1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
եւ
առաջիկայ
պրակքս
ՊՐԱԿՔ
Ը
2
Յառաջիկայում
գործաւորութեանս
խնդրեմք
զվեցերորդ
եւ
զեւթներորդ
գլուխն.
քանզի
եկաք
զմեզ
եւ
զձեզ
քննել։
3
Եւ
խնդրեսցի
ի
վեցերորդ
գլխումն,
եթէ
որպիսի՛
պարտ
է
գոլ
լսաւղին
ըստ
վարուց
եւ
ըստ
գիտութեան։
4
Իսկ
յեւթներորդն՝
եթէ
որպիսի՛
պարտ
է
լինել
եւ
մեկնաւղին։
5
Արդ
եղիցի
լսաւղն
կարգաւոր
ըստ
վարուց
եւ
փոքր
աշխարհ,
որպէս
զի
ի
ձեռն
կարգաւորութեանն,
որ
ի
նմա,
զմինն
զբոլորեցունց
զսկիզբն
ծանիցէ,
վասն
զի
կարգաւորութիւն
ի
միոջէ,
իսկ
անկարգաւորութիւն
ի
բազմաց,
զի
ի
ձեռն
աշխարհին,
որ
յինքեան,
զբոլոր
աշխարհս
ծանիցէ։
6
Արդ
եղիցի
լսաւղն
փոքր
աշխարհ.
արդ
որպէս
ի
բոլորում
աշխարհում
լաւագոյնքն
ընդ
ընքեամբ
անկեալ
ունին
զյոռեգոյնսն՝
այսպէս
պարտ
է
բանի
ընդ
իւրեւ
ունել
զբարկութիւն,
բարկութեան
զցանկութիւն։
7
Քանզի
յոռի
է,
որպէս
ասէ
Պղատոն,
եթէ
այր
ոքմի
ի
մասին
յոռեգունին
անկանիցի.
քանզի
զարդարէ
զբան
խոհեմութիւն.
եւ
զբարկութիւն՝
արութիւն,
եւ
զցանկութիւն՝
ողջախոհութիւն։
8
Եւ
այսոցիկ
բարիոք
յարդարելոց
եւ
առանձնագործսն
եղելոց՝
երեւի
արդարութիւն,
ոչ
յայս
միայն
մասին
անձին
կամ
յայն.
այլ
որպէս
յարմարումն
ինչ
գոլով՝
նոցին
յամենեսին
տեսանի։
9
Արդ
այսպէս
եղիցի
ըստ
վարուց
լսաւղն։
10
Իսկ
ըստ
գիտութեան
եղիցի
ստոյգ՝
ոչ
յանգչելով
յարժանահաւատութիւնս
երեսաց։
11
Քանզի
այս
պրակիս
ոչ
հաւատալով,
վայրապար
համարելով՝
այլ
յեղանակաւ
հաւատասցէ
Սոկրատում՝
որ
ասէ՝
«Սոկրատում
սակաւ
ինչ
հոգ
տարցի,
իսկ
ճշմարտութեան
յոյժ»,
հաւատասցէ
եւ
Արիստոտէլում՝
որ
ասէր
ի
Բարւոյականումն՝
«եթէ
սիրելի
է
այրն՝
սիրելի
եւ
ճշմարտութիւնն,
եւ
երկոցունց
սիրելեաց
ելոց՝
ընտրելի
է
եւ
մանաւանդ
ճշմարտութիւնն»։
12
Եւ
վասն
այլ
իրաց
պարտ
է
ստոյգ
լինել
լսաւղին,
վասն
զի
ի
միոջէ
իրէ
բնաւորեցաւ
լինել
եւ
ատելաբանութիւն
եւ
մարդատելութիւն,
որպէս
ասէ
Պղատոն
ի
Փեդոնում
[1]
տրամաբանութեան՝
ի
դիւրապէսն
հաւատալոյ
բարուց
կամ
բանից։
13
Քանզի
ոմանք
յառաջ
քան
զփորձ
առնուլ
ընտանեցուցեալ
ընքեանց
զոմանս,
որպէս
պիտանացու
բարուց
ստացաւղս,
իսկ
ինքնագիտաւղք
եղեալք
յետնագունից
նոցա
բարուց՝
յայնմհետէ
մարդատեցողք
եղեն։
14
Եւ
որք
հաւատացին
բանից
ոմանց
հաստատնոց
եւ
անխզից՝
եւ
յետոյ
տեսեալ
զնոսա
աւցտեալ
եւ
եղծեալս
ի
տրամաբանականացն՝
յայնմհետէ
բանատեցողք
եղեն։
15
Արդ
զի
մի
եղիցուք
մարդատեցողք
եւ
բանատեցողք՝
պարտ
է
մեզ
լսաւղացն
ստոյգս
լինել,
պարտ
է
նմա
ոչ
ընդունել
զերկարաձգութիւնս
բանից,
այլ
տալ
զինքն
ըստ
հարցմանց
եւ
պատասխանեաց
վասն
Սոկրատայ
որ
ասէ
«Թէ
ոչ
դու
քեզ
ինքեան
լսես՝
այլում
ասելոյ
մի՛
հաւատասցես»,
այսինքն՝
եթէ
դու
որ
տաս
զառաջարկութիւն,
ի
հարկէ
եւ
զեզրակացութիւնս
տաս՝
ոչ
հաւատաս.
քանզի
տվաւղ
սերմանցն
է
պատճառ
չարաչար
բուսոցն։
16
Քանզի
պարտ
է
ասել
առ
այն՝
որ
արտաքուստն
ձեռնարկէ
ասել
զեզրակացութիւն
եւ
ոչ
ետ
զառաջարկութիւն՝
«Զիա՞րդ
արդեւք
դու
ինձ
ասասցես՝
զոր
ինձ
պարտ
է
ասել»,
եւ
առ
այն
որ
զառաջարկութիւնսն
ետ
եւ
կագի
վասն
եզրակացութեան՝
եթէ
«ի
քէն
եւ
ոչ
յինէն
զայդ
լսես»։
17
Պարտ
է
նմա
ոչ
լինել
հակառակող
եւ
վիճկու.
«Քանզի
որ
յայտնագունիցն
ընդդէմ
երթայ»,
որպէս
ասէ
Արիստոտէլ,
«կամ
սգայութեանց
պէտս
ունի
կամ
տանջանաց.
եթէ
գիտելով
ընդդէմ
ասէ
ճշմարտութեանն՝
տանջանաց,
իսկ
եթէ
անգիտանալով՝
սգայութեանց
եւ
ուսմանց»։
18
Արդ
այսպիսի
եղիցի
մեզ
լսաւղն։
19
Իսկ
մեկնիչ
եւ
պատմաւղ
եղիցի
միանգամայն
եւ
պատմաւղ
եւ
մակացաւղ։
20
Եւ
է
պատմաւղին
գործ
մեկնութիւն
անհաւաստեաց
բառից,
իսկ
մակացուին՝
որոշմունք
ճշմարտիցն
եւ
ստից,
այսինքն՝
ծնընդականացն
ի
հողմայինս։
21
Պարտ
է
նմա
ոչ
փոփոխակից
լինել՝
զորս
պատմէն
եւ
մեկնէ՝
զաւրէն
տաղաւարականացն
որ
զանազան
երեսս
զգենուն
վասն
նմանութիւն
առնելոյ
զանազանից
բարուց,
եւ
Արիստոտէլական
լինել՝
յորժամ
զԱրիստոտէլին
պատմէ,
եւ
ասել՝
եթէ
ոչ
եղեւ
այսպիսի
իմաստասէր,
եւ
Պղատոնական
լինել՝
յորժամ
զՊղատոն
մեկնէ,
եւ
ասել՝
եթէ
ոչ
եղեւ
որպէս
Պղատոն
իմաստասէր։
22
Պարտ
է
նմա
ոչ
ամենայն
իրաւք
բռնադատել
եւ
ասել՝
եթէ
ամենայն
իրաւք
ճշմարիտ
է
զոր
մեկնէն,
այլ
ամենայն
ուրեք
ասել՝
«սիրելի
այր,
սիրելի
է
եւ
ճշմարտութիւն,
եւ
երկոցուն
սիրելեաց
ելոց՝
ընտրելի
է
ճշմարտութիւնն»։
23
Պարտ
է
նմա
ո՛չ
կրակից
[2]
լինել
հերձուածոյ
ումեք,
որպէս
Յամպղիքոսն
եղեւ.
քանզի
սա
կրակից
եղեալ
Պղատոնի՝
շնորհիւ
Արիստոտելի
ոչ
ընդդէմ
ասել
Պղատոնի
վասն
տեսակացն,
այլ
մանաւանդ
ձայնակցել։
24
Պարտ
է
նմա
ոչ
ընդդիմակիր
լինել
ի
կարծեաց
ումեք,
որպէս
Աղէքսանդրոս.
քանզի
Աղեքսանդրոս՝
ընդդիմակիր
եղեալ
անմահութեան
բանականի
անձին
զասացեալսն
առ
ի
յԱրիստոտելէ
յերրորդում
ճառին
Վասն
անմահութեան
անձին,
որք
ցուցանեն
եթէ
անմահ
է
բանական
անձն՝
փորձի
զամենայն
շրջմունս
շրջել
առ
ի
մահկանացու
ցուցանել
զբանաւոր
անձն։
25
Պարտ
է
նմա
զամենայն
զԱրիստոտէլականսն
գիտել,
որպէս
զի
ձայնակից
իւր
արարեալ՝
զԱրիստոտէլ
ի
ձեռն
Արիստոտելի
պատմեսցէ։
26
Պարտ
է
նմա
եւ
զամենայն
զՊղատոնականսն
գիտել,
որպէս
զի
զՊղատոն
ձայնակից
իւր
արասցէ
եւ
զԱրիստոտէլականսն
Պղատոնականաց
ներածութիւն
արասցէ։
