Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի

ԳԼՈՒԽ ԺԸ
Վասն կարգելոյ դպրոցս արքային Վաչագանայ չարածնունդ մանկանցն դիւթաց եւ գտանելոյ զպիղծ աղանդն մատնահատութեան եւ վախճանի նոցուն

Յաստուածուստ պսակեալն այն Վաչագանհրամայէր ժողովել զմանկունս կաքարդացն, եւ՛դիւթաց, եւ՛ քրմաց, եւ՛ մատնահատաց, եւ՛ դեղատուաց. հրամայէր ի դպրոցս ունել եւ ուսուցանելզաստուածեղէն ուսումն եւ տեղեակս առնել վարուցքրիստոնէութեան, առ ի հաստատել ի հաւատսերրորդութեանն եւ ուղղել յաստուածապաշտութիւնզիւրեանց ամբարիշտ հայրունեան ազգս։ Իսկ զյոլովս իմանկանցն յիւր սեփական գիւղն Ռուտակ անուն ժողովէրեւ կարգէր ռոճիկս եւ դպրապետս ի վերայ. եւ հրամայէրվարժել եւ հմուտ լինել կարգի քրիստոնէութեանն։

Եւ ի գալն իւրում ի գիւղն կատարելզյիշատակս Սրբոցն՝ նստէր ինքն թագաւորն իդպրոցատանն եւ զորդիս դիւթացն եւ քրմացն զինքեամբկացուցանէր. գոբողայաբար բակ առեալ բազմութեաննյոյժ եւ ոմանց գիրս. եւ ոմանց պնակիտս ի ձեռինունելով. եւ միաբան առ հասարակ ամենեցուն մեծաձայնհրամայէր կարդալ եւ ինքն զուարճացեալ ի մէջ նոցայօրանայր իբրեւ մեծագոյն իմն գտեալ պարգեւսհամարէր անձին։

Այլ եւ ձեռն եւս արկանէր յուզել եւ՛քննել, եւ՛ խնդրել զչար աղանդսն մատնահատութեան եւդեղատուութեան, քանզի երկոքեան մարդասպանութեանեն աղանդք։ Եւ մինչդեռ յայսմ խնդրի էր, մարդասէրնԱստուած կամեցաւ յայտնել սմա ի ձեռն Աստուածասէրարքային բառնալ զչար աղանդն յաշխարհէ։ Քանզի իբազում ժամանակաց, որպէս լուեալ էր Վաչէի, վարէրչարագործութիւնս այս յաշխարհիս Աղուանից։ Եւնախկին թագաւորացն Աղուանից ոչ կարացեալ ըմբռնելեւ կամ թէ անփոյթ իսկ արարեալ. իսկ անիծեալ եւ չարպարսիկ մարզպանքն շատ անգամ ըմբռնեալ զնոսա՝կաշառօք կուրացեալ ի բաց թողուին։

Իսկ ի ժամու միում մինչդեռ կատարէինզչար գործ մատնահատութեան յամուր մայրւոջն առ ափնԿուր գետոյ, չորիւք ցցովք պրկելով զչորեցունցբութոցն՝ կապեալ մանուկ մի եւ մորթէին կենդանւոյն։Այլ ումեմն մանկագոյն պատանեկի դէպ եղեւճանապարհաւ հուպ անցանել առ նոքօք եւ ի վայելն անդրի ներքս յարեալ տեսանէր զմարդախողխողացն ոճիրս, եւնոցա զհետ ելեալ մանկանն՝ կամէին ունել զնա եւս։ Եւփախստեայ եղեալ մանկանն՝ անկանէր ի գետն մեծ Կուր։Անդ ի միջի գետոյն ծառ մի կղզւոջ դիպեալ. եւ ի լուղանցեալ ելանէր ի ծառն՝ չգիտելով չարագործացն։ Եւ իմիտ առեալ ճանաչէր զմարդիկն։ Անտի զերծեալ անցանէրընդ մեծ գետն եւ եկեալ փութապէս պատմէր արքային:

Եւ զայս լուեալ արքային յաղօթս կացեալգոհանայր զմարդասիրէն Քրիստոսի եւ հրամայէր ուխտիեկեղեցւոյն պահել եւ պաշտօն առնել առ Աստուածխնդրուածովք, զի յայտնեսցի չար դիւապաշտութիւնն եւբարձցի յաշխարհէս։ Քանզի սատանայի այսպէս կալեալէր զմիտս իւր չար արբանեկաց, մինչ զի անկարելիումեք էր զչար աղանդոյն մարդիկ ի խոստումն ածել։Յայնժամ հրամայեաց թագաւորն ունել զմարդիկն, զորսի խողխողմանն իսկ տեսին եւ յոլովագոյն այլեւսմարդիկ, զորս համբաւաւ գիտէին, եւ բազում գանիւք եւչարաչար տանջանօք ի փորձ առեալ՝ ոչ կարէինխոստացուցանել զչարագործսն, ապա բարկ քացախ եւբորակ խառնեալ եւ զերկրեալ զչարագործսն արկանելհրամայէր ընդ ունչսն, մինչեւ աչքն լսնագոյն եղեալշրջէին համայն. եւ յայնմ եւս դառն տանջանսն զոչ եւզուրաստ կալեալ՝ չլինէին խոստուկ։

Իսկ իբրեւ Աստուածոյ յաջողեալ էր ի ձեռնթագաւորին, որպէս եղեւն ասացեալ, բառնալ զչարաղանդն յաշխարհէս, իմաստութեամբ խորհեցաւ ածել իխոստումն։ Հրամայէր զամենեսեան ածել ի տեղիսպանմանն. եւ զմի ոմն, որ մանկագոյնն էր ի նոցանէ, զառաջեաւ իւր հրամայեաց թողուլ եւ երդուաւմեծապէս, թէ զքեզ չհրամայեմ սպանանել, եթէ զստոյգնասես եւ հաւաստեաւ ցուցանես զհանգամանսդիւապաշտութեանն։ Եւ մանկանն սկսեալ եւ զգլուխնընդ երկիր ածեալ՝ պատմէր զխորհուրդ չար աղանդոյն։Ասէ. «Դեւն յայտնապէս գայ ի կերպարանսն մարդոյ եւհրամայէ երիս դասս լինել, եւ մէն երիս մարդս ունելեւ մի՛ խոցել, եւ մի՛ սպանանել, այլ ողջոյն հանելզմորթն եւ լուծանել զաջոյ ձեռինն զբոյթն եւմորթովն տանել ընդ լանջսն եւ ի ձախոյ ճկութէնհանել, եւ լուծանել զձախ ճկոյթն։ Եւս ի ներքսնոյնպէս առնել եւ զոտիցն, մինչդեռ կենդանի կայմարդն, ապա սպանանել եւ զմորթն սնուցանել եւ՛կազմել, եւ՛ դնել ի սապատի։

Եւ իբրեւ ժամանակ չար պաշտամանն եկեալլինի, արարեալ աթոռ երկաթի ծալածոյ, եւ ոտք են ոտիցմարդոյ նման, զոր բերեալ իսկ տեսաք բազումք. եւհանդերձ ինչ պատուական դնեն ի վերայ աթոռոյն։ Եւեկեալ դեւն զգենու զհանդերձն եւ նստի ի վերայաթոռոյն. եւ առեալ զինն մարդոյն զմորթն մատամբքնհանդերձ տեսանէ։ Եւ եթէ չկարեն ունել զսակն, զծառոյկեղեւ հրամայէ հանել եւ արջառ կամ ոչխար զենեալառաջի նորա՝ զոհ առնեն. եւ՛ ուտէ, եւ՛ ըմպէ ընդ չարպաշտօնեայսն իւր. եւ ձի թամբեալ եւ սանձեալ կազմպահեն. եւ հեծեալ ի ձին արշաւէ այնքան, մինչեւ զկայառնու ձին. եւ ապա ինքն յքացեալ աներեւութանայ։Այնպէս առնէ տարւոյ տարւոյե։ Եւ եցոյց զայր եւ զկինաղանդոյն չարութեան. եւ ապա այլք եւս եկեալյաղանդոյն զնոյն խոստովանեցան։ Եւ հրամայեաց ապաթագաւորն նմին առն, որ պատմեաց զայս ամենայն, եթէքեզ արեւդ շնորհեալ լիցի վասն երդմանն, զորվկայեցի. բայց արդ՝ որպէս նոքա զայլսն առնէին, դունոյնպէս արա զնոսա։ Եւ այսպէս առեալ հրամանյարքայէն, առաջի բազմամբոխին արար ընդ նոսա ըստօրինակին իւրեանց։ Եւ որպէս խոստուկն եղեւ, նոյնպէս արար զբազումս ի նոցանէն առաջի բազումարքայական բանակին։ Եւ զկէսն ի նոցանէյիւրաքանչիւր գիւղս տանել առ դուրս ընտանեաց ետխողխողել զնոսա, նոյն ձեւով եւ բազում դեղատուսկալեալ՝ հրամայեաց սպանանել. քանզի եւ այն աղանդ էրպաշտամանն, զոր դիւին հրամայեալ ի տարւոջն միումմարդոյ տալ (դեղ) եւ սպանանել. եւ եթէ այլում չկարէրտալ, այնչափ նեղէր դեւն, մինչ զի իւրում ընտանւոյնտայր տալ զմահու դեղն։

Եւ այլ եւս աղանդք դիւապաշտութեանն. զիմի դեւն կոյր առնէր, եւ միւսն՝ պիսակ, որք հեղգայինառնել զպաշտօնն չարութեան։ Եթէ զայլ ոք մատնեալկախարդութեամբ չար դիւացն, զնոյն աղէտս կուրութեանեւ պիսակութեան ի վերայ հասուցանէին։ Զորս ի բուռնառեալ թագաւորին չարաչար տանջանօք բառնայրյաշխարհէս։ Եւ զաւազակս եւ զամենայն վնասակարսբնաջինջ արարեալ յաշխարհէն Աղուանից։ Եվ որպէսզքաջ եւ զարի մշակ՝ ջերմագութ սիրով խնամ տանելանդաստանացն՝ զփուշ եւ զորոմն ի բաց խլելով եւսերմն բարի սերմանել եւ տարածանել՝ առ ի պտղաբերսառնելոյ զերեսնաւորս եւ զվաթսնաւորս եւզհարիւրաւորս։ Յայնժամ բաւական եւ առատաբաշխնողորմածին Աստուծոյ հայեցեալ յառնն ամենաբաւբարուցն վայելչութիւն եւ տեսեալ թէ որպէս փոյթունի առ Աստուածային կամացն կատարումն, այսուհետեւշնորհեաց նմա զծածկեալ հոգեւոր գանձն, ուր ուրեքկայր նշխարք Սրբոց վկայից: