1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
եւ
առաջիկայ
պրակք
ՊՐԱԿՔ
ԻԱ
2
Եւ
յետ
ձեռնարկութեան
պղատոնականացն,
որ
ընդդէմ
արիստոտելականացն,
յաղագս
բաժանման
գործականին
ի
բարոյականն,
ի
տնտեսականն
եւ
ի
քաղաքականն,
ինքեանք
այնուհետեւ
ձեռնարկեն
բաժանել
զգործականն
յերկուս
միայն՝
յաւրէնսդրականն
եւ
ի
դատողականն։
3
Եւ
յիրաւի,
քանզի
իմաստասէրն
կամ
դնէ
աւրէնս,
որով
միշտ
զիւրն
զարդարէ
զբարս,
եւ
լինի
աւրէնսդրականն,
եւ
կամ
զայլս
դատէ
ըստ
գրեցելոց
աւրինացն,
եւ
լինի
դատողականն։
4
Եւ
զոր
բան
ունի
աւրէնսդրականն
առ
քաղաքս,
պահելով
ի
նոսա
զիրաւացին,
զնոյն
բան
ունի
եւ
դատողականն
առ
աւրէնսդրականն,
պահելով
զպատուիրեալսն
ի
նմա.
քանզի
բարոյականն
եւ
տնաւրինականն
եւ
քաղաքականն
զնիւթոյ
զտեղի
ունին
առ
աւրէնսդրականն
եւ
դատողականն.
քանզի
աւրինադրողն
կամ
զմիոյ
ուրուք
զբարս
զարդարէ.
կամ
զտան,
կամ
զքաղաքի՝
վասն
աւրէնս
դնելոյ,
ըստ
որում
իւրաքանչիւր
ոք
պարտի
քաղաքավարիլ։
5
Եւ
դատողն
կամ
զմի
ոք
դատի,
կամ
զտուն,
կամ
զքաղաք։
6
Եւ
պարտ
է
գիտել,
թէ
ոչ
եղեւ
բաժանումն
գործականին
յաւրէնսդրականն
եւ
ի
դատողականն,
որպէս
ի
սեռէ
ի
տեսակս,
վասն
զի
անդ
ոչ
է
առաջին
եւ
վերջին
յընդդիմակացեալ
տեսակսն,
իսկ
աստ
է.
քանզի
յառաջագոյն
է
աւրէնսդրականն
եւ
ապա
դատողականն։
7
Ըստ
նմին
աւրինակի
եւ
ոչ
ըստ
միում
յասացելոց
յեղանակաց
բաժանման,
այլ
են
որպէս
ի
միոջէ
եւ
առ
մի։
8
Արդ
ուսեալք,
եթէ
զինչ
է
իմաստասիրութիւն,
եկեսցուք
այսուհետեւ
եւ
ասասցուք,
եթէ
որպիսին
ինչ
է։
9
Այլ
եւ
այս
յայտնի
եղեւ
ի
ձեռն
յառաջասացելոցդ,
քանզի
ուսաք
ի
ձեռն
սահմանացդ
եւ
ի
ձեռն
բաժանման։
10
Ի
ձեռն
բաժանման
ուսաք,
եթէ
տեսական
եւ
գործական
է,
քանզի
յայսոսիկ
միայն
բաժանի։
11
Ապա
թէ
ոք
ասիցէ,
եթէ
ոչ
միայն
իմաստասիրութիւն
է
տեսական
եւ
գործական,
այլ
եւ
այլ
արհեստք
գոն
տեսական
եւ
գործական.
քանզի
ահա
բժշկականն
եւ
տեսական
ասի,
յորժամ
գիտէ
զախտս
եւ
ասէ
զպատճառն,
թէ
ուստի
եղեւ.
այլ
եւ
գործական
ասի,
յորժամ
մաղձադեղս
տայ
կամ
արիւն
հանէ։
12
Առ
որս
ասեմք,
թէ
իսկապէս
տեսական
եւ
գործական
իմաստասիրութիւն
միայն
է։
13
Եւ
տեսականն
միայն
է
իսկապէս,
վասն
զի
այլ
արուեստք
ոչ
զամենայն
գոյս
գիտեն,
այլ
զայն՝
որ
զնիւթովն
միայն
է.
վասն
զի
աստուածաբանութեամբ
ոչ
յարդարին,
իսկ
իմաստասիրութիւն
յաղագս
ամենայն
գոյիցն
լինի
եւ
յաղագս
աստուածայնոցն։
14
Այլ
եւ
գործական
միայն
իմաստասիրութիւն
իսկապէս
ասի,
վասն
զի
այլ
արհեստ
կամ
յաղագս
մարմնոյ
է՝
որպէս
բժշկականն,
կամ
յաղագս
այնոցիկ,
որ
արտաքոյ
մարմնոյ
են՝
որպէս
հիւսնականն,
շինողականն,
դարբնականն.
իսկ
իմաստասիրութիւն
յաղագս
հոգւոյ
եղանի.
քանզի
զհոգւոյ
աչս
կալեալս
ի
մարմնական
հեշտախտութեանցն
եւ
խաւարեալս՝
ի
ձեռն
իմաստասիրութեան
յարուցանել
եւ
լուսաւորել
բնաւորեցաւ
հոգի։
15
Արդ
որչափ
պատուականագոյն
է
հոգի
քան
զմարմին.
նոյնպէս
եւ
որ
զհոգի
զարդարէ
իմաստասիրութիւն՝
պատուականագոյն
է
քան
զայլ
արհեստս՝
մարմնոյ
զարդարողս։
16
Վասն
այսորիկ
գործական
ասի
քան
զայլ
արհեստս,
զի
սա
զհոգւոյ
ազդմունս
զարդարէ։
17
Արդ
ուսեալք
ի
ձեռն
բաժանման,
եթէ
որպիսի
ինչ
է
իմաստասիրութիւն,
եթէ
տեսական
է
եւ
գործական։
18
Այլ
ի
ձեռն
սահմանացն
ծանեաք,
թէ
որպիսի
ինչ
իմաստասիրութիւն.
քանզի
ի
ձեռն
սահմանացն,
որ
յենթակայէն
են՝
այս
ինքն
ի
ձեռն
այնր
որ
ասէ,
իմաստասիրութիւն
է
գիտութիւն
էակացն
ըստ
որում
էակք
են,
եւ
իմաստասիրութիւն
է
գիտութիւն
աստուածայնոց
եւ
մարդկայնոց
իրողութեանց՝
ուսաք,
եթէ
տեսական
է
իմաստասիրութիւնն։
19
Իսկ
ի
ձեռն
սահմանին՝
որ
յառաւելութենէ,
որ
ասէ,
իմաստասիրութիւն
է
արհեստ
արհեստից
եւ
մակացութիւն
մակացութեանց՝
ուսաք,
եթէ
իշխանական
է
իմաստասիրութիւն։
20
Իսկ
ի
ձեռն
սահմանին՝
որ
ի
հուպ
կատարմանէ,
որ
ասէ,
թէ
իմաստասիրութիւն
է
խոկումն
մահու՝
ուսաք,
եթէ
մաքրող
ախտից
է
իմաստասիրութիւն։
21
Իսկ
ի
ձեռն
սահմանին՝
որ
ի
հեռի
կատարմանէ,
որ
ասէ,
թէ
իմաստասիրութիւն
է
նմանութիւն
աստուծոյ
ըստ
կարողութեան
մարդկան՝
ուսաք,
թէ
քաղաքական
է
իմաստասիրութիւն.
քանզի
քաղաքական
իմաստասէր
կամի
եւ
ըստ
գիտութեան
եւ
ըստ
գործոց
որչափ
կարողութիւն
է
մարդոյն
նմանիլ
աստուծոյ։
22
Եւ
պարտ
է
փութապէս
ասել,
երկուց
տեսակաց
ելոց
իմաստասիրութեան
տեսականին
եւ
գործականին,
եւ
վեց
սահմանաց,
ոմանք
ի
տեսականն
իմաստասիրութիւն
վերաբերին
եւ
ոմանք
ի
գործականն
եւ
ոմանք
յերկաքանչիւրսն։
23
Քանզի
երկու
սահմանք՝
որ
յենթակայէ,
որ
ասէ,
իմաստասիրութիւն
է
գիտութիւն
էակացն
ըստ
որում
էակք
են,
եւ
որ
ասէ,
իմաստասիրութիւն
է
գիտութիւն
աստուածայնոց
եւ
մարդկայնոց
իրողութեանց.
