1 Ընդ այսոսիկ յանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ գործաւորութիւնս

ՊՐԱԿՔ Ա

2 Քանզի որպէս յառաջիկայում տեսութեան խոստացաք եւ զբանս կամեցելոցն եղծանել, զգոյութիւն իմաստասիրութեան արտադրեսցուք եւ զնոցին եղծմունս ըստ կարողութեան արասցուք։ 3 Եւ է նախ առաջին ձեռնարկութիւն այնոցիկ, որք եղծանեն զգոյութիւն իմաստասիրութեան, այսպէս եւ ըստ այսմ աւրինակի արտաբերի։ 4 Էն ի հոմանուանց է, իսկ հոմանունքն ընդ սահմանաւ ոչ ստորանկանին եւ ոչ ընդ գիտութեամբ. ապա ուրեմն էն անգիտելի է. իսկ իմաստասիրութիւն գիտութիւն էիցն է ըստ ձեզ, յայտ է թէ անգիտելի է, որովհետեւ էն անգիտելի է։

5 Արդ յայսմ ձեռնարկութեան ըստ երկուց յեղանակաց պատահեմք ձեզ. ընդդմակայութեամբ եւ ընդդիմայարակայութեամբ։ 6 Եւ է ընդդիմակայութեանն գործէ՝ անդուստ ի սկզբանն ճշմարիտ գոյացուցանել զնա եւ ոչ երբէք շփոթել զառաջիկայն։

7 Արդ, եղծանելով զառաջիկայ ձեռնարկութիւն եղծանողացն զիմաստասիրութեան, պիտանանամք եւ ընդդիմակայման եւ ընդդիմայարակայման։

8 Եւ ընդդիմակայմանն այսպէս ասելով, եթէ ոչ է էն ի հոմանուանցն, այլ յայնցանեացն, որք որպէս ի միոջէն եւ առ մին են. քանզի եթէ զի՞նչ են հոմանունքն, յառաջիկայսն ունիմք ուսանել։

9 Իսկ ընդդիմայարակայման պիտանացեալք ասեմք, զի թէպէտ եւ տամք զէն ի հոմանուանցն գոլ, այլ ոչ եթէ այսուիկ ինչ անգիտելի է։ 10 Քանզի թէպէտ եւ ոչ կարողք գոն հոմանունքն ընդ սահմանաւ ստորանկանիլ, այլ ոչ այսուիկ անգիտելիք գոն. քանզի որոշումն է տրամաբանական, որ ասէ, թէ պարտ է ի վերայ հոմանուանցն զերիսս զայսոսիկ խնդրել, եթէ քանիս ունի նշանակութիւնս համանունն. եւ եթէ յաղագս որո՞յ նշանակութեան է բանն. եւ երրորդ ապա ստորագրել եւ կամ սահմանել զմի ի նշանակութեանցն, յաղագս որոյ բանն է։ 11 Որգոն, արդ յորժամ յարացուցիւ հաւաստեցուսցուք զասացեալսդ։

12 Յորժամ վասն շան է բանն, վասն զի ի հոմանուանցն է այս ձայն, նախ առաջին պարտ է քննել, թէ քանիս ունի նշանակութիւնս. որգոն, թէ նշանակէ զաստղայինն եւ գծովայինն եւ յերկրայինն։ 13 Եւ երկրորդ ասի, թէ յաղագս որոյ նշանակեցելոյ, այսինքն՝ յաղագս որոյ շան է բանն։ 14 Եւ երրորդ զայն, յաղագս որոյ բանն է ընդ ստորագրութեամբ կամ ընդ սահմանաւ ստորանկանել, որգոն, թերեւս յաղագս երկրայնոյ շան է բանն, ասեմք՝ թէ կենդանի է չորքոտանի յաջողական։

15 Արդ այսպէս եւ ի վերայ էին զերիսս զայսոսիկ խնդրեմք։ 16 Քանզի խնդրեմք նախ առաջին, թէ որչափ նշանակութիւնս ունի. եւ ասեմք, թէ ըստ տասն նշանակեցելոցն էն բերի, այսինքն ըստ տասն ստորոգութեանց։ 17 Եւ երկրորդ խնդրեմք, թէ յաղագս որոյ նշանակեցելոյ է բանն, այսինքն յաղագս գոյացութեա՞ն, թէ յաղագս քանակի՞, թէ յաղագս որակի՞, թէ յաղագս այլո՞ցն. եւ երրորդ, զնշանակեցեալն ընդ սահմանաւ եւ կամ ընդ ստորագրութեամբ արկանեմք. իսկ եթէ ընդ սահմանաւ եւ ընդ ստորագրութեամբ արկանեմք, յայտ է՝ թէ ոչ է էն անգիտելի։

18 Իսկ երկրորդ գլուխ եղծանողացն զգոյութիւն իմաստասիրութեան յառաջագայի այսպէս եւ ըստ այսմ աւրինակի։ 19 Էակքն ի հոսման եւ ի ծորման են, եւ ոչ երբէք հանդիպին դադարման, քանզի յառաջանայ քան զբանն փոփոխումն էակացն, եւ գրեթէ յառաջ քան զճառելն զնոցանէ զբանն՝ փոփոխին։ 20 Եւ բերեն յարացոյց ինչ այսպիսի, թէ զոր աւրինակ ի հոսանուտ գետի՝ ի նոյն ջուր անկար է երկիցս թանալ զոտն։ 21 Եւ կամ որպէս ոմանք, յարաձգելով եւս զտարակուսանսդ, ասեն, թէ եւ ոչ մի անգամ կարողութիւն է ի նոյն ջուր թանալ զոտն, այն ինչ ջրոյն փութապէս ի բաց հոսեցելոյ եւ անցելոյ։ 22 Այնպէս եւ էակքն, ի հոսման եւ ի ծորման գոլով՝ եւ դադարման հանդիպել եւ ոչ միում, եւ յայտ է, թէ ոչ ստորանկանին ընդ գիտութեամբ. քանզի եւ ի կամելն զնոսա գիտել՝ փոփոխին եւ ի զանազան ժամանակս զանազանապէս ունին. եւ ոչ ոք կարէ հասանել եւ գիտել զնոսա։ 23 Արդ, զիա՞րդ իմաստասիրութիւն գիտութիւն էակացն է, ուր էակքն ի հոսման եւ ի ծորման գոլով անգիտելիք են։

24 Եւ այլազգ դարձեալ ասեն, եթէ զի եղիցի հասումն՝ պարտ է գիտողին պատկանիլ գիտելումն. եւ գիտող ասեն զանձն, իսկ գիտելի զենթակայ իրն։ 25 Արդ զի եղիցի պատկանութիւն՝ այսինքն ըմբոն եւ կարող հասումն, պարտ է գիտելումն ոչ շարժիլ եւ ոչ զանազանաբար գոլ. ապա թէ շարժի գիտելին եւ փոփոխի, պարտ է եւ գիտողին, այսինքն անձին, շարժակից եւ փոփոխակից լինել։ 26 Եւ թերեւս ուրեք գիտելին սպիտակ լինիցի, պարտ է եւ անձին սպիտակ լինել. եւ թէ գիտելին ջուր, պարտ եւ անձին ջուր լինել, զի գիտասցէ նմանեաւն զնմանն։ 27 Այլ արդ, անձն ոչ լինի փոփոխակից գիտելումն. եւ յայտ է, թէ ոչ կարէ գիտել զգիտելին։ 28 Ապա ուրեմն իմաստասիրութիւն ոչ կարող գոյ լինել գիտութիւն էակացն, վասն զի ոչ ստորականին ընդ գիտութեամբ էակքն։ 29 Զայսոսիկ այնոքիկ։

30 Առ որս ասեմք նախ եւ առաջին, թէ իմաստասիրութիւն ոչ եթէ վասն մասնականացն լինի, որք ի ծորման եւ ի հոսման են, այլ յաղագս հանուրցն լինի, որք ոչ փոփոխին, այլ միշտ նոյնպէս ունին։ 31 Երկրորդ, զի թէպէտ եւ ասեմք զիմաստասիրութենէ՝ թէ վասն մասնականացն է, ոչ եթէ վասն այնորիկ ոչ կարող գոյ հասանել ինչ եւ գիտել. վասն որոյ գիտողն, այսինքն անձն ոչ փոփոխակից լինի գիտելումն, այսինքն ենթակայումն։ 32 Քանզի ըստ այսմ բանի եւ ոչ աստուածայինն գիտասցէ ինչ ի գոյիցն, վասն զի ոչ փոփոխակից լինի գիտելեացն, այլ միշտ նոյնպէս է եւ մնայ։ 33 Եւ դարձեալ ըստ այդմ բանի եւ ոչ բժիշկ, ըստ բնութեան առողջ գոլով՝ կարող եղիցի ճանաչել զցաւս անցաւ բնութեամբ, այս ինքն յորժամ ողջ գոյ՝ ոչ կարէ տրոհել զցաւսն, այլ հարկաւորի հիւանդանալ, զի զհիւանդութիւն գիտասցէ։ 34 Բայց բազում անգամ անձն յառաջ քան զփոփոխել իրացն գիտէ զնոսա, որպէս եւ Պղատոն յայտ առնէ ասելովն, եթէ առաքինեացն անձինք ոչ միայն ի վերջոյ զգան իրացն, այսինքն հետեւիլ բնաւորեցան, այլ բազում անգամ յառաջ են քան զնոսա եւ գիտեն։ 35 Արդ այսոքիկ այսպէս։

36 Երրորդ ձեռնարկութիւն եղծանողացն զիմաստասիրութիւն, եթէ ամենայն գիտելիքն ընդ զգայութեամբ ստորանկանին. որպէս եւ Պղատոն յայտ առնէ ասելովն, թէ արարիչն տեսողութիւն եւ լսողութիւն շնորհեաց մեզ, զի ի ձեռն սոցա զիմաստասիրական սեռն ուղղեսցուք։ 37 Արդ զայս առնելով՝ խոստովանաբար ասեն, եթէ ուրեք ցուցանեմք ի ձեր բաժանմանէ, թէ մասունք իմաստասիրութեան ոչ կարողք գոն լինել մասունք իմաստասիրութեան, յայտ է, թէ եւ ոչ բոլորն ասեն, այս ինքն իմաստասիրութիւն կարող գոյ բաղկանալ։ 38 Եւ ասեն, թէ ըստ ձեզ իմաստասիրութիւն բաժանի ի տեսականն եւ ի գործականն։ 39 Եւ դարձեալ, տեսականն բաժանի ի բնաբանականն եւ յուսումնականն եւ յաստուածաբանականն։ 40 Արդ, եթե կործանեմք զայսոսիկ զմասունս, յայտ է՝ թէ ոչ կարող գոյ բաղկանալ իմաստասիրութիւն, վասն զի մասանցն ոչ գոլոյ՝ եւ ոչ բոլորն կարող գոյ բաղկանալ։

41 Եւ ասեն, թէ ուսումնականն ոչ է մասն իմաստասիրութեան, որպէս եւ Պղատոն կարծէ. քանզի եւ նա ոչ կարծէ զուսումնականն մասն գոլ իմաստասիրութեան, այլ նախակրթութիւն ինչ, որպէս եւ քերթողականն եւ ճարտասանականն. ուստի եւ ի վերայ իւրոյ համալսարանին մակագրեաց. «Աներկրաչափն մի ներքսամտեսցէ»։ 42 Իսկ զբնաբանականէն ասեն, թէ կործանեցաք զնա ի ձեռն երկրորդ ձեռնարկութեան ասելով, եթէ էակքն ի հոսման եւ ի ծորման են եւ դադարման հանդիպին եւ ոչ ուրեք։ 43 Իսկ զաստուածաբանականն եղծանեն այսպէս. թէ աստուածայինքն ընդ զգայութեամբ ոչ երբէք ստորանկանին եւ ոչ ընդ գիտութեամբ ստորանկանին. ապա ուրեմն եւ աստուածայինքն անգիտելիք են։ 44 Արդ այսոքիկ այսպէս։

45 Առ որս ասեմք, թէ տակաւին ոչ ինչ ասացէք յաղագս գործականին, որ ընդդիմաբաժանի ի տեսականումն. եւ յայտ է, թէ ոչ զամենայն իմաստասիրութիւն եղծին. վասն զի եւ գործականն մասն է իմաստասիրութեան, որպէս եւ Պղատոն յայտ առնէ ասելովն, թէ իմաստասէր կոչեմ ես ոչ զյոգնագէտն եւ ոչ զայն, որ կարող գոյ բազում ինչ առնուլ ի բերան, այլ զայն, որ անարատ եւ անբիծ վարս ստացեալ ունի յինքեան, որ է գործական իմաստասիրութիւն։ 46 Զայսոսիկ այսպէս։

47 Բայց եկեսցուք եւ պատասխանատրեսցուք յաղագս ուսումնականին եւ բնաբանականին եւ աստուածաբանականին։ 48 Եւ յաղագս ուսումնականին ասեմք, եթէ ոչ կարծէ զնա Պղատոն ոչ գոլ մասն իմաստասիրութեան, բայց եթէ ոչ ծայրագոյն իմաստասիրութեան, այսինքն աստուածաբանականին, քանզի ծայրագունին ոչ կարծէ զնա գոլ մասն. այլ զի գիտէ զուսումնականն մասն իմաստասիրութեան, յայտ առնէ, մակացութիւն զնա կոչելով։ 49 Արդ, եթէ մակացութիւն է, յայտ է, եթէ մասն է իմաստասիրութեան։ 50 Իսկ Արիստոտէլ յայտնապէս զուսումնականն մասն իմաստասիրութեան կոչէ. Իսկ յաղագս բնաբանականին պատասխանատրեցաք, յեղծումն արկեալ զերկրորդն եւս ձեռնարկութիւն, որ ասէին՝ թէ էակքն ի հոսման եւ ի ծորման են։ 51 Իսկ յաղագս աստուածաբանականին ասեմք, թէպէտ եւ աստուածայինն անգիտելի է ըստ ինքեան, այլ սակայն, տեսանելով զստեղծուածս եւ զարարածս նորա եւ զբարեկարգապէս շարժումն աշխարհի, ի մտածութիւն եւ ի կարծիս գամք ստեղծչին։ 52 Իսկ աներեւոյթն յերեւելեացս փութագոյն ունի ճանաչիլն։ 53 Արդ, այսպէս յեղծումն արկեալ եւ զերրորդ նոցա ձեռնարկութիւն, դադարեցուսցուք զառաջիկայ տեսութիւնս։

54 Չորրորդ ձեռնարկութիւն հանդիպի ընդդիմակացուաց իմաստասիրութեան այսպէս եւ ըստ այսմ աւրինակի։ 55 Իմաստասիրութիւն կամ գիտութիւն է, կամ ոչ է գիտութիւն. եւ եթէ ոչ է գիտութիւն, ապա եւ ոչ արհեստ եւ ոչ մակացութիւն կարող գոյ գոլ։ 56   Իսկ եթէ գիտութիւն է, կամ ընդհանուր է կամ մասնական։ 57 Իսկ եթէ մասնական գոյ, յոռեգոյն գոյ, քան զայլ արհեստ եւ զմակացութիւն, քան զքերթողական ասեմ եւ քան զճարտասանականն, քանզի նոքա ունին ընդհանուր բացորոշութիւնս։ 58 Իսկ եթէ յոռի է, քան զայլ արհեստ, զիա՞րդ ասէք զնա արհեստ արհեստից եւ մակացութիւն մակացութեանց։ 59 Իսկ եթէ ընդհանուր գիտութիւն է, ոչ կարէ գոյանալ ի միում անձին, վասն զի ընդհանուր գիտութիւն ընդհանուր պատահումն է, իսկ ընդհանուր պատահումն ոչ կարէ ի մասնական ենթակայումն գոյանալ, վասն զի ընդհանուր սպիտակն ոչ կարէ ի ձեան բաղկանալ. ապա թէ ոչ՝ ոչ կարէ ի բռում կամ եւ կաթնում գոյանալ։ 60 Արդ, եթէ իմաստասիրութիւն ընդհանուր գիտութիւն է, ոչ կարէ ի մասնական ենթակայում գոյանալ, այսինքն ի Սոկրատում կամ ի Պղատոնում։

