Գիրք Դատաստանի, Ա խմբ.

Զի թէպէտ ասացաւ ոչ լինել հարկաւոր գրով աւանդել մեզ դատաստան ի Տեառնէ, այլ այժմ կամեցաք, յաղագս զի բազում անգամ լուաք պարսաւանս ոչ յայլասեռից միայն, այլ եւ ի քրիստոնէից, եթէ բնաւին ըստ Աւետարանին դատաստան ոչ է՝ անգիտանալով զկամս աստուածայինս, որ ի նոսա։ Եւ այսպիսի կարծիք երկուս ախտանայ չարս. մի՝ զանիմաստութիւն օրինադրին, եւ երկրորդ՝ ոչ կամել զուգահաւասար կենցաղաւարել մարդկան ազգի։

Եւ երկրորդ՝ զի զբնաւորականն ի մեզ աւրէնս չարութիւնն շիջոյց, եւ զկատարելութիւնն՝ անկատարութիւն հոգւոյ, եւ զվշտակցութիւն սիրոյ՝ ատելութիւն։

Երրորդ՝ զի ի հեղգութենէ անվարժք եղեալ Աւրինաց, եւ Մարգարէից. եւ Աւետարանին, յորոց զաւրութենէ անկարացաք ընտրել զիրս դատաստանի, զոր արժան վարկաք իբր ի քնոյ զարթուցանել ի ձեռն գրոց դատաստանի։

Չորրորդ՝ զի նուազեաց հմտութիւն ի մէնջ փորձել ըստ ժամանակի, եւ ազգի, եւ աշխարհաց զփոփոխելն ըստ պատահման, եւ ոչ նման Աւրինաց, եւ Մարգարէից, եւ Աւետարանին մնալ անշարժ։

Հինգերորդ՝ զի այժմ ոչ ներգործէ Հոգին Սուրբ, որպէս ի Դանիէլ եւ ի Սողոմոն երբեմն, եւ կամ որպէս ի Կորնթոս ի հաւատացեալսն եւ յայլս՝ ճշմարտիւ առնել զդատաստան, յաղագս որոյ անկարաւտ էին գրոյ աւրինաց, զի աւրէնք էին ի սիրտս նոցա, ըստ խոստման մարգարէին։ Ըստ որում եւ առաքեալքն ոչ կամեցան գրով տալ Աւետարան, մինչեւ այնմ կարաւտացան, ըստ այնմ եւ ոչ դատաստան գրով աւանդեցին, քանզի փոյթ էր նոցա յաղագս յոյժ հարկաւորացն, թողին եւ նոքա բնաւորական աւրինաւք, եւ քաղաքական կրթութեամբ, եւ այլաւք յառաջագոյն ասացելովք վարիլ պատճառովք։ Իսկ գրելն այժմ պատճառս ունի զամենայնի վրիպանսն։

Վեցերորդ՝ զի իրք դատաստանի երդմամբ յանկի, եւ ի Տեառնէ ոչ թողացաւ, եւ այժմ յաճախ, եւ գործ առ գործով, եւ վայրապար ի դատաստանի, եւ առանց դատաստանի լինի ի հաւատացեալս։ Նմին իրի կամեցաք ոչ զՏեառն լուծանել զհրաման, այլ լուծելոյն աւրէնս եւ կանոնս հաստատել ի դատաստանի, ըստ հարկաւորութեան գրելոյն զդատաստան։

Եւթներորդ՝ զի մի՛ ի պատճառս ոչ լինել գրով դատաստան՝ դիմեալ երթիցեն յայլասեռս, ըստ ամբաստանելոյ մարգարէին՝ առ ի չգոյէ՞ Աստուած ի մէջ Իսրայելի երթան հարցանել ի Ճանճիկ. զոր եւ առաքեալ յայտնապէս յանդիմանէ, ասելով՝ այլ եղբայր ընդ եղբաւր դատի եւ զայն ի մէջ անհաւատից։

Ութերորդ՝ տեսանեմք այժմ, զի բազումք յեպիսկոպոսաց, եւ ի վարդապետաց, եւ ի քահանայից, եւ ի գլխաւոր աշխարհականաց աչառանաւք եւ կաշառաւք բազում անգամ եւ տգիտութեամբ թիւրեն զուղիղ դատաստան։ Սակս որոյ յուղղութիւն եւ յանդիմանութիւն սակաւուք այնոցիկ զգիրս դրոշմեցաք դատաստանի։

Իններորդ՝ զի արարածական բնութիւնս միշտ ի մոռացման է բարւոյն ըստ զանազան ախտից հոգւոյ եւ մարմնոյ, եւ ի ժամանակ դատաստանին թէպէտ եւ ուղիղ կամիցիմք վճարել, բազում անգամ ի մոռացմանէ սխալիմք եւ զղջացեալ յետոյ տարակուսիմք՝ էութեան եւ չէութեան կարծեաւք չարչարեալք։ Այլ զի մի՛ այս լիցի, զգիրս եդաք դատաստանի ի պատճառս յիշման, զի զոր յայնմ ժամու ոչ կարեմք յիշել՝ ի ձեռն առեալ վերստին յիշեմք եւ աւտարաց ցուցանեմք ազգաց՝ գրոց վարիլ դատաստանաւ, որով ըմբերանեալք՝ մի՛ լիցին յանդիմանիչք մեզ։

Տասներորդ՝ յստեղծմանն հոգւոյն յառաջանայր շնորհ պատկերին աղագաւ, եւ յեղիլն ի չար, ասաց՝ ոչ մնալ հոգի ի մարդկանն, իբրու զի եղեն մարմին։ Ուստի եւ Տէր, զնոյն վերստին առնուլ մեզ կամելով, զհոգւոյն հաստատէ դատաստան, այսինքն է՝ զԱւետարանն եւ զկանոնսն, գիտելով, զի հարկաւորաբար մարմնոյ լինի դատաստան ի մարմնաւորաց։ Եւ քանզի դարձեալ եղեաք մարմին, սպասաւորեսցուք դարձեալ մարմնոյ՝ գրութեամբ դատաստանի։

Մետասաներորդ՝ զի դատաւորք միշտ երկիցեն, գիտելով, զի դատաւորին առաջի կալոց են երկնաւորի՝ անվրէպ գիտութեամբ աւրինակաւ գրութեամբ դատաստանի։

Երկոտասաներորդ՝ եւ զի դատեալքն նմանապէս զարհուրեսցին, զի թէ զստութիւն արդարացուցանել առաջի մարդկան ոչ կարեն, թէպէտ եւ բազում անգամ պատրեն զդատաւորս, զի՞նչ անդ գործեսցեն, որ զխորս տեսանէ, որում առաջի պատրանաւք արդարանալ ոչ է։

Յայսոսիկ երկոտասան գլուխս պարունակեալ եղեւ պատճառ գրոցս դատաստանի։ Զի եւ երկոտասանս բաղկանայ յերկուց վեցեկաց, եւ վեցեակն առաջին կատարեալ թիւ է։ Իբրու թէ որպէս.

Առաջին՝ զի երիւքն ի կոճատէ եւ երկակաւն ի դարէ բաղկանայ. եւ ամենայն թիւ դար է եւ կոճատ։ Երկրորդ՝ զի քանակ է արարչութեան։ Երրորդ՝ զի չափ է շարժման մարմնոյ։ Չորրորդ՝ զի թիւ է ներգործութեան մարմնոյ։ Հինգերորդ՝ զի ծնանի զայլ երկարսն։ Վեցերորդ՝ զի ի կողմանց իւրոց յանգի եւ կրկնելով ծնանի զերկոտասան թիւն, եւ երկոտասանն, ի կողմանց իւրոց զուգեալ, ծնանի զվեշտասանն, զերկուս կատարեալս՝ զտասն եւ զվեց։ Եւ է խորհուրդ երկոտասան առաքելոցն՝ դատաւորաց աշխարհի, զի զայլս ծնան դատաւորս յեկեղեցի։ Եւ զի դար ունի վեցեակն եւ կոճատ, որ է ներգործական եւ կրական։ Եւ զի դատաւորաց է ներգործել, եւ կրել՝ դատելոց։ Ի սոյն թիւ դատաւորին եղեւ գալուստ երկնաւորի, զոր եւ ի վեցից վշտաց փրկեաց զարդարն եւ նովին թուով զտանջողսն առաքեաց զԻսրայելի տապարաւքն։ Այսոքիկ առ այս շատ լիցի, զի ոչ զբնութիւն թուոյ քննել առաջի արկաք, այլ եթէ ոչ վայրապար եղեւ յերկոտասան գլուխս աւարտիլ գրոցս դատաստանի։

Իսկ եթէ յումէ՞ յորդորեալ եկաք ի գրել։

Ի բազում ժամանակաց հետէ տարակուսեալ յաղագս սորին լինէի՝ խոցոտելով ի նախատելն զմեզ մերոց եւ աւտարաց ազգաց։ Սակայն վստահել ի սոյն ոչ իշխէի՝ գիտելով զանձին տկարութիւն։ Յաղագս որոյ զվարանսն ի զրուցատրելն մեր լուաւ եղբայրն Պաւղոս՝ սիրելի աշակերտն աստուածային գրոց, եւ խոստովան եղեւ փափագող այնմիկ լինել. առաւել եւս սկսաւ շարժել զմեզ հարկեցուցիչ բանիւք։ Նաեւ ոչ այնու ձեռնամուխ լինել կամեցաք, այլ խորհէի զայլս աղաչել զաւրաւորս, որք կարող էին զհարկ վճարել բանին, զի բազումք իսկ էին։ Բայց զի զանընդունելութիւն ազգիս գիտէի պատճառել եւ այնու ոչ կամեցայ զոք առ այս աղերսել. լռեցի ապա այնուհետեւ եւ ես։ Եւ զարմացեալ յաղագս այսորիկ լինէի, թէ զի՞արդ յառաջնոցն հարանցն մերոց ոչ կարգեցաւ։ Եւ զնոյն գիտացեալ պատճառ, զի եւ ոչ առաքելոց Տէրն տուաւ, եւ կամ զի ոչ ոք հրաւիրեաց եւ անձամբ ոչ ետուն՝ զարհուրեալք ի պարսաւադիտաց, եւ կամ ի հալածանաց եւ ի խռովութեանց անպարապ պատահեցան, եւ կամ ընդ տէրութեամբ անկեալ այլոց ազգաց՝ նոցունց վարեցան դատաստանաւ։ Եւ թէպէտ ամենայն պատահեաց ըստ ժամանակիս եւ նոյն պատճառ, որպէս յաւուրս հարցն մերոց՝ ոչ աւանդիլ գրով դատաստան, բայց ի միոյն, զի եւ ոչ յառաքելոց անտի տուաւ, բայց սակայն հարկաւոր եղեւ գրել, որպէս վերագոյն ցուցաւ։ Եւ սկիզբն առնել այսմ իրողութեան այսպիսի եղեւ։

Հանդիպեցաք առաջի տեառն Ստեփաննոսի՝ շնորհիւ Տեառն Յիսուսի Աղուանից կաթողիկոսի, եւ նոյն իրի վերստին յիշատակ եղեւ։ Եւ նա յորդորեալ փութացոյց զմեզ՝ ասելով, եթէ շնորհ յոյժ ունիմ իրիդ կատարման։ Առաջի եւ մեք զմերս եդաք անկարութիւն, որպէս վերագոյնն։ Սակայն յերկրորդելն եւ ի քաջալերելն խորհուրդ իմն ի մեզ եղեւ, եթէ արժան է հոգեւոր հրամանի անսալ, զի թէ ի Տեառնէ իցէ, բարւոք յանգեալ կատարեսցի իմաստախոհութեամբ, զի թերեւս ի նմանէ լինի առաջատութիւնս, ապա թէ ոչ՝ պատճառ լիցի կատարելոց ոմանց շարժիլ ի սոյն։ Զի եւ ոչ գործ ամենայն եւ արուեստ ի միոջէ սկսողէ աւարտեալ կատարեցաւ ի սկզբանէ, այլ ի բազմաց, զի մասնաւոր գտեալքն ժողովեալ գոյացուցին զարուեստն, ըստ առակի ոստայնանկաց։ Նաեւ պատշաճ ինձ վարկայ ընդոստնուլ սովաւ, եթէ յատեան մտանելոց եմ յանկաշառ եւ յանողոքելի, ըստ որում ձեռամբ իսկ գծեմ զապագայիցն նշանակ։

Եւ արդ, մի՛ ոք պարսաւանս դիցէ ասացելոցս, զի եթէ տխմար ոք իցէ՝ ուսցի, եւ թէ ամենակատար իմաստուն՝ զթերին լցցէ։ Երկաքանչիւրոցն պատրաստ եմք սիրով ընդառաջել։