Գիրք Դատաստանի, Գ խմբ.

ԳԼՈՒԽ ՄԺԳ
ԴԱՐՁԵԱԼ Ի ՆՈՅՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

Գիտելի է, զի կանոնք հրամայէ՝ մի՛ ոքիշխեսցէ խնամութիւն առնել մինչեւ ի չորրորդ եւ իհինգերորդ զարմն։ Զնոյն իսկ զ0րինացն ասէ, զիզերրորդ զծնունդն, զոր հրամայէ չառնուլ, յայտ է, զի զչորրորդին հրամայէ առնուլ, եւ որ առնու՝ լինիհինգերորդ։ Եւ զայս յամենայն ընտանութիւնս էիմանալ, եւ այս է չորրորդն եւ հինգերորդն։

Եւ թէ 0րէնքն եւ կանոնք զխնամիս ոչյիշեն, յաղագս զմի ցուցանելոյ օրինակ՝ նման այլոցնբաժանիլ ծննդօք. զի զայս ասէ 0րէնքն՝ երկուս քոյրսոչ առնուլ, եւ կանոնք զքոյր կնոջ յընտանութիւն առնփոխել ասեն։ Ուստի յայտ է, զի այսպէս ամենայնօրինակաւ խնամիք յընտանութիւն փոխին, եւ աստ այլոցմերձաւորաց՝ ծննդօք զատանին։

Եւ արդ, ըստ 0րինաց եւ կանոնաց այսպէսզուգին, թէ եղբարց ծնունդք իցեն եւ թէ այլոց, զիառաջին՝ ծնողքն ի թիւ ոչ անկանին, զի վասն այնր իսկզարմ ասէ չորրորդ կամ հինգերորդ։ Եւ դարձեալ՝ զիմի՛ խոնարհագոյն քան զայն իցէ, զի չորրորդ ի միոյկողմանէ ասէ լինել, եւ թէ ի միւս կողմանէ մին պակասլինի՝ անխարելի է. եւ այս յայտ յ0րինացն է՝զառականս մի՛ յայտնեսցես. իւր իսկ ասէ, զիերրորդին ոչ հրամայէ եւ զչորրորդն առնու, եւառնողն՝ հինգերորդ։ Նոյն է ըստ կանոնացն։

Եւ թէ հինգ պատահի լինել՝ բարի է, եւզարմիցն հինգ լինել նոյն է. եւ թէ որքան մի կողմնիցէ, եւ միւսն նոյն գտանի՝ առաւելութիւն է, ապա թէոչ գտանի՝ լիցի որպէս ցուցաւդ։

Եւ թէ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւ երկու՝ի միւսն, եւ այս լինելի է, զի որպէս հրամայեցաւյ0րինացն՝ զչորրորդն առնուլ հինգերորդին, զիյորժամ առցէ, մնասցէ երրորդն։

Նոյն է՝ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւերկու՝ ի միւսն, ի լինելն մնայ երեք։

Նոյն լիցի եւ որդոցն, զի մի էհեռաւորութեան օրինակն։

Սոյնպէս, թէ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւերեք՝ ի մին, ի լինելն մնայ չորրորդ. եւ այդ ըստհինգերորդ զարմիցն է, որպէս այն՝ ըստ չորրորդին։

Այսպէս յամենայն խնամութիւնսն այնոքիկլիցին, զի ի լինելն մնայ երեքն կամ չորսն։ Բայցհինգերորդն լիցի քահանայից, եւ չորրորդն՝աշխարհականցն ամենեցուն։

Իսկ երեք ի մի կողմանէ, եւ մին՝ իմիւսոյն, ոչ է լինելի. նոյնպէս՝ երկու՝ ի միոջէ, եւերկու՝ ի միւսոյն, զի ի լինելն մնան երկու եւ ոչերեք։ Արդ, այսոցիկ ոչ է համարձակելի, եւ թէյանդգնի ոք՝ քակեսցի. ապա թէ ոչ կարասցեն՝ապաշխարութեամբ ուղղեսցին։ Իսկ եթէ անգիտանալովարասցեն կամ զընտանութիւն եւ կամ զսաստպատուիրանին, այդոցիկ այլազգ լիցի ներելն։

Ապա թէ երկու ի մի կողմանէ իցէ, եւ մի՝ իմիոյ, բնաւին մի՛ տայցեն թոյլ, եւ թէ յամառեալարասցեն՝ քակեսցի. իսկ եթէ ոչ կարեն՝ կամ յաղագսյանդգնութեանն, կամ զի իշխանք իցեն, ծանրապաշխարութեամբ սահմանեսցի. իսկ թէ անգիտանալովըստ ասացելոցն իցէ, այլազգ լիցի ներելն։ Սակայնիշխանաց այլազգ լիցի ներումն յամենայնսն։

Ապա թէ մի ի միոյ կողմանէ իցէ, եւ մինն՝ իմիոյ, բնաւին մի՛ լիցի ներել, թէ գիտելով իցէ, թէանգիտանալով՝ նզովիւք քակեսցին, ապա թէ ոչ կարեն՝մի՝ լիցի հաղորդիլ ընդ նոսա, այլ լիցին հեռացեալքիբր զպոռնիկս, մինչեւ զղջացեալ քակեսցին եւապաշխարութեամբ ուղղեսցին, զի ի լինելն ոչ մնայ եւոչ մի, որպէս ի չորրորդին՝ երկու եւ յերրորդին՝մին։ Եւ այդ ըստ կանոնաց ներման, որ ասէ. քանզի որյանասնոցն բնութիւն սիրելի էր անկանել, այնցողորմութիւն արարեալ զսահմանսն մեղմացուցին, բայցլաւացն բնիկն է։ Յայտ է, զի զչորրորդէն եւզհինգերորդէն ասէ։

Զայդ ըստ 0րինաց եւ կանոնաց դատեցաք, թէո՞րպէս զուգին, եւ ներեսցին, եւ կամ բաժանեսցին։Եւ թէ ունէի յաղագս այդոցիկ ըստ տեսութեան դնելմտաց այլ ինչ, որ կամեսցայ, զի մի՛ ընդդէմ ինչկարծիցիմ կանոնաց, այլ որ ոչ թուին ի կանոնաց, իկենդանի առաք ձայնէ։ Եւ եթէ վարժ ոք գրոցսովորութեան իցէ, տեսցէ զամենայնսդ հաւասարապէսյ0րինաց եւ ի կանոնաց, զի զբազումս ի գրոց տեսանեմքյարանց անտեղեակ այդմ լինել, զի որքան ի միոջէկողմանէ իցէ չորրորդն կամ հինգերորդն, զնոյն եւ իմիւս կողմանէ պահանջելի է, որ է դուն ուրեք գտանիլ, զի զիւրն ասէ օրէնքն՝ զառականս մի՛ յայտնել, եւզերրորդն թողլով ի միջոցին՝ զչորրորդն հրամայէառնուլ։ Նոյն եւ ծննդոցն է ըստ կանոնաց։

Սակայն բազումք ի տգիտաց յառաջ բերենզՅովհաննու Ոսկեբերանի զասացեալն, եթէ 0րէնքն իմերձաւորաց հրամայէ յազգականաց առնուլ կին՝ ոչկամել յօտարս զսերմն տալ, իսկ Աւետարանս՝ առհեռաւորս զսէրն տալ։ Արդ, եթէ այդքան է պատճառն, ընդէ՞ր ճշդիւ խնդրին ընտանիքն։ Գիտելի է, զիսուրբն ասացուածովն զզօրութիւն 0րինացն եւԱւետարանին ասէ, այլ ոչ զպահպանութիւն, զի ոչասաց, թէ վասն այսոսիկ ոչ է խտրելի ազգայինն, այլգիտէ, զի 0րէնք է եւ պահելի է, զի ըստ ժամանակացզանազանեցան այդոցիկ 0րէնք, զի ըստ բնութեան ոչ էմեղք, այլ ըստ օրինադրութեան յայտնելոյգիտութիւն։ Յառաջ քան զ0րէնս զքոյր իսկ առնէին, եւ0րէնքն հրաժարեցոյց։ 0րէնքն զհօրքոյր եւ զմորքոյրեւ զեղբօր մօր դստերս ոչ հրաժարեցոյց, իսկ կանոնքզայսոսիկ եւ որ նման սոցին իբր զմերձաւորսնհրաժարեցոյց, ասելով՝ մի՛ ոք արասցէ խնամութիւնմինչեւ ի չորրորդ եւ ի հինգերորդ զարմն։ Եւ զայսաննշան ասէ, ոչ ըստ 0րինացն թուելով, թէ որո՞ց իցէեւ ո՞րոց չիցէ, զի յայտ արասցէ ամենայնընտանութեանն ծննդօք բաժանիլ։ Եւ զի Հոգոյն Սրբոյէ օրինադրութիւնս, զգուշութեամբ պահեսցուք, զիմի՛ դատապարտիցիմք։

Եւ արդ, եթէ հաճոյ թուեսցին այսդատաստան յեկեղեցի, զի որքան կար էր՝ ի գրոցճշմարտելով եդաք, ըստ այսմ վարեսցին, ապա թէանհաճոյ՝ մի՛ իբր յանդուգն ըստգտցէ, այլ իբրտգիտելոյ՝ թողութիւն շնորհեսցէ մեզ եւ ուղիղդատաստանաւ վարելով ըստ գրոց, որպէս տեսանէ կորովիմտօք զանձն, եւ զմեզ ազատ ի մեծէ եւ յանաչառդատաստանէ ազատս արասցէ։ Միայն մի՛ լիցի կաշառօքկուրացեալք, որպէս զբազումս

տեսանեմք, զի այնքան են վրէժխնդիրայդորիկ օրինաց, որքան զձեռս լի առնեն կաշառօք, զորոց զդատն հատուցանելոց են։