Մատեան աշխարհավէպ հանդիսարանաց

Այսպէս պարտ է գիտել վասն Յանւոյ: Զի զմիջի բերդն յառաջն ունէին Հայոց իշխանքն, բայց ոչ էր ամուր, իսկ յաւուրս Խոսրօվու թագաւորին Հայոց, Օտա նախարարն յոյժ ամրութեամբ եւ գեղեցիկ բրգօք պատեալ ամրացոյց զնա՝ իւրն սեփհականեալ զտեղին, զոր ի մահուն Խօսրօֆու թագաւորին նախարարն Օտա զքոյրն Տրդատայ եւ զամենայն գանձսն թագաւորին անդ պահեաց: Եւ ի թագաւորելն Տրդատայ եւ դառնալն աշխարհս Հայոց գնաց ընդ առաջ նորա Օտա եւ աներն իւր Տաճատ Աշոցաց տէր: Նաեւ Կամախ անուանի Յանի: Տաճատս այս իմացոյց Տրդատայ, թէ Գրիգոր Անակայ որդի է: Յանի քաղաքի անունն է, եւ ամուրն Յանի ներքին բերթն է, զոր անդ ոմն իշխան լուծեալ անդամօք՝ ոչ գայր ի մկրտութիւն: Եւ հնար իմացեալ սրբոյն Գրիգորի՝ այլափոխեալ զինքն երթա հանդէպ բերթին եւ գլորեալ ընդ զառիվայրն անկանի ի գետն եւ վաղվաղակի կանգնի եւ օրհնէ զաստուած ի ձայն բարձր, որպէս թէ գոս գոլով ոտիցն՝ ի ջրոյն զօրութենէ առողջացաւ. զոր լուեալ իշխանին եւ տեղեկացեալ՝ ի նմանէ մկրտի, եւ առ ժամայն լուծեալ եւ չորացեալ անդամք նորա առողջանան, նոյնպէս եւ հոգի նորա ի փառս աստուծոյ մերոյ:

Իսկ ի թագաւորելն ի վերայ Հայոց արքային Սմբատայ, հիմնադրէ կրկին պարիսպ քաղաքին Յանւոյ, լիր արկեալ ի Ծաղկոցաց ձորէն մինչեւ Ախուրան գետ. ի թագաւորութեան Յունաց Վասլի չորրորդ ամին եւ Սմբատայ առաջին ամին, ի հայրապետութեան Խաչկայ, ի թվին Հայոց ԴՃԻԸ: Եւ մնայր աշխարհս Հայոց եւ տունն Շիրակայ ի խոր խաղաղութեան մինչեւ յաւուրս Ալփասլանայ Պարսից զօրապետին, ի թվին Հայոց ԵՃԺԳ ամին. եւ հզօր զօրութեամբ հարաւ ի վերայ քաղաքին Յանւոյ եւ էառ ԻԷ օրն զնա, եւ կոտորեաց անխնայաբար անհամար անձինս, եւ անթիւ արս եւ կանայս տարաւ գերի: Եւ զխաչ կաթուղիկէին արծաթէ տարեալ ի Դվին կամուրջ ձգեցին ի դրան մզկթի իւրեանց, զի կոխեսցեն ի վերայ նորա եւ անցցեն: Եւ աւերեցաւ քաղաքն բազմաժողով, որ Ռ եւ Ա եկեղեցի կայր ի նմա, եւ եղաք այպն կատականաց ամենայն ազգաց, զոր եւ գոչեսցուք արտասուաթոր «Դարձ առ մեզ աստուած փրկիչ մեր եւ դարձո՛յ զսրտմտութիւն քո ի մէնջե: Վասն անուան քո սրբոյ եւ զինչ ասասցուք, եթէ յաղագս մեղաց հարց մերոց էր, ըստ նախազեկուցիկ բանին Երեմիայի յԱդդովայ, թէ «Հարք ազոխ կերան եւ որդոց ատամունք առանե եւ կամ որդիքս գլխովին իսկ, զի կորացուցեալ էաք զպարանոց մեր առաջի սատանայի եւ ոչ ի լուծ օրինացն աստուծոյ եւ թէ չէաք արժանի, ոչ ըմպէաք զմրուր գինւոյն, որոյ որթն ի Գոմորայ եւ խաղողն ի Սոդոմայ շառաւիղեալ եհաս առ մեզ տարանջատ միջոցօք եւ բացարձակ սահմանօք ի Թեմանայ մինչեւ ի Հոնականն եւ Վերիականն հիւսիս: Եւ մնայր քաղաքն Յանի որպէս զփայտ, որ միշտ խանձի ի հրոյ, զի երբեմն Յոյնք գային եւ տիրէին աշխարհին, եւ երբեմն Արաբացիք գային զօրօք եւ բռնանային ի վերայ հայրենատուն աշխարհին Շիրակայ, եւ զի էր Պարսիկք որպէս զբորեխս եւ զմժղուկս լնանէին ի քաղաքս, ի բերդորայս եւ յաւանս ագարակօք հանդերձ եւ սեղեխաբար ապականէին զչքնաղ օրիորդաձեւ հարսնապաճոյճ զտունս եւ զեկեղեցիս, կառուցելոց արեամք եւ երկօք բազմաքրտնաջան լուսաւորչօք: Եւ թողին զնա որպէս տաղաւար մրգածախաց, որպէս պարտէզ սեղխենեաց անցելոց, իբրեւ տատրակ մենացեալ ի զուգակցէ, եւ որպէս զագռաւ նստեալ ի վերայ կոթողոյ: Եւ անցորդք ճանապարհաց շարժեալ զգլուխս իւրեանց ասէին՝ «Զիա՞րդ եղեւ հաւատարիմ քաղաքս աւերակ ի մարդկանէե, եւ մնայր այնպէս երերեալ եւ կոծկոծեալ իբրեւ զտերեւս ոստոց եղեւին ծառոց, սաստիկ բախելոց ի հողմոց, զամս ՂԷ: Զի մեռեալ էր Մանուչէ ամիրայն Յանւոյ, եւ Ապուլսուար որդի նորա տիրէր նմա՝ այր անարի եւ կնամարդի, որ կամեցաւ վաճառել զՅանի ԿՌ դահեկանի Կարուց ամիրային: Եւ բերել ետ նալ ծանրագին եւ բարձրահասակ ի Խլաթայ եւ եդ ի գլուխ կաթուղիկէին, վասն որոյ սրտառեալ քրիստոնէիցն՝ կոչեն զԴաւիթ եւ տան զքաղաքն Յանի եւ ձգեցին զնալն եւ կանգնեցին զխաչն ի գլուխ կաթուղիկէին, որ ամս Կ ձգեալ էին զխաչն Պարսիկք, եւ հարեալ ժամահար առաջի խաչին՝ ուրախ եղեն:

Եւ թէ որպէս առաւ Յանի այլազգեաց՝ գրեցաւ եւ այժմս շնորհօք բարերարին աստուծոյ: Մինչեւ զօրացաւ թագաւորն Վրաց, որդին Դեմետրեայ, որդւոյ Դաւթի ի թվին Հայոց ԶՃԺ, զոր եկն յաւուր ամարայնոյ ի վերայ Յանւոյ թագաւորաբնակ քաղաքին, նաեւ աստուածաբնակ ասեմ եւ ոչ ամաչեմ: Եւ մի օր պաշարեալ զքաղաքն՝ միւս օրն էառ զնա բռնութեամբ, կոտորելով ի նմա անձին Ռ ընդ քրիստոնեայ եւ ընդ այլազգի. եւ եդ ի նմա պահապանս անձինս ԲՌ եւ դարձաւ ի տուն իւր եւ ի թագաւորութիւն: Իսկ Շահի Արմէն Խլաթայ տէրն իբրեւ լուաւ՝ եկն եւ պաշարեաց զՅանի ՁՌ հեծելօք: Եւ ազդեցին թագաւորին Վրաց Գորգունեայ. եկն ի վերայ նոցա եւ կոտորեաց զնոսա եւ զմնացեալսն արար փախստական: Որում մեռան ի նոցանէ անձինք ԷՌ, եւ առին ի գլխաւորաց նոցա գերիս ԲՌԷՃ, եւ ձիս եւ ջորիս, զէնս եւ զրահս, ասպար եւ աղեղն, ոսկի եւ արծաթ անհամար, նաեւ ոչխարս եւ պախրէս: Եւ լցաւ քաղաքն Յանի լի եւ լի աւարաւ, զի զոր յառաջն կորուսեալ [էր] ի հինահարութենէ Վրաց եւ այլոց, այժմ լցան հարստութեամբ. զոր օր ըստ աւուրց ի բազում օրս ելանէին ի քաղաքէն եւ շրջեալ ընդ դաշտն գտանէին զզրահս, զթուրս եւ զայլ ինչ եւ յղփանային: Եւ թագաւորն ետ ԽՌ ոսկի [ի] քաղաքացւոցն Յանւոյ, որ ազատեցին զգերեալսն յառաջագոյն Պարսիցն ի նոցանէ:

Այսպէս ազատեցաւ քաղաքն Յանի շնորհօքն Քրիստոսի եւ իւրաքանչիւր ոք կային խրախութեամբ ընդ որթով եւ ընդ թզենեաւ իւրով եւ օր ըստ օրէ սկսան շունչ առնուլ եւ ապահովանալ մինչ ի դրդիլ նոցա դարձեալ ի պատերազմն, զի ի Ո եւ Ժ թվականէն Հայոց մինչեւ ի ԶՃԼԵ թիվն կային միամտաբար, իսկ ի սոյն թուիս դրդեցան, բրդեցան, որպէս զվայրի երինջ աւողական եւ անկրթական ի նախկին կրելոցն, այլ հարեան զօրօք քաղաքացիքն Յանւոյ եւ գնացին ի վերայ ամուր բերդին, որ Ծարաքար անուանի, որ էր բնիկ սեփական եւ ժառանգութիւն տեառն Բարսղի կաթողիկոսին հարցն եւ եղբարցն եւ քանդել զայն եւ զորս գտին արս՝ կոտորեցին, բաց ի կանանց եւ ի տղայոց: Եւ լուեալ զայս Ալիշէր ամիրայն Դվնայ ճողէր զմորուսն եւ սեաւ զգենոյր ի վերայ կնոջն եւ որդւոցն, քանզի ի նոյն բերդին էին կինն եւ որդիքն: Բայց ոչ մեղանչեցին նոցա, այլ միայն զզօրսն կոտորեցին եւ զինչս եւ զկարասիս նոցա յափշտակեցին եւ տիրեցին բերդին եւ օրհնեցին զաստուած. զոր լուեալ այլազգեացն ափշեցան եւ բեկան զօրութիւնք բազկի նոցա եւ ոչ կարէին ճիգ արձակել, իսկ քրիստոնեանքն ամենայն այնմ կողմանց աշխարհին լուեալ փառաւորէին զամենասուրբ երրորդութիւնն: Զի ծառայն թագաւորեաց, որ կայր ի ներքոյ գաւազանի երից ազգաց խանձողաց, եւ մեք եւս խրախոյս բարձցուք եւ ասասցուք լոյս յայտնութեան հաւատացելոց եւ փառք ժողովրդեան քում Իսրայէլի: Դարձեալ յետ ժամանակաց եկն Չարմաղանն նուին ի վերայ Յանւոյ եւ նոքա ոչ հնազանդեցան պատգամաւորացն, զոր սուր եդեեալ ի վերայ նոցա առհասարակ կոտորեցին զքաղաքն եւ զայլսն գերեցուցին բոկ եւ բացագլուխ. զարս, զկանայս եւ զտղայս առեալ, գնացին: Եւ ոմանք աղքատք մնացին ի Յանի, ԶՃՁԵ թվին Հայոց:

Ի ԶՃԼԴ թվին Հայոց թագաւորեաց ի վերայ Յունաց Փիսիկ, որ եւ Սահակ, եւ յարոյց հալածանս եւ չարչարանս հայադաւան ազգաց, որ ընդ իշխանութեան իւրոյ աշխարհին կան, զի դարձցին յաղանդ նոցա: Վասն որոյ գրէ առ նա աղերսանս պատրիարգն Գրիգոր, եղբօրորդի տեառն Ներսէսի եւ Գրիգորի կաթողիկոսացն Հայոց՝ խաղաղանալ ընդ ժողովուրդն աստուծոյ, եւ ոչ լուաւ նմա, այլ զյոլովս դարձոյց ի կրօնս իւր եւ զայլսն հալածականս արար: Ուր կային Գ աթոռ եպիսկոպոսութեան եւ ՌՈ քահանայս, զորս ի մի հաւաքեալ՝ բռնադատէր, յորոց սակաւք զերծան ամբողջ հաւատով: Եւ այսպիսի աղէտս գրեցին առ տէր Գրիգոր ի յարեւելս ի Կիլիկիա եւ խարշեալ սրտիւ ոչ ինչ կարաց առնել: Ապա առաքէր եւ նոյն պատրիարգն եպիսկոպոս մի Գրիգոր անուն ի պապ Հռոմայ վասն վտանգին, զոր ի Յունաց կրէին Հայք: Եւ խնդրեաց աղօթս եւ օրհնութիւնս որպէս եւ առաջինքն, զոր կարի մեծարեաց պապն եւ ետ պատարագ առնել եւ հաղորդեցաւ եւ հագոյց նմա զիւր քահանայական իշխանութեան հանդերձսն եւ հաւաքեաց առ ինքն զամենայն պատուաւորսն եւ զկայսրն Ալամանաց, եւ զթագաւորն Անկլիզաց, եւ զթագաւորն Ֆռանցիզու իւրայնօքն, զպատրիարգն Ալամանաց, որ ունի ԻԵՌ ձիաւոր, եւ զարհիեպիսկոպոսն Սպանիոյ, որ ունի ԻՌ ձիաւոր, եւ զարքիեպիսկոպոսն Յակոբայ, որ տիրէ ԺԸՌ ձիաւորաց, եւ յայսմ կողմանէ զպատրիարգն Երուսաղէմի: Եւ խորհուրդ մտեալ նոքօք, գրեցին գիր հրամանաւ սուրբ առաքելոցն ի նոցա երեսաց ի վերայ ամենայն ազգաց քրիստոնէից, որ ունէր զպատճենն այսպէս, եթէ «Հայոց պատրիարգն յայնկոյս ծովուն իշխանութիւն կալցի ի վերայ Հայոց, Յունաց եւ ամենայն ազգաց, որպէս մեք յայսմ կողմանէ երկրաւոր եւ երկնաւոր բանալեօք եւ վասն երկար ճանապարհին, որ կա ընդ մէջ եղբօրն իմոյ Հայոց պատրիարգին, առաքեցի նմա զիմ պատրիարգութեան վակասն, եւ զվակակն, եւ զկօշիկն, զի զայն զգեցեալ պատարագեսցէ մատանեաւ հանդերձե: Եւ ասէ ցեպիսկոպոսն Գրիգոր. «Տար եւ զգեցո պատրիարգին եւ յայնմ հետէ նմա լիցի պատիւ իշխանութեան յաւիտեանս յաւիտենիցե:

Նախ վասն խօնթքարի եւ շահին, եւ զկնի ի պղծին Ստեֆանի Օլախաց թագաւորի եւ չարեաց նորին, որ առ ազգս Հայոց:

Ի թվիս Հայոց ՋՂԵ փախուցեալ շահի որդին եղբօրէն իւրմէ եւ գնաց ի Ստամպօլ եւ ի ՋՂԶ թվին առեալ զխօնթքեարն բազում զօրօք եւ գնաց ի վերայ իւր եղբօրն շահ Թամազին եւ ոչ ինչ կարաց առնել նմա, բայց զՎանայ բերդն եւ զԱրճէշ առեալ: Եւ զազգս Հայոց զոմս գերեցին եւ զոմն գողացեալ դարձան ի Ստամպօլ, եւ ՋՂԷ-ին եկեալ շահն զհետ նորա եւ աւերեալ ի Վանայ մինչեւ ի Եզնկան եւ զորոց եւ հասանէին ի վերայ՝ կոտորէին ի քրիստոնէից եւ ի թուրքաց: Իսկ ի ՌԲ թվին դարձեալ խունթքարն ի Ստամպօլու եւ գնաց ի Ամասիա եւ եսպան զաւագ որդին իւր, որ էր թագաւորեցուցեալ ի Ամասիա ԼՌ հեծելազօրօք, եւ անցեալ գնաց ի վերայ շահին եւ ոչ ինչ կարաց առնէլ, բայց հաշտեցան ընդ միմեանս եւ դարձաւ խօնթքարն ի Ստամպօլ: Եւ ապա շահի հեծեալքն շատք ի Հայոց ազգաց սպանին՝ քահանայք, եպիսկոպոսք եւ վարդապետք, եւ յաշխարհականաց անթիւ անձինս կոտորեցին:

Ի Ռ թվիս Հայոց անօրէն թագաւորն Ստեփան, որ էր ազգաւ Օլախ, դաւանութեամբ հոռոմ եւ թագաւոր Սեչօվ քաղաքին եւ Օլախ ազգին. սա դարձոյց ի դաւանութիւն իւր Ռ տուն ի Հայոց ազգէն եւ արար զամենեսեան ընդ դաւանութեամբ հոռմին, որք էին ընդ իշխանութեամբ իւր, եւ որք ոչ դառնային ի դաւանութիւն իւր՝ ի սուր սուսերի մաշէր զնոսա: Եւ բազումք նահատակեցան, յորոց մինն ի բազմաց էր տէր Խաչատուր քահանայն, որ չարաչար տանջեցին, զԲ աչքն հանին, զԲ ձեռքն եւ զԲ ոտքն կտրեցին, եւ զՊալքոյ ոմն հայ ազգաւ զերեսն եւ զճակատն քերթեցին եւ սպանին: Բայց զհալածումն քահանայից, եւ սարկաւագաց, եւ ժողովրդեան, եւ զաւերումն սուրբ եկեղեցեաց, եւ զխորտակումն սուրբ խաչերաց, եւ զայրումն սուրբ գրոց, եւ զհեղումն սուրբ մեռոնին, եւ զանարգումն սուրբ աւազանին, եւ զցրքումն սուրբ խորհրդոյն, եւ զբաժանումն սպասուց սրբութեան, եւ զհայհոյումն պատկերաց տէրունական եւ սրբոց նորա, եւ զլաց եւ զհառաչ եւ զաղաղակ մարց, եւ զճիչ տղայոց, եւ զսուգք ծերոց, եւ զսարսափ երիտասարդաց, զդողումն կուսանաց աղջկանաց, եւ զթաքչումն մանկանց եւ զհառաչանաց նոցա ո՞վ կարէ պատմել կամ ընդ գրով արկանել զսպասք եւ զինչք, զխաչ եւ զսկիհքն, զի զոսկին եւ զարծաթն առին եւ ձիու թամք եւ նալ շինեցին, եւ միմեանց օժիտս առաքէին: Զշուրջառն, եւ զուրարն, եւ զշապիկն, եւ զայլ ամէնն անկողին եւ տօշակ շինեցին: Բայց ոչ եթող աստուած յանօր[էն]ին այն, որ պարծէր յանօրէնութեան իւրում, զի ինքն աստուած եղեւ վրէժխնդիր արեան անպարտ սպանելոցն եւ մատնեաց զչար թագաւորն Ստեֆանէ ի ձեռն զօրաց իւրոց, որ չարաչար սպանին զնա. եւ այնպէս չարն չարեաւ կորեաւ եւ բարձաւ ի միջոյ ի խաւարն արտաքին: Եւ յարեաւ այլ թագաւոր, երկիւղած յաստուծոյ, բարեպաշտ եւ խաղաղարար առ ամենեսեան, Աղէքսանդր անուն, զոր ետ հրաման Հայոց ազգիս պահել զդաւանութիւնս Լուսաւորչին ի վերայ հիման առաքելոց եւ մարգարէից: Եւ զամենայն կապեալս արձակեաց, եւ զփախուցեալսն եւ զաքսորեալսն դարձոյց, եւ նեղեալսն դիւրացոյց, եւ հրաման ետ շինել զեկեղեցիս եւ զվանորայսն, եւ սպասք սրբութեան շնորհեաց արքունուստ ոսկոյ եւ արծաթոյ եւ ի պատկերացն: Եւ հրաման ետ Հայոց, թէ ուր գտանիցէք զսպասք եկեղեցեաց ձերոց՝ բանիւ եւ հրամանաւ իմով առէք աներկիւղ, եւ զդաւանութիւն ձեր պինդ պահեցէք, բայց զգոյշ լերուք, ասէր թագաւորն, ի չար ազգէն Օլախաց, որ կու մախան ընդդէմ ձեր: Ապա գիտացիր, եղբայր, որ Յոյնք յետ դարձուցանելոյ զՀայք ի դաւանութիւն իւրեանց, չար հրաման հանին ընդ ամենայն երկիր, որք էին ընդ իշխանութեամբ իւրեանց, ըմբռնել զվաճառականս ամենայն զՀայ եւ զՏաճիկսն: Եւ սպանին անթիւ վաճառականք ի Հայոց եւ ի Տաճկաց, որոց մինն ի բազմացն էր մեծ վաճառականն Կարապետ Քաֆայեցին, եւ այլոց ոչ գոյր թիւ. բայց զՅունաց ազգն, որք էին վաճառականք, ոչ սպանանէին, այլ ընչիւք իւրեանց արձակէր զնոսա գնալ ի տունս իւրեանց: Բայց նման Յուլիանոսի, մանկամեռ կարճ օրաց եղեալ սատակեցաւ ի զօրաց իւրոց չար թագաւորն այն պիղծն Ստէֆան, ըստ հրամանի տեառն, թէ «զչարն չարեաւ կորուսցէ եւ զայգին տացէ այլոց մշակացե: Սա պիղծս Ստեֆաննոս ոչ միայն զՀայս, այլեւ զՖռանկաց ազգն եւս դարձոյց ի դաւանութիւն իւր. յետ Զ ամաց եւ զկնի Ա ամ եւ Ա ամիս թագաւորեաց չարն եւ անօրէնն եւ ի թագաւորելն Աղէքսանդրու Օլախաց թագաւորին, եւ սոքա եւս դարձան ի դաւանութիւն իւրեանց, հրամանաւ բարեպաշտ թագաւորին Աղէքսանդրու: Եւ զայս գիտացիր, եղբայր, որ դահիճ պղձին չքահանայքն էին Օլախաց ազգէն եւ գլխաւորք սոցա չեպիսկոպոսն իւրեանց, ընդ թագաւորին համահրաման եւ յորդորող չարեացս: Ի ժամանակիս յայսմիկ, որ է թիւ Հայոց ՌԵ կամի խօնդքարն, եւ ի միտս եդեալ է, ձեռն արկանել զքրիստոնէից թագաւորօքն, զոր անյաջող եղիցի:

Յաղագս աւերման աշխարհիս Հայոց

Յաւուրս թագաւորին Սմբատայ եկն Ուսուփ ոստիկան ի Հայս եւ միջնորդութեամբ քարտուղարի իւրոյ Ասորւոյ լինի սէր ընդ Սմբատ եւ ընդ Ուսուփ: Բազում ընծայս եւ թագս յղէ Սմբատայ եւ հայրապետին Հայոց Ոհաննիսի, պարգեւս առատս ըստ արժանւոյն, զոր առաւել ուրախացեալ արքայ ընդ այնքան ի վերայ իւրն պարգեւաց: Եվ եղեւ խաղաղութիւն աշխարհիս Հայոց եւ շինութիւն եւ հանգուցեալք ի հնից ասպատակաց շինէին եկեղեցիս վիմայարդ հաստատահեղոյս ձուլեալք կրով ի մենաստանս եւ յաւանս եւ յագարակս: Բայց առաւել եւս քան զյոլովս հայկազանցն գրոհ իշխանն Գրիգոր եւ նորին եղբայրք Սահակ եւ Վասակ, որք հայրենական սեպհականութեամբ տիրէին գաւառացն, որք շրջապատեալ կան շուրջ զեզերբ ծովակին Գեղամայ վիճակին՝ ցանկալի պտղատածող արգասիւք պարարտութեամբ: Ի վերայ այսոցիկ բարեբաստութեանց թագաւորն Հռոմայեցւոց Լեւոն որպէս սիրելի որդոյ առաքէ թագ եւ ընծայ թագաւորին մեր Սմբատայ: Իսկ Յուսփայ փոքր ինչ նեղասրտեալ ամիրապետ նորա, գրէ հրաման Սմբատայ՝ մարտնչել եւ կորուսանել զՈւսուփ: Եւ զի ուխտ սիրոյ կայր ընդ Սմբատ եւ ընդ Ուսուփ յայտնի, որպէս հակառակ ամիրապետի ելանէր զօրօք ի վերայ Ուսփայ, բայց ի ծածուկ գրէր առ Ուսուփ յօգնու[թեան] գնալ նորա եւ ոչ ի պատերազմել: Իսկ Ուսուփ թէպէտ եւ հաւատայր գրելոյն Սմբատայ, սակայն ի սադրելոյ սպրդօղ չարալեզուաց հակամիտ ի չարն բերիւր, զի կործանեսցէ զաշխարհն մեր: Յետ այսորիկ հաւանական իմն միտս Յուսփայ ստացեալ եւ ի հարթայարմար հնազանդութիւն ամիրապետին բերեալ՝ զպետութիւն կալուածոյ նորա դարձեալ առ նա նուաճել տային: Եւ դրդմամբ Յուսփայ ամիրապետին, եւ Ուսուփ սաստկացուցանէն զսակ հարկին տալ Սմբատայ ամիրապետին մերոյ յաշխարհէ, իսկ արքայ հինկորդեալ զմերն զերկիրն մի մասամբ զոստիկանն կուրացուցանէ եւ չորիւք զպէտս զօրաց եւ թագաւորութեանն լցուցանէ, իսկ յաչս նախարարացն յաւէտ իմն ծանր երեւէր: Ապա ոմն ի մեծ նախարարացն Հասան անուն իւր կողմն դարձուցեալ իբրեւ արս հնկետասան, նաեւ ընդ թագաւորն Վրաց, սպանանել զթագաւորն Սմբատ, իսկ իբրեւ առաքեն գաղտագողի սպանանել զթագաւորն Սմբատ՝ յայտնին իրքն: Եւ վաղվաղակի Ատրներսէհ եւ Հասան բազում զօրօք հասանեն Յանի եւ զոր ինչ պահեստի գոյր արքայի՝ զամենայն աւարի առեալ գնան: Եւ Սմբատ առեալ զզօրս դիմէ ի վերա նոցա եւ արքայ ոչ տա թոյլ մեղանչել ոմանց, այլ զհակառակսն խնդրէ, զոր Ատրներսէհ իւրովի գայ առ արքայ եւ զայլ եւս զզրաւարարսն կալեալ՝ զաչս նոցա խաւարեցուցանէ եւ զորդի Ատրներսէհի պատանդ ընդ ինքն բերէ եւ զԱտրներսէհ հաշտ համբուրիւ արձակէ. եւ այսպէս աստուածական նախախնամութեամբ հաստատէ զթագաւորութիւնն իւր Սմբատ:

Այս Ուսուփ յետոյ կալաւ զհայրապետն Ոհաննէս եւ եդ ի բանտի ի Դվին, թէպէտ էառ զսակ հարկին ԿՌ դեկան, բայց ոչ լիացաւ. այս եղեւ ՅԾԸ թուին Հայոց: Այս ոստիկանս Ուսուփ սպանանէ զթագաւորս Սմբատ եւ այլ բազում իշխանս վասն քրիստոնեական հաւատոյս:

Դարձեալ ի թուականութեանս Հայոց ՅԾԸ, ի թագաւորութեանն Սմբատայ եւ ի հայրապետութեան տեառն Յոհաննիսի, ոստիկանն Ուսուփ եկն ի Հայս եւ վասն երկիւղի աւերման աշխարհիս Հայոց յանձնատուր եղեն նմա իշխանքն Հայոց՝ մարզպանն Գուրգէն, եղբայր Գագկայ թագաւորին, եւ Սուփան սպարապետն Հայոց, Աշոտ, եղբօրորդի արքային Սմբատայ, եւ Գրիգոր: Իսկ Ուսուփն անբարի զոմանս ոմանս գաղտնի դեղօք մահացուցանէր, որպէս եւ զիշխանն Գրիգոր հայկազնի դեղօք լուծեալ ի կենաց, եւ զԱշոտ քոյրորդի Սմբատ թագաւորին, եւ զքաջ մանուկն Մուշեղ, զորդին թագաւորին. զմանուկ իշխանն Սմբատ նոյն դեղօք սպան: Եւ զտիրուհիս եւ զկանայս նոցա կալեալ ածին ի սով եւ ի գերութիւն: Իսկ եղբարքն Գրիգորի իշխանին Սահակ եւ Վասակ, յետ զրաւամահ լինելոյ եղբօր նոցա, զփոյթ պնդութեան յանձինս բարձրացուցեալ եւ փախս առեալ ի նեղչացն գոնէ հնարս մարթասցեն գտանել ամրանալ ի սեպհական ամրոց իւրեանց տէրութեանն եւ ոչ գնալ ի գերութիւն յաշխարհ օտարաց մինչեւ անցցէ բարկութիւն տեառն: Եւ ապա նաւակառոյց լեալք սրավար թիակօք իբրեւ ի տապանի ինչ երթեալ զօղեալ ամրանային ի Սեւան կղզին հանդերձ քրիստոսակրօն եւ ճգնաւոր մարբ իւրեանց եւ կանամբք եւ որդովք եւ ազատագունդ բանակովն վասնզի զրահեղեղ պղտորումն յորձանուտ իսմայելեան հինից եւս քան եւս սաստկացեալ բախէր զաւազահիմ տուն բնակութեան մերոյ: Իսկ ապա ազդեալ այն կանանցախօս դառնահամբոյր հագարացւոյն Յուսփայ՝ զօրս գումարէ ի վերայ նոցա: Իբրեւ հասին յեզր ծովակին Սեւանայ՝ սուր թշնամւոյն պատնէշ պաշարմամբ շուրջ զնոքօք պատեալ: Իսկ ապա ի մտի եդեալ ի միասին սիրելի եղբարցն, գուցէ լքացումն ինչ նոցա թշնամեացն լինիցի եւ ի ջրապատ անդնդոցն ոչ գտանիցի տեղի փախստեան եւ մատնեսցին ի ձեռս հեթանոսական բռնադատացն եւ նոցա տղմուտ չարութեանն: Եւ այնուհետեւ զձեռս նաւաստեացն զօրացուցեալ եւ նաւեալ չուեալ գնացեալ մարբ իւրեանց հանդերձ եւ առհասարակ ընտանեօք եւ աղխիւ եւս որչափ ձեռն բաւականացաւ կրել՝ անկանէին հապճեպիւ յամուր գաւառն Միափորոյ: Իսկ զօրապետն իսմայելեան մտեալ ի կղզի ամրոցին, զմնացեալ կապուտ աւարին ոչ սակաւ ինչ քան թէ բազումս ի դիպահոջ թողոյր եւ ինքն ասպատակ սփռեալ դիմէր կրթէր անցանէր զհետ նոցա: Որոց ընդ կրունկն դարձեալ առ ի դիմի հարեալ թշնամեացն, եւ բազումս վիրաւորս ի նոցանէ խածատեալ եւ ճարակ սրոյ տուեալ ի փախուստ զնոսա դարձուցանէին եւ ինքեանք չուեալ երթեալ գնացեալ զօղեալ դադարէին յանձաւախիտ ամրոցս մայրեաց Գարդմանայ եւ Արցախայ ակնկալեալ այցելութեան տեառն աստուծոյ: Անդ հանգեալ ի Քրիստոս պարկեշտասուն եւ սրբափայլ կրօնիւք մեծն ի ճգնաւորս մայրն նոցա, որ էր քոյր արքային Սմբատայ, որ յետ ամաց ինչ դառնալոյ եւ տիրելոյ նոցա ի վերայ սեպհական եւ հայրենի իշխանութեանն՝ տարեալ հանգուցանէին զմարմին նորա ի քարայրի իւրում, մերձ ի ձեռակերտ յեկեղեցին իւր ի Շաղագայի: Զայս ապա տեսեալ եւ զմտաւ ածեալ թագաւորն Գագիկ Արծրունի, հանդերձ եղբարբ իւրով Գորգենաւ, իբր թէ ի ձեռանէ նոցա եւ կարապետելոյ այս ամպրոպ չարութեան եւ օճիրք դառնութեան զեղեալ շուրջ զեկեղեցեաւ Քրիստոսի ապաշխարեցին ապաշխարութիւն մեծ եւ հրաժարեալք ոստիկանէն գաղտագողի փախեան առ արքայն Սմբատ, որ զօղեալ էր ի վայրս Երասխաձորոյն ի քարանձաւին Կապուտայ ամ մի խաղաղութեամբ: Եւ յետոյ պաշարեալ զամուրն իսմայելեան զօրուն, իսկ զայն տեսեալ արքային Սմբատայ, որ բազում կոտորածք լինէին ի քրիստոնեայս իբրեւ մօտալուտ իմն ի դահճաց խողխողեալք զմարմին նպատակ հոգւոյն եդեալ, էջ ամրոցէն ուխտ երդման ընդ նմա եդելոյ ոստիկանին եւ ընկալաւ զՍմբատ սիրով պարգեւեալ նմա բազում ընծայս եւ յետոյ ստեալ երդմանն կապեաց եւ եդ ի բանտի ամ մի եւ ապա բազում չարչարանս եւ անհնարին նեղութիւնս ածէին ի վերայ նորա դահիճքն եւ զանձեռոցիկն թագաւորական առեալ ի նմանէ՝ կեղտաշորիւք մինչեւ ի սիրտն լնուին եւ եղէգս ի ծածուկ անդամն վարէին եւ ապա զգլուխն հատանէին եւ զմարմինն ի փայտէ կախէին ի Դվին քաղաքի, որ թագաւորեաց ամս ԻԲ: Եւ մայր թագաւորի եւ որդի նորա իշխանն ի բանտի մեռան ի Դվին եւ թաղեցան ի դուռն եկեղեցւոյն: Իսկ միւս որդին Սմբատայ Աշոտ բազում ընթացութիւնս եւ քաջութիւնս ցուցանէր եւ պահէր զբոլոր ամրոցս տէրութեան հօր իւրոյ ձեռնտուութեամբ իշխանին Գորգունեայ, նաեւ թագաւորին Վրաց, եւ թագաւորին Գագկայ Վանեցւոյ: Զոր լուաւ զքաջութենէ նորա թագաւորն Յունաց Կոստանդին գրով հայրապէտին Գէորգայ եւ առաքէ զոմն իշխան Թէոդորոս Վասիլիսկոս զկնի նորա, եւ գնացեալ ի Կոստանդնուպօլիս դառնայ ի Հայս թագիւ եւ իշխանութեամբ եւ անթիւ ընծայիւք, որպէս որդի մարտիրոսի եւ սուրբ թագաւորի պատուեալ:

Իսկ յետ տիրելոյ աշխարհիս Հայոց Ուսփայ ժողովեցան առ նա իշխանքն Հայոց եւ նա ընկալաւ զնոսա եւ շնորհեաց նոցա ընծայս, այլեւ բազում զգեստս, եւ զարդս ոսկեճամուկս, եւ ծիրանիս, եւ երեւելի լակոնացի եւ բեհեզս նոցա մատուցանէր, եւ կամարս եւ մանեակս ոսկեղէնս, եւ նժոյգս սրավարս ճոխապաճոյճս ի զէնս եւ ի զարդս, եւ գիրկս զպարանոցօք արկեալ եւ հուպ ընդ հուպ ի համբոյր մերձեցուցեալ՝ զնոսա այնպէս շոգմոգէր շողոմութեամբ՝ բանիւ հնազանդեալ նորայն բանիւ: Իսկ նոցա ի բաց զինքեանս ի նոցանէ շոպեալ ճողոպրէին եւ հապճէպ տուեալ ի դիմագրաւ դիմեալ առ ընկերս իւրեանց փութային եւ ոչ հաւանէին պաշտօնի մակուրան կուրանի դենիցն մահադեղի, զոր եւ ընկալան մարտիրոսութեամբ զպսակն կենաց ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերմէ: Դարձեալ միւս անգամ սկսաւ անիծեալն տարապարտ սողել, զեռալ, սպրդել զանձն ի ներքս անկանել ի հոգեւոր ցանկապատ այգեստանի տեառն զօրութեանց, եւ հուրն, որ երբեմն արհամարհեցաւ եւ շիջաւ, սկսաւ վերստին արծարծել եւ բոցակէզ հրդեհս մեծամեծս գործել, եւ դժրողք խարդախ գտան քրիստոնէական հաւատոյս, որ ի Քրիստոս: Եւ յարուցեալ հալածանս ընդդէմ եկեղեցւոյ սրբոյ արարին իբրեւ զխուղս մրգապահաց եւ իբրեւ զանտառս փայտից եւ այրեցին զսրբութիւն տեառն ի հուր, զենին զենումն անօրէնութեան եւ զոհեցին զզոհ պղծութեան ի յարկս արդարոց եւ արհամարհեցին զյուսացեալսն յաստուած:

Մրվան ոստիկան եկն աշխարհս Հայոց եւ ընդ ամենայն ամրոցս մարտ եդեալ եւ զորս գրաւէր յինքն՝ քանդէր, իսկ Սեւան կղզին, որ ի ծովակին Գեղամայ, թէպէտ յսկզբանն նուագի ոչ ըմբռնեցաւ ի ձեռս նորա, սակայն զկնի երկեամ մի ամաց մատնեցաւ ի ձեռս նորա, եւ որ միանգամ բնակեալ էին յամրոցի անդ՝ գերի առեալ տանէր եւ զկապուտ կողոպուտն յաւարի առեալ սպառսպուռ քանդէր եւ աւերէր զամրոցն:

Զկնի Մրվանայ՝ Մահմէտ, զկնի Մահմէտի՝ ոստիկան Ապտլլա եկն ի Հայս եւ զկաթողիկոսն Իսահակ կապեալ շղթայիւք առաքէ ի Դամասկոս ընդ իշխանին Սմբատայ: Այս Ապտլլա եսպան զԴաւիթ ի Դվին: Ապա Ոգբայ մեծ ոստիկան եւ ամիրապետ Ապտլմելիք ՁԵ թվին Տաճկաց, եւ ապա Վլիթ, որդի նորա, եւ ապա Օմառ: Վահան Գողթնացի աստ նահատակի ի Օմարայ ի Ռուծափ: Սահակ կաթողիկոս կենդանի՝ ԻԷ ամ գերի գոլով, դնի Եղիա կաթողիկոս: Սա զՆերսէս եպիսկոպոսն Աղուանից եւ զտիկին աշխարհին մատնէ Օմարայ, զոր կապեալ տանին առ նա եւ սպանանեն վասն քաղկեդանիկ լինելոյն, իսկ հայրապետն հակառակ Օմարայ համբաւեալ տա սպանանել. ԺԴ ամ կաթողիկոս, եւ ապա Յօհան Օձունեցին, որ եւ գնաց առ Օմար:

Իսկ վերասացեալն Աշոտ օծանի թագաւոր ի հայրապետէն Գէորգայ: Եւ Աշոտ, [որդի Շապհոյ], եղբօր Սմբատայ, սպարապետ Հայոց լեալ շինէ զեկեղեցին Բագարանու, [ի] սկիզբն սպարապետութեան իւրոյ. զպճնապայծառն շինէ եւ եկեղեցի ի քաղաքագեօղն Կողբ բազմածախ ամրութեամբ եւ ստեպով: Եւ սակաւ ժամանակ եղեալ մեռանի եւ միւս եղբայր արքայի Դաւիթ:

Յաւուրս Սմբատայ լինի խաղաղութիւն աշխարհիս Հայոց (կաթողիկոս Յոհաննէս) եւ շինին բազում եկեղեցիք իշխանէն Գրիգորէ, Սահակայ եւ Վասակայ, իշխօղաց աշխարհին Հայոց: Լեւոն թագաւոր Յունաց յոյժ պատուէ զՍմբատ, նաեւ իշխանն Տաճկաց, խալիֆա Բաբելոնի, բայց շփոթ աղմկի ի մէջ թագաւորին Սմբատայ եւ ի մէջ թագաւորին Եգերացւոց վասն Կոստանդնի, եւ յետոյ միջնորդութեամբ Ներսէհի իշխանին հաշտին: Յետ կալելոյ եւ կապելոյ զԿոստանդին, Սմբատ թագաւոր թագ կապեալ Կոստանդնի՝ առաքէ աշխարհ իւր, բայց թագաւորն Վրաց զչարեալ յաւէտ վասն արձակման Կոստանդնի:

Ասի ոմանց, թէ Հերակլ ոչ գնաց ի Պարս, այլ թագաւորեցոյց Պարսից զԽոռոմ, որ գնացեալ սպանանէ զթագաւորն Արտաշիր տղա գոլով, որդի Կաւատայ եւ վաղվաղակի առաքէ զխաչն առ Հերակլի եւ զօրքն Պարսից սպանանեն զԽոռոմ: Կաթողիկոս Եզր, որ գնաց առ Հերակլ, գրէոց տգէտ եւ ոչ տարաւ զՅոհան, այլ զքեռորդին իւր, զոր հաւանեալ գրեցին խորամանկութեամբ Յունաց, թէ նզովեմք զամենայն հերձուածողսն, բայց ի ժողովոյն Քաղկեդոնի, եւ տան Եզրի զԳ բաժին քաղաքագիւղին Կարփոյ եւ զաղահանքն ամենայն, որ ասի ամ յամէ ԺԲՌ դեկան էր: Սա Եզր շինէ զհրաշագեղ եկեղեցին, կոչեցեալ զսուրբ Գայիանէ, եւ զկաթուղիկէն Էջմիածնի, զոր յառաջ փայտաշէն էր:

Այր ոմն Զաքարիայ անուն, կարգեալ իշխան աշխարհին Մարաց եւ վշտացեալ ի նոցանէ, գտեալ ժամ դիպուկ ելանէ աշխարհէն տամբ եւ որդովք, ծառայիւք եւ աղախնօք, եւ ամենայն ընչիւքն հատուածեալ ի Բաբելական խելէն՝ անկանի ի տէրութիւնն Պարսից եւ անտի երկիրն Վրաց եւ գտեալ պատիւ ի թագաւորէն Վրաց մեծանա յոյժ: Եւ յետ նորա Վահրամ որդի նորա, եւ յետ Վահրամայ Սարգիս որդի նորա իշխան մեծազօր. սորա եղեն Բ որդիք՝ առաջին Զաքարէ եւ երկրորդին Իւանէ: Եւ յոյժ սիրեցան ի թագուհւոյն Վրաց Թամարայ, դուստրէ, Գէորգայ քաջի, որդւոյ Դեմետրեայ, զոր եւ արար զԻւանէ աթապակ, եւ զԶաքարիայ սպասալար Հայոց եւ Վրաց: Զոր բազում քաղաքք էառ ի Տաճկաց եւ ի Պարսից, եւ տիրեաց նոցա մինչեւ ի Բաղէշ եւ Արտաւիլ, եւ կացոյց ի ներքոյ իշխանութեան Վրաց: Նաեւ զսուլտանն Կարնոյ ի հարկի կալաւ եւ որ աշխարհ որ տիրեաց՝ ելից զայն եկեղեցեօք Քրիստոսի աստուծոյ, նաեւ զերեսն Արագածու՝ զՈհանավանքն, զՅառիճոյ վանքն, զՏեղերոյ վանքն, զՅուշու վանքն, զՍաղմոսավանքն եւ այլ բազում եկեղեցիս ի գեղորայս: Եւ վաղջանեալ բարի մահուամբ թաղի ի Սանահին, եւ կալաւ զտեղին նորա որդին իւր Շահնշահ:

Առաջին Զաքարիայ, որ եկն աշխարհս Հայոց, ուներ ծառայ մի Սարգիս անուն, ազգէն Աժդահակայ, որ է Քուրդ, որ Վաչուտանց կոչէին: Այս Սարգիս ապրեցաւ մինչեւ յաւուրս վերջին Զաքարիայի եւ ծնաւ որդի մի եւ անուանեաց զնա Վաչէ, որ սիրեցաւ ի Զաքարիայէ եւ եղեւ հաւատարիմ տան նորա, զոր եւ կարգեաց զնա իշխանաց իշխան տանն Արագածու եւ Շիրակայ, Նգայ եւ Անբերդոյ եւ ամենայն եզերացն նոցա մինչեւ Երասխ գետ: Եւ հրամայեաց շինել եկեղեցիս, որոց եւ Օհանավանաց եկեղեցին, զի յառաջն փայտեաշէն էր գաւիթն, զոր Վաչէ գեղեցիկ քարամբք շինեաց ՈԿԶ թվին եւ վաղջանեալ թաղի Վաչէ ի մէջ եկեղեցւոյ, առաջի խորանին, եւ որդի Քրթոյն կորի Շահնշահ:

Ընդ յաւուրսն յայնոսիկ զօրացաւ ազգն նետողաց եւ տիրեցին Հայոց եւ Վրաց, եւ իշխանութիւն քրիստոնէից նուաստացաւ: Եւ թագաւորութիւն Վրաց ընդ ձեռամբ կնոջ մի էր, որ կոչէր Ռուզուքան, դստեր Թամարայ, զոր վերոյ յիշեցաք, եղբօր Լաշայի եւ թոռն Գորգուն թագաւորի: Նա յանձնէ զաշխարհն Շահնշահի եւ ինքն փախչի յԱփխազս, եւ Շահնշահն հաճոյանայ նետողացն հանճարով եւ աստուծով, եւ տիրէ աշխարհիս մեր: Եւ հրամայէ Շահնշահն ծառային իւրոյ Քրթոյ շինել զժամատուն Յոհանավանիցն եւ կատարէ Չ թվին Հայոց: Եւ յետոյ Քուրթն հրաժարի աշխարհէ եւ գնացեալ ի Սեւան լինի կրօնաւոր եւ կացեալ անդ մեռանի, եւ ի տեղի նորա նստի որդի իւր Հասան անուն. եւ հայրն Քրթոյն կոչի անուամբ Վաչէ եւ կինն Քրթոյն՝ Խուրիշահ անուն, յազգէն Մամիկոնէից: Այս ի կարգ Քրթին. Թէոդոս մականուն Չրքին իշխանաց իշխան, որդի Անբերդցի Քրթին իշխանաց իշխանի, որդւոյ Տայիրի, թոռն մեծ Քրթին, որդին քաջին Վաչէի Ամատունւոյ:

Պատճառ աւերման աշխարհիս Հայոց այս եղեւ. զի ոստիկանն իսմայելացւոց կալաւ զթագաւորն Սմբատ եւ եդ ի բանտի եւ բերեալ զքեռորդին Սմբատայ զԳագիկ Արծրունի թագ կապէ նմա: Եւ կարգ Գագկայ Վասպուրականի է այսպէս. Գագիկ, որդի Դերենկայ շինէ զԱղթամար: Դերենիկ, որդի Գագկայ, եւ Ապուսահլ որդի Դերենկայ, Շահնշահ եւ Գուրգէն: Եւ Սենեքերիմ թագաւորեաց յետ թագաւորութեան Բ եղբարցն՝ Շահնշահայ եւ Գուրգունայ: Սա Սենեքերիմ ետ զՎան աշխարհն ի Վասիլ կայսր եւ ինքն առնու զՍեբաստիայ, զՆիկիսէր, զԼառ, զԱմասիայ եւ գնայ բնակի անդ չորս որդովքն, որոց անուանք [են]. Դաւիթ, Ապուսահլ, Ատոմ եւ Կոստանդին, եւ եղբօրորդիք նորա. Դերենիկ, Գագիկ եւ Աշոտ:

Յաւուրս Աշոտու ոմն Բաբ անուն, յազգէն Ելամացւոց, ել ի Բաբիլոնի աշխարհէն եւ զբազումս էարկ ի սուր սուսերի, որի մի օր ԼՌ անձն կոտորեաց ազգէն Իսմայէլի եւ գայ մինչ ի Գեղաքունի, եւ ըմբռնէ զնա իշխանն Հայոց Սահլ, որդին Սմբատայ եւ տայ ի ձեռն Ափշնի, եւ նա կոտորէ զձեռս եւ զոտս նորա եւ հանէ ի փայտի: Եւ պատուէ Ափշին զՍահլ եւ տայ անթիւ գանձս նորա եւ արձակէ:

Եւ յետ նահատակութեան Սմբատայ թագաւորին երեքն միանգամայն թագաւորեն՝ Գագիկ, Աշոտ, եւ միւս Գորգէն, Աշոտ որդի Շապհոյ սպարապետին, հակառակք միմեանց: Իսկ որդի Սմբատայ թագաւորին եւ մարտիրոսին Աշոտ ըստ թախանձանաց կաթողիկոսին Յովհաննու, որ առ թագաւորն Յունաց Կոստանդին, գնաց առ նա եւ մեծապէս ի նմանէ գահակալեալ յուղարկի յաշխարհս Հայոց եւ յերեցունց յայսցանէ եղեւ խռովութիւն եւ յուզեցան չար իրականութիւն եւ կործանումն անազդակ եւ ահափետք մահուց: Ուստի կոտորածք մարդկան եւ քանդումն բերդից եւ աւերումն քաղաքաց եւ կործանումն աւանաց եւ ջնջումն իշխանաց եղեւ, բայց դարձեալ հաշտեցան:

Եւ այսպէս կալ զկարգ թագաւորացն, որ Յանի. նախ Սմբատ եւ որդի նորա Աշոտ Մսակերն, որդի Աշոտոյ Սմբատ Խոստովանողն, որ ի Դվին, որդի Սմբատայ Աշոտ բարեպաշտ յաւուրս Ջափրի եւ Ալեայ ոստիկանի: Նաեւ Վասիլ առաքէ նմա թագ՝ լինել իշխանաց իշխան ՅԼԶ թվին, եւ մեռանի ՀԱ ամաց, ԺԸ՝ թագաւորեալ Հայոց: Եւ թագաւորէ որդի նորա Սմբատ, կոչեցեալն Երկաթ ամս ԻԴ, յաւուրս Լեւոնի, որդոյ Վասլի, շինէ զԵրազգաւոր զսուրբ Փրկիչ ի Շիրակ գաւառի: Յետ Աշոտոյ թագաւորէ եղբայր նորա Ապաս եւ մեռանի Ն թվին: Եւ թագաւորէ Աշոտ Ողորմածն, որ շինեաց ուրկանոցս եւ նստէր ընդ նոսա ի սեղան եւ միատեղ ընդ նոսա ի մի ամանոյ ճաշակէր եւ իւր թասովն ընդ ամենիցն ըմպէր: Սա փոքր պարիսպ շինեաց Յանւոյ եւ բրգունս եկեղեցւոյն, ՆԻԵ թվին մեռանի եւ թողու Գ որդիս՝ Սմբատ, Գագիկ եւ Գուրգեն: Սմբատ թագաւորէ (եւ կին նորա Կադրամիտէս շինէ զկաթողիկէն Յանւոյ) զկնի հօրն եւ պարսպէ զՅանի եւ մեռանի ՆԼԴ թվին: Եւ թագաւորէ եղբայր նորա Գագիկ ի Յանի, որ ունէր Գ որդիս՝ Ոհաննէս, Ապաս, Աշոտ: Եւ ի ՆԽԴ թվին մեռանի Գագիկ՝ զՅանի եւ զթագն տայ Ոհանիսի, եւ աշխարհն Արարատու եւ զԱնբերդ տայ Աշոտայ եւ Ապասայ: Եւ Ոհաննէս գրէ Վասլի օգնել նմա եւ յետ մեռանելոյն՝ Վասլի եղիցի Յանի եւ ձեռամբ Պետրոսի կաթողիկոսի առաքէ զգիրն ծածուկ Վասլի ի Տրապիզոն: