Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի

ԳԼՈՒԽ ԺԹ
սՍարապետութիւն Ջուանշիրի Աղուանից եւ գրթահարելն զպարսկիս, եւ մահն Յազկերտի եւ անձնատուր լինելն Յունաց կայսերն

Եկեալ մեծապանծ անուամբ ամենապայծառնՋուանշիր ի Պարսկաստանացն մարտից՝ հանդիսացուցանէընդ ինքն զբովանդակ տունն Աղուանից ըստթագաւորական հրամանին։ Եւ առեալ զգունդն իւրհանդերձ հարբն՝ ի վերկոյս Պերոզապատ քաղաքինելանէր։ Եւ քաջքն Պարսից շարժեալ գային ի վերայաշխարհիս սակս ապստամբմանն Ջուանշիրի։ Եւ մինչդեռառաջք թշնամեացն զառ ստորին կոյս նորին գաւառիճեպով ելանէին՝ անդէն վաղագոյն ճեպով ի վերայզինեալ ինքնաձեռն լինէր հարկանել անդ զգիւղմնազգիոմն հեղինակ զօրուն։ Առ որ սրահար ճարակմամբ ինքնեւ զօրքն իւր անկումն բազմաց առնէին. այլ եւձերբակալս ի նոցանէ եւ՛ ձիս, եւ՛ ջորիս, եւ՛ կապուտսյոլով առեալ դառնային։ Եւ ոչ դադարէին հետամուտլինել գունդն Պարսից։ Լինէր միւս անգամ իլեռնավայրի անդ բախումն ընդ միմեանս. յաջողեցաւեւս այն օր նմա ի տեառնէ առնելով զյաղթութիւն։ Եւիսկոյն եհաս գեդուր գուժի, եթէ մտին զօրքն Պարսից իՊերոզ Կաւատ եւ զմայրն հանդերձ եղբարբքն գերիառեալ վարեցին։ Արդարեւ ասեմ, եթէ որպէս արջորդեկոտոր զայրագնեալ գազանանայր։ Եւ դառնացեալճեպով անցանէր զհայրենի վիճակին իւր սահմանսյայնկոյս գետոյն Կուրայ ի Կապիճանն գաւառ եւ անդդնէր ընդ նոսա ոչ վարկպարազի, այլ խոհականապէս դէմառ դէմ ռազմ պատերազմի։ Եւ անզանգիտող մրցմամբնիւր առնոյր վէր ի գլուխն, այլ բաւական աջոյնՔրիստոսի օգնութեամբ սաստիկ եւ զօրեղ զինքն եցոյց, մինչեւ որ միոյ առն մնալ ի թշնամեացն, որ ոչսատակեցան։ Ուստի եւ մեծապանծ անուամբ դադարէրդարձեալ առ սահմանօքն Վրաց։ Եւ անդ մեծապատիւ այրնԱտրներսեհ՝ իշխան աշխարհին, որ երրեակ իշխանութեանգահերիցութիւն ի Հռովմայեցւոց թագաւորութենէնունէր, գայր առ նա եւ իւրովի պատէր զվէրս նորա. եւզմեծ քաջութեան նորա զյաղթութիւն խնդութիւնհամարեալ։ Յայնժամ խաղաղական եւ անքակմիաբանութիւն հաստատեալ ընդ միմեանս՝ առնույօգնականութիւն զզօրսն Վրաց, աճապարէր նախարշաւյՈւտիականն գաւառ. եւ ուր միանգամայն գտանէր զոք իզօրացն Պարսից սրոյ ճարակ առնէր։ Եւ նոյնգունակհասեալ շտապ տագնապի ի վերայ ձմեռնահանգիստքաղաքին իւր առնէր։ մինչեւ զհասակածին եւարգանդակիցս մանկունս պահանջմամբ թափէր։

Եւ յետ այսորիկ սկսան յԱտրպատականացնառաւել եւս անդր հեղուլ գունդք բազում։ Իսկ նա ոչինչ կասկածէր ի նոցանէ, զի բնութիւն էր ի նմա, որ առբազումս խիզախող լինէր առաւել, քան, առ սակաւս։ Որեւ ի Շակաշէն գաւառի յերկու իմն պատերազմունսզհազարաւորս հանդերձ իւրեանց գնդիւն քաջավրիժակխոցոտմամբ կենազրաւէր։ Եւ եթէ զորս յետ այսր եղեալի տեղիս տեղիս անթիւս սրահար ջարդմունս պարսկացն իՋուանշիրէ անտեղի է ասել։

Յայսոսիկ նայելով նախարարացն Հայոց եւՎրաց աշխարհին՝ խորհէին ի ծննդոց իւրեանց տալ նմակին։ Իսկ նա յԱրուիճան տոհմէն առնոյր կին զդուստրիշխանին Սիսականեան աշխարհին, ընդ որ յաւէժ ուրախեղեն Սիւնիք։

Իսկ զօրավարն Պարսից գիտացեալ զմեծպարտելն իւր ի նմանէ եւ զկործանումն զօրացն՝շրջեալ ի սէր խաղաղութեան. գրէր թուղթ եւ արձակէրզմեծագահ իշխանն Սիւնեաց մեծաւ երդմամբ գալ նմա իմիաբանութիւն, զոր հազիւ ուրեմն հաւանեցուցանէրմիջնորդն՝ առնել զմիակամ սէր եւ խաղաղութիւն։ Զայսկնքեալ խորհրդաբար ի մտի իւրում՝ դառնայր, եւսպարապետն Աղուանից մարբն եւ եղբարբքