Պատմութիւն Պարսից

ՊՐԱԿ ՀԻՆԳԵՐՈՐԴ
Յաղագս երրորդի թագաւորութեան որոժեալ ցեղին Սասանեանց՝ սկսեալ ի յԱրտաշրէ՝ տանելով ցբառնումն տէրութեան որոց:

Ա. Իսկ յետ սպանելոյ զԱրտաւան արքայն պարսից. ինքն Արտաշիր որդի Սասանայ ստահրացւոյն թագաւորէ փոխանակ նորա՝ յամի Տեառն՝ ՄԽԲ

Զորոյ Խոսրով արքայ Հայոց՝ հայր սրբոյն Տրդատայ պարտեալ հալածեաց՝ առնելով փախստական մինչեւ ի սահմանս Հնդկաց: Բայց յորժամ ըստ հրապուրելոյ Արտաշիր սպանաւ Խոսրով ի յԱնակայ ի զարմէ Սուրէնեան Պահլաւէ, չոգաւ այնուհետեւ Արտաշիր ի յաթոռ իւր, եւ բռնակալեաց զաշխարհս մեր պարսիկ գործակալօք ամս՝ ԻԶ: Եւ ապա որդի նորա Շապուհ ամ մի, մինչեւ ի թագաւորելն քաջին Տրդատայ:

Որեւ թագաւորեալ ամս՝ 43:

ԾՁԵ. Բ. Եւ ապա թագաւորէ որդի նորա Շապուհ, սա տուեալ մարտն ընդ մեծի արքային Հայոց Տրդատայ, եւ ի պարտութիւն մատնեցաւ յերեսաց նորա: Եւ սա թագաւորեաց ընդ ամենայն ամս՝ 49:

ՅԼԴ. Գ. Յետ որոյ թագաւորեաց Ներսեհ ընդ ամենայն ամս՝ 9:

ՅԽԳ. Դ. Զկնի Ներսեհի թագաւորէ Որմիզդ՝ որեւ թագաւորեաց ամս՝ 3.

ՅԽԶ. Ե. Յետ Որմզդի միապետէ զպարս Շապուհ, որեւ կոչեցաւ Բաղդան Շապուհ, եւ հայր դիւաց: Սա ետ պատերազմ ընդ Յուլիանոսի Ուրացողին Քրիստոսի. եւ վանեալ հալածեաց զզօրս յունաց մինչեւ ի կալուածս սահմանի բիւթանացւոց, այսինքն՝ Պօլլիոյ: Եւ խաբանօք կալեալ զՏիրան արքայ Հայոց՝ կուրացոյց զաչս նորա: Եւ սա էառ զՏիգրանակերտ՝ այսինքն՝ զՏիարպէքիր քաղաք Հայոց, եւ ի հիմանց տապալեալ կործանեաց զնա, եւ միաբանեալ ընդ Արկադեայ կայսեր յունաց՝ յերկուս ճեղքեալ տրոհէ զաշխարհս Հայոց: Խորն. 3. 42, եւ 51 եւ ի հին պատմութիւնս: Առ որով եւ ուրացաւ պիղծն Մեհրուժան մեծ նախարար ոմն Հայոց Արծրունի զհաւատս Քրիստոսի, եւ առեալ կին զքոյր նորա զՈրմզդուխտ. եւ չուեալ բազում զօրօք պարսից ի Հայաստան՝ առ ի նուաճել զմեր աշխարհս, եւ զազգս մեր դարձուցանել ի յօրէնս մազդեզանց: Բայց աղօթիւք մեծին Ներսէսի՝ պարտեցաւ ի Հայոց զօրացն, եւ ձերբակալ եղեւ յորոց՝ եւ սպանաւ: Խոր. 3, 36, 37.

Եւ սա կալեալ կապեաց զԱրշակ արքայ Հայոց՝ որդին Տիրանայ, եւ հայրն Պապայ, եւ եդեալ յԱնուշն կոչեցեալ բերդի, որ է դղեակ ինչ կերտեալ ի Խուժաստանի յերկրին Ելեմացւոց, ուր դնէին զծանր վնասապարտս: Յորում եւ Արշակայ Սաւուղաբար արար անձին, սրով ի սիրտ խոցեալ իւրովի սպան զինքն: Խոր. 3 պրակ 35.

Եւ սա ասաց արժանէ յիշատակելոյ բան ինչ առ Տիգրանակերտնալսն՝ որք ի պարիսպս բերդին գոլով անգոսնէին գՇապուհ եւ նախատէին: Ուստի ասաց որոց թէ՝ ո՛վ քաջքդ ի Հայոց, որք զանձինս արգելեալ պահէք ընդ պարսպօք Տիգրանակերտի՝ եւ արտաքս ձայն արկանէք սպառնալեաց. զի քաջ արանց է՝ յընդարձակ եւ ի դաշտի՛ կռուել. եւ կանանց գործէ՝ արգելուլ փակել զինքեանս յերկիւղէ առ հանդերձեալ կռիւն: Իսկ սա ըստ Մովսէսի երջանիկ Խորենացւոյն թագաւորէ ամս՝ 70. իսկ ըստ այլոց՝ ամս 73: Այլ ըստ մերում յարայոյզ խուզման՝ գտաք ի յոմանց գրեալ թագաւորեալ սա ընդ ամենայն ամս՝ 58:

ՆՕԴ. Զ. Եւ ապա ի տեղի նորա յաջորդէ Արտաշիր որդի նորա ընդ նորա: Եւ սա կալեալ զԽոսրով արքայ Հայոց, եւ հրամայեաց դնել յԱնյուշն կոչեցեալ բերդի, եւ փոխանակ նորա թագաւորեցոյց զեղբայր նորա Վռամշապուհ ի վերայ Հայոց: Եւ առ գնացեալ հայրապետն մեր սքանչելի եւ մեծն Սահակ, յորմէ եւ յաւէտ պատուով մեծարի, վասն զի յարգոյ եւ պատուական ցուցանէ Աստուած զծառայս իւր առաջի անհաւատից, եւ ապա աչալուրջ երեսօք կատարէ զբոլոր հայցուածս նորա: (Խրն. 3. պրակ 50 եւ 51). եւ սա թագաւորեալ ամս՝ 3:

ՆՕԷ. Է. Յետ որոյ թագաւորեաց Վռամ, որ եւ Կրմանն կոչեցաւ, ընդ ամենայն ամս 10.

ՆԺԷ. Ը. Զկնի որոյ թագաւորէ Յազկերտ: Սա ըստ  խնդրոյ սրբոյ մեծին Սահակայ՝ արձակէ զկապեալն Խոսրով արքայն Հայոց, եւ նմա տայ ըզտերութիւնն Հայաստանեայց. բայց նա ի կրկնակի թագաւորելն՝ մի ամ կեցեալ վաղճանի:

Եւ յետ մահուանն Խոսրովու՝ թագաւոր կացոյց Յազկերտ ի վերայ Հայոց զՇապուհ զորդի իւր: Յամս չորս անարգաբար թագաւորեալ Հայոց Շապուհ, ժամանէ նմա լուր հիւանդութեան հօրն. ուստի ճեպեալ ընթանայ ի Տիսբոն՝ եւ ի հասանելն նորա անդ՝ մեռանի հայրն, ի նոյն աւուր՝ եւ նա անդէն ի դրան մարդկանէն նենգեալ սատակեցաւ: (Խորն. 3. պրկ. 55. եւ 56): Առ որով գտեալ Մեսրովբայ եւ բերեալ զնշանագիր մերոյ լեզուիս, զոր վարկցես պարգեւեալ նմա ի տեսչութենէ առատաձիր շնորհացն Աստուծոյ. զի մինչեւ ցայն վայր՝ չեւ եւս էր լեալ գիր եւ դպրութիւն Հայոց, այլ կարգք եկեղեցւոյ յունականաւն վարէին գրովք: (Խրն. 3. պրկ. 54).

Եւ սա թագաւորեալ բովանդակ ամս՝ 11:

ՆԻԸ. Թ. Ապա թագաւորէ ի վերայ՝ պարսից Վռամ երկրորդ: Սա բազում դառն ոճիրս զարթոյց ի Հայաստանեայս, եւ սա հրամայեաց առնուլ զթագաւորութիւնն յԱրտաշրէ՝ որդւոյ Վռամշապուհ արքայի Հայոց, եւ անդէն արգելուլ զնա ի բանդի, եւ Մարզպան Վեհմիհրշապուհ Հայոց կացուցանէ, եւ զՍուրմակն չարաշուրթ եւ ամբարտաւան՝ փոխանակ սրբոյն Սահակայ կացուցանէ: Որպէս եւ յայսցանէ ուսուցանէ քեզ քաջն եւ հրաշալի քերթողահայրն Մովսէս ի մատենի իւրում լեալիր: ԽՐՆ. 3. պրկ. 64:

Եւ ապա սպառ սպուռ ի վերջ հասեալ դադարէր թագաւորութիւն գրոհի Արշակունեաց ի Հայաստանեայցս, ընդ նմին եւ հայրապետութիւն՝ յազգէ Արփիազարդ եւ Հրաշափառագոյն Լուսաւորչին մերոյ Գրիգորի: Եւ այր իրաքանչիւր ըզկամս իւր կատարեալ՝ վրդովէր խաղաղութիւնն եւ խրթնանայր բարեզարդութիւնն:

Նմին իրի՝ եւ գերահրաշ սուրբ հայր մեր Մովսէս Խորենացին՝ աղիողորմ հեծեծանաց արձակեալ զձայնս, վշտաթախիծ տրտմութեամբ՝ լայ եւ ողբայ ի վերայ թշուառութեանց աշխարհիս Հայոց:

Իսկ սա թագաւորեալ ընդ ամենայն ամս 21:

ՆԽԹ. Ժ. Եւ յետ այն թագաւորէ որդի նորա Յազկերտ երկրորդ ի տեղի հօրն, զորմէ եւ ոմանք ասեն թէ՝ եւ սա Պերոզ կոչի: Բայց մեք ուսեալ եւ որոնեալ ի յայլոց ոմանց՝ այսպէս գտաք. Պերոզ գոլ որդի Յազկերտի, եւ ո՛չ նոյն ինքն Յազկերտ: Իսկ սա յարոյց հալածանս ի վերայ նախարարացն Հայոց, եւ ուրացոյց զոմանս: Առ որով եւ քաջն Վարդան Մամիկոնեան՝ բռնացեալ ունէր զաշխարհս Հայոց, եւ տայր արիաբար քաջութեամբ զռազմս ընդ պարսկական զօրացն՝ որ դիմէին ի վերայ նորա եւ զպիղծ ուրացողսն Քրիստոսի Շաւասպ Արծրունի, եւ Վնդոյ ձերբակալ արարեալ սատակէր. եւ յետ բազում յաղթանակութեան նահատակեալ կատարի վասն առ ի Քրիստոսական հաւատոցն, բազում եւ այլ եւս ընկերօքն ի մեծի պատերազմի պարսից արժանի գտան ընդունել զպսակն անթառամ յանմահ Արքայէն Քրիստոսի: եւ սա ըմբռնեաց զսուրբ հայրապետն Յովսէփ՝ եւ զսուրբն Ղեւոնդ ընդ այլ ընկերովք իւրովք, եւ եդ ի մետաղս բանդից. յորմէ եւ ոմանք հաստատեն՝ յաւուրս սորա եղեւ կատարումն սրբոց Ղեւոնդեանց, բայց այլք ասեն թէ՝ յաւուրս Պերոզայ կատարեցան, թէպէտ ի սմանէ կալանաւորեցան: Եւ սա մեռանի կացեալ ամս 19. բայց ոմանք ասեն թէ՝ սա է՛ր որ սպանաւ ի Քուշանաց:

ՆԿԸ. ԺԱ. Եւ ապա Պերոզ որդի նորա թագաւորէ ընդ նորա: Որոյ պարսիկք Փիրհուզ ասեն՝ էբն Եազդգերդ: (Յովհ. կաթ. եւ յայլ վէպս) Սա նահատակէ զսուրբ Ղեւոնդեանս, որք ի մետաղս բանդի էին: Եւ սա մինչդեռ զկորուստ աշխարհիս Հայոց հնարէր կատարել, յանկարշակի (յաղօթից սրբոյ առն աստուծոյ Յոհաննու Մանդակունւոյ՝ որ յաւուրս սորա՝ էր նստեալ յԱթոռ Հայրապետութեան. ) սատակի ի Քուշանաց, այսինքն ի յարեաց, եւ կամ ի քուստի Խորասանացւոց ինքն եւ համայն զօրք իւր: Որեւ թագաւորեալ ամս՝ 22:

ՆՂ. ԺԲ. Յետ որոյ Վաղարշ եղբայր նորա թագաւորեալ: Սա բարեխրատից լսօղ լեալ՝ ի Վահն Մամիկոնյան զաշխարհս մեր հաւատայ, եւ մարզպան Վահանայ ի վերայ Հայոց հաստատէ: Սա թագաւորեալ ամս՝ 4:

ԺԳ. Եւ ապա Կաւատ որդի նորա միապետեալ փոխանակ նորա: Սա եղեւ ընկեցեալ ի յաթոռոյ թագաւորութեան, եւ պահեալ մնաց կենդանի. թագաւորեալ ամս՝ 11:

ԺԴ. Իսկ զկնի որոյ Համազասպ թագաւորէ պարսից փոխանակ եղբօր իւրոյ Կաւատայ. սա թագաւորեալ ամս՝ 5:

ՇԺ. Եւ ապա նոյն Կաւատ վերստին թագաւորէ ի վերայ ամենայն պարսից ամս՝ 20.

ՇԼ. Յետ որոյ թագաւորէ պարսից մեծն Խոսրով ընդ հօր իւրոյ Կաւատայ:

Սա գումարեալ զօր բազում, եւ առաքեաց ի վերայ Վարդանայ Մամիկոնեան իշխանի Հայոց, որք ետուն սաստիկ պատերազմ ի դաշտին Խաղամախայ, եւ անհնարին հարուածովք մաշեցան սրով՝ ի զօրացն Վարդանայ զօրքն պարսից:

Զայսու ժամանակաւ՝ սուրբ վկայն Քրիստոսի Աստուածատուր կատարեցաւ ի Դուին քաղաքի ի պարսիկ մարզպանէն Վահրամայ: Եւ նա զկնի տիրելոյ ազգաց բազմաց՝ ըստ ծագման նշողից Աստուածային լուսոյն ի սիրտ նորա, ի ժամ վաղճանի իւրոյ հաւատաց ի Քրիստոս, եւ անարգեաց զկռամոլ ամբարշտութիւնն, խոստովանեցաւ թէ ո՛չ գոյ այլ Աստուած՝ բաց ի միոյն միայնոյ՝ զոր քրիստոնեայքն պաշտեն, եւ մկրտեցաւ: Եւ հաղորդեալ կենարար մարմնոյ եւ արեան Տեառն, յետ երից աւուրց վաղճանի ի բարւոք ծերութեան: Ի Յոհաննու կաթուղիկոսի եւ յայլ պատմագիրս:

Եւ ի քսաներորդի՝ եւ մի երրորդի ամի թագաւորութեան նորա, եւ յամի Տեառն ԵՃԾԲի հրամանէ Մովսէսի կաթուղիկոսին Հայոց՝ եդեալ լինի զկարգ թուականութեան Թորգոմեանս համարոյ՝ եւ նա իսկ թագաւորեալ ընդ ամենայն ամս՝ 48:

ԻԷ. ԺԶ. Եւ ապա Յորմիզդ որդի նորուն թագաւորէ ընդ նորա: Զսա նենգ գործեալ իւրոյ իսկ մերձաւորացն, ՇՀԸ. եւ նախարարացն՝ ի դահղճի, այսինքն՝ ի սենեկի իւրում սպանանեն, թագաւորեալ ամս՝ 11:

