Գիրք Դատաստանի, Բ խմբ.

ՃԹ.
ՅԱՂԱԳՍ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՑ ԵԹԷ ԸՍՏ ՕՐԻՆԱՑ ԵՒ ԿԱՆՈՆԱՑ Ո՞ՐՊԷՍ ԶՈՒԳԻՆ ԵՒ ԹԷ ՈՉ, Ո՞ՐՈՑ ՆԵՐԵԼԻ Է ԵՒ ԶՈ՞ՐՍ ԲԱԺԱՆԵԼԻ:

109. «Գիտելի է զի կանոնքհրամայէ` մի' ոք իշխեսցէ խնամութիւն առնել մինչեւ իչորրորդ եւ ի հինգերորդ զարմ զնոյն իսկ զօրինացնասէ, զի զերրորդն զծնունդն, զոր հրամայէ չառնուլ, յայտ է զի չորրորդին հրամայէ առնուլ, եւ որ առնուլինի հինգերորդ: Եւ զայս յամենայն ընտանութիւնս էիմանալ, եւ այս է չորրորդն եւ հինգերորդն: Եւ թէօրէնք եւ կանոնք զխնամիո ոչ յիշեն - յաղագս զմիցուցանելոյ օրինակ նման այլոցն բաժանիլ ծննդօք. զիզայս ասէ օրէնքն` երկուս քորս ոչ առնուլ, եւ կանոնքզքոյր կնոջ յընտանութիւն առնն փոխել ասեն: Ուստիյայտ է` զի այսպէս ամենայն օրինակաւ խնամիքյընտանութիւն փոխին եւ ըստ այլոց մերձաւորաց`ծննդօք զատանին: Եւ արդ` ըստ օրինաց եւ կանոնացայսպէս զուգին, թէ' եղբարց ծնունդք իցեն եւ թէ'այլոց զի առաջին - ծնողքն ի թիւ ոչ անկանին, զի վասնայն իսկ զարմ ասէ չորրորդ եւ կամ հինգերորդ: Եւդարձեալ` զի մի' խոնարհագոյն քան զայս իցէ, զիչորրորդ ի միոյ կողմանէ ասէ լինել, եւ թէ ի միւսկողմանէ մի պատահի` անխտրելի է, եւ այս յայտյօրինացն է` զառականս մի' յայտնեսցէս. իւրն իսկ ասէ`զի երրորդին ոչ հրամայէ, եւ զչորրորդն առնու, եւառողն է հինգերորդ: Նոյն է ըստ կանոնացն: Եւ թէ հինգպատահի լինել, բարի է եւ զարմիցն հինգ լինել նոյն է. եւ թէ որքան մի կողմ իցէ եւ միւսն նոյն գտանի`առաւելութիւն է, ապա թէ ոչ գտանի լիցի որպէսցուցաւդ: Եւ թէ երեք ի մի կողմանէ իցէ եւ երեք ի մի`լինելի է: Եւ թէ երեք ի մի կողմանէ իցէ եւ երկու ի մի, եւ այս եւս լինելի է. զի որպէս հրամայեցաւ յօրինացնզչորրորդն առնուլ հինգերորդին, զի յորժամ առցէմնասցէ երրորդն: Նոյն է յորժամ երեք ի միոյ կողմանէիցէ եւ երկու ի միւս ի լինելն մնայ երեք, զի որպէս որիւրն առնու ըստ օրինացն եւ մնայ երեք: Նոյն լիցի եւորդւոց, զի մի է հեռաւորութեան օրինակն: Սոյնպէս թէերեք ի մի կողմանէ իցէ եւ երեք ի մի` ի լինելն մնայչորրորդ, եւ այդ ըստ հինգերորդ զարմիցն է, որպէս այնըստ չորրորդին: Այսպէս յամենայն խնամութիւնսնայնոքիկ լիցին, զի ի լինելն մնայ երեքն եւ կամչորսն, բայց հինգերորդն լիցի քահանայից եւչորրորդն աշխարհականաց ամենեցուն: Իսկ երեք ի միկողմանէ եւ մին ի միոյ ո'չ է լինելի, նոյնպէս երկու իմիոջէ եւ երկու ի միոջէ, զի ի լինելն մնան երկու եւոչ երեք: Արդ` այսոցիկ ո'չ է համարձակելի, ապա թէյանդգնին - քակեսցեն. ապա թէ ոչ կարասցեն, ապաշխարութեամբ ուղղեսցեն, իսկ եթէ անգիտանալովարասցեն կամ զընտանութիւնն եւ կամ զսաստպատուիրանին, այդոցիկ այլ ազգ լիցի ներելն: Ապա թէերկու ի մի կողմանէ իցէ եւ մի ի միոյ, բնաւին մի'տայցեն թոյլ. ապա թէ յամառեալ արասցեն, քակեսցեն. իսկ եթէ ոչ կարեն կա'մ յաղագս յանդգնութեան եւ կա'մզի իշխանք իցեն, ծանր ապաշխարութեամբ սահմանեսցեն. իսկ թէ անգիտանալով ըստ ասացելոցն իցէ, այլ ազգլիցի ներելն: Սակայն իշխանաց այլ օրինակ լիցիներման յամենայսն: Ապա թէ մին ի միոյ կողմանէ իցէ եւմին ի միոյ, բնաւին մի' լիցի ներել, թէ' գիտելով իցէեւ թէ' անգիտանալով, նզովիւք քակեսցեն. ապա թէ ոչկարեն, մի' լիցի հաղորդիլ ընդ նոսա, այլ լիցինհեռացեալք իբրեւ զպոռնիկս մինչ զղջացեալ քակեսցինեւ ապաշխարութեամբ ուղղեսցին. զի ի լինելն` ոչ մնայեւ ոչ մի, որպէս ի չորրորդին երկուս եւ յերրորդինմի: Եւ այդ է ըստ կանոնաց ներման, որ ասէ` քանզի որյանասնոցն բնութիւն սիրելի է անկանել, այնցողորմութիւն արարեալ զսահմանսն մեղմացուցին, բայցլաւացն բնիկն է. յայտ է զի զչորրորդէն եւզհինգերորդէն ասէ: Զայդ ըստ օրինաց եւ կանոնացդատեցաք թէ` ո՞րպէս զուգին եւ կամ ներեսցեն եւ կամբաժանեսցին: Եւ թէ ունէի յաղագս այդոցիկ այլ ինչըստ տեսութեան դնել մտաց` ոչ կամեցայ, զի մի' ընդդէմինչ կարծիցիմ կանոնաց, այլ որ ոչ թուին ի կանոնաց, իկենդանի առաք ձայնէ: Եւ եթէ վարժ ոք գրոցսովորութեան իցէ, տեսցէ զամենայնսդ հաստատապէսյօրինաց եւ ի կանոնաց, զի զբազումս ի գրոց տեսանեմքյարանց անտեղեակ այդմ լինելով, զի որքան ի միոջէիցէ կողմանէ չորրորդն կամ հինգերորդն զնոյն եւմիւսմէ պահանջեն ի կողմանէ, որ է դուն ուրեք գտանել. զի իւրն ասէ օրէնքն զառականս մի' յայտներ, եւզերրորդն թողլով ի միջոցին զչորրորդն` հրամայէառնուլ: Նոյն եւ ծննդոցն ըստ կանոնաց: Սակայնբազումք ի տգիտաց յառաջ բերեն զյովահննուՈսկեբերանին զասացեալն եթէ` օրէնքն ի մերձաւորացհրամայէ յազգականաց առնուլ կին` ոչ կամել յօտարսզսէրն տալ, իսկ աւետարանս առ հեռաւորս զսէրն լինել: Եւ արդ` եթէ այդքան է պատճ առն, ընդէ՞ր ճ շդիւ խնդրենընտանիքն: Գիտելի է զի սուրբն ասացուածովնզզօրութիւն օրինացն եւ աւետարանին ասէ, այլ ոչզպահպանութիւնն. զի ոչ ասաց թէ` վասն այսորիկ ոչ էխտրելի ազգայինն, այլ գիտէ զի օրէնք է եւ պահելի է, զի ըստ ժամանակաց զանազանեցան այդոցիկ օրէնք, զիըստ բնութեան ոչ է մեղք, այլ ըստ օրինաց դրութեանյայտնելոյ գիտութիւն: Յառաջ քան զօրէնս զքորս իսկառնուին, եւ օրէնքն հրաժարեցոյց: Օրէնքն զհօրքուերեւ զմօրքուեր եւ զեղբօրմօր դստերս ոչ հրաժարեցոյց, իսկ կանոնք զայսոսիկ եւ որ նման սոցին իբրեւզմերձաւորսն հրաժարեցոյց ասելով` մի' ոք արասցէխնամութիւն մինչ ի չորրորդ եւ ի հինգերորդ զարմն: Եւ զայս աննշան ասէ ոչ ըստ օրինացն թուելով` թէ որոցիցէ եւ որոց չիցէ, զի յայտ արասցէ ամենայնընտանութեանն ծննդօք բաժանիլ: Եւ զի հոգւոյն Սրբոյէ օրինադրութիւնս, զգուշութեամբ պահեսցուք, զի մի'դատապարտիմք: Եւ արդ` եթէ հաճ ոյ թուեսցին այսդատաստան յեկեղեցի, զի որքան կար էր ի գրոց ճշմարտելով եղաք, ըստ այնմ վարեսցին. ապա թէ անհաճոյ, մի' իբր յանդուգն ըստգտցէ, այլ իբր տգետելոյթողութիւն շնորհեսցէ մեզ. եւ ուղիղ դատաստանաւվարելով ըստ գրոց, որպէս տեսանէ կորովի մտօք զանձն, եւ զմեզ ազատէ ի մեծէ եւ յանաչառ դատաստանէ: Միայնմի' լիցի կաշառօք կուրացեալ, որպէս զբազումստեսանեմք, զի այնքան են վրէժխնդիրք այդորիկ օրինաց, որքան զձեռս լի' առնեն կաշառօք, զորոց զդատնհատուցանելոց ենե: