ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ «ՍՏՈՐՈԳՈՒԹԵԱՆՑՆ» ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկա պրակքս

ՊՐԱԿՔՍ ԻԱ

2 «Յորժամ այլ զայլ ստորոգիցի իբր զենթակայէ»…

3 Եւ վասն զի ստորոգութիւնքս եւ լայնութիւն ունին եւ խորութիւն, խորութիւն ի մասնականսն կոյս է նոցա ելք, իսկ լայնութիւն զզառ ի կողմն փոխանակութիւն, որպէս զի զխորութիւնն առցես այսպէս՝ զգոյացութիւն եւ զմարմին, զշնչաւոր մարմին եւ զկենդանին եւ որ ի կարգին է, իսկ լայնութիւն՝ զշնչաւորն եւ զանշունչն եւ այնպէս՝ որ ի կարգին է, վասն այսորիկ Արիստոտէլ պայմանս մեզ եւ լայնութեան եւ խորութեան յարատրէ, եւ այժմ խորութեան, իսկ ապա զլայնութեանն։ 4 Եւ է պայմանն եւ կանոն այսպիսի. յորժամ առաջինն երկրորդումն ստորոգի՝ իբր ենթակայում՝ եւ երկրորդն երրորդումն՝ ապա եւ առաջինն երրորդումն ստորոգեսցի՝ որպէս ըստ ենթակայում. որգոն՝ եթէ շնչաւորն կենդանումն ստորոգի եւ կենդանին մարդումն՝ ապա եւ շնչաւորն մարդումն ստորոգեսցի։ 5 Եւ բարւոք առկայացաւ ի կանոնումդ «ըստ ենթակայումն». քանզի եթէ հանդերձեալ է բնաւ ճշմարիտ գոլ պայմանդ եւ կանոնդ՝ պարտ է երկաքանչիւրոց նախադասութեանցն ըստ ենթակայում գոլ. քանզի եթէ երկոքին ի նենթակայում գոյասցին՝ ոչինչ ճշմարիտ ժողովի. այլ եւ եթէ մինն ըստ ենթակայում ասի եւ մին ի նենթակայում՝ առաջինն կամ երկրորդն, եւ ոչ այնպէս ճշմարիտ ինչ ժողովի։ 6 Եւ արդ՝ առցին երկոքին նենթակայում, որգոն՝ «մարդ սպիտակ, սպիտակն երկփաղառական՝ ապա ուրեմն՝ եւ մարդն երկփաղառական է»։ 7 Արդ՝ եթէ այդպէս եզերասցի՝ սուտ ժողովի։ 8 Դարձեալ առցի մին նենթակայում, իսկ երկրորդն ըստ ենթակայում. որգոն՝ «մարդ սպիտակ, սպիտակ գոյն՝ ապա ուրեմն եւ մարդն գոյն է». որ է սուտ։ 9 Դարձեալ առցի առաջինն ըստ ենթակայում՝ որգոն «մարդ կենդանի է», իսկ երկրորդն նենթակայում՝ որգոն «կենդանին երեքփաղառական». եւ ոչ այսպէս ճշմարիտ ինչ ժողովի. քանզի ժողովի՝ ապա ուրեմն եւ մարդ երեքփաղառական։ 10 Եւ դարձեալ ի ձեռն այսր պայմանի զամենայն զգոյսդ ի տասն ստորոգութիւնս վերաբերէ. քանզի որպէս պայմանն ցուցանէր զառաջինն երկրորդին գոլ եւ զերկրորդն երրորդումն՝ նոյնպէս եւ ի վերադարձմանէն է ցուցանել զվերջագոյնսն եւ զերկրորդսն յառաջինսն վերաբերել, որգոն՝ մարդ կենդանի է, եւ կենդանին՝ շնչաւոր, եւ շնչաւորն՝ մարմին, եւ մարմինն՝ գոյացութիւն, ապա ուրեմն՝ եւ մարդ ի գոյացութիւն վերաբերեսցի։ 11 Եւ ի վերայ այլոց ստորոգութեանցն նոյնպէս։

12 Աստուստ տարակուսեն ոմանք ասելով, եթէ սահմանէ Արիստոտէլ եւ զըստ ենթակայումն, յորժամ ասէ, եթէ առաջինն երկրորդումն գոյանայ եւ երկրորդն երրորդին՝ ապա եւ առաջինն երրորդին գոյասցի. այլ եւ ոչ նենթակայումն [1] սահմանեաց, այսինքն զգոյացութիւն, յորժամ ասէ զյատուկս գոյացութեան. քանզի ենթագրութիւնք ի յատկացն առնուն։ 13 Այս է տարակուսութիւն։ 14 Զոր պարտ է այսպէս լուծանել. եթէ պայման եւ կանոն է ճառիցեալդ եւ ոչ սահման կամ ենթագրութիւն. քանզի եւ ոչ ի միում ենթագրութեան կամ սահմանում զսահմանելին եւ կամ զանուն սահմանելոյն ի յենթագրութեանն առնու. քանզի ոչ ոք ասէ, եթէ մարդ է կենդանի մարդ. իսկ այժմ ի կանոնումս բազում անգամ սահմանելին յարառոցաւ, այսինքն՝ ըստ ենթակայումն։ 15 Իսկ առ միւս եւս տարակուսութիւնն ասեմք, եթէ ոչինչ ի յատկացն գոյացութեան յորս ասէ զենթագրութիւն գոյացութեան. քանզի զամենայն, զոր միանգամ զյատուկսն ասէ՝ կամ գոյացութեան միայն գոյ կամ ամենայնի եւ կամ ամենայնում եւ ոչ՝ միայնում իսկ ենթագրութեան։ 16 Եւ տիրաբար յատուկքն միայնում եւ ամենայնում եւ միշտ կամին գոլ՝ որպէս ուսաք։

17 Արդ՝ երկակի ելոյ ստորոգութեան՝ միոյն ըստ ենթակայում, իսկ միւսոյն նենթակայում՝ ի նենթակայում ստորոգութեանն այլ այլում ասելով գոլ՝ եւ ոչ մի ինչ խնդիրս զարթուցանէ։ 18 Իսկ զըստ ենթակայում ստորոգութիւնն կամելով ցուցանել՝ զմին այն ինչ որ ի միւսն է, այսինքն՝ ստորոգեալն եւ որ ինչ նենթակայն էր՝ խնդիրս զարթուցանէ. քանզի եւ ասէ իսկ ոք, եթէ «որ կենդանի է մարդում ստորոգի՝ նոյն ինքն ներդասիցեա՞լն ի նմա՝ եթէ այլ ինչ ընդհանրականագոյն։ 19 Եւ եթէ ներդասիցեալն ի նմա՝ թախանձումն ունի ստորոգութիւն ինքն ինքեան ստորոգելով. իսկ եթէ ընդհանուր է՝ բաղաձգեսցի մասնականն ընդհանրականին եւ եղիցի մասնականն՝ որ ինչ ընդհանուրն է»։ 20 Առ այսոսիկ ասեմք, եթէ ամենայն իրաւք որ ստորոգիլոցն է՝ պարտ է նմա եւ հասարակագոյն գոլ ենթակային եւ յատկագոյն. քանզի եթէ ընդհանրականագոյն է՝ ոչ երբեք թախանձումն ունի ստորոգութիւնն. իսկ եթէ յատուկ է իւրաքանչիւրոյ ուրուք՝ ոչ բաղաձգեսցի մասնական ենթակայն ընդհանրականին, որպէս եւ է ի վերայ միջակիտի բոլորակին. քանզի նշանն այն որ միջակետն է եւ բոլորակին ամենայնի ուղղական, որ ի նմանէ արտահանի՝ եւ հասարակ է ամենեցուն եւ յատուկ իւրաքանչիւրոյ ուրուք։ 21 Եւ որպէս ձայն քարոզչի՝ որ հասարակ է ամենեցուն եւ յատուկ իւրաքանչիւրոյ ուրուք. քանզի եւ յամենեսեան է եւ յաւդում է՝ մի գոլով։ 22 Այլ եւ նոյն իսկ ինքն յատուկն, որ կարծի հաւասարն եւ հանգէտն գոլ՝ ընդհանրականագոյն ասի գոլ, վասն զի ամենայն յատուկ ընդհանուր տարորոշմանց համազաւր գոյ. քանզի ասելն «մարդն ծիծաղական է», ոչ այլ ինչ ասեմք, բայց զայն՝ եթէ ամենայն մարդ ծիծաղական է. իսկ ամենայնն փոխանակ իւրաքանչիւրոյ իմանի. քանզի իւրաքանչիւր ուրուք ծիծաղական գոլն ընդհանրականագոյն է։ 23 Բայց է եւ այլազգ ասել, եթէ կարող գոյ նոյն ինքն ընդհանրականագոյն եւ յատկագոյն ենթակային գոլ. քանզի ահա տեսանեմք, զանտեսակ նիւթ յառաջ գալով ի գոյացութենէ՝ նախ որպէս տեսակարարի իմն զտարակացութիւնսն առնլով եւ քանակելով, եւ ապա որակի, եւ ապա առնէ զներշնչաւոր մարմինն, յետ այսորիկ զկենդանին, ի վերայ այսոցիկ եւ զմարդն, ապա զՍոկրատէս, եւ անդ վախճանէ։ 24 Արդ՝ ամենայն, որ յառաջ քան զՍոկրատէսն են՝ տեսակարարաւք զանազանութեամբք զանազանին ի միմեանց. իսկ Սոկրատէս առանձնական ինչ յեղանակաւք զանազանի յայլոց մարդկանց, որոյ ի վերայ գայ մասնական տեսակն մարդոյ ումեք ոչ երբեք , այլ ըստ բնութեանն զանազանութիւն ընդունելով. վասն որոյ եւ մնայ անբաժանելի։ 25 Եւ արդ՝ տես եթէ ո՛րպէս ինքն նիւթ, որ ամենեցուն գոյ ենթակայ հաւասարապէս՝ եւ առանձինն իւրաքանչիւրոյ ումեք ենթակացեալ գոյ ամենեցուն։ 26 Նոյնպէս եւ ի վերայ կենդանոյն է տեսանել եւ ի վերայ ներշնչաւորին. քանզի նոյն ինքն եւ յատուկ եւ հաւասար իւրաքանչիւրոյ եղանի. հաւասար՝ որպէս բազմաց գոլով, իսկ յատուկ՝ որպէս առեալ զտեսակարարուս զանազանութիւնս եւ եղեալ տեսակ այլ ինչ այլ [2], ըստ համեմատութեան նիւթոյն, որ ամենեցուն ենթակայ է հաւասարապէս եւ առանձինն իւրաքանչիւր ումեք։