1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկա պրակքս

ՊՐԱԿՔ ԺԷ

2 «Յասիցելոցն՝ է ինչ որ ըստ շարամանութեան ասի».

3 Յետ հոմանունց եւ փաղանունցն եւ յարանունցն, որոց իւրաքանչիւր ոք յայտ առնէր զՅամպղիքեան դիտաւորութիւնն յաղագս ձայնից գոլ պարզից՝ նշանակաւղաց զպարզ իրողութիւնսն ընդ մէջ պարզից մտածութեանց՝ գայ Արիստոտէլ եւ ի նոյն ինքն ի ստորոգութիւնսն։

4 Այլ յառաջ քան զսոցայցն վարդապետութիւն բաժանէ զասացեալս ըստ շարամանութեան եւ առանց շարամանութեան. իսկ զգոյսն՝ յընդհանուր գոյացութիւն եւ յընդհանուր պատահումն, ի մասնական գոյացութիւն, ի մասնական պատահումն։ 5 Եւ զայս առնէ, որպէս զի ցուցցէ՝ եթէ որպիսի՛ք ասիցեալք գոն ստորոգութիւնքն առանց շարամանութեան եւ որպիսի՛ք ոք են ընդհանուր գոյացութիւն եւ ընդհանուր պատահումն, մասնական գոյացութիւն եւ մասնական պատահում։

6 Արդ՝ զերկոսին բարժանէ Արիստոտէլ՝ եւ զասիցեալսն եւ զգոյսն։ 7 Բայց յայսոսիկ նախադասէ զբաժանումն ասիցելոցն՝ որպէս կարճառաւտ. զի մի՛ նախ եւ առաջին յաղագս այլ բաժանման ասելով, ի բազում ժամանակս զնովաւ փարելով եւ ոչ յիշելով զմիւսն եւս՝ կարծիս տացէ զնմանէ միայնոյ բուռն հարեալ. որ երբեմն եւ այսպէս յառնել նորա՝ կարծեցին ոմանք զմիոյ միայնոյ բուռն հարեալ։ 8 Քանզի ոմանք յաղագս ձայնից միայն եւ ոմանք յաղագս իրողութեանց միայն, որպէս վերագոյն ասացաք։ 9 Եւ զմի միայն բաժանումն եթէ առեալ էր ի կիր՝ կամ զասիցելոցն միայն եւ կամ զգոյիցն միայն, գտեալ լինէր եւ այնպէս զխնդրելին, ի ձեռն ասիցելոցն զիրողութիւնսն՝ եթէ արդարեւ ասին ձայնք եւ ասին իրողութիւնք. եւ զգոյս միայն, եթէ բաժանեալ էր յընդհանուր գոյացութիւն եւ յընդհանուր պատահումն, եւ ի մասնական գոյացութիւն եւ ի մասնական պատահումն՝ եւ այնպէս գտեալ լինէր զխնդրելին. քանզի հանուրն եւ մասնականն ձայնից են, իսկ գոյացութիւն եւ պատահումն՝ իրողութեանց։

10 Արդ՝ երից բաժանմանց ի կիր արկեցելոց առ ի յԱրիստոտէլէ եւ որոշեցելոց ի միմեանց՝ միոյն որ ասէ, եթէ յասիցելոցն ոմանք ըստ շարամանութեան եւ ոմանք առանց շարամանութեան. իսկ միւսոյն, որ ասէ, գոյիցն ոմանք ընդհանուր գոյացութիւն եւ ընդհանուր պատահմունք եւ մասնական գոյացութիւն եւ մասնական պատահումն. եւ միւսոյն եւս բաժանման, որ բարժանէ զառանց շարամանութեանն ի տասն ստորոգութիւնսն։

11 Արդ՝ ոմանք զբաժանումս զայս զերիս մի իմացան շարունակ, ասելով՝ այսպէս՝ եթէ ասիցելոցն ոմանք ըստ շարամանութեան ասին եւ ոմանք առանց շարամանութեանն. եւ առանց շարամանութեան ի տասն ստորոգութիւնս, իսկ ըստ շարամանութեանն յընդհանուր գոյացութիւն, յընդհանուր պատահումն, ի մասնական գոյացութիւն, ի մասնական պատահումն։ 12 Առ որ ասեմք, եթէ խաբիմք յառաջաբերութենէ բանիցդ՝ ընդհանուր գոյացութիւն իմանալով ընդհանուր պատահումն, մասնական գոյացութիւն մասնական պատահումն եւ շարամանեալ զնոսա կարծէք։ 13 Քանզի շարամանեալն եւ պարզն առ ի յԱրիստոտելէ ոչ յառաջաբերութեամբ որոշի, այլ նշանակեցելով. եւ պարզ առ ի նմանէ վարկանի շարադրեալ անուանցն՝ Ագռաւ վէմ, Արէոպագոս [1], Նոր քաղաք. եւ նոյն ինքն սահմանդ պարզ է առ ի յԱրիստոտելէ, որ ասէ՝ մարդ կենդանի բանաւոր մահկանացու մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ, վասն զի մի իրս նշանակեն։ 14 Իսկ շարադրեալք առ ի նմանէ այն են, որ բազում իրս նշանակեն, որպէս հոմանունք ամենայն՝ որպէս շուն ձայն. քանզի շուն ձայն բազում իրս նշանակէ։

15 Դարձեալ տարակուսեն ոմանք ասելով, եթէ զիա՛րդ զայնոսիկ, որք ըստ շարամանութեանն են՝ դասեաց այնց, որք ոչ ըստ շարամանութեանն են։ 16 Եւ ասեմք՝ եթէ որպէս հաւաստագոյն եւ ծանաւթագոյնս, քանզի հաւաստագոյնք են շարադրեալքն քան զպարզսն, եւ վասն զի շարամանեալքն դրութիւն իմն յայտնեն, իսկ դրութիւնն յառաջագոյն է քան ի բաց բարձումն, եւ զի յանգումն կանխեցելոցն սկիզբն հանդերձելոցն եղիցի, եւ զի յանգեսցի առաջին հատածն ի սուղ թիւս ստորոգութեանցն, եւ սկիզբն արասցէ երկրորդի նոյն ինքն ի վարդապետութենէ ստորոգութեանցն։

17 «Որգոն՝ մարդ, արջառ, ընթանայ, յաղթէ».

18 Բարիոք յարացոյցս արկ ի կիր ի մէջ անուան եւ բային այլ եդեալ անուն, որպէս զի մի՛ եւ կամաւք յընթեռնուլն սխալեսցուք, եւ ըստ շարամանութեան ընթերցցուք։ 19 Քանզի ըստ շարամանութեան է ասելն «մարդ ընթանայ». զոր մարթ է ընթեռնուլ եւ առանձին «մարդ», առանձինն եւ «ընթանայ»։ 20 Այլ եթէ այդպէս գրեալ էր, եթէ «մարդ, ընթանայ»՝ բազում անգամ սխալէր ընթերցաւղն եւ ըստ շարամանութեան կարծէր գոլ։ 21 Վասն որոյ ի միջի եղելոյ այն անուն «մարդ, արջառ, ընթանայ, յաղթէ»՝ եւ ոչ կամաւք սխալել կարէ յընթեռնուլն։ 22 Իսկ բայս ի կիր էառ զերրորդ դիմին եւ ոչ զառաջնոյն եւ ոչ զերկրորդին, վասն զի այսոքիկ սահմանեալ դիմին են. քանզի յորմէ բանն եւ առ ոյ բանն։ 23 Իսկ երրորդ դիմին բայք, թէպէտ եւ ածեն ի ներքս դէմս, սակայն անորիշ դէմս ածեն. քանզի ամենայն սահմանական բայ դէմս ածէ ի ներքս, վասն այսորիկ շարամանել կարծի։ 24 Իսկ երրորդ դիմին բայք, թէպէտ եւ ի ներքս ածեն ի հարկէ դէմս, սակայն անորոշի ածեն եւ վասն այսորիկ ոչ թուին գոլ շարամանեալք։ 25 Եւ եթէ ի կիր առեալ էր զանորիշ բայսն, որք ամենեւին ոչ գոն շարամանեալք վասն ոչ դէմս ի ներքս ածելոյ, բայց զի զառաջին յարացոյցն լուծանել կամեցաւ՝ եւ ըստ շարամանութեան եւ առանց շարամանութեան զնա առնել։