եւ
մի՝
որ
յառաւելութենէ,
որ
ասէ,
իմաստասիրութիւն
է
արհեստ
արհեստից
եւ
մակացութիւն
մակացութեանց,
ի
տեսական
մասն
իմաստասիրութեան
վերաբերի։
24
Իսկ
մին՝
որ
ի
հուպ
կատարմանէ,
որ
ասէ,
թէ
իմաստասիրութիւն
է
խոկումն
մահու,
եւ
միւս
եւս՝
որ
ի
ստուգաբանութենէ,
որ
ասէ՝
իմաստասիրութիւն
եւ
սիրելութիւն
իմաստութեան,
ի
գործական
մասն
վերաբերին։
25
Իսկ
որ
ի
հեռի
կատարմանէ,
որ
ասէ՝
իմաստասիրութիւն
է
նմանութիւն
աստուծոյ
ըստ
կարողութեան
մարդկան,
առ
երկոսեան
վերաբերի։
26
Արդ,
ուսեալք՝
եթէ
որպիսի
ինչ
է
իմաստասիրութիւն,
ասասցուք
թէ
վասն
է՞ր
է։
27
Վասն
զի
որ
վարկապարազի
է
իմաստասիրութիւն,
որպէս
յայտ
առնէ
Պղատոն,
առ
ոմն
Թէոդորոս
առնելով
զբանս
իւր.
«Այսպիսի
ինչ
բարի,
ով
Թէոդորէ,
ոչ
երեւեցաւ
երբէք
ի
մարդիկ
առ
ի
յաստուծոյ՝
եւ
ոչ
երեւելոց
է»։
28
Եւ
պարտ
է
գիտել,
թէ
վասն
այսորիկ
է
իմաստասիրութիւն՝
վասն
զարդարելոյ
եւ
պաճուճելոյ
զմարդկային
հոգիս,
եւ
փոփոխելոյ
զնա
ի
նիւթային
եւ
ի
մառախղուտ
կենցաղոյս
յաստուածայինն
եւ
յաննիւթն։
29
Եւ
պարտ
է
գիտել,
եթէ
հոգի
երկուս
ունի
զաւրութիւնս՝
գիտնականս
եւ
կենդանականս։
30
Եւ
գիտնականք
են
այսոքիկ.
միտք,
տրամախոհութիւն,
զգայութիւն,
կարծիք,
երեւակայութիւն.
իսկ
կենդանականք
այսոքիկ
են՝
կամք,
ընտրողութիւն,
յաւժարութիւն,
ցանկութիւն,
բարկութիւն։
31
Եւ
յերկաքանչիւրսս
յայսոսիկ
ոմանք
բանականք
են
ոմանք
անբանք.
քանզի
եւ
ի
գիտական
զաւրութիւնս
հոգւոյն
ոմանք
բանականք
են
եւ
ոմանք
անբանք։
32
Եւ
բանականք
են
միտք,
տրամախոհութիւնք,
կարծիք.
իսկ
անբանք՝
զգայութիւնք,
երեւակայութիւն։
33
Եւ
ի
կենդանականսն
դարձեալ
զաւրութիւնս՝
ոմանք
բանականք
են
եւ
ոմանք
անբանք.
եւ
բանականք
ասին
կամք,
ընտրողութիւն,
յաւժարութիւն,
իսկ
անբանք՝
բարկութիւն
եւ
ցանկութիւն։
34
Արդ
այսոցիկ
այսպէս
ելոց,
շնորհեաց
աստուած
զիմաստասիրութիւն
վասն
զարդարելոյ
զմարդկային
հոգի։
35
Արդ
զգիտնական
զաւրութիւնսն
զարդարէ
եւ
ի
ձեռն
տեսականին,
իսկ
զկենդանականսն՝
ի
ձեռն
գործականին,
որպէս
զի
մի
զսուտ
գիտութիւն
ի
կարծեաց
ընկալցուք
եւ
մի
չար
ինչ
գործեսցուք։
36
Ընդ
այսոսիկ
եւ
առաջաբանք
իմաստասիրութեան
Դաւթի
եռամեծի
եւ
անյաղթ
փիլիսոփայի
ընդդէմ
առարկութեանցն
չորից
Պիհռոնի
իմաստակի
եւ
սահմանք
եւ
տրամատութիւնք
իմաստասիրութեան։