ԼԸ/ՇԶԹ. ԺԷ. Զկնի որոյ պայազատէ Խոսրով, որդի նորա: Սա ի Վահրամայ յումեմնէ իշխանէ նենգ գործեալ՝ անկանի փախստեայ առ Մօրիկ կայսր Յունաց, եւ օժանդակեալ նորա զնմանէ՝ գայ հասանէ յոգնագունդ զօրօք ի պարս, եւ սպանանէ զՎահրամն եւ դարձեալ հաստատի ի գահ թագաւորութեան պարսից: Առ որով եւ Սմբատ քաջ Բագրատունի՝ յոյժ արիաբար շահատակեալ պատերազմէր ընդդէմ թշնամեաց նորա, ուստի տայ Սմբատայ Խոսրով զմարզպանութիւն Վրկանայ, այսինքն՝ Եսթերապատայ: Իսկ նորա գնացեալ յաշխարհէն յայն՝ տեսանէ անդ գերեալ զազգս ի Հայոց, եւ բնակեցուցեալս ի թուրքաստան կողմանէ մեծի անապատին, որ Սագստան անուանի, այսինքն Սիստան: Որք մոռացեալ էին զլեզուս իւրեանց, եւ յոյժ նուազեալ զդպրութիւն. եւ ապա ի հրամանէ նորա վերստին աշակերտեալ ըստ հայերէն հագագաց սիղոբայից զլեզուն նորոգէին, եւ ուսեալ զդպրութիւն հայերէն՝ հաստատէին ի հաւատս: Եւ սա քինախնդիր եղեւ ի վերայ մահուանն Մօրկայ՝ քանզի Փոկաս սպան զՄօրիկ, եւ յաջորդեաց զտեղի նորա. վասն որոյ զօր բազում գումարտակս արարեալ՝ խաղայ դէպ ի յարեւմուտս, եւ առնու զբազում գաւառս յիշխանութենէ յունաց մինչեւ ի Կեսարիայ քաղաք առաջին Հայոց: Էառ սա եւ զՊաղեստին, եւ զԵգիպտոս, եւ զսուրբ խաչն յԵրուսաղէմէ ի գերութիւն վարեաց ի պարս՝ հանդերձ անհամար գերութեամբ քրիստոնէից:

Նա իսկ եւ հրամանաւ այս Խոսրովայ Աշոտ ոմն չուեալ ի հայս, եւ կոտորէ անհամար հարուածովք զզօրս յունաց. եւ տայ գուպարս մարտի ընդ Կարնոյ քաղաքի, եւ առնու զնա եւ զբնակիչս քաղաքին ի յԱհմատան փոխէ: Եւ ապա Կաւատ որդի առաջնոյ Խոսրովայ՝ սպանանէ զերրորդ Խոսրովս պարսից արքայ. որ եւ թագաւորեալ ամս՝ 38:

ԿԶ. / ՈՒԷ. ԺԸ. Այլ իբրեւ Կաւատ սպանանէ զԽոսրովն երկրորդ՝ ինքն փոխանակ նորա թագաւորէ ի վերայ պարսից: Սա ետ զմարզպանութիւնն Հայոց Վարազտիրոցի՝ որդւոյ քաջին Սմբատայ, յղէ զնա յիրական աշխարհն: Եւ ապա վաղճանեալ Կաւատ կացեալ թագաւոր ամիսս ինն՝ զրաւեցաւ ի կենաց:

ԿԷ. / ՈՒԸ. ԺԹ. Եւ ապա տղայաղիտակ որդի նորա Արտաշիր թագաւորէ փոխանակ հօր իւրոյ Կաւատայ: Յորոյ աւուրս Հերակլ կայսրն յունաց՝ վասն ըղձակերտութեան Աստուածընկալ նշանի խաչին, օգնական լեալ Խոռեմայ զօրավարին պարսից՝ թագաւորեցուցանէ պարսից զԽոռեմ, եւ զսուրբ խաչն փոխարէն բարեաց իւրոց առ ի նմանէ հայցեալ:

Որոյ գնացեալ եւ սպանեալ ի Տիսբոն զՏղայ թագաւորն Արտաշիր, եւ իսկոյն առաքէ զՏէրունեան սուրբ խաչն առ կայսրն Հերակլ: Սա կալաւ զաթոռ տէրութեանն պարսից ամս՝ 2:

ՀԹ. / ՈԼ. Ի. Եւ ապա Խոռեմ զտեղի նորա յաջորդէ: Եւ ապա զօրքն սորա զսա իսկ եւ իսկ  սպանանեն ի ճեմարանի ասպարիսին իւրոյ, թագաւորեալ՝ 1:

Ձ. / ՈԼԱ. ԻԱ. Յետ որոյ կացուցանեն թագաւոր զԲԲոր դուստր Խոսրովայ, որ էր կին Խոռեմայ. յոյժ սակաւակեաց:

ԻԲ. Ապա Զարմանդուխտ քոյր նորա:

ԻԳ. Ապա Շահրուրի:

ԻԴ. Ապա Դաբուրան:

ԻԵ. Ապա Խոսրով ոմն յազգէ Սասանայ:

ԻԶ. Ապա Պերոզ:

ԻԷ. Ապա Զրուանդուխտ:

ԻԸ. Ապա Յորմիզդ Երրորդ՝ որք եւ սոքա մի զկնի միոյ յոյժ նիազս տիրեցին ամս՝ 2:

ՁԳ. /ՈԼԴ. / ՁԸ. / ՈԼԸ. ԻԹ. Եւ ապա թագաւորէ Յազկերտ երրորդ. որ սպանաւ ի Հագարացւոց, եւ սպառսպուռ կործանեցաւ զգրոհ եւ զցեղ տանն սասանեանց, եւ սա թագաւորեալ ընդ ամենայն ամս՝ 5. թէպէտ եւ ոմանք աւելի քան զայս գրեն եւ այլատարազ իմն կերպիւ շարաբարդեալ յօրինեն: Արդ՝ սկսեալ ի յԱրտաշրէ որդւոյ Սասանայ՝ մինչեւ ցսպանումն Յազկերտի ի սարակինացւոց, ժողովին բովանդակ ամք ԳՃՂԶ, թէեւ այլք ոմանք նիազ, եւ ոմանք յաւէտ ի պատմագրաց քան զայս գրեն եւ ամենայն իրօք թէպէտ համաձայնին ամենեքեան՝ միայն թէ՝ ուր ուրեք տարաձայն ի միմեանց գտանին, սակայն ի թուականս ժամանակաց այլաշաւիղ ամենեքեան՝ եւ անմիաբան երեւին միմեանց, որպէս եւ զորմէ յայտ իսկ ի վսեմապերճ գիտնոցէ:

Յետ որոց տիրեցին Հագարացիք ի վերայ պարսից, որ դոյզն ինչ ամօք յառաջ քան զմահն Խոսրովայ երեւեցաւ Մահմէտ որդի Աբդլայի, ազգաւ արաբացի ի Մէքքայ քաղաքէ արաբացւոց. յամս Հերակլի կայսեր յունաց, եւ յաւուրս Եզրի կաթուղիկոսի Հայոց: Որոյ զհետ գնացին նախ սարակինացիք եւ Հագարացիք, որք են Իսմայէլացիք: Եւ ապա յորժամ եւս առաւել զօրացաւ իշխանութիւն նոցա եւ յաղթեցին պարսից՝ եւ ապա զկնի նոցա անկան պարսիկք, եւ թուրքաց ազգն, եւ բարբարոսք, եւ սկիւթացիք, եւ այլք բազումք՝ որք ամենեքեան առհասարակ այժմ կոչին մահմետականք, զի են հետեւողք մոլար՝ եւ անաստուած Աստուածածանօթութեան նորա եւ շամշեալ եւ մոլեգնեալ բարուց նորա: Արդ՝ Ղեւոնդ պատմագիրն գրէ թէ՝ Մահմետ քսան ամ կալեալ զիշխանութիւնն մեռանի: Իսկ Ստեփաննոս Տարօնեցին գրէ ի ճառագրութեան իւրում թէ՝ Մահմետ յետ երկու ամի իշխանութեան իւրում մեռանի: Բայց Մովսէս որ զպատմութիւնս աղուանից գրէ ի յերրորդ հատուածն՝ եւ ի յառաջին պրակն գրէ թէ՝ կալեալ Մահմետ զիշխանութիւնն ամս ինն՝ ի տասներորդ ամին մեռանի ի Մէքքայ քաղաքի, որ է Քապպէ:

Յետ այնորիկ փոխանորդէ զիշխանութիւնն Մահմետի Աբուբաքր, եւ սա կեցեալ ամս Բ, եւ ամիսս եօթն մեռանի: Յետ այսորիկ կալնու զիշխանութիւն նորա Օմարն առաջին՝ որդի Աթաբայ, յամս երկոտասան: Սա հալածեաց զյոյնս՝ եւ տիրեաց Հրէաստանի, Եգիպտոսի եւ Ասորւոց. եւ էարկ ընդ հարկօք զամենեսեան: Եւ սա գումարեալ բազմութիւն զօրացն՝ եւ գայ հասանէ ի վերայ լքեալ թագաւորութեանն պարսից՝ ի վերայ Յազկերտի՝ որ թոռն Խոսրովու, որում ոչ կարէր զդէմ ունիլ՝ հարկանէին զզօրս նորա կոտորմամբ սրոյ, եւ զթագաւորն Յազկերտ հարեալ սատակէին: Եւ գան յարեւելս՝ ի Սագաստան, ի Մարս, ի Պարս, ի Սինդ, ի Մսրան, ի Դարան եւ ի Մակուրան, եւ յաշխարհն Հնդկաց բառնալ զամենայն թագաւորութիւնս ազգաց: Եւ յայնմհետէ՝ բարձեալ՝ կործանեալ՝ եւ աղարտեալ լինի զտէրութիւնն պարսից, որ ի Կիւրոս՝ էր սկսեալ, եւ այնուհետեւ սեպհականեն զկալուածս պարսից աշխարհի այլ եւս քան զնոսա աղխատրոյզ եւ խուժադուժ ազգն Հագարու: Արդ՝ ժամանակ իշխանութեանն պարսից՝ սկսեալ ի Կիւրոսէ ցԴարեհ Կոդոմոս, զոր սպան Աղէքսանդրոս Մակեդոնացին. եւ ամք անիշխանութեանն՝ զոր ոմանք ի պատմագրաց՝ եւ ի ժամանակագրաց վատսուն, եւ այլք եօթանասուն եւ երկու գրեն, որում եւ մեք հետեւեցաք: Եւ յետ այնորիկ ժամանակք պարթեւք եւ պալհաւիկք թագաւորաց՝ մինչեւ ցԱրտաւան որդի Վաղարշու, որ սպանաւ ի յԱրտաշիրէ որդւոյ Սասանայ ստահրացւոյն՝ բառնալով զպետութիւն Պարթեւաց: Որոյ առեալ զիշխանութիւնն Պահլաւկաց՝ տեւեաց ցժամանակս երրորդ Յազկերտի, որ վերջին կացեալ թագաւոր սպանաւ ի տաճկաց: Եւ գումարեալ համարին ամք ժամանակացս այսոցիկ ի Կիւրոսէ մինչեւ ցզօրանալն, եւ ի հաստատիլն տաճկաց զգահ պարսից տէրութեան զամս ՌՃՂԷ: Արդ՝ աստանօր բաւ արասցուք զորոց, եւ արդիս սկսեալ հաւ առցուք ի տաճկաց պետութենէն՝ ուստի սկսանելն մեր արժան է եւ վայելուչ: Քանզի գիտացեալ եւ ակահ լեալ մեր փոքր ի շատէ զայնցանեաց՝ զորոց վերագոյն ճառեալ մատենագրեցաք վասն որոյ եւ ի նարդեանս ստիպեալ ի սիրոյ նազենւոյս բաղձանաց՝ ետու զանձն իմ ի ճգանս տատամսալիր տուայտանաց, առ ի շնորհիւ Տեառն անբոկ եւ ի լրումն հանել՝ եւ եզերել զպետութիւնս Իսմայէլեան տոհմին՝ մինչեւ զչար եւ յանգայռագեղ բռնակալութիւնն Սկիւթացւոց թուրքաց: Ուրեմն՝ լեր ձեռնտու եւ նպաստաւորիչ աղօթիւք՝ անձինս եղկելւոյս, զի նկրտեալ ջանացայց զօրութեամբ Տեառն՝ եւ մտից ի հանդէս զրոց ճառագրութեանց հնագունից, եւ հանից անտուստ ի նոցունց մարգաւէտ եւ ի ծաղկալիր բուրաստանաց՝ զայնս ծաղկունս երփնազարդս, զորոց ցանկայ անձն իմ, եւ մի փունջ յօդեալ բարդեցից ի զմայլումն եւ ի հրճուանս ախորժալիր եւ համադամ ըռընդաց քոց: Ահաւասիկ բաւական լիցի զորմէ ասացաքս եւ բացատրեցաքս նիազ եւ սակաւ բանիւք՝ ածանցեալ եւ արտադրեալ ի նախնեաց հնագունից պատմութեանց. արդ՝ այժմիկ մատչիմ եւ յառաջեալ մերձենամ առ ի յերիւրել՝ եւ արտադրել զայն՝ զորմէ ի վեր անդր վաղ ուրեմն յառաջագոյն ուխտեցի: