ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ «ՍՏՈՐՈԳՈՒԹԵԱՆՑՆ» ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկա պրակքս

ՊՐԱԿՔ ԺԶ

2 «Փաղանունք ասին՝ որոց եւ անունն հասարակ եւ բան գոյացութեան նոյն».

3 Յետ հոմանունցն գայ Արիստոտէլ եւ ի փաղանունսն, վասն զի պէտս ունի եւ նոցա ի ստորոգութիւնսն, եթէ արդարեւ ամենայն ստորոգութիւն իւրոց տեսակացն փաղանունաբար ստորոգի։ 4 Բայց վասն զի եւ աստանաւր զի՛նչ են փաղանունքն միայն ասէ, իսկ եթէ էն յառաջագոյն քան զզինչ էն՝ ցուցցուք եթէ են փաղանունք ըստ երից պատճառաց. նախ եթէ նոյն իսկ հոմանունքն փաղանունք ցուցան. երկրորդ՝ եթէ չորից ոմանց յարակացելոց միմեանց՝ հոմանունց, փաղանունց, յոքնանունց այլանունց՝ գոյ միով բանիւ ցուցանել, եթէ են այսոքիկ, եւ զի՛նչ է իւրաքանչիւր ոք ի դոցանէ։ 5 Զոր եւ ցուցանեմք ի բաժանմանէ այսպէս. յամենայն ժամ երկուց իրաց առնիցելոց, ունաւղաց անուն եւ սահման՝ հանդիպի նոցին կամ ըստ երկուց իրաց հաղորդիլ, եւ ըստ անուանում եւ ըստ սահմանում՝ եւ լինին փաղանունք, եւ կամ ոչ ըստ անուանում եւ ոչ ըստ սահմանում հաղորդին՝ եւ գոյանան այլանունքն, եւ կամ ըստ ումեմն հաղորդին եւ ըստ ումեմն զանազանին. եւ այս դարձեալ՝ կամ ըստ անուան հաղորդին եւ ըստ իրաց զանազանին՝ եւ գոյանան հոմանունքն, եւ կամ ըստ իրաց հաղորդին եւ ըստ անուան զանազանին՝ եւ լինին բազմանունքն՝ որպէս խադ, դալապր, մարտացու, վաղակաւոր, սուսեր, նրան։ 6 Արդ՝ ցուցաւ եթէ են եւ զի՛նչ է իւրաքանչիւր ոք ի սոցանէ։ 7 Այս երկրորդ։

8 Երրորդ այն՝ զի սուտ ցուցանի բանն, որ ի բաց բառնայ զփաղանունսն, ասելով, եթէ փաղանունքն ի ստորոգութիւնսն տեսանին, եթէ արդարեւ իւրաքանչիւր ոք ի ստորոգութեանցն իւրոց տեսակացն փաղանունաբար ստորոգի։ 9 Իսկ այն որ ընդ երկու ստորոգութեամբք եղանի՝ ոչ միայն ասեմ ընդ տասամբ՝ այսպիսին հոմանուն ասի. ապա ուրեմն՝ փաղանունք ոչինչ են, որովհետեւ հոմանունք ցուցան։ 10 Զոր լուծանեմք այսպէս ասելով, եթէ ոչ բարիոք շարամանէք զյառաջարկութիւնսն. քանզի այն որ ի տասն ստորոգութիւնսն վերաբերի՝ երկակի վերաբերիլ ասի. կամ որպէս տեսակ նոցին վերաբերի եւ կամ որպէս նիւթում պէտս ունելով տասն ստորոգութեանցն։ 11 Եւ որպէս տեսակ այսպէս. սպիտակ ի զանազան ստորոգութիւնսն որպէս տեսակ վերաբերի. քանզի եթէ զսպիտակացեալն առնու ոք՝ ի գոյացութիւն վերաբերի, իսկ եթէ զգոյնն՝ յորակութիւն վերաբերի։ 12 Այդ՝ այսպէս որպէս տեսակ։ 13 Իսկ եթէ որպէս նիւթում պիտանանայ տասն ստորոգութեանցն՝ այնպէս ասի գոլ՝ որպէս առինչքն. քանզի առինչք իւրեանց բնաւորական նիւթ ոչ ունելով՝ ի տասն ստորոգութիւնսն տեսանին։ 14 Արդ՝ այսպէս եւ փաղանունքն ոչ եթէ որպէս տեսակ վերաբերին ի տասն ստորոգութիւնսն, այլ որպէս նիւթում պէտս ունին ի տասն ստորոգութիւնսն՝ որպէս առինչքն։ 15 Քանզի եւ հոմանունքն առինչիցն ասի գոլ. քանզի եւ փաղանունքն փաղանունակի ասին փաղանունք։ 16 Արդ՝ այսոքիկ եւ յաղագս փաղանուանցն։

17 Յետ որոյ բուռն հարկանէ եւ զյարանունցն. զորս եւ երրորդս դասեաց վասն երից պատճառաց. կամ վասն զի մին յառաջագոյն է քան զերկուսն եւ երկուքն քան զերիսն։ 18 Արդ՝ ի վերայ հոմանունցն միում պէտք են՝ անուան հասարակութեան, իսկ ի վերայ փաղանունցն երկուց՝ եւ անուան եւ սահմանում, իսկ ի վերայ յարանունցն չորից են պէտք՝ հաղորդութեան անուան եւ զանազանութեան անուան, հաղորդութեան իրի եւ զանազանութեան իրի։ 19 Այս առաջին պատճառ։

20 Երկրորդ պատճառ, եթէ հոմանունցն եւ փաղանունցն յամենայն ստորոգութիւնս ունին պէտս, իսկ յարանունցն յորակութիւն միայն։ 21 Այս երրորդ պատճառ. եթէ յառաջագոյն բնաւորեցան գոլ հանապազ հարազատագոյնքն քան զխորթսն։ 22 Արդ՝ ի վերայ հոմանունցն եւ փաղանունցն հարազատագոյն եւ հաղորդութիւնք եւ զանազանութիւնքն, իսկ ի վերայ յարանունցն՝ խորթաբար։ 23 Արդ՝ այսոքիկ յաղագս կարգաւորութեան նոցին։ 24 Այլ վասն զի եւ սոցին այսոցիկ զզինչ էն միայն ասէ, ոչ եթէ եւ զեթէ էն՝ ցուցցուք եթէ են յարանունքն ի ձեռն երկուց պատճառաց. նախ եւ առաջին՝ եթէ այնոցիկ որոց ընդ մէջ են յարանունք՝ նոքա ցուցան գոլ, այսինքն՝ փաղանունքն եւ այլանունքն։ 25 Երկրորդ՝ եթէ սուտ է բանն որ ասէ զնոցանէ ոչ գոլ, այսպէս ասելով՝ եթէ ոչ են յարանունքն. զի եթէ էին յարանունքն՝ պարտ էր նոցա ընդ բաժանմամբքն, զոր արարաք յառաջագոյն, անկանիլ. քանզի ըստ բաժանական հնարն ոչինչ պանձասցի փախչել։ 26 Իսկ արդ՝ որովհետեւ ոչ անկան ընդ այն բաժանմամբքն՝ յայտ է եթէ ոչ գոն։ 27 Զոր լուծանեմք այսպէս. եթէ ոչ կարէին յարանունքդ անկանել ընդ այսպիսի բաժանմամբք, վասն զի բաժանմումն ըստ հարազատ հաղորդութեան եւ զանազանութեան եղեւ, իսկ յարանունք խորթաբար ունին եւ զհաղորդութիւնս եւ զզանազանութիւնս։ 28 Արդ՝ այսոքիկ եւ յաղագս այսոցիկ։

29 Աստուստ պարտ է գիտել, եթէ չորից պէտք են լինելութեան յարանունցն՝ հաղորդութեան անուան եւ զանազանութեան, հաղորդութեան իրի եւ զանազանութեան իրի. ուստի Տիգրան եւ Տիգրանուհի ոչ են յարանունք. քանզի թէպէտ եւ ունին հաղորդութիւն իմն անուան, վասն զի առաջին փաղառութիւնք անուանցն նոյնք են. այլ եւ զանազանութիւն անուան ունին ըստ վերջնում փաղառութեանն։ 30 Այլ վասն զի Տիգրան եւ Տիգրանուհի եւ ոչ մի ինչ հաղորդութիւն ունին (վասն զի իւրաքանչիւր ոք ի նոցանէ այլ եւ այլ առանձինն ունի ենթագրութիւն), վասն այնորիկ ոչ են յարանունք։ 31 Եւ ոչ կոյս եւ կուսիկ յարանունք ասին, վասն զի ոչ ունին զանազանութիւն իրաց. քանզի զնոյն նշանակեն երկոքեան բառքն։ 32 Եւ ոչ հարստութիւն եւ փարթամն ասին յարանունք, վասն զի ոչինչ ունին հաղորդութիւն անուան. թէպէտ եւ իրաց ունին հաղորդութիւն եւ զանազանութիւն՝ որպէս հաղորդութիւն. եւ հաղորդեալ։ 33 Եւ ոչ դարձեալ երաժշտական կին եւ երաժշտական մակացութիւն ասին յարանունք՝ վասն ոչ ունելոյ զանազանութիւն անուան։

34 Արդ՝ այսոցիկ այսպէս յառաջագոյն ասացելոց [1] տեսցուք, եթէ զիա՛րդ սահմանէ Արիստոտէլ զյարանունսն։ 35 Արդ՝ սահմանէ այսպէս ասելով. «Յարանունք են, որք յումեքէ տարբերեալք հոլովիւ ըստ անուանն եւ զառասութիւնն [2] ունին». յորոց ձեռն զչորսս զայսոսիկ յայտ արար. քանզի ասելովն՝ «որք յումեքէ»՝ զհաղորդութիւն իրին եւ զզանազանութիւն յայտ արար. քանզի յումեքէն հաղորդի ամենայն իւրաւք այնմ՝ յորմէ էն. իսկ զանազանի, վասն զի ոչ ամենայն իրաւք նոյն է հաղորդ եւ հաղորդիցեալն։ 36 Իսկ ասելովն՝ «տարբերեալք հոլովիւ», զզանազանութիւն անուան յայտ արար, քանզի «հոլովումն» առ ի յԱրիստոտելէ յանգումն բառին լսի։ 37 Իսկ ասելով «ըստ անուանն զառասութիւնն ունին»՝ զհաղորդութիւն անուանն յայտ արար։

38 Այսոցիկ յառաջագոյն ասացելոց պարտ է գիտել, եթէ ոչ է ընդունելի քերդողն, որ զհոմանունսն փաղանունս ասաց. որպէս յորժամ ասէ.

39 «Հանգէտ անձինս ունէին երկոքին Էանտեայքն». հոմանունք գոլով՝ փաղանունս կոչեաց ի ձեռն հանգէտ անձանցն։ 40 Եւ ոչ զայնոցիկ, որք զբազմանուանսն փաղանունս կոչեն. որպէս խադ, դալապր, մարտացու, վաղակաւոր, սուսեր, նրան։ 41 Եւ ոչ զքերդողս պարտ է ընդունել, որք հակորոշեն զյարանունսն անուանականաց եւ բայականաց։ 42 Քանզի է Փափկանէս ի փափկութենէ եւ Աստուածանէս յաստուծու. իսկ բայականք՝ ի սիրելոյ սիրեմ եւ յիմանալոյ իմաստուն. զոր պարտ է զամենայնս յարանունս կոչել. իսկ նոքա զոմանս անուանականս կոչեն եւ զոմանս՝ բայականս։

43 Արդ՝ յետ խնդրելոյ զզանազանութիւնս յարանունցն՝ խնդրեսցուք եւ զզանազանութիւնս զառ ի միոջէն եւ առ մին։ 44 Արդ՝ զանազանին այսոքիկ միմեանց, վասն զի ի վերայ յարանունցն չորից պէտք, որպէս ասացաք, իսկ ի միոջէն եւ առ մին երկուց պէտք են՝ հաղորդութեան իրի եւ զզանազանութեան. որպէս պատկերին եւ յարացուցի, քանզի ոչ ունին անուն հասարակ եւ դարձեալ՝ առողջային աւդ եւ առողջային կերակուր ոչ ունին անուն հաւասար, այլ իր։ 45 Արդ՝ այսոքիկ այսպէս։ 46 Բայց արդ եկեսցուք ի նոյն ինքն բառիցն հաւաստութեանն մեկնութիւն։

47 «Փաղանունք ասին՝ որոց եւ անուն հասարակ եւ բան գոյացութեանն նոյն. որպէս՝ կենդանի՝ մարդ եւ արջառ».

48 Զնոյն յարացոյց առնու ի պէտս՝ զոր եւ հոմանունցն. քանզի անդ ասէր՝ «կենդանի մարդն եւ գրիցեալն», իսկ աստ՝ «որգոն՝ կենդանի՝ մարդն եւ արջառն»։ 49 Զոր վասն այսորիկ ասի առնել, զի ցուցցէ՝ եթէ մարթ գոյ զնոյն եւ հոմանուն գոլ եւ փաղանուն. քանզի նոյն ինքն նոյնում ըստ նոյնում եւ հոմանուն եւ փաղանուն՝ որպէս երկու Բարեխոյհանէսք. քանզի եթէ որպէս տիրականս անուն առցէ զդոսա զԲարեխորհրդանէսսդ՝ հոմանունք գոն. իսկ եթէ ի վերայ շարագրեցելոց առցի, որպէս առասականք բարեխորհուրդ եւ բարեխորհուրդ՝ յայնժամ փաղանունք եղանին. եւ կամ նոյն ինքն այլում եւ այլում ըստ այլում եւ ըստ այլում եւ հոմանուն եւ փաղանուն, որպէս Սոկրատէս իւր պատկերումն հոմանուն, իսկ Պղատոնում՝ փաղանուն, որպէս մարդում. եւ կամ նոյն ինքն նոյնում ըստ այլում եւ այլում հոմանուն կամ փաղանուն, որպէս երկու Էանտեայքն, քանզի երկու Էանտեայքն ըստ Էաս եւ Էաս ձայնի հոմանունք, իսկ ըստ մարդ գոլումն փաղանունք. կամ նոյն ինքն այլում եւ այլում ըստ նոյնում հոմանուն եւ փաղանուն, որպէս յարացոյցն Արիստոտելի. քանզի կենդանին նոյն ինքն գոլով՝ այլում եւ այլում հոմանուն եւ փաղանուն. քանզի գրիցելում կենդանումն հոմանուն, իսկ ձիում եւ արջառում փաղանուն՝ որպէս կենդանեաց։

50 «Զի եթէ բացատրեսցէ ոք, զինչ է նոցա երկաքանչիւր ումեք կենդանին գոլ՝ յատուկ իւրաքանչիւր ումեք բան բացատրեսցէ»։

51 Այլ է ասել կենդանումն գոլ եւ այլ է ասել կենդանի գոլ։ 52 Այլ է ասել մարդում գոլ եւ այլ է ասել մարդ գոլ. քանզի ի վերայ պարզիցն նոյն է՝ աստուծոյ գոլ եւ աստուած գոլ. իսկ ի վերայ շարադրիցելոցն ոչ նոյն. քանզի եթէ ասեմ «զմարդ», զերկոսին նշանակեմ՝ զհոգի եւ զմարմին. իսկ եթէ ասեմ «մարդում», զպարզն նշանակեմ՝ զհոգի միայն. քանզի բանական հոգի է, որ տեսակարարէ զմարդն. քանզի ամենայն իրողութիւնք տեսակաւ որոշին եւ ոչ նիւթով։ 53 Եւ արդ՝ վասն զի կենդանին պարզ է, որպէս տեսակ՝ մարթ գոյ զանազանաբար անուանել. վասն որոյ եւ Արիստոտէլ՝ ընդարձակութիւն ունելով «կենդանումն գոլ» ասաց։