Ջերմանց մխիթարութիւն

Պատմութիւն եւ նախագիտութիւն վասն ջերմանն որ զկնի ծաղկին լինի։

Վասն ստածման եւ բժշկութեան այն ջերմանն՝ որ զկնի ծաղկին լինի։ Իսկ այն ջերմն որ զկնի ծաղկին լինի, իւր նշանն այս է՝ որ երեսաց գոյնն կարմիր լինի եւ աչացն, եւ գլուխն ծանրանայ, եւ պինչսն ցներքս քորին եւ կծան, եւ փռնկտուք գայ, եւ ամենայն մարմինն լիանայ։ Ապա երբ այս նշաննիս երեւան, գիտացիր որ ծաղիկ կամի հանել։ Ապա զքո զառաջին ջանքն եւ զստածումն յաչքն արա, որ չելնէ ծաղիկ։ Եւ դիր յաչքն զայս դեղս. ա՛ռ աղտոր, եւ վարդի ջրով եւ քացախով թրջէ, եւ սակաւ մի մուզ նռան ջուր խառնէ. զայս զամէնս պարզէ, եւ դեղադրով յաչքն դիր։

Ապա թէ յաչքն ծաղիկ ելանէ, կաթեցո ՚ի ներք զայս դեղս. ա՛ռ Ասպահանի ծարիր քար, եւ ՚ի վերայ խոլոզմիկի շփէ, եւ տրորէ այս ջրովս. ա՛ռ չոր գնձահատ եւ ձարձատ արա, եւ տաք ջրով թրջէ եւ քամէ, եւ ՚ի ներք սակաւ մի քաֆուր խառնէ, եւ ՚ի վերայ խոլոզմկին կաթեցո, եւ շփէ զասպահանիկ ծարիրն՝ որ տրորի, եւ դեղադրով յաչքն կաթեցո։

Այլ գիտացիր որ այս հիւանդիս սկիզբն հիւանդութեան խափական դիպի, եւ սիրտն խառընկի, եւ հիւանդն տապի եւ շարժակլի։ Ապա երբ զայդ տեսանես, ճար արա՝ որ զծաղիկն շուտ ՚ի դուրս քաշես եւ հանես՝ այս նշանօքս. ա՛ռ ափ մի ոսբ լվացած, եւ թուզ մի կտրած, եփէ ջրով եւ քամէ. եւ առ լուք աղցած եւ մաղած, եւ երեք դրամ ՚ի ներս խառնէ, եւ տո՛ւր որ խմէ. եւ կերակուր մաշ տուր, եւ ոսբն, եւ դդում, եւ զբնութիւնն կակղացո։

Բայց ՚ի հիւանդութեան սկիզբն դամոյնով եւ յունապով եւ թառանկուպինով, եւ այլ պատրաստեցո՝ որ հետ եւթն աւուրն որ չլուծանես զբնութիւնն։ Եւ այս հիւանդութիւնս ՚ի վճարն ինքնին լուծանէ զբնութիւնն. զի այն մնացորդն՝ որ ՚ի ծաղկէն ՚ի ներքս մնաց եւ չելաւ ՚ի դուրս, յետոյ լուծանէ զբնութիւնն. ապա տուր սերկեւիլ եւ տանծ եւ մուզ նուռն։ Ապա թէ ժամն ձմեռն ուրդի, եւ օդն ցուրտ լինի, առջեւն կրակ վառէ մոշի փատով եւ կաղնի փատ եւ այգւոյ մատն. եւ երբ տեսանես զծաղիկն՝ որ սակաւ սակաւ ՚ի ցամաքիլ, տլէ արա այս նշանօքս։ Ա՛ռ բրընձի ալուր, եւ կորեկի ալուր, եւ սակաւ մի զաֆրան. զայս զամէնս շաղւէ վարդի ձիթով, եւ տլէ արա։

Ապա թէ ՚ի բերան ծաղիկ ելանէ, կամ ՚ի ներս ՚ի պնչերն, ՚ի բերանն սերկեւիլի կուտ տուր՝ որ առնու, կամ պզրկատունի լուղապ. եւ սրբէ զպնչերն ՚ի ներս վարդի ձիթով։ Ապա թէ լուծումն պնդի, տո՛ւր զտապաշիրին կուրսն, զոր թրթկճի հնդով զուգեն։ Եւ իւր նշանն այս է։

Ղուռս տապաշիրի թրթկճի հնդով։

Ա՛ռ տապաշիր եւ մրտի պտուղ, եւ չոր վարդ, եւ մրտի պտուղ, եւ աղնծած տաճիկ կռէզ, եւ շահբալութ, յամէն մէկէ տասն դրամ. հայ կաւ, եւ նշաստակ սակաւ մի աղընծած, յամէն մէկէ երեք դրամ. թրթկճի հունդ փորճոկած վեց դրամ. մատնեհար կաւ երկու դրամ. զայս ամէնս աղա՛ եւ մաղէ, եւ սերկեւլի ջրով շաղւէ՝ կուրս արա, եւ ՚ի շքի չորացո, եւ ՚ի բան տար, օգտակար է։

Ապա թէ հուկնայի կարիք լինի, դու փոթոթային հուկնայ արա, զարդ այլ ՚ի յառաջդ ասացաք։ Եւ այլ պատրաստ՝ որ չտաս հաւու ձագ, եւ ոչ տուռաճ, մինչեւ չէ սրբել մարմինն աղէկ ՚ի ջերման տաքութենէն, ցամաքեալ եւ չորացեալ լինի ծաղիկն։ Եւ ամենեւին չէ պատեհ ՚ի ծաղկած մարմինն ձէթ հասցնել, ոչ ՚ի յառաջքն եւ ոչ ՚ի վերջքն, զի խծկէ զգաղտ շնչահանքն, եւ ընկղմէ զտաքութիւնն ՚ի ներս ՚ի մարմինն. զի ընծայի խավաղան, եւ կորնչի հիւանդն։

Պատմութիւն նախագիտութեան վասն ծաղկին ջերմանն։

Ապուճարեհն ասէ՝ թէ իւր պատճառն յաւելի տաք եւ ՚ի գէճ արենէ լինի, որ մարմնոյն յաղթէ։ Էհաննայ ասէ՝ թէ իւր պատճառն այն արեան յաւելուածոցն լինի, որ մանուկն ՚ի յարգանդի մօրն կերակրի. եւ այն արիւնն՝ կանացիսն է, որ ՚ի յամենայն մարմնոյն յիստակի եւ սրբի, եւ ապա կերակրէ զմանուկն ընդ պորտն։ Եւ իւր նշանն այն է՝ որ ջերմանայ խիստ, առանց դողալոյ. երեք օր երեք գիշեր ՚ի յար լինի իւր տաքութիւն՝ առանց պակասելոյ. մէջքն եւ ողնաշարն ցաւի։

Եւ իւր ստածումն այս է, որ ՚ի սկզբանն երակ առնուն, եւ արիւն թողուն ըստ ուժոյն։ Ապա թէ յառաջ քան զերակ առնուլն՝ ծաղիկն յերեւան գայ, երակ չէ պատեհ առնուլ, զի ահոկէ շատ։ Ապա զկնի ծաղկին երեւելոյն, գարեջուր՝ զոր յունապով եւ փորճոկած ոսբնով եփած լինի, եւ սրքնճպին, զոր ծեծած խիարի հնդով, եւ ըղրդական հնդով, եւ սամթի հնդով լինի եփած՝ ՚ի բանի պահէ։

Ապա թէ երակ չկարէ առնուլ, ՚ի գարեջրէն եւ ՚ի հով իրաց պատրաստ կենայ. եւ զայն զդեղերն տանի ՚ի բան, որ զծաղիկն ՚ի դուրս հանեն եւ եփեն, այս նշանօքս։ Ա՛ռ փերճոկած ոսբն տասն դրամակշիռ. եւ քիթրէ հինգ դրամակշիռ. եւ բադիանի հունդ, որ է ըռզիան, երեք դրամակշեռ. զայս զամէնս լիտր ու կէս ջրով եփէ, մինչեւ ՚ի յերիցն մէկն մնայ. քամէ՝ եւ սակաւ մի իւղ յինքն խառնէ եւ տուր, օգտակար է։ Կամ ա՛ռ բադիանի ջուր, եւ շնխաղողի ջուր, եւ շաքար, եւ սակաւ մի կարոսի ջուր. զայս զամէնս յիրար խառնէ եւ տուր, օգտակար է. եւ այլ ա՛ռ դալար գնձի ջուր եւ ՚ի յինքն կաթեցո։ Այլ. ա՛ռ զթութիայն գերմակած, եւ դալար գնձի ջրով եռացո, եւ ՚ի յաչքն դիր. զի աչքն պահէ, եւ ՚ի յաչքն ծաղիկ չկարէ ելանել։

Մասուսայի որդին ասէ, թէ իւր ստածումն այն է՝ որ երակ առնու. ապա թէ երակ չկարէ առնուլ, ապիկիս արկանէ. եւ աչիցն պէտ առնէ՝ որ ՚ի յինքն խաղաւարտ չելանէ։ Ա՛ռ վարդի ջուր եւ աղտորի ջուր եւ նռան ջուր, յիրար խառնէ, եւ ՚ի յաչքն կաթեցո։

Ապա թէ ՚ի յաչքն ծաղիկ ելանէ, Ասպահանի ծարիր, եւ դալար գնձաջրով տրորէ, եւ ՚ի յաչքն կաթեցո։ Կամ ա՛ռ չոր գինձ եւ նռան ջրով թրջէ, եւ զայն ջուրն ՚ի յաչքն կաթեցո։ Եւ կերակուր մաշ եւ ոսբն փերճոկած տուր լուացած հոռոմ ձիթով. եւ ՚ի մրգանց՝ խնծոր եւ տանծ տուր։ Ապա թէ ձմեռն լինի, զկրակն մոշի փատով եւ այգւոյ մատամ արա։ Եւ երբ ծաղիկն ՚ի չորանալ բռնէ, զմանտր աղն ՚ի շուշմայի ձէթն խառնէ, եւ այնով օծանէ. եւ ՚ի քիթսն մանիշակի ձէթ կաթեցո. օգտակար է կամօքն Աստուծոյ։

Եւ վարդն՝ զոր հարսանիթէ ասեն, եւ աղաւնեաց տունն՝ քութէշ, նոյնպէսն իւր պատճառն արոյնն լինի, զերդ որ ծաղիկն է։ Բայց ծաղկին գլուխքն եւ նիւթքն հաստ լինի եւ զօրաւոր, եւ վարդին այլ պարկեշտ եւ նօսր եւ թեթեւ լինի. եւ իւր ստածումն յար եւ ՚ի մօտ է ՚ի ծաղիկն։ Ծաղկին ստածումն ամենայն դիմօք օգտակար է, թէ Աստուած կամի։