Ի ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՆ ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ

1 [1] Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ պրակք

ՊՐԱԿՔ Բ

2 Յետ դիտաւորութեան [եւ] պիտանացուին, ասասցուք եւ զկարգն առաջիկայ շարագրութեան [2], [3] որ ունի այսպէս եւ ըստ այսմ աւրինակում, եթէ Առաջին է [4] առաջին դրութիւն պարզ ձայնիցն։ 3 Երկրորդ է՝ դրութիւն նոցին։ 4 Երրորդ է՝ դրութիւն առաջին շարադրութեան, այս ինքն նախադասութեան. իսկ նախադասութիւն [5] պարզ հաւաքումն՝ այլոց ըստ մասին հաւաքմանց։

5 Արդ յաղագս առաջին դրութեան պարզ ձայնիցն ի Ստորոգութիւնսն ճառեաց. իսկ [6] յաղագս երկրորդ դրութեանց պարզ ձայնից։ 6 այս ինքն յաղագս անուանց եւ բայից ի Յաղագս [7] մեկնութեան, յորում եւ վասն նախադասութեանց [8] ճառեաց. այս ինքն է յաղագս առաջին շարադրութեան պարզ ձայնից՝ յորոց ամենայն հաւաքմունք։ 7 Յաղագս ընդհանուր հաւաքման յառաջիկայումս ճառէ իրողութեան. յաղագս [9] ըստ մասին հաւաքմանց՝ յետ այսր [10] իրողութեանս ճառէ. եւ յաղագս ապացուցականին՝ ի յԵրկրորդումն վերլուծականումն։ 8 Իսկ յաղագս տրամաբանականումն՝ ի Տեղիսն [11]. իսկ յաղագս ճարտասանականին՝ ի Յաղագս ճարտասանականութեանց արհեստս։ 9 Իսկ յաղագս իմաստականին՝ ի Յաղագս իմաստականութեանց յանդիմանութեանց. իսկ յաղագս քերթողականին՝ ի Յաղագս քերթողականութեանց։

10 Արդ յառաջագոյն է առաջիկայ իրողութիւնս [12] ամենեցուն ըստ մասին հաւաքականաց իրողութեանց, վասն զի եւ պարզ հաւաքումն ըստ մասին էիցն։ 11 Իսկ Ստորոգութեանցն իրողութիւն [13] յառաջագոյն է, քան զՅաղագս [14] մեկնութեան. որ է [15] պարզ ձայնիցն երկրորդ շարադրութիւն. իսկ Յաղագս մեկնութեան, քան զՎերլուծականսն. վասն զի երկրորդ դրութիւն [16] յառաջագոյն է քան զառաջին շարադրութիւն։ 12 Եւ առաջին շարադրութիւն պարզ հաւաքման։ 13 Եւ այսոքիկ յաղագս կարգաւորութեան [17] պարզ հաւաքման [18] ։

14 Յետ որոյ [19] ասասցուք եւ զպատճառս մակագրութեան։ 15 Մակագրեալ է առաջիկայ բոլոր իրողութիւնս՝ վերլուծականք ի միոյ հատածէ յերրորդէն առաջին բանէն [20]. այլ զի ստուգաբար գիտասցուք զասացեալդ, ասասցուք զառ ի մասնկունս [21] բաժանումն։ 16 Արդ բաժանի առաջիկայ բոլոր իրողութիւնս վերլուծականաց ի չորս ճառս։ 17 Եւ առաջինք երկու ճառքն՝ Առաջին վերլուծականք մակագրեալք են. իսկ վերջինքն երկու եւս ճառք՝ կամ վերջինք, եւ կամ երկրորդ վերլուծականք։ 18 Եւ արդ յառաջինսն յերկու ճառսն յաղագս պարզ հաւաքման բուռն հարկանէ։ 19 Արդ երկաքանչիւրոցն երկակացն՝ յառաջին ճառսն այս ինչ [22], առաջինն եւ երկրորդն բոլոր իրողութիւնս [23] յաղագս [24] տեսակի գոն ասացեալք իւրեանց հաւաքմանն. իսկ երրորդն ի չորրորդն յաղագս նիւթոյ իւրեանց հաւաքմանն գոն ասացեալք։

20 Իսկ առաջին ճառն Առաջնոց վերլուծականացն բաժանի յերիս հատածս։ 21 Եւ առաջին հատած նորին՝ յաղագս լինելութեան է առաջին, այսինքն [25] յաղագս պարզ հաւաքման. իսկ երկրորդ հատածն յաղագս առատութեան առաջարկութեանց է. իսկ երրորդն յաղագս վերլուծութեան հաւաքմանցն։ 22 Բայց յամենայն ուրեք, գրեթէ յամենայնում ճառում յիշէ յաղագս վերլուծութեան հաւաքմանց։ 23 Սակայն երրորդ հատածն յաղագս վերլուծութեան հաւաքմանց մակագրեցաւ. վասն զի բազմաց ելոց յեղանակաց վերլուծականաց՝ գրեթէ զբոլորն յարադրէ յերրորդումն հատածին։

24 Բայց յատուկ լինելութեան եւ հաւաքմանցն է առնուլն առաջարկութիւնս ոմանս, որպիսիք կարաւղք գոն շարադրել որպէս ազգակիցք, եւ հիւսել զնոսա, եւ գտանել զհետեւաւղն նոցա, այս է զհետեւութիւն [26] նոցին բաղեզերումն. որգոն՝ զբանականն, զմահկանացուն, զանմահն, [27] որ հաւաքի ի մարդ, կամ ի հրեշտակ։ 25 Իսկ յատուկ լինելութեան [28] առաջարկութեանց է առնուլն զինչ եւ է բաղեզերութիւն, եւ գտանել զառաջարկութիւնս, որք յարդարեն զնա։

26 Որգոն՝ տուաւ ինձ առաջրկութիւն, եթէ անձն անմահ է. արդ կամ է իմ գտանել զառաջարկութիւնս, որք յարդարեն [29] զնա։ 27 Եւ դարձեալ տուաւ ինձ որպէս ոք առ այլ առաջարկութիւնս, եթէ անձն անմարմին է. արդ կամ է ինձ գտանել առաջարկութիւնս այնպիսիս, որպիսիք զնա կարաւղք գոն յաւրինել։ 28 Իսկ յատուկ վերլուծութեան [30] է ի հաւաքմանցն առնուլն հաւաքումն որպիսի ինչ եւ է եւ [31] վերլուծանել զնա յայնս՝ յորոց [32] շարադրեցեալ գոյ. այս ինքն որո՞յ ձեւոյ է, եւ ո՞ր է աւարտումն եւ ոչ աւարտումն. եւ զիա՞րդ մարթ [33] գոյ զերկրորդում ձեւումն հաւաքումն վերլուծանել յառաջին ձեւն։ 29 Եւ դարձեալ [34] զիա՞րդ մարթ [35] գոյ՝ զանկատարսն ի հաւաքման [36] ի կատարումն ածել։ 30 Եւ [37] այսոքիկ [38] յաղագս ի մասնկունսն բաժանման բոլոր առաջիկայիս [39] իրողութեան հաւաքմանց, որ մակագրեալ գոյ Վերլուծականք, յերրորդ [40] հատածէ առաջին ճառին։

31 Բայց վերլուծականք մակագրեցան եւ ոչ շարադրականք, վասն երկուց [41] պատճառաց. նախ եւ առաջին, վասն զի սակաւագոյն է վերլուծութիւն քան զշարադրութիւն. զի որ վերլուծանելն կարաւղ գոյ, նա եւ շարադրել [42]. բայց ոչ որ շարադրելն գիտէ, նա եւ վերլուծանել. որպէս եւ ի տգիտաց իսկ յայտ է, որք երկայն շարադրել բանս գիտեն, բայց վերլուծանել զնոսա յայնս՝ յորոց եւ շարադրեալքն գոն, ոչ գիտեն, այս ինքն [43] ի բառս եւ ի փաղառութիւնս եւ ի տառս։ 32 Երկրորդ [44] պատճառ, եթէ երկրաչափականացն տեսութեանց եւ շարադրութիւնս ունելով եւ վերլուծութիւնս, երկրաչափքն [45] զվերլուծութիւնս միայն գրեն, վասն զի աւելորդ խոհամտութեան պէտս ունին։ 33 Եւ այսոքիկ այսպէս։

34 Յետ որոց՝ եթէ հարազատ գոյ, խնդրեսցուք։ 35 Արդարեւ հարազատ Արիստոտէլ գոյ առաջիկայ իրողութիւնս՝ յերից իրաց յայսցանէ։ 36 Նախ եւ առաջին՝ եթէ քառասուն գրոց գտելոց հաւաքմանցն ի հին գրանոցսն, չորք միայն այսոքիկ գիրք ընտրեցան գոյ Արիստոտէլի։ 37 Երկրորդ՝ եթէ վասն զի յայսցանէ յիշէ իսկ ինքն Արիստոտէլ յիւր հարազատ բանս. քանզի Յաղագս մեկնութեան ասէ, թէ Այսոքիկ՝ որպէս ի Վերլուծականսն գոն ասացեալ, նոյնպէս դասեսցին [46] ։ 38 Երրորդ պատճառ, եթէ եւ արիստոտելական պահեալ գոյ սովորութիւն [47]. քանզի սովորութիւն է Արիստոտէլի զընդհանուրսն նախադասել մասնականացն, որպէս եւ Յաղագս անձին առնէ՝ նախադասելով զընդհանուր անձն մասնականին. նոյնպէս եւ աստ արար՝ նախադասելով զընդհանուր հաւաքումն մասնականի [48] հաւաքման։