ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ «ՍՏՈՐՈԳՈՒԹԵԱՆՑՆ» ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ տեսութեանս

ՊՐԱԿՔ Գ

2 Հինգերորդ յեղանակ էր հոմանունութեան ըստ իմաստասիրութեան հերձուածոց՝ որ ի յեղանակէ վարուցն էր, որպէս կոչեցեալքն Շնականք իմաստասէրք։ 3 Եւ Շնականք կոչեցան վասն չորից պատճառաց. կամ վասն անխտրութեան կենդանոյդ, վասն զի եւ նոքա զանխտրութիւն ախորժեցին՝ որպէս շունք ի հրապարակում ուտելով եւ լակելով, եւ բոկ գնալով, եւ ի կարասս, եւ յեռաճանապարհս ննջելով։ 4 Բայց զայս առնէին՝ որպէս բնութեամբ բարւոյն տենչալով. քանզի ասէին եթէ կամ բարի է, եւ պարտ է հասարակաբար եւ առանձինն գործել, եւ կամ ոչ է բարի՝ ոչ հասարակաբար եւ ոչ առանձինն պարտ է գործել. քանզի ոչ ի առ ի նոցանէ։

5 «Զայս ինչ ասել եւ զայս ինչ թագուցանել», այլ էր ի նոցանէ ըստ քերդողին, եթէ.

6 «Ասա՛ եւ յայտնապէս, վասն զի ոչ ունիմք զարհուրիլ յումեքէ»։

7 Այս առաջին պատճառ։ 8 Երկրորդ՝ եթէ անամաւթ կենդանի է շուն, նոյնպէս եւ նոքա ախորժեցին զանպատկառութիւն՝ ոչ զյոռագոյնն քան զամաւթ, այլ զլաւագոյնն. քանզի երկակի է անպատկառութիւն՝ մին յոռեգոյն քան զամաւթ եւ մին է լաւագոյն, որպէս ասէ Իսիդոս քերթող.

9 «Անպատկառութիւն կամ մեծապէս վնասեաց զարս կամ աւգտեցոյց»։

10 Արդ զայսպիսի անպատկառութիւն ախորժէին, որ լաւագոյն է քան զամաւթ, որգոն հաջելով ընդդէմ այնոցիկ, որք ոչ էին ի նոցայն իմաստասիրութենէ։ 11 Երրորդ պատճառ, եթէ պահպանական կենդանի է շուն՝ պահէին նոքա զկարծիս իմաստասիրութեան ի ձեռն ապացուցիցն եւ յոյժ մեծամտէին ի վերայ այսոցիկ. քանզի ասաց արդեաւք Անտիսթենիս վերակացու նորին հերձուածոյ այսպէս.

12 «Ինն բացաթափանցիկ նետս շեշտաժայռս. 13 Եւ զսա ոչ կարացի հարկանել կատաղի շունս», այսինքն՝ եթէ անչափ փորձութիւնս ի վերայ ածի եւ ոչ կարացի ի վայր արկանել զխորհուրդս նորա։ 14 Չորրորդ պատճառ՝ եթէ որոշական կենդանի է շուն՝ ծանաւթութեամբ եւ անծանաւթութեամբ զսիրելին եւ զայլացին որոշելով. քանզի զոր ճանաչէն՝ սիրելի կարծէ, թէ եւ բիրս ի վերայ ողան հանդիպի առնլով, իսկ զոր ոչ ճանաչէ՝ թշնամի կարծէ, թէպէտ եւ կեր ինչ հանդիպի առնլով։ 15 Նոյնպէս եւ նոքա զպատկանաւղս իւրեանց իմաստասիրութեան սիրելիս կարծելով՝ մտերմութեամբ ընդունին, իսկ զանպատշաճողս ի բաց հալածէին՝ զաւրէն շանց ընդդէմ հաջելով։ 16 Վասն որոյ Պղատովն ի Գորգիայ տրամաբանութեանն ասէ, թէ ունի ինչ իմաստասիրութիւն շուն՝ որոշելով զսիրելին եւ զթշնամին։ 17 Եւ որոշել զճշմարտութիւն եւ ստութիւն միայն իմաստասիրութեանն է։ 18 Արդ այսպէս եւ հինգերորդ յեղանակն։

19 Վեցերորդ յեղանակ որ ի կատարմանէ, որպէս անուանեալք Հեշտականքն. քանզի կատարումն էակացն զհեշտութիւն իմաստասիրութեան ասէին, որոց սկիզբն եղեւ Էպիկուրաս, որում աճակից եղեւ Մենանդրոս։ 20 Արդ սոքա Եպիկուրեանքս մինչեւ յերկնայինսն ասէին գոլ զնախախնամութիւն եւ դադարեցուցանէին, զի մի կիրս ինչ կալցի աստուածայինն, որպէս հետաքրքիր գոլով առ ստորեայցս։ 21 Բայց յիշէ զկարծիսս զայսոսիկ եւ Մենանդրոս յԵպիտռէական գործառնութեանն, յորժամ ասէ այսպէս.

22 «Կարծես եթէ այնչափ ինչ ունին աստուածք պարապութեան,

23 Որպէս զի զչարն եւ զբարին յամենայն աւուր

24 Բաշխեն իւրաքանչիւր ումեք, ո՜վ Սմիկռինի»։

25 Արդ սոքա ասէին կատարումն գոլ զհեշտութիւնն՝ ոչ զյոռագոյնն զափրոդիտականացն եւ զայլոցն, այլ զանթախանձութիւն կրիցն եւ զդադարականն եւ զհաստատողականն զհոգւոյ, որպէս զի մի՛ կրեսցէ յոռի ինչ կիրս։ 26 Սակայն եւ ոչ այսպէս կարող գոն զողղորդն ասել, վասն զի ոչ է հեշտութիւնն կատարումն բնութեամբ. քանզի ոչ վասն այնորիկ է ներգործութիւն բնութեան, որպէս զի հեշտասցուք, այլ հիւսեաց զհեշտութիւն ընդ ներգործութեան՝ պատրել զմեզ ի ձեռն հեշտութեան վասն տաժանողական ներգործութեանցն. քանզի տաժանումն է՝ ոչ քաղցելոց ուտելն եւ ոչ ծարաւելոց ըմպելն [1] եւ ոչ տենչալով աստղկեանցն՝ զաստղկեանցն գործել։ 27 Արդ հեշտութիւնն ո՛չ է կատարումն՝ հետեւի եւ շարահիւսի ըստ բնութեան ներգործութեան, որպէս ստուերն գնացելումն լուսում։ 28 Այսպէս եւ վեցերորդ յեղանակն։

29 Եւթներորդ յեղանակ հոմանունութեան ըստ իմաստասիրութեան հերձուածոցն յումեմնէ պատահմանէ, որպէս Ճեմականք։ 30 Ընդ այսմ պատճառի Պղատոն ճեմելով առնելով զմերձաւորութիւն որ ըստ ուսմանց, վասն զի այն ինչ հանդերձ հոգւով եւ զմարմինն կրթել։ 31 Եւ ի մարդկայինց ի բաց գնացելոյ յաջորդէ զպարապարանն նորա Սպեւսիպոս՝ որդի Պռոտոնեայ՝ քեռ Պղատոնի. քանզի այն ինչ որ հանդիպիւր անդ Արիստոտէլիս, այլ կոչեցեալ էր ի Փիլիպեայ ի Մակեդոնիայ առ վարժել զորդի նորա զԱղեքսանդրոս. զոր առեալ յինքն՝ այնպէս խնամով վարժեաց ի թագաւորական արհեստն՝ որպէս ասել Աղեքսանդրի, յորժամ ուրեք ոչ զոք աւգտեցոյց՝ եթէ «Այսաւր ոչ թագաւորեցի, վասն զի ոչ ումեք շնորհեցի բարի»։ 32 Եւ երբեմն յասել Արիստոտէլի, եթէ անբաւ աշխարհք են ըստ Դէմոկրիտոսի՝ յարտասուս ասեն հարեալ զԱղեքսանդրոս ասել, եթէ ոչ միում բոլորում աշխարհում կարող եղէ ինքնակալ գոլ։ 33 Անտի դարձեալ Արիստոտէլ՝ յաջորդէ զպարապարանն Սպեւսիպոսի Քսենոկրատաւ, եւ կոչին երկոքեան Ճեմականք տեղաւքն զանազանեալք. քանզի Արիստոտելականքն կոչին Լիւկիէացիք Ճեմականք, իսկ Քսենոկրատեանքն՝ Ակադիմականք Ճեմականք։ 34 Իսկ ժամանակաւ, որպէս պատահէ, պակասեաց ոմանց անուն տեղւոյն եւ կոչէին Ճեմականք միայն, այլ ոչ Լիւկիէացիք՝ Արիստոտէլականքն, իսկ Քսենոկրատեայցն ներգործութեան անունն պակասեաց եւ կոչէին Ակադիմականք։ 35 Արդ Ճեմականք կոչեցան, ոչ եթէ ի ճեմել ինչ ուսուցանէին եւ ուսանէին, այլ վասն զի յաջորդեցին զպարապարանն Պղատոնի միջնորդութեամբ Սպեւսիպոսի։

36 Այսոքիկ են յեղանակք մականունութեան ըստ իմաստասիրութեան հերձուածոց։ 37 Բայց եւ յաւելցուք եւ զպատճառ եւթն գոլոյն յեղանակս՝ ոչ յոլովս եւ պակասս։ 38 Եւ պարտ է գիտել, եթէ անուանեցան ըստ իմաստասիրութեան հերձուածք կամ ի պատահմանէ, որպէս Ճեմականք, եւ կամ ի մտածութենէ. եւ ի մտածութենէ, կամ ի պարակայէ կամ ի նախատեսութենէ. եւ ի պարակայէ՝ կամ յանուանէ կամ ի տեղւոյ։ 39 Եւ եթէ յանուանէ, որպէս Պղատոնականք, իսկ եթէ ի տեղւոյն՝ կամ յանջատականէ եւ կամ յանանջատականէ։ 40 Եւ եթէ յանանջատականէն [2] առնէ զի հայրենեացն հոմանունութիւն։ 41 Իսկ եթէ յանջատականէն [3] առնէ զի տեղւոյն հոմանունութիւն։ 42 Իսկ եթէ ի նախատեսութենէ, կամ ի կատարմանէ՝ որպէս անուանեալքն Հեշտականք, եւ կամ ի ստեղծմանէն որ առ կատարումնն, եւ յայսմանէ՝ կամ ի գիտականէն կամ ի կենցաղականէն։ 43 Եւ եթէ ի գիտականէն՝ առնէ զանուանեալ Արգելականսն, իսկ եթէ ի կենցաղականէն՝ առնէ զՇնականսն։ 44 Այսոքիկ եւ յեղանակս պատճառի հոմանունութեանցն։