եւ Արղունն եւս տաճկակրօն էր. եւ առեալ տարաւ զնա ի Ղազուինն։ Իսկ նա գոհութեամբ տանէր ամենայնի, զի յոյժ տեղեակ էր աստուածային գրոց, եւ պահող, եւ աղօթական, եւ պարկեշտ ի կերակուր եւ յըմպելի, եւ ցանկայր մարտիրոսական մահուան։

Իսկ դուստր Ջալալին, Ռուզուքան անուն, որ կին լեալ էր Բօրա-նուինին՝ որդւոյ Չարմաղունին, առաջին գլխաւորի թաթարին, գնաց առ Տօղուս խաթունն՝ կին Հուլաւուին, զի թափեսցէ զհայր իւր ի ձեռաց Արղունին։ Եւ գիտացեալ անօրէն ոստիկանին, առաքեաց վաղվաղակի դահիճս եւ ի գիշերի ետ սպանանել զսուրբ եւ զարդար այրն։ Եւ երթեալ անօրէն դահճացն՝ անդամ անդամ յօշեցին զնա ըստ նմանութեան սուրբ վկային Յակովկայ՝ նորին չարչարանացն հաղորդեալ, եւ պսակի նորուն արժանացեալ լիցի ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ։ Այսպէս կատարեցաւ այրն անարատ եւ աստուածապաշտ՝ զընթացսն կատարեալ եւ զհաւատսն պահեալ, յՉԺ թուականին հայոց։ Եւ առաքեաց որդի նորա Աթաբէկն արս հաւատարիմս եւ ետ գողանալ զնշխարս հօր իւրոյ, զի ընկեցեալ կայր ի ջրհոր մի ցամաք, զի պարսիկն, որ ի տան իւրում ունէր զնա ի կապանս, տեսեալ նշանս աստուածայինս ի վերայ նորա, զի իբրեւ սպանին զնա՝ իջեալ լոյս սաստիկ ի վերայ, խնամարկեալ ընկէց զնշխարս նորա ի ջրհորն, զի յետ աւուրց թաղեսցէ զնա պատուով։ Նա եցոյց խնդրողացն զմարմին նորա, եւ պատմեաց զսքանչելի երեւումն։

Եւ նոցա ժողովեալ խնդութեամբ եւ բարձեալ տարան զնա ի տուն իւր, եւ թաղեցին ի վանքն Գանձասար ի գերեզմանս հարց իւրոց։ Այլ եւ բերողք նշխարացն տեսին ի ճանապարհի զնոյն տեսիլ լուսոյն ի վերայ նշխարացն։

Եւ կալաւ զիշխանութիւն նորա Աթաբէկն՝ որդի նորա, հրամանաւ Հուլաւուին եւ Արղունին, այր սրբասնունդ, պարկեշտ եւ խոնարհամիտ եւ աղօթական, որպէս զմի ի սուրբ միայնակեցաց, զի ծնողքն նորա այսպէս սնուցին զնա։ Սպան Հուլաւուն զիշխանն Զաքարէ՝ զորդին Շահնշահի, բարուրս եդեալ ի վերայ նորա։

Յայսմ ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս մարդասէր եւ հեզ կաթողիկոսն Աղուանից՝ տէր Ներսէս, կալեալ զկաթողիկոսութիւնն ամս քսան եւ եօթն. եւ յաջորդեաց զաթոռն տէր Ստեփանոս՝ մանուկ տիովք։