ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ «ՍՏՈՐՈԳՈՒԹԵԱՆՑՆ» ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ նոցա տեսակացն որ միան…

ՊՐԱԿՔ ԻԵ

2 Բաղդատեալ Արիստոտելի զգոյացութիւնս ըստ խորութեան, յորժամ զանհատն առ հանուրն բաղդատէր, ցուցեալ եթէ առաւել գոյացութիւն է տեսակականն քան զսեռականն՝ այժմ ըստ լայնութեան բաղդատէ զանհատսն եւ զհանուրսն, եւ ասէ, եթէ անհատ գոյացութիւնքն նմանաբար են գոյացութիւն, որպէս ամենեցուն զնովաւցն զմի եւ զնոյն պէտս վճարելով՝ որպէս է Դաւիթ եւ Արգոս շուն եւ Եղիսարն պիսակ ձի։ 3 Իսկ եթէ անհատ գոյացութիւնքն նմանաբար գոյացութիւնք են՝ ապա եւ տեսակական գոյացութիւնքն նմանաբար գոյացութիւնք են, որպէս զհանգէտն բացակացեալք յանհանգիտից գոյացութեանցն։ 4 Արդ՝ այսպէս մեք։ 5 Իսկ Արիստոտէլ այլ կարգաւորութեան պիտանացեալ. քանզի նա նախ զտեսակականսն բաղդատէ եւ ապա զանհատսն։ 6 Եւ արժան է տարակուսել, եթէ ընդէ՞ր ոչ նախ զանհատս գոյացութիւն բաղդատեաց, զի որպէս ստուերացուցումն յայսոցիկ պէտս առեալ՝ այնպէս ապա բաղդատէր զտեսակական գոյացութիւնս։ 7 Եւ է լուծումն սորին, եթէ զայս որպէս զխոստովանեալ եւ զյայտնի ինչ եթող. քանզի յայտնի է եւ սովորաբար, եթէ նմանաբար գոյացութիւնք են անհատքն յենթագրութենէն, վասն զի գերադրականիւք ձայնիւք արտաբերեաց, ասելով՝ իսկագոյն եւ նախկին եւ մանաւանդ. քանզի ոչ է գերադրականին գերադրական։ 8 Իսկ եթէ այս այսպէս է՝ ապա ուրեմն՝ ոչ է յաւէտ անհատ գոյացութիւն քան զայլ անհատ գոյացութիւն, թէպէտ եւ աննմանատեսակք են։ 9 Դարձեալ տարակուսեն ասելով, եթէ մինչ նմանաբար գոյացութիւնք են անհատքն, եղիցի այս մրջիւն եւ արեգակն նմանաբար գոյացութիւնք։ 10 Առ որս ասեմք, եթէ ըստ դիտաւորութեան Ստորոգութեանցս նմանաբար գոյացութիւնք են. քանզի դիտաւորութիւն Ստորոգութեանցս է յաղագս իրողութեանց ոչ եթէ զիրողութեանց բուռն հարկանել եւ զբնութիւն նոցա քննել, այլ ըստ որում նշանակեն յայսպիսեաց եւ յայնպիսեաց ձայնից. քանզի յաղագս ձայնից միայն քննել քերդողաց է, իսկ յաղագս բնութեան գոյիցն՝ աստուածաբանութեան կամ բնաբանութեան։ 11 Եւ այսոքիկ այսպէս։

12 Իսկ Արիստոտէլ տարակուսէ յինքեան, եթէ «զիա՞րդ ի վերագոյնսն երկրորդ գոյացութիւնս ասաց զսեռս եւ զտեսակս անհատ գոյացութեան եւ ոչ պարզաբար՝ եթէ սեռքն եւ տեսակքն»։ 13 Եւ լուծանէ ասելով, եթէ զի մի պարառից զպատահմունսն. քանզի են եւ նոցա սեռք եւ տեսակք՝ որպէս գոյն եւ սպիտակ։ 14 Արդ՝ ցուցանէ աստանաւր, եթէ սեռք եւ տեսակք առաջնոց գոյացութեանցն գոյացութիւնք են, իսկ սեռք եւ տեսակք անհատից պատահմանցն ոչ են գոյացութիւնք։ 15 Եւ ցուցանէ այսպէս ասելով՝ սեռք եւ տեսակք անհատից գոյացութեանց գոյացութիւն բաղալնուն, եւ որք գոյացութիւն բաղալնուն՝ գոյացութիւնք են. իսկ սեռք եւ տեսակք անհատից պատահմանցն ոչ բաղալնուն գոյացութիւն. իսկ որ գոյացութիւն ոչ բաղալնուն՝ ոչ են գոյացութիւնք. ապա ուրեմն՝ սեռք եւ տեսակք անհատից պատահմանցն ոչ են գոյացութիւնք։ 16 Եւ այլազգ՝ սեռք եւ տեսակք առաջնոց գոյացութեանցն ենթակայանան հանուր պատահմանց, իսկ որ ընդհանուր պատահմամբք ստորակայանան՝ գոյացութիւնք են. ապա ուրեմն՝ սեռք եւ տեսակք առաջնոց գոյացութեանցն գոյացութիւնք են։ 17 Եւ վասն անդրադարձութեան կանոնիս՝ վասն զի սեռք եւ տեսակք անհատից պատահմանց ոչ ենթակայանան հանուր պատահմանցն՝ ոչ են գոյացութիւնք. ապա ուրեմն՝ սեռք եւ տեսակք անհատից պատահմանցն ոչ են գոյացութիւնք։

18 «Եւ նոցա տեսակացն որք միանգամ ոչ են սեռք».

19 Բարիոք ասաց «որք միանգամ ոչ են սեռք», զի մի զընդմիմեամբքն ոք առցէ. քանզի եթէ զընդմիմեամբքն ոք առնու, ոչ երբեք տեսակ տեսակում բաղդատի, այլ տեսակ սեռում, որ ոչ է մեր այժմ առ ի խնդրել։