1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
եւ
առաջիկայ
պրակք
ՊՐԱԿՔ
Բ
2
Զի
թէպէտ
եւ
աւելորդ
էր
ի
խնդիր
անկանել
յաղագս
իմաստասիրութեան
եթէ
է,
այլ
սակայն,
զճշմարտութիւն
որպէս
զնիզակակից
ի
կիր
առեալք,
զբանս
այնոցիկ,
որք
փորձեցան
զգոյութիւն
իմաստասիրութեան
բառնալ,
որպէս
տկարս
կործանեցաք։
3
Քանզի
այնոցիկ,
որոց
կենցաղն
հեռ
է,
որք
են
պիհոռնացիք,
զամենայն
ինչ
եղծանել
կամելով՝
զմայր
ապացուցին,
այսինքն
զիմաստասիրութիւն
ի
ձեռն
ապացուցի
կամեցան
եղծանել,
որպէս
զիմաստասիրութիւն
ի
ձեռն
իմաստասիրութեան
եղծանել։
4
Առ
որս
հանդիպի
Պղատոն
ախտացեալ
առ
ասացեալս
նոցա,
ոչ
գոլ
հասումն,
ասելով
եթէ
զիա՞րդ
ոչ
գոլ
հասումն
ասէք,
որպէս
հասեա՞լք,
եթէ
որպէս
ոչ
հասեալք։
5
Եթէ
որպէս
հասեալք,
յայտ
է՝
թէ
հասէք,
եւ
է
հասումն։
6
Իսկ
եթէ
որպէս
ոչ
հասեալք,
ո՞վ
հաւատասցէ
ձեզ
ոչ
հասելոցդ
եւ
ոչ
գիտակցելոցդ
յասելդ
զայդ։
7
Բայց
եւ
Արիստոտէլ
յիւրում
յումեմն
Յորդորականում,
յորում
յորդորէ
զհամբակս
յիմաստասիրութիւն,
ասէ
այսպէս։
8
Թէպէտ
եւ
ոչ
իմաստասիրելի,
եւ
եթէ
իմաստասիրելի,
իմաստասիրելի
է.
բայց
ամենայն
իրաւք
իմաստասիրելի
է։
9
Այսինքն՝
թէպէտ
եւ
ասէ
ոք
ոչ
գոլ
զիմաստասիրութիւն,
ապացուցի
պէտս
ունի,
որով
բառնայ
զիմաստասիրութիւն։
10
Իսկ
եթէ
ապացուցի
պէտս
ունի,
յայտ
է՝
թէ
իմաստասիրէ.
քանզի
մայր
ապացուցի
իմաստասիրութիւն
է։
11
Եւ
եթէ
ոք
ասէ
գոլ
զիմաստասիրութիւն,
դարձեալ
իմաստասիրէ,
զի
ապացուցի
պիտանանայ,
որով
ցուցանէ
գոլ
զնա.
ապա
ուրեմն
ամենայն
իրաւք
իմաստասիրէ,
որ
բառնայ
զնա՝
եւ
որ
ոչն
բառնայ.
քանզի
իւրաքանչիւր
ոք
ի
նոցանէ
ապացուցի
պէտս
ունի,
որով
հաւատարիմ
լինին
ասացեալքն։
12
Իսկ
եթէ
ապացուցի
պէտս
ունի,
յայտ
է՝
թէ
իմաստասիրէ.
քանզի
մայր
ապացուցի,
որպէս
ասացաք,
իմաստասիրութիւն
է։
13
Արդ,
ի
բաց
թողեալք
զեթէէն,
խնդրեսցուք
թէ
զի՞նչ
է
իմաստասիրութիւն
եւ
որպիսի՞
ինչ
է։
14
Եւ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
իմաստասիրութիւն
եւ
մի
ինչ
է,
որպէս
բոլոր
պահանջելով,
եւ
բազմացեալ
գոյ,
որպէս
զանազան
մասունս
ունելով։
15
Ապա
որպէս
մի
ինչ
գոլ՝
զնա
սահմանեսցուք,
իսկ
որպէս
բազմացեալ՝
բաժանեսցուք.
քանզի
անտեղի
է
այլոց
արհեստիցն
սահմանս
տալ
եւ
բաժանել,
իսկ
իմաստասիրութեան
ոչ
սահմանս
տալ
եւ
ոչ
բաժանումն,
յորմէ
ամենայն
արհեստք
յառաջ
գան։
16
Եւ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
զսահման
եւ
զբաժանումն
յիշէ
Պղատոն։
17
Զսահման
ի
«Փեդրոսում»
տրամաբանութեանն
ասելով,
թէ
«ով
մանուկ
դու,
մի
է
սկիզբն
գեղեցկաբար
խորհելոյն,
այսինքն
գիտել
յաղագս
ո՞յր
է
մտածութիւն.
ապա
եթէ
ոչ՝
հարկ
է
յամենայնէն
վրիպել».
այսինքն՝
եթէ
կամի
ոք
յաղագս
իրի
ուրուք
ճշմարտաբար
խորհել
եւ
մտածել,
պարտ
է
նախ
գիտել
զնորին
իրի
բնութիւնն,
այսինքն
զսահմանն։
18
Քանզի
որ
ոչն
գիտէ
զսահմանն,
վրիպէ
յայնցանեացն
ամենեցունց,
որք
հետեւիլն
բնաւորեցան
նորին
իրի.
որգոն,
եթէ
ոք
կամիցի
գիտել՝
զինչ
է
բժշկութիւն,
եթէ
ոչ
նախ
գիտէ
զբնութիւն
բժշկութեանն,
եթէ
յաղագս
մարդկային
մարմնոյ
լինի,
այլ
կարծէ
զնա
յաղագս
փայտի
լինել,
զինչ
բանս,
զոր
եւ
ասէ
յաղագս
բժշկութեան,
ընդունայն
ասէ։
19
Իսկ
զբաժանումն
յիշէ
ի
«Սոփեստայ»
տրամաբանութեանն
ասելով,
թէ
«ընդ
բաժանական
հնարս
ոչ
ինչ
պանծասցի
փախչել,
քանզի
եւ
ոչ
ինչ
փախչի
ի
բաժանմանէ».
քանզի
յորժամ
ասեմք,
թէ
ի
կենդանեացն
ոմանք
բանականք
են
եւ
ոմանք
անբանք,
եւ
ոչ
ինչ
է
որ
առանց
սոցա
է.
քանզի
ոչ
գոյ
կենդանի,
որ
ոչ
է
բանական
կամ
անբան։
20
Եւ
դարձեալ
նոյն
ինքն
ի
նորին
տրամաբանութեանն
յաղագս
բաժանման
ասէ։
21
Զայսոսիկ
ասեն՝
զբաժանումն
պարգեւեալ
մեզ
ի
ձեռն
Պռիմիթեայ
երեւելական
հրոյ։
22
Եւ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
որք
առասպելաբանեն՝
ասեն,
թէ
Պռիմիթեւս
գողացաւ
երբեմն
յաստուածոցն
հուր
եւ
շնորհեաց
մարդկան,
որ
է
այլաբանութիւն։
23
Քանզի
նախ
եւ
առաջին
Պռիմիթեւս
եգիտ
զբաժանողական
հնարս.
քանզի
բաժանողական
հնարն
համեմատի
հրոյ,
եւ
վասն
այսորիկ
ասեն
զնմանէ
շնորհել
հուր
մարդկան։
24
Եւ
զի
բաժանողականն
համեմատի
հրոյ՝
աստուստ
է
յայտ.
զոր
աւրինակ
հուր
տրոհէ
ի
միմեանց
զհոմասեռսն
եւ
զայլասեռսն։
25
Եւ
զհոմասեռսն՝
որգոն
զհրահալելիսն,
այսինքն
զարծաթ
եւ
զոսկի
եւ
զանագ
եւ
զպղինձ
եւ
զկապար.
քանզի
այսոքիկ
հոմասեռք
են,
վասն
զի
սեռ
ունին
զհրահալելին
եւ
հրով
տրոհին
ի
միմեանց.
նաեւ
հրով
իսկ
տրոհի
արծաթ
յոսկւոյ
եւ
կապար
ի
պղնձոյ։
26
Իսկ
զայլասեռսն,
որգոն
յորժամ
ի
ձեռն
հրոյ
ասեմք
տրոհել
զժանգն
յարծաթոյ
եւ
ի
պղնձոյ։
27
Արդ
այսպէս
եւ
բաժանականն
համեմատիլ
բնաւորեցաւ
հրոյ
ի
տրոհելն
զհոմասեռսն
եւ
զայլասեռսն։
28
Եւ
զհոմասեռս,
որգոն,
յորժամ
ասեմք,
եթէ
ի
կենդանեացն
ոմանք
բանականք
են
եւ
ոմանք
անբանք,
որք
են
հոմասեռք.
վասն
զի
հասարակ
սեռ
ունին
զկենդանին։
29
Իսկ
զայլասեռսն,
որպէս
յորժամ
ի
ձեռն
բաժանման
բաժանեալ
տրոհեմք
զտասն
թիւ
ի
քերականութենէն,
որ
են
այլասեռք.
քանզի
քերականութիւն
ընդհանուր
արհեստիւ
է,
որ
է
ընդ
որակութեամբ,
իսկ
տասն
թիւ
ընդ
թուականութեամբ
է,
որ
է
ընդ
քանակութեամբ։
30
Արդ,
այսոքիկ
այսպէս
գոլով,
եկեսցուք
եւ
սահմանեսցուք
զիմաստասիրութիւն,
եւ
բաժանումն
նմին
արասցուք։
31
Բայց
պարտ
է
քննել,
եթէ
զոր
պարտ
է
առաջին
դասել,
զսահմանե՞լն
եթէ
զբաժանելն։
32
Եւ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
պարտ
է
նախ
սահմանել՝
եւ
ապա
բաժանել
վասն
այսր
պատճառանաց.
քանզի
սահմանն
վերաբերի
միակի,
իսկ
բաժանումն
բազմութեան։
33
Արդ,
որպէս
միակն
յառաջ
է,
քան
զբազմութիւնսն,
նոյնաւրինակ
եւ
սահմանն
համեմատելով
միակի՝
յառաջ
է
քան
զբաժանումն,
որ
համեմատի
բազմութեան։
34
Եւ
զի
սահմանն
համեմատի
միակի,
իսկ
բաժանումն
բազմութեան,
աստուստ
է
յայտ։
35
Զոր
աւրինակ,
միակն
մի
ինչ
է
եւ
մի
բնութիւն.
նոյնպէս
եւ
սահմանն
զբազումն
մի
ինչ
առնէ,
եւ
մի
բնութիւն
բացակատարէ.
քանզի
մարդ՝
կենդանի
բանաւոր,
մահկանացու,
մտաց
եւ
հանճարոյ
ընդունակ,
մի
բնութիւն
բացակատարէ՝
զընդհանուր
մարդն։
36
Իսկ
բաժանումն
ընդդէմ
նորին
զմինն
ի
բազումս
տրամատէ
եւ
յանբաւս,
քանզի
առնու
զգոյացութիւն
եւ
բաժանէ
ի
մարմին
եւ
յանմարմին,
եւ
զմարմինն
ի
ներբուսականն
եւ
յանբուսականն։
37
Նմանապէս
եւ
զայլսն,
որ
ի
կարգին։
38
Արդ
եկեսցուք
եւ
սահմանեսցուք
զիմաստասիրութիւն։
39
Այլ
վասն
զի
որպէս
ոչ
է
կարողութիւն
հիւսել
զհետեւաբանութիւն,
եթէ
ոչ
նախ
ուսանիմք՝
զի՞նչ
է
հետեւաբանութիւն
եւ
ուստի՞
եղանի,
այսպէս
եւ
սահմանել
անհնար
է,
եթէ
ոչ
նախ
ուսանիմք,
թէ
զինչ
է
սահման։
40
Արդ
զայս
գիտելով,
գլուխս
ոմանս
թուով
ինն
յարդարեսցուք։
41
Առաջին,
յորում
ասեմք,
թէ
զի՞նչ
է
սահման։
42
Երկրորդն՝
յորում
ասեմք,
թէ
ի՞ւ
զանազանի
սահման
ի
սահմանադրութենէ
եւ
ի
ստորագրական
սահմանէ։
43
Երրորդն՝
եթէ
ուստի՞
ասի
սահման։
44
Չորրորդն՝
եթէ
ուստի՞
առնու
սահման։
45
Հինգերորդն՝
յորում
ասեմք,
եթէ
ո՞ր
է
կատարեալ
սահման
եւ
որ
անկատար,
եւ
զի՞նչ
յոռութիւն
սահմանի
եւ
զինչ
առողջութիւն։
46
Վեցերորդն՝
յորում
ասեմք,
քա՞նի
են
սահմանք
իմաստասիրութեան։
47
Եւթներորդն՝
յորում
ասեմք,
վասն
է՞ր
այսքանիք
են
սահմանք
իմաստասիրութեան,
եւ
ոչ
նուազք
եւ
ոչ
յոլովք։
48
Ութերորդն՝
յորում
ասեմք
զկարգս
նոցա։
49
Իններորդն՝
յորում
ասեմք,
եթէ
ո՞յք
են
գտակք
սահմանացս
այսոցիկ։