61 Զայս տարակուսութիւն լուծանելով ասեմք, եթէ իմաստասիրութիւն ընդհանուր գիտութիւն է. եւ ոչ եթէ վասն այսորիկ ոչ կարէ ի միում ենթակայում բաղկանալ, վասն զի ընդհանուր գիտութիւն է, քանզի այլ է ընդունակ ընդհանուր պատահման, եւ այլ՝ ընդունակ ընդհանուր իմաստասիրութեան։ 62 Քանզի ընդունակ ընդհանուր պատահման՝ մարմին, իսկ ընդունակ ընդհանուր իմաստասիրութեան՝ միտք։ 63 Եւ թէպէտ եւ մի մարմին ոչ կարէ զընդհանուր պատահումն ընդունել, քանզի որպէս ասացաք, եթէ Սոկրատէս ոչ կարէ զընդհանուր սպիտակն ընդունել, զի թէ կարող գոյր Սոկրատէս զընդհանուր սպիտակն ընդունել, ոչ կարող գոյր սպիտակն յայլում ումեք երեւել։

64 Այլ թերեւս եւ Սոկրատէս մարմնով ոչ կարէ զընդհանուր սպիտակն ընդունել, սակայն մտաւք զբան ընդհանուր սպիտակին կարէ ընդունել. քանզի կարէ գիտել Սոկրատէս, եթէ ընդհանուր սպիտակն գոյն է արտադատող աչաց։ 65 Եւ ըստ այլում աւրինակի պարտ է զայս ցուցանել. քանզի մարմին ոչ կարէ զհակառակսն սեռաբար եւ առանց շփոթութեան ընդունել ի միում մասին եւ ըստ միում ժամանակի։ 66 Քանզի ոչ իսկ կարէ զսպիտակն եւ զսեաւն սեռաբար եւ առանց շփոթութեան ընդունել ըստ միում մասին եւ ըստ միում ժամանակի։ 67 Եւ ասացեալ ըստ միում մասին, վասն զի ըստ այլ եւ ըստ այլ մասին կարէ զհակառակսն ընդունել ըստ միում ժամանակի։ 68 Եւ ըստ միում ժամանակի ասացեալ, վասն զի ի միում մասին կարողք գոն հակառակքն անշփոթաբար գոյանալ ըստ այլ եւ այլ ժամանակի։

69 Արդ, թէպէտ եւ մարմին ոչ կարէ զհակառակսն սեռաբար եւ առանց շփոթութեան ընդունել ի միում մասին եւ ըստ միում ժամանակի, սակայն միտք կարող գոն ի միում ժամանակի զընդհանուր հակառակացն զբանս ընդունել յինքեանս. քանզի կարող է գիտել, եթէ ընդհանուր սպիտակն գոյն է արտադատող աչաց, եւ եթէ ընդհանուր սեաւն գոյն է բաղդատող աչաց։ 70 Իսկ եթէ կարող գոն միտքն, որք բնաւորեցան գոլ յանհատսն հանուր մարդոյ՝ զհակառակսն սեռաբար եւ անշփոթաբար ընդունել ի միում ժամանակի, զիա՞րդ ոչ կարող գոյ միտք զընդհանուր իմաստասիրութիւն ընդունել, որ գոյիցն է գիտութիւն։ 71 Վասն զի կատարեալ վարդապետութիւն այն է, որ ոչ միայն զընդդիմակաց տարակուսութիւնս լուծանէ, այլ եւ որ զիւրն կարող գոյ հաստատել։ 72 Եւ արդ, քանզի լուծաք զառաջի եդեալ տարակուսութիւնս, բեր այսուհետեւ ցուցցուք, եթէ է իմաստասիրութիւն այսպէս եւ ըստ այսմ աւրինակի։

73 Եթէ է աստուած, է եւ իմաստասիրութիւն։ 74 Այլ արդ է աստուած, քանզի եպիկուրացոցն է ասելն, թէ ոչ է աստուած։ 75 Արդ, եթէ է աստուած, է եւ նախախնամութիւն. քանզի ոչ միայն ստեղծանէ աստուած, այլ եւ խնամ տանի ստեղծուածոցն։ 76 Արդ, եթէ է նախախնամութիւն, է իմաստութիւն. քանզի ոչ եթէ անբանաբար, այլ իմաստութեամբ նախախնամէ։ 77 Եւ եթէ է իմաստութիւն. է եւ բաղձանք իմաստութեան։ 78 Եւ եթէ բաղձանք իմաստութեան՝ եւ սիրելութիւն իմաստութեան։ 79 Եւ եթէ սիրելութիւն իմաստութեան, ապա եւ իմաստասիրութիւն, քանզի ոչ այլ ինչ է սիրելութիւն իմաստութեան, եթէ ոչ իմաստասիրութիւն։