ՍԱՀՄԱՆՔ ԵՒ ՏՐԱՄԱՏՈՒԹԻՒՆՔ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐՈՒԹԵԱՆ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ պրակք

ՊՐԱԿՔ Դ

2 Սկիզբն արասցուք եւ երրորդ գլխոյն, որ ասէր, թէ ուստի՞ ասի սահման։ 3 Եւ պարտ է գիտել, եթէ սահման ասի ի փոխաբերութենէ գեաւղից եւ ագարակային սահմանաց. քանզի եւ առաջինքն յերկաքանչիւրոցն անչափութենէ փախչելով, յառաւելաստացութենէ եւ ի պակասաստացութենէ, գտին զսահմանադրութիւն. զի յիւրեանցն վայելեսցեն եւ յայլոցն փախիցեն։

4 Արդ նոյնպէս եւ սահման պարասահմանելով զենթակայ իրն՝ որոշէ զնա յայլոցն. որպէս եւ սահման մարդոյ, որգոն՝ կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ։ 5 Արդ, ասելով կենդանի, զատոյց յայնց, որք ոչ են կենդանի, այսինքն յանկենդանեացն եւ յանշնչիցն. իսկ ասելովն բանաւոր, որոշեաց յանբանիցն. իսկ մահկանացու՝ յանմահիցն. իսկ մտաց եւ մակացութեան ընդունակ ասելով, որոշեաց զնա յաներեւութից եւ յանմահկանացուաց արարածոց, որք եւ յաւէրժական հարսունք անուանին, որք եւ բնութեամբ ունին զգիտութիւն եւ ոչ ուսանելով. բայց միայն մարդն բնաւորեցաւ ընդունել ըստ ազգողականին զգիտութիւն։

6 Եւ պարտ է գիտել, զի ի սահմանս հակակիրք միմեանց լինին բառք եւ իրք. քանզի յորժամ սահմանն առաւելու բառիւք, նուազեն իրք։ 7 Որգոն, մարդ կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ եւ քերթող. քանզի քերթողն յաւելումն եղեալ ի սահմանի՝ նուազեցոյց զիրն, վասն զի զքերթողն միայն սահմանեաց եւ ոչ զամենայն մարդ, քանզի ոչ ամենայն մարդ քերթող. ահա առաւելաւ բառքդ եւ նուազութիւն եղեւ իրացդ։ 8 Իսկ յորժամ նուազեն բառքդ, առաւելուն իրք. որգոն, մարդ՝ կենդանի բանաւոր. ահա նուազեցին բառքդ եւ յաւելան իրքդ. վասն զի ոչ միայն մարդ է կենդանի բանաւոր, այլ եւ հրեշտակք եւ դեւք։ 9 Եւ որպէս ասէր Ոլոմպիադորոս փիլիսոփոս, եթէ սքանչելի իմն հնարս եգիտ բնութիւնս, նուազութիւն հարստացեալ եւ հարստութիւն կեղծաւորեալ զնուազութեանցն։

10 Իսկ եթէ տարակուսեցին ոք ասելով, թէ զիա՞րդ ասացէք, թէ յորժամ առաւելու սահման բառիւք, նուազէ իրաւք, քանզի ահա ասեմք մարդ է կենդանի բանաւոր, մահկանացու մահանալով, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ. առաւելաւ բառիւք եւ ոչ պակասեաց իրաւք, քանզի զամենայն մարդ պարունակեաց։

11 Ասեմք, եթէ յաւելեալ բառդ ոչինչ առաւել նշանակեաց. քանզի նոյն է սահման՝ մահկանացուն եւ մահանալովն, զի մահանալովն յաւելուաւծ բայի է եւ ոչ անուն, քանզի սահման անուամբ ճանաչի եւ ոչ բայիւ։ 12 Զայսոսիկ եւ երրորդ գլուխն։

13 Բայց եկեսցուք եւ ի չորրորդ գլուխն եւ ասասցուք, թէ ուստի՞ առնու սահման։ 14 Եւ պարտ է գիտել, եթէ սահմանք կամ յենթակայէ առնուն եւ կամ ի կատարմանէ, եւ կամ յերկոցունց. այսինքն յենթակայէ եւ ի կատարմանէ։ 15 Բայց նախ ասասցուք զի՞նչ է ենթակայ եւ զի՞նչ է կատարումն։ 16 Ենթակայ է, ըստ որում լինի եւ ըստ որում ազդէ, եթէ արհեստ եւ եթէ մակացութիւն. իսկ կատարումն է, ըստ որում նկատէ եւ կերպարանի եւ ըստ որում զամենայն ինչ առնէ։ 17 Որգոն, հիւսնութեան ենթակայ է փայտ, զի վասն փայտի գոյանայ հիւսնութիւն. իսկ կատարումն ունի աթոռ առնել եւ տաճար շինել։ 18 Եւ դարձեալ, աստեղաբաշխութիւն ենթակայ ունի զերկնային մարմինն, իսկ կատարումն ոչ եթէ զառնելն նման նմա, այլ գիտել զշարժումն նորա։ 19 Նմանապէս եւ իմաստասիրութիւն ունի ենթակայ, ունի եւ կատարումն։ 20 Ենթակայ՝ զամենայն գոյսս, իսկ կատարումն՝ զգիտութիւն նոցին, այսինքն գիտել զնոսա եւ նոքումբք նմանիլ աստուծոյ։ 21 Քանզի իմաստասէրն նման է աստուծոյ, որպէս յայտ առնէ Պիւթեայ հարցուկ, ասելով ցԼիւկուրգոս աւրէնսդիր եւ փիլիսոփոս, վասն զի առաջինքն յիմաստասիրացն աւրէնսդիրք էին։ 22 «Արդ եկիր, ով Լիւկուրգէ, յիմ ճենճերալիր տաճարս. յերկբայս գոմ, թէ զինչ առասացից զքեզ. աստուա՞ծ թէ մարդ, բայց սակայն աստուած առասացից զքեզ, ով Լիւկուրգէ»։ 23 Զայս ասելով ոչ եթէ ոչ գիտէր զինչ պարտ էր կոչել զնա, այլ զի ցուցցէ կցորդակից զաստուծոյ բնութիւնն եւ զիմաստասիրին, ուստի եւ ի վերայ ածէ. «Բայց սակայն աստուած առասացից զքեզ, ով Լիւկուրգէ»։ 24 Եւ զի կատարեալ իմաստասէրն նման է աստուծոյ, աստուստ է յայտ, զի նոքիմբք կերպարանի, որովք եւ աստուած, քանզի որպէս աստուած կերպարանի բարեաւն եւ գիտնականաւն եւ կարելեաւն, որպէս եւ քերթութիւնն յայտ առնէ վասն բարոյն, թէ աստուածք տուիչք բարեաց են. իսկ գիտնականաւն, թէ աստուածք զամենայն ինչ գիտեն. իսկ կարելեաւն, թէ աստուածք զամենայն ինչ կարեն առնել։

25 Ըստ նմին աւրինակի եւ կատարեալ իմաստասէրն երեքումբք այսոքիւք կերպարանի, բարեաւն ասեմ եւ գիտնականաւն եւ կարելեաւն։ 26 Եւ բարեաւն, թէ որպէս աստուած խնամ տանի ամենեցունց, նոյնպէս եւ կատարեալ իմաստասէրն խնամ տանի անկատար ոգւոց ի կատարեալ գիտութիւն ածելով զնոսա։ 27 Իսկ գիտնականաւն, թէ որպէս աստուած զամենայն ինչ գիտէ, նոյնպէս եւ կատարեալ իմաստասէրն զամենայն ինչ խոստանայ գիտել, եւ գիտէ զաւգտակարն։ 28 Իսկ կարելեաւն, թէ որպէս աստուած զամենայն ինչ կարէ զպատշաճագոյնսն՝ եւ կամի, նոյնպէս եւ կատարեալ իմաստասէրն որչափ ինչ կարող գոյ ըստ կարելոյն՝ եւ կամի. եւ ոչ երբէք կամի զոր ոչն կարէ։

29 Այլ սակայն ի վերայ աստուծոյ անդրադարձի. քանզի որչափ ինչ կամի՝ եւ կարող գոյ, եւ որչափ ինչ կարող գոյ՝ եւ կամի. իսկ ի վերայ իմաստասիրին ոչ անդրադարձի. քանզի որչափ ինչ կարող գոյ՝ կամի, այլ ոչ որչափ ինչ կամի՝ կարող գոյ։ 30 Քանզի թէ կամի մատամբն հպիլ ի կորընթարդն երկնից, ոչ գոյ կարող։ 31 Վասն այսորիկ տարակուսեն ոմանք ասելով, թէ զիա՞րդ ասացէք զիմաստասէրն կարելեաւն կերպարանի նմանիլ աստուծոյ, որովհետեւ անդրադարձի ի վերայ աստուծոյ, իսկ ի վերայ փիլիսոփայի ոչ, որպէս ասացէք։ 32 Վասն որոյ ասեմք, եթէ կատարեալ իմաստասէրն կամի ոչ տենչալ անհասանելեացն. վասն զի եւ ի տոկոսիսն մեծ կարաւտութիւն է տենչանացն անլիութիւն։ 33 Բայց պարտ է գիտել, եթէ յառաջելով ցուցանելի է, եթէ այլազգ է առ ի յաստուծոյ բարին եւ գիտնականն եւ կարելին, եւ այլազգ առ իմաստասիրին։

34 Բայց այժմ պարտ է գիտել, եթէ սահմանք յենթակայէ առնուն, կամ ի կատարմանէ, եւ կամ յերկոցունց, այսինքն յենթակայէ եւ ի կատարմանէ։

35 Եւ յենթակայէ՝ յորժամ ասեմք, եթէ բժշկութիւն է արհեստ յաղագս մարդկային մարմնոյ բնութեան եղեալ։ 36 Իսկ ի կատարմանէ, յորժամ ասեմք, եթէ բժշկութիւն է առողջութեան արարիչ. քանզի կատարումն բժշկութեան է կամ զներկայ առողջութիւնն պահել, եւ կամ զմերժեալն վերստին ածել յուղղութիւն։ 37 Իսկ յերկոցունց, որպէս յորժամ զերկոսին սահմանսդ շարակցեմք եւ ասեմք, եթէ բժշկութիւն է արհեստ յաղագս մարդկային մարմնոյ եղեալ, առողջութեան արարիչ։

38 Արս այսպէս եւ զիմաստասիրութիւն սահմանելով յենթակայէ եւ ի կատարմանէ, ի կատարմանէ, եւ ասեմք՝ յենթակայէ, եթէ իմաստասիրութիւն է գիտութիւն աստուածայնոց եւ մարդկայնոց իրողութեանց. իսկ ի կատարմանէ, եթէ իմաստասիրութիւն է նմանութիւն աստուծոյ ըստ կարողութեան մարդկան։ 39 Իսկ յերկոցունցն, որպէս յորժամ ասեմք, եթէ իմաստասիրութիւն է գիտութիւն աստուածայնոց եւ մարդկայնոց իրողութեանց եւ նմանութիւն աստուծոյ ըստ կարողութեան մարդկան։ 40 Եւ այսոքիկ այսպէս.

41 Բայց տարակուսեն ոմանք ասելով, եթէ զիա՞րդ ասէք, թէ ամենայն սահման կամ յենթակայէ առնու կամ ի կատարմանէ, կամ յերկոցունց, այսինքն յենթակայէ եւ ի կատարմանէ. ուր առ հասարակ ամենեքեան ասեմք, եթէ ամենայն սահման ի սեռէ առնու եւ ի բաղկացուցիչ զանազանութեանց. որգոն, մարդ է կենդանի բանաւոր մահկանացու, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ։ 42 Քանզի ահա աստանաւր զկենդանին սեռ ունի, իսկ զայլսն ի բառից՝ բաղկացուցիչ զանազանութիւնս։ 43 Եւ ոմանք պատասխանատրելով զայս պատճառս տան, եթէ ի վերայ բնականացն ի սեռէ եւ ի բաղկացուցիչ զանազանութեանց առնուն սահմանք, որպէս ի վերայ մարդոյ, եթէ մարդ է կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ։ 44 Իսկ ի վերայ արուեստականացն յենթակայէ առնու, կամ ի կատարմանէ, եւ կամ յերկոցունց՝ յենթակայէ եւ ի կատարմանէ, որպէս ի վերայ ասացելոց յառաջ աւրինակաց։

45 Զայս նոքա բայց ոչ բարիոք ասեն։ 46 Նախ եւ առաջին, զի զտարակուսանսն ոչ լուծին, քանզի տարակուսանք էին, եթէ ամենայն սահման ի սեռէ եւ ի բաղկացուցիչ զանազանութեանց առնու, իսկ դոքա զոմանս ի սահմանացն՝ ի սեռէ եւ ի բաղկացուցիչ զանազանութեանց առնուն, իսկ զոմանս յենթակայէ, եւ զոմանս ի կատարմանէ, եւ զոմանս յերկոցունց՝ յենթակայէ եւ ի կատարմանէ։ 47 Իսկ երկրորդ, զի ոչ լուծին զտարակուսանսն բարիոք. քանզի տարակուսանք էին՝ ոչ ամենայն սահման ի սեռէ եւ ի բաղկացուցիչ զանազանութեանց առնու. իսկ դուք զոմանս յենթակայէ եւ զոմանս ի կատարմանէ, եւ զոմանս յերկոցունց՝ յենթակայէ եւ ի կատարմանէ։ 48 Իսկ երրորդ, ոչ բարիոք լուծին զտարակուսանսդ. քանզի գտանեմք զսահման եւ ի վերայ բնականացն յենթակայէ եւ ի կատարմանէ առեալ, որպէս եւ ի վերայ բարկութեան, քանզի եւ բարկութիւն բնական ինչ է. եւ սակայն յենթակայէ եւ ի կատարմանէ սահմանեմք զնա, ասելով՝ եթէ բարկութիւն է եռանդն զսրտիւն արեանն առ ի տենչումն փոխարէն տրտմեցուցանելոյ։ 49 Եւ ահա եռանդն զսրտիւն արեանն յենթակայէ է, քանզի բարկութեանն ստորակայէ զսրտիւն արիւն, իսկ առ ի տենչումն փոխարէն տրտմեցուցանելոյ՝ ի կատարմանէ. քանզի կատարումն բարկութեան՝ է տենչալն, փոխարէն տրտմեցուցանելոյ զայն, որ տրտմեցոյցն։ 50 Արդ այսոքիկ այսպէս։

51 Բայց պարտ է ասել, թէ բարիոք ասեմք զամենայն սահման ի սեռէ եւ ի բաղկացուցիչ զանազանութեանց առնուլ, քանզի որք յենթակայէ, եւ որք ի կատարմանէ, եւ որք յերկաքանչիւրոց, ունին եւ սեռ, ունին եւ զբաղկացուցիչ զանազանութիւնս։ 52 Որգոն, բժշկութիւն է արհեստ յաղագս մարդկային մարմնոյ եղեալ։ 53 Ահա աստանաւր փոխանակ սեռի առաւ արհեստ, իսկ փոխանակ բաղկացուցիչ զանազանութեանց՝ այլ բառք։ 54 Եւ դարձեալ, բժշկականութիւն է արհեստ, առողջութեան արարիչ։ 55 Ահա աստանաւր փոխանակ սեռի առաւ արհեստ. իսկ այլ բառք փոխանակ բաղկացուցիչ զանազանութեանց։ 56 Եւ դարձեալ, բժշկականութիւն է արհեստ յաղագս մարդկային մարմնոյ եղեալ, առողջութեան արարիչ։ 57 Ահա աստանաւր փոխանակ սեռի առաւ արհեստ, իսկ փոխանակ բաղկացուցիչ զանազանութեանց՝ այլ բառք։ 58 Եւ դարձեալ, իմաստասիրութիւն է գիտութիւն աստուածայնոց եւ մարդկայնոց իրողութեանց։ 59 Ահա աստանաւր փոխանակ սեռի առաւ գիտութիւն, իսկ փոխանակ բաղկացուցիչ զանազանութեանց՝ այլ բառք։ 60 Զայսոսիկ եւ չորրորդ գլուխն։

61 Իսկ հինգերորդ գլուխն, յորում խնդրէաք, եթե ո՞ր է կատարեալ սահման եւ ո՞ր անկատար։ 62 Եւ պարտ է գիտել, եթէ կատարեալ սահման այն է, որ անդրադարձի առ սահմանելին։ 63 Որգոն, յորժամ ասեմք, եթէ զինչ որ միանգամ մարդ է՝ նա կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ, եւ զինչ որ միանգամ կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ, նա մարդ է։ 64 Այս է կատարեալ սահման։ 65 Իսկ անկատար սահման է, որ ոչ անդրադարձի, քանզի յոռութիւն սահմանի է ոչ անդրադարձիլ։ 66 Իսկ յոռութիւն սահմանի լինի յառաւելութենէ եւ ի նուազութենէ սահմանի, քանզի ոչ կարող գոյ սահման անդրադարձիլ առ սահմանելին, յառաւելուլն եւ ի նուազելն, որգոն, մարդ է կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ, քերական։ 67 Քանզի սա առաւելեալ՝ ոչ անդրադարձի, քանզի որ միանգամ կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ, քերական՝ նա մարդ է. այլ ոչ որ միանգամ կենդանի բանաւոր, մահկանացու, մտաց եւ մակացութեան ընդունակ՝ նա եւ քերական. վասն զի ոչ ամենայն մարդ քերական։ 68 Նաեւ ոչ ի նուազելն իւր անդրադարձի առ սահմանելին. որգոն, կենդանի բանաւորն նուազ գոլով՝ ոչ անդրադարձի, քանզի ոչ միայն մարդ է կենդանի բանաւոր, այլ եւ հրեշտակք եւ դեւք։ 69 Եւ այսոքիկ այսպէս։

70 Բայց պարտ է խնդիր առնել՝ ո՞յք են ի նախասացելոց սահմանացս, որք կատարեալք գոն։ 71 Եւ պարտ է գիտել, թէ այնոքիկ են կատարեալք, որք յերկոցունց առնուն՝ յենթակայէ եւ ի կատարմանէ. որգոն, հիւսնութիւն է արհեստ յաղագս փայտի եղեալ, աթոռոյ արարչական։ 72 Իսկ որք յենթակայէ միայն են, կամ ի կատարմանէ միայնոյ, բազումք եւ յոլովք ի նոցանէ ոչ գոն կատարեալք։ 73 Որգոն, յորժամ ասեմք, եթէ բժշկականութիւն է արհեստ յաղագս մարդկային մարմնոյ եղեալ, ոչ անդրադարձի, քանզի որ միանգամ բժշկականութիւն է՝ յաղագս մարդկային մարմնոյ եղեալ. այլ ոչ որ ինչ միանգամ յաղագս մարդկային մարմնոյ եղեալ՝ նա բժշկականութիւն է, քանզի ոչ միայն բժշկականութիւն գոյ սակս մարդկային մարմնոյ եղեալ, այլ եւ սափրողականն եւ եղեգնահատականն։

74 Դարձեալ, յորժամ ասեմք ի կատարմանէ, եթէ ճարտասանութիւն է հաւանութեան արարչական, ոչ անդրադարձի. քանզի ամենայն, որ ճարտասանութիւն է, նա եւ հաւանութեան արարչական, այլ ոչ որ միանգամ հաւանութեան արարիչ՝ նա եւ ճարտասանական է, քանզի ոչ միայն ճարտասանութիւն է հաւանութեան արարիչ, այլեւ տրամաբանական իմաստասիրութիւնն։ 75 Եւ դարձեալ, բարկութիւն է եռանդն զսրտիւն արեան, որ ոչ անդրադարձի, վասն զի ամենայն բարկութիւն՝ եռանդն է զսրտիւն արեան, այլ ոչ որ միանգամ եռանդն է զսրտիւն արեան՝ նա բարկութիւն է, քանզի եւ ի ջերմութենէ լինի եռանդն զսրտիւն արեան։

76 Բայց որպէս վերագոյն ասացաք, եթէ բազումք եւ յոլովք, որք յենթակայէ միայնոյ են, եւ կամ ի կատարմանէ, ոչ գոն կատարեալք, վասն այդորիկ առադրեցաք զբազումս եւ զյոլովս, վասն զի է արուեստ, որ կատարեալ է յենթակայէ միայնոյ, որպէս ապակեգործութիւն, քանզի դա միայն կատարեալ գոյ յենթակայէ միայնոյ. քանզի ամենայն, որ ապակեգործութիւն է, սակս ապակւոյ գոյ եղեալ, եւ ամենայն, որ սակս ապակւոյ գոյ եղեալ, ապակեգործութիւն է։

77 Իսկ իմաստասիրութեան սահման թէպէտ յենթակայէ միայնոյ առնու, եւ թէպէտ ի կատարմանէ՝ ամենեքեան կատարեալք գոն։ 78 Եւ պատճառք, եթէ զի միայն իմաստասիրութեան սահմանք յենթակայէ միայնոյ եւ կամ ի կատարմանէ կատարեալք գոն, այսոքիկ են։ 79 Վասն զի ենթակայն իմաստասիրութեան, այսինքն ընդհանուր գոյք, ոչ կարող գոն այլ արհեստի ենթակայ լինել, վասն զի ոչ ոք յայլ արհեստից կարող գոյ զընդհանուր գոյսս քննել եւ գիտել. եւ կատարումն իմաստասիրութեան, այսինքն նմանիլ աստուծոյ ըստ կարողութեան մարդկան, եւ ոչ գոյ այլ արհեստի կատարումն, վասն զի ոչ ինչ կարող գոյ այլ արհեստ նմանեցուցանել զմարդ աստուծոյ ըստ կարողութեան մարդկան։