1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
եւ
առաջիկայ
պրակք
ՊՐԱԿՔ
ԺԳ
2
Սկիզբն
եւ
կատարումն
մեզ
եղիցի
Պիթագորաս,
քանզի
եւ
սիրելի
իսկ
երեւի
այսպիսում
առն
զսկիզբն
եւ
զկատարումն
ի
նա
անկել,
որպէս
ի
բոլորում.
քանզի
ի
բոլորում
շարակցեալ
գոյ
սկիզբն
կատարման։
3
Արդ
այսպէս
եւ
սա
սկիզբն
եւ
կատարումն
եղեւ
մեզ.
եւ
սկիզբն,
վասն
զի
նորա
են
սահմանք,
որ
ի
սկզբանն
ասացան,
այսինքն՝
թէ
իմաստասիրութիւն
է
ծանաւթութիւն
էակացն
ըստ
որում
էակք
են։
4
Եւ
դարձեալ,
իմաստասիրութիւն
է
գիտութիւն
աստուածայնոց
եւ
մարդկայնոց
իրողութեանց։
5
Իսկ
կատարումն
է,
վասն
զի
նորին
առն
սահման
բացատրեցաւ
ի
կատարմանս,
որ
ասէ՝
թէ
իմաստասիրութիւն
է
սիրելութիւն
իմաստութեան։
6
Եւ
պարտ
է
գիտել,
թէ
ոմանք
պախարակեն
զբացատրութիւն
սահմանիս,
ասելով՝
թէ
ամենայն
սահման
զուգադարձի
յիւր
սահմանելին.
իսկ
առաջիկայ
սահմանս
ոչ
զուգադարձի.
քանզի
որ
ինչ
իմաստասիրութիւն
է՝
սիրելութիւն
իմաստութեան,
այլ
ոչ
որ
ինչ
սիրելութիւն
իմաստութեան՝
նա
եւ
իմաստասիրութիւն,
քանզի
ամենայն
արհեստ
սիրէ
եւ
տենչայ
իւրում
ենթակային։
7
Վասն
որոյ
պարտ
է
ասել,
թէ
բարիոք
է
առաջիկայ
սահմանդ,
քանզի
Պիթագորի
է.
վասն
զի
նախ
եւ
առաջին
Պիթագորաս
զիմաստասիրութեան
սահման
եգիտ,
որ
վայրապար
բերիւր
եւ
ի
վերայ
ձեռականաց
արհեստից,
որպէս
եւ
քերթողն
յայտ
առնէ։
8
Վասն
զի
իմաստունն,
ասէ,
յարմարեաց
զանաւթն.
իմաստուն
անուանեաց
զհիւսն։
9
Իսկ
Պիթագորաս,
զիմաստունն
ի
բաց
որոշելով,
ի
վերայ
ճշմարիտ
գիտութեան
գոյին
եդ,
քանզի
նա
առաջին
անուանեաց
իմաստութիւն
զգիտութիւն
ճշմարիտ
գոյին,
այսինքն
աստուծոյ։
10
Եւ
պարտ
է
գիտել,
թէ
իմաստասիրութիւն
բազում
աստիճանաց
պիտանանայ.
քանզի
եւ
բազում
իսկ
աստիճանք
են
իմաստասիրութեան։
11
Քանզի
պարտ
է
գիտել
զհինգ
գիտական
զաւրութիւնս՝
զզգայութիւն,
զերեւակայութիւն,
զկարծիս,
զտրամախոհութիւն,
զմիտս։
12
Եւ
զգայութիւն
է
առաջիկայ
իրի
մասնական
գիտութիւն,
վասն
զի
ամենայն
զգայութիւն
զմասնական
գիտութիւն
գիտէ։
13
Իսկ
երեւակայութիւն
է
բացագոյիցն
մասնական
գիտութիւն։
14
Եւ
զանազանի
երեւակայութիւն
ի
սոսկ
մտածութենէ
այսուիկ.
վասն
զի
երեւակայութիւն,
որպէս
ասացաք,
բացագոյիցն
է
յիշողութիւն։
15
Իսկ
սոսկ
մտածութիւն
է
ոչ
գոյիցն
տրամատպաւորութիւն.
որպէս
յորժամ
ոք
զեղջերուաքաղն
ստեղծանիցէ
յիւրում
մտածութեանն,
որ
ոչ
է
գոյ։
16
Իսկ
կարծիք
երկակի
ասին,
է
որ
պատճառաւ
եւ
է
որ
առանց
պատճառի։
17
Եւ
առանց
պատճառի՝
որպէս
յորժամ
ոք
զբանական
հոգի
կարծիցէ
անմահ,
ոչ
գիտելով
զպատճառն,
իսկ
պատճառաւ՝
յորժամ
եւ
զպատճառսն
գիտէ
զանմահութեանն։
18
Եւ
պարտ
է
գիտել,
զի
կարծիք
հանդերձ
պատճառաւ
եզրակացութիւն
է
առաջարկութեանց.
որգոն,
հոգի
ինքնաշարժ,
ինքնաշարժն
մշտաշարժ,
մշտաշարժն
անմահ
է։
19
Ահա
եզրակացութիւն
առաջարկութեանց,
այսինքն
հոգի
անմահ,
որ
կոչեցաւ
կարծիք
հանդերձ
պատճառաւն։
20
Իսկ
տրամախոհութիւն
է
ընդհանրականացն
հանդերձ
պատճառաւ
գիտութիւն։
21
Վասն
որոյ
եւ
տարակուսեն
ոմանք
ասելով,
թէ
յորժամ
հանդերձ
պատճառաւ
կարծիք՝
գիտութիւն
է
ընդհանրական,
եւ
տրամախոհութիւն
հանդերձ
պատճառաւ՝
գիտութիւն
ընդհանուր,
զինչ
զանազանին
միմեանց։
22
Առ
որս
պարտ
է
ասել,
եթէ
կարծիք
հանդերձ
պատճառաւ
եզրակացութիւն
առաջարկութեանց
է,
իսկ
տրամախոհութիւն
գտաւղ
զառաջարկութեանց՝
ի
հասարակաց
խոստովանութեանց
է,
եւ
հիւսող
եւ
եզրացուցիչ։
23
Արդ
այսոցիկ
այսպէս
եղելոց,
պարտ
է
գիտել,
թէ
ի
զգայութեանց
ծնանի
հմտութիւն,
եւ
յառանց
պատճառի
կարծեաց՝
ներհմտութիւն.
այլ
եւ
ի
զգայութենէ
եւ
յերեւակայութենէ
ծնանի
ներհմտութիւն։
24
Իսկ
տրամախոհութենէ
եւ
ի
հանդերձ
պատճառաւ
կարծեաց
ծնանի
արհեստ,
իսկ
ի
տրամախոհութենէ
եւ
ի
մտաց՝
մակացութիւն։
25
Քանզի
յորժամ
առնուն
սկզբունս,
որ
պէտս
ունին
ապացուցութեանց,
այն
ինչ
ի
տրամախոհութենէ
ծնանի
մակացութիւն։
26
Իսկ
յորժամ
առնուն
սկզբունս,
որք
ոչ
պիտանանան
ապացուցութեան,
այն
ինչ
ի
մտաց
ասեմք
ծնանիլ
զմակացութիւն։
27
Եւ
արդ
ահա,
որպէս
ասացաք,
բազում
աստիճանաւք
ցուցաւ
իմաստասիրութիւն
պիտանացեալ.
եւ
եթէ
լաւագոյն
ամենայն
արհեստից
եւ
մակացութեանց
է
իմաստասիրութիւն,
որպէս
եւ
Պղատոն
առ
ոմն
Թէոդորոս
երկրաչափ
յայտ
առնէ
ասելով,
եթէ
այսպիսի
ինչ,
ով
Թէոդորէ,
ոչ
եկն
երբէք
առ
ի
մարդիկ
եւ
ոչ
եկեսցէ
երբէք
պարգեւեալ
առ
ի
յաստուծոյ։
28
Արդ,
այսոցիկ
այսպէս
ելոց,
ծանեաք,
թէ
վեց
են
սահմանք
իմաստասիրութեան,
եւ
զպատճառսն
գիտացաք.
եւ
ոչ
միայն
զսահմանսն,
այլ
եւ
եթէ
չորք
են
զանազանութիւնք
սահմանաց
իմաստասիրութեան։
29
Քանզի
ոմանք
յենթակայէ
առնուն,
որպէս
գիտութիւն
էակացն,
ըստ
որում
էակք
են,
եւ
գիտութիւն
աստուածայնոց
եւ
մարդկայնոց
իրողութեանց,
եւ
ոմանք
ի
կատարմանէ,
որպէս
իմաստասիրութիւն՝
խոկումն
մահու
եւ
նմանիլ
աստուծոյ
ըստ
կարողութեան
մարդկան.
եւ
յառաւելութենէ,
որպէս
արհեստ
արհեստից
եւ
մակացութիւն
մակացութեանց.
իսկ
ի
ստուգաբանութենէ,
որպէս
սիրելութիւն
իմաստութեան։
30
Եւ
վասն
այսորիկ
չորք
են
զանազանութիւնք
սահմանաց
իմաստասիրութեան.
վասն
զի
չորքդ
մեծապատիւք
էին
առ
պիթագորեանսն,
որպէս
եւ
ինքեանք,
երդմունս
կատարելով
ի
Պիթագորաս,
ասէին՝
Երդուեալ
յաւանդողն
մեզ
զքառեակն՝
զմշտաբուխ
աղբիւրն
բնութեան։
31
Մշտաբուխ
կոչէին
զչորս
թիւսդ՝
վասն
չորից
տարերցդ.
եւ
վասն
այսորիկ
մեծապատիւ
էր
առ
պիթագորեանսն
չորրեակդ,
կամ
վասն
չորից
տարերցդ,
եւ
կամ
վասն
չորից
առաքինութեանց
հոգւոյ,
եւ
կամ
վասն
զի
չորք
թիւք
հանդերձ
շարադրելով
նախագունիւք
իւրեանց՝
բացակատարեն
զտասն
թիւ։
32
Քանզի
առնլով
երիս՝
բացակատարէ
եւթն.
եւ
դարձեալ,
առնլով
երկուս՝
բացակատարէ
ինն,
եւ
առնելով
մին՝
բացակատարէ
տասն։
33
Իսկ
տասն
թիւդ
կատարուն
է,
վասն
զի
ամենայն
միակ
առանձնական
անուամբ
մինչեւ
ի
տասն
գոյանայ
եւ
յետ
այնորիկ
ի
նոյն
շրջապատի։
