Հայ միջնադարեան պատմական ողբեր

Ժ.
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՄԱԿՈՒԵՑԻ
ՈՂԲ ՀԱՅԱՍՏԱՆԱՑ ԱՇԽԱՐՀԻ ՅԵՐԵՒԱՆԱՅ ԵՒ ՋՈՒՂԱՅՈՒ

 

Եկա՜յք, Ադամա՛յ որդիք, ժողովեալ ի մի տեղ նըստինք՝

Եւ ձեզ պատմեմ լալագին զողբն եւ զկոծըն Հայոց ազգին:

 

Ի Հայոց  հազար թըւին եւ յիսուն երեք աւելին,

Ելք աւելեաց պատկերին, մուտ յամսեանըն նաւասարդին

 

Խաւար տիրեաց մեր ազգին, բարկացաւ մեր տէրն երկնային.

Որպէս կարկուտ ի յամպէն՝ նոյնպէս զօրքըն Պարսից իջին:

 

Գըլուխ զօրաց էր նոցին Շահաբաս Խուդաբանդ որդին,

Հազարապետք ընդ նըմա՝ յԵրեւան քաղաքըն եկին:

 

Չորս կողմըն վըրան դըրին, զԱւագ բերդըն պաշարեցին.

Երկիր եւ աշխարհ սըփռան, քրիստոնեայքըն ժողովեցին:

 

Ըզբոլորըն առին նախ ու վերէն սիպայ կանգնեցին,

Որպէս մեծամեծ բըլուրք՝ նա անդէն հողըն կըտրեցին:

 

Իսկ նոքա բերդէն ի վայր զքրիստոնեայքըն հարկանէին,

Որպէս զանմեղուկ գառինս ըզբազումսըն կոտորեցին:

 

Երկնից եւ երկրի՜ աստուած, յէ՞ր թողեր ըզմեզ ի ձեռաց.

Որ ողորմագին դիմօք մեք անկաք ի ձեռն այլազգեաց:

 

Սո՛ւգ առ, երկի՛ր, եւ ողբա՛ դու նըման Երեմիասայ,

Թագաւորըն հընարայ, որ նման է Նեգդանիբոսայ:

 

Տարեայ գործեաց սա նաին՝ որպէս նա Ոլպիասին

Եւ յիւր որդուն ըսպանաւ, որ անուն էր Աղեքսանդր:

 

Սա այլ նորա նըմանի, բարեաց ճարեացն ո՛չ աւելի,

Ո՛չ համար ի թիւն անկանի, ապագայն ո՛չ է բարելի:

 

Եօթն ամիս սըխլաթ տըւին եւ եօթն օր վերայ աւելի:

Թօփով զպարիսպըն քակեաց եւ արաւ զինքն աւաղելի:

 

՚Ւ չարխըն ծըռաւ նոցին այն ազգին Օմարին,

Հազար թէ պատերազմաւ՝ բայց իւրեանց կամօքըն տըւին:

 

Յորժամ որ ըզբերդն առին, ըզԽըտրի տըղայն բաց թողին,

Հինգ հազար զօրօք գընաց առ իւրեանց խոնդքարն որ կասին:

 

Նըման Դարեհի արիր, Շահաբա՛ս, է՜ Պարսից արքայ,

Թողիր, որ գընայ չարկամդ, շատանայ, յետոյ կըռիւ գայ:

 

Ինչ Պարսիկք հըպարտացան, զթիւնութիւն օձին չիմացան,

Ի բարձըր սարերք ելան, ծաղկալի տեղիք շըրջեցան:

 

Յորժամ տարին բոլորաւ, բօթատուն երեկ կանգնեցաւ,

Թէ՝ Ջըղալօղլի կասեն՝ վերայ քեզ կըռիւ շարժեցաւ:

 

Շահաբասն ուրախացաւ, իւր զօրաց թիւըն չիմացաւ,

Սըլեհ ու զըրահ հագաւ, պողպատէ գէիմ ըզգեցաւ:

 

Թեւըն հըմայիլ կապեաց, խաներուն խալաթ ուղարկեաց,

Վաթսուն հազար ձիաւոր առ իւրեան զօրքըն ժողովեաց:

 

Ժողովեաց սուլթան ու խան, որք եկին առ իւրեանց արքայն,

Երեք օր երեք գիշեր տըրտմութեամբ նըստան ի դիւան:

 

Մին սուտ գըրաբաց գըտան, որ Մալնայ Ջալալ անուն տան,

Ասեն. «Դու ըռամըդ զա՛րկ, թէ կարե՞մք յաղթել ազգին այն»:

 

Էզարկ ըռամ դըժնիկն այն ու եցոյց նըշան աւերման,

Այնպիսւոյ աչքն կուրանայ, ՚ւ ինքն ընկնի ի խոր ի զընդան:

 

Կըրկին յետ հարցուկս ելան: Նա էարբ զարիւն ամենայն,

Ասաց. «Աւերէ՛ք զերկիրն ու տարէ՛ք ըզմարդն ի Սպահան»:

 

Յորժամ որ լըսեց արքայն, թէ այսպէս ասաց պիղծ մօլլայն,

Ձայնեց մին զօրագըլխացն, որ ասի Ամիրգունա խան:

 

Ասաց. «Ժողովեա՛ ըզզօրն, կատարեա՛, զինչ տամ հըրաման.

ՅԱնու քաղաքէն ի վայր դու այրեա՛ մինչեւ Նախչաւան»:

 

Յորժամ որ առին հրաման այն մոլոր ազգն մահմեդական,

Որպէս ըզգայլ՝ ի գառինս, ի յերկիրըն յարձակեցան:

 

Սարերն ամէն սուգ մըտան, ծովք եւ գետք ի լաց շարժեցան…

Շաբաթ էր լուս կիրակի, որ կըրակ տըւին յԵրեւան:

 

Շատ հարք յորդվոց բաժնեցան, ի Պարսից ազգէն ազգէն գերեցան,

Շատ հարսն եւ աղջկունք տարան ի Սպահան եւ ի Խորասան:

 

Շատ նազելի, ճոխ պատկերք սեւադէմ Պարսից ձեռն անկան,

Շատ զօրաւորք կըտրիճ ի նոցա ազգէն ըսպանան:

 

Շատ գեղեցկագուն մանկունք յոտնատակ թաւալմամբ մեռան,

Շատոնք ի Արաստղն անկան, ջըրախեղդ առ աստուած փոխան:

 

Ո՞վ կարէ պատմել գըրով զայս կըսկիծս, որ մեզ հանդիպան,

Որ մեք ի մեր սուրբ տեղացն զըրկեցաք, եղաք անպիտան:

 

Աստընւորս է բէբաֆայ. ձեզ վըկայ բերեմ ըզՋուղայ,

Փոխան սաղմոսաց երգոց՝ բու աւերակի ձայն կու գայ:

 

Աւա՜ղ ըզՋուղայ ասեմ, ըզպարծանքըն Հայոց ազգիս,

Որ հանցման էիր քան ըզՓարէզ Ֆըռանգսիսի,

 

Քանդեալ յոյժ աւերեցար, որ քան զնըմանն է այլ դըժար,

Որ անդ որդիք չըմընաց, այլ ի քեզ եւ ոչ է մին հաւ:

 

Ըզգեղեցիկ ճոխ պատկերք, որ խնամով դու զնոսա սընար,

Տարան ըՍպահան քաղաքն, խառնեցին ի պիղծ Թաթն որ կայր:

 

Ինչ որ ի հետ զմեզ եղաւ՝ շատ մեղացն աստուած բարկացաւ,

Մատնեաց ի ձեռն այլազգեաց, զայս խըրատ մեզ տէր կամեցաւ:

 

Եւ թէ դառնամք ի բարին, աստուած դարձ առնէ վերըստին

Եւ այս փորձանացս փոխարէն ըզհանգիստըն տայ մեզ բաժին:

 

Եկայք աղաչեմք զաստուած, որ փոխէ զսիրտն Շահաբասին,

Խաղաղութեամբ յետ տանի ի դուռըն սուրբ Էջմիածին:

 

Դարձեալ տայ հաստատութիւն՝ փըրկութեան կալ յազգիս կըրկին

Եւ սուրբ սեղան կանգնէ զհարենաց մեր զեկեղեցին:

 

Եւ Յովհաննէս Մակուեցի, լալագին տաղիս երգողի,

Ես էի ի մէջ նոցա եւ աչօք իմովք զայս տեսի: