1
Ընդ
այսոսիկ
հանդերձ
աստուծով
առաջիկա
տեսութիւնս
ՊՐԱԿՔ
Ի
2
«Նենթակայումն
ասեմ».
3
Եւ
վասն
զի
ուսաք
զենթագրութիւն
նենթակայում
եւ
ցուցաք,
եթէ
ունի
համեմատեալ
սեռում
եւ
բաղկացուցիչ
զանազանութեանց,
սեռում՝
զումեքն,
իսկ
բաղկացուցիչ
զանազանութեանց՝
զայլս
ի
բառիցն՝
բե՛ր
այսուհետեւ
եւ
առ
բաղկացեալ
ենթագրութիւնս
զվայելուչ
տարակուսանսն
տարակուսեսցուք։
4
Եւ
այսոքիկ
են,
որք
ըստ
առաւել
ունականութեան
եւ
ըստ
նուազութեան
դատախազեն։
5
Եւ
այնոքիկ,
որ
դատախազենն
զառաւել
ունակութիւն՝
այսպէս
ձեռնարկեն,
եթէ
եւ
գոյացութեան
պատկանի
այսպիսի
ենթագրութիւն.
քանզի
ահա
Սոկրատէս
յումեք
ի
տեղւոջ
է
եւ
ոչ
է
մասն
տեղւոյ
եւ
ոչ
կարէ
զատ
գոլ
ի
տեղւոջէն
յորում
էն,
քանզի
ամենայն
ուրեք
ի
տեղոջ
է,
սակայն
ոչ
է
պատահումն։
6
Առ
որ
ասեմք,
եթէ
զո՞ր
տեղի
առնուք.
զիւրաքանչի՞ւրն
յորմէ
որոշի
թէ
զհանուրն.
իսկ
եթէ
զընդհանուրն՝
ամենեւիմբ
ոչ
է
ի
նմա։
7
Իսկ
եթէ
նեղեալք
ասիցեն,
եթէ
ոչ
ըստ
իւրաքանչիւրն
ասեմք
զսահմանեալն
եւ
ոչ
զհանուրն,
այլ
զմասնականն՝
որ
անորիշն
է.
թէպէտ
եւ
ամենայն
իրաւք
յումեմն
տեղւոջ
է
Սոկրատէս.
դարձեալ
ասեմք,
եթէ
վերջին
զանազանութիւնք
ենթագրութեանդ
ոչ
պատկանի
գոյացութեան,
որ
ասեն
անկար
զատ
գոլ
յայնմանէ
յորում
էն.
քանզի
ոչ
եթէ
Սոկրատէս
գոյացութիւն
գոլով՝
ի
տեղում
ունի
զգոլ՝
որպէս
պատահումն,
այլ
տեղի
ունի
ի
գոյացութեան
զգոլն։
8
Այս
առաջին
տարակուսութիւն։
9
Իսկ
երկրորդ
տարակուսութիւն
է,
եթէ
ահա
բոլորն
ի
մասունս
գոլով՝
ոչ
է
բոլորն
մասն
մասանցն
եւ
ոչ
կարող
գոյ
բոլորն
զատ
գոլ
ի
մասանցն,
սակայն
ոչ
է
պատահումն։
10
Առ
որ
ասեմք,
եթէ
ենթագրութիւն
զումեքն
ունի
եւ
ոչ
զումեքսն.
իսկ
բոլորն
յումեքսն
ասի
գոլ
եւ
ոչ
յումեք.
քանզի
մինչ
կարի
նուազ
երկուս
ունի
մասունս
ամենայն
իրաւք
բոլորն.
վասն
որոյ
եւ
վերստին
տարակուսեն,
եթէ
եւ
բոլորն
յումեք
ասի.
քանզի
մի
ոմն
ի
մետասան
նշանակութեանցն
ասիւր
գոլ
յումեքն,
որպէս
բոլոր
ի
մասունս։
11
Եւ
ասեմք,
եթէ
այս
ասացաւ
առ
ի
ցուցումն
ոչ
կարելն
պատահման
ըստ
ընքեան
գոլ,
եւ
զի
թէպէտ
եւ
եզական
է
արտաձայնութիւնն,
սակայն
բազմութիւն
նշանակէ.
քանզի
յումեք
բազմութեան
մասանց
գոյ
բոլորն
եւ
կամ
յումեք
քանակութեան
մասանց
տեսանի։
12
Եւ
այլազգ
այսոքիկ
տրամորոշին,
զի
բոլոր
թիւ
յիւր
մասունս՝
որպէս
ինքն
յինքեան
գոլ,
իսկ
պատահումն՝
որպէս
այլ
յայլում
է։
13
Այլ
տարակուսութիւն
է
որ
ասէ,
եթէ
եւ
տեսակ
ի
նիւթում
գոլով՝
ոչ
մասն
է
նիւթոյ
եւ
ոչ
անջատի,
քանզի
յանջատելն
ապականի,
սակայն
ոչ
է
պատահումն՝
որպէս
տեսակարարու
նոյն
ինքն
եւ
տեսակ,
այլ
գոյացութիւն.
քանզի
տեսակարարիցելոյ
գոյացութիւն
է։
14
Առ
որ
ասեմք,
եթէ
պատահումն
է
տեսակ՝
վասն
զի
նիւթում
որպէս
եթէ
պատահեաց,
սակս
եւ
անջատի
ի
նմանէ։
15
Իսկ
շարադրիցելոյ
գոյացութիւն
է
[1]
տեսակ
եւ
նիւթ,
որպէս
աւարտիչք
նորին։
16
Վասն
որոյ
եւ
նորա
մասունք
ասին
եւ
ոչ
միմեանց.
քանզի
ոչինչ
պակասին.
քանզի
ինքն
մասն
կարող
գոյ
լինիլ.
վասն
զի
եւ
ոչ
եւթն
երից
մասն
կարող
գոյ
լինիլ
պակասելոյ
քան
եւթնն։
17
Այսոքիկ
են
տարակուսանք
այնոցիկ,
որք
զառաւելութիւն
դատախազեն
զենթագրութեանն։
18
Իսկ
որք
զպակասութիւն
դատախազեն՝
այսպէս
ձեռնարկեն
ասելով,
եթէ
ոչ
ամենայն
պատահման
պատկանի
բացատրեալ
ենթագրութիւնդ,
բայց
միայն
անանջատականումն։
19
Առ
որ
ասեմք,
եթէ
որչափ
ինչ
յանջատիլ
եւ
ոչ
յանջատիլ
[2]
պատահման՝
ոմն
անջատական
եւ
ոմն
անանջատական
է.
իսկ
որչափ
ինչ
կարողն
գոլ
զատ
գոլ
յայնմանէ
յորում
էն՝
ամենայն
պատահումն
անանջատելի
է.
քանզի
ոչ
ասաց,
եթէ
«որ
ոչն
կարէ
անջատիլ»,
այլ
«որ
անկարն
գոլ
զատ
գոլ»։
20
Եւ
ապա
ասեն
եթէ
այո՝
կարող
գոյ
զատ
գոլ
պատահումն.
քանզի
ահաւանիկ
անուշութիւն
խնձորոյն
պատահումն
գոլ՝
թողեալ
զխնձորն՝
մնայ
ի
զգայարանում
կամ
ի
գոյացումն։
21
Զայս
տարակուսանս
լուծանեն
զանազանապէս.
Պղատովն
այսպէս՝
եթէ
ոչ
որոշեցաւ
յենթակայէն,
բայց
ի
ձեռն
անաւսր
բացազեղմանց
գայ
առ
մեզ,
որպէս
յայտ
առնեն
ըստ
մասին
նորա
թառամութիւնք.
քանզի
ի
ծառն
ոչ
թառամի՝
վասն
առաւել
գոլոյ
ներզեղման
քան
զարտազեղումն։
22
Իսկ
Արիստոտէլ
զարբանեկութիւն
աւդոյն
պատճառս
ունի.
քանզի
որով
բանիւ
թափանցատեսական
է
եւ
թափանցահնչական
է՝
նովին
բանիւ
եւ
թափանցահոտական։
23
Իսկ
Պղոտինոս,
որ
եւ
զՊղատոնին
եւ
զԱրիստոտելին
հաւաքեաց,
ասէ՝
եթէ
փոփոխի
մասն
ինչ
աւդոյս.
քանզի
անուշութիւն
խնձորոյն,
մնալով
ի
նմա՝
ծնանի
փոփոխէ
մասն
ինչ
աւդոյս,
որում
զգամք
եւ
հոտ
առնումք։
24
Յորոց
կարծեաց
ոչ
մի
ինչ
ըստ
ինքեան
ճշմարիտ
գոյ՝
ոչ
զՊղատոնին
որ
ասէ
բացազեղմունս
ոմանս.
քանզի
բացազեղումն
մարմին
է,
իսկ
ամենայն
մարմնոյ
մի
է
ըստ
բնութեանն
շարժումն,
քանզի
կամ
թեթեւ
եւ
ի
վեր
միտէ
կամ
ծանր
եւ
ի
վայր։
25
Իսկ
անուշութիւն
խնձորոյն
ամենեքեան
համապատուաբար
զգամք
շուրջ
կալով.
ապա
ուրեմն՝
ոչ
է
բովանդակ
բացազեղմունս
միայն
ասել։
26
Նա
եւ
ոչ
Արիստոտէլին
միայն
ըստ
ինքեան
ճշմարիտ.
քանզի
ահաւասիկ
խոզք
առաւել
վերաբերելով
զաղբս,
վասն
առաւել
զգալոյ
բացազեղմանց
կտոցն,
այլ
եւ
ըստ
ժահահոտ
տեղիս
անցանելով՝
բազում
անգամ
կափուցանեմք
զունչս
կարկատանաւք
ոմամբք,
եւ
այն
ինչ
շնչելով՝
ոչ
զգամք
ժահահոտութեան.
որպէս
պարզեցելոց
բացազեղմանցն
կարկատանաւքն
եւ
մաքուր
աւդոյն
եկելոյ
առ
մեզ։
27
Եւ
ոչ
Պղոտինոսին
միայն
ճշմարիտ,
որ
ասէ
որակել
զբոլոր
աւդ.
քանզի
առասպելական
է
ասելն
որակիլ
զբոլոր
աւդ՝
որպէս
անգեղց,
որք
զգան
անթաղ
մարմնոցն
որք
յայլ
քաղաքս
են։
28
Իսկ
երեքեան
միանգամայն
ճշմարտիք
են.
այլ
ի
վերայ
վատ
հոտոտելոցն
պէտք
են
բացազեղմանց,
իսկ
ի
վերայ
ստուգաբար
հոտոտիցելոցն՝
բաւական
է
թափանցահոտականն
աւդոյ,
իսկ
ի
վերայ
չափաւորապէս
հոտոտելոցն՝
բաւական
է
եւ
փոփոխումն
աւդոյ։
29
Այսոքիկ
այսպէս։
30
Պարտ
է
գիտել,
թէ
ոչ
ըստ
միում
ումեք
ի
կարծեաց
որակութիւնք
ի
յենթակայէ
յենթակայ
փոփոխին,
քանզի
ի
նմին
են՝
յորում
ենն,
յայնմ
յորում
լինին.
աւցտեսցի
ինքն
յինքենէ
որակութիւնն
եւ
կամ
յայլում
եւ
յայլում
այժմէն։
31
Եւ
քանզի
ամենայն
երկուց
այժմ
է
ինչ
ընդ
մէջ
ժամանակ՝
յայնմ
ժամանակում
առանց
ընթակայո՞ւմ
եղիցին։
32
Բայց
գոյր
եւ
պարզաբար
լուծանել
զայսոսիկ,
եթէ
զայս
ոչ
ասաց
Արիստոտէլ
«անկար
զատ
գոլ
յորում
էր»,
այլ
եթէ
«յորում
է»,
վասն
զի
յորում
է
ամենայն
իրաւք
յենթակայում
է։
