ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ «ՍՏՈՐՈԳՈՒԹԵԱՆՑՆ» ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով առաջիկայ

ՊՐԱԿՔՍ ԻԴ

2 «Իսկ երկրորդ գոյացութեանցն յաւէտ գոյացութիւն»…

3 Եւ եւս վասն այսոցիկ նախադրէ զանհատ գոյացութիւնն Արիստոտէլ՝ քանզի յերկրորդ գոյացութիւնս յաւէտ գոյացութիւն տեսականն քան զսեռականն, որպէս յաւէտ հուպ գոլով յանհատ գոյացութիւնն, որ մանաւանդ գոյացութիւն ցուցաւ. քանզի որպէս հպագոյնքն ի հուր առաւել ջեռնուն եւ հպագոյնքն ի միակն առաւել միականք են՝ նոյնպէս եւ տեսակական գոյացութիւնն հպագոյն գոլով յանհատն՝ մանաւանդ է. քանզի ամենայն որ ունի յայնմանէ հպագունիցն մանաւանդ բաշխէ։ 4 Եւ զի յաւէտ գոյացութիւն տեսակականն քան զսեռականն է՝ երկակի նիւթէ՝ ի հպաւորութենէ եւ ի վերաբանութենէ [1], այսինքն՝ ի համեմատութենէ. այսպէս՝ եթէ ընտանեգոյն է եւ մաւտաւորագոյն զՍոկրատէս մարդ ասել, քան եթէ կենդանի։ 5 Իսկ ի վերաբանութենէ այսպէս՝ զի եթէ զանհատ գոյացութիւնն ոչ այլ ինչ կերպարանէր եւ առնէր յաւէտ գոյացութիւն, եթէ ոչ ենթակայանալն ամենեցուն՝ որ շուրջ զնովաւցն. արդ՝ այս ենթակայանալս տեսակացն առ սեռսն գոյ, իսկ սեռիցն առ տեսակս ոչ երբեք, քանզի ոչ երբեք ենթակայանան սեռք տեսակաց. վասն զի առաւել գոյացութիւն տեսակականն քան զսեռականն՝ որպէս ենթակայացեալ նմա։ 6 Բայց ասի ի վերաբանութենէ, զի կարող գոյ վերաբանութեամբ հիւսիլ այսպէս. եթէ զոր բան ունի անհատ գոյացութիւն առ ամենայնս, որք առ նովաւն են ենթակայացեալ նոցա, վասն զի առաւել գոյացութիւն ասիցեալ՝ զնոյն բան ունի տեսակականն առ սեռականն. քանզի ենթակացեալ է նմա, վասն զի առաւել գոյացութիւն է։ 7 Եւ այսոքիկ այսպէս։

8 Աստուստ տարակուսեն ոմանք՝ ասելով, եթէ զիա՞րդ ասես դու յաւէտ գոյացութիւն եւ նուազ գոյացութիւն, տակաւին ոչ. եւս ասացեալ զյատկութիւնս գոյացութեան։ 9 Այլ հանդերձեալ ասել զոչ ընդունիլն զյաւէտն եւ զնուազն, եւ չընդունի. քանզի գոյացութիւն գոյացութեան բաղդատեալ, որգոն՝ սեռականն առ տեսականն՝ ընդունիլ զյաւէտն եւ զնուազն. իսկ ինքն առ ինքեան յարարկեալ, ոչ ձգտի եւ ոչ ամփոփի. քանզի ոչ ոք ասէ յաւէտ մարդ եւ յաւէտ Սոկրատէս։

10 Դարձեալ այլ տարակուսութիւն, զի՞, ասէ, որպէս զանհատ գոյացութիւնն առաջին գոյացութիւն կոչեաց, վասն երկուց ասացաք պատճառաց, զի՞ ոչ զտեսակականն երկրորդ եւ ոչ զսեռականն երրորդ կոչեաց, այլ միով անուամբ զերկոսին անուանեաց՝ զտեսականսն եւ զսեռականսն։ 11 Եւ ասեմք, եթէ վասն այսորիկ՝ միում հանդիպան անուան, վասն զի զմի եւ զնոյն պէտս տայ նոցա անհատ գոյացութիւն առ ստորոգութիւն։

12 «Ծանաւթագոյն եւ ընտանեգոյն բացատրեսցէ՝ զտեսակն քան զսեռն բացատրելով».

13 Զի՞ ասացեալ «ծանաւթագոյն»՝ առադրեաց եւ «զընտանեգոյնն»։ 14 Եւ ասեմք, եթէ ծանաւթագոյնն միայն ոչ կարէ յաւէտ գոյացութիւն առնել զանհատն, վասն զի եւ պատահմունք բազում անգամ ծանաւթագոյնք են, քան զանհատ գոյացութիւն. որգոն՝ փոխանակ ասելոյն «կոչեա՛ զԴաւիթ» [2], ասեմք «կոչեա զփիլիսոփոսն»։ 15 Վասն այսորիկ առադրեաց զընտանեգոյնն. քանզի ծանաւթագոյնն ոչ ամենայն իրաւք յայտնէ զբնութիւն իրին, որպէս բազումք ի պատահմանցն, իսկ ընտանեգոյնք առաւել յայտնեն։

16 «Քանզի սա ուրոյն առաւել ուրումն մարդոյ».

17 Զիա՞րդ առաւել է ուրոյն ոչ ամենեւին ուրոյն։ 18 Եւ ասեմք, որպէս զնուազ ծանրն առաւել թեթեւ ասեմք՝ նոյնպէս եւ զնուազ հասարակն առաւել ուրոյն ասեմք. քանզի մարդ նուազ հասարակ է առ կենդանեաւն. քանզի սեռք տեսակացն ստորոգին, իսկ տեսակք զսեռիցն ոչ հակադարձին. պարտ է առադրել՝ ըստ բնութեան ելոյ ստորոգութեանն. քանզի ստորոգութիւն եռակի է՝ կամ ըստ բնութեան կամ ոչ ըստ բնութեան կամ ըստ պատահման։ 19 Ըստ բնութեան՝ յորժամ սեռք տեսակաց ստորոգին, իսկ ոչ ըստ բնութեան՝ յորժամ տեսակք սեռից, որպէս յորժամ ասեմք, թէ որ գայ կենդանիս մարդ է, քանզի այսպէս ասելով կենդանումն ստորոգի մարդ, իսկ ըստ պատահման ստորոգութիւն է, որպէս յորժամ զնոյնս, որք ի նորին ենթակայում են պատահմունք՝ միմեանց ստորոգես. որգոն՝ Սոկրատայ ելոյ կնտի եւ իմաստասիրի՝ ասեմք, եթէ կունտս այս իմաստասէր է։ 20 Եւ դարձեալ ըստ պատահման ստորոգութիւն է, յորժամ գոյացութիւն պատահման ստորոգի. որգոն՝ յորժամ ասեմք, եթէ սպիտակս որ գայ՝ կենդանի է. քանզի այսպէս ասելով՝ զկենդանին գտանեմք ստորոգեալ սպիտակում, որ է պատահման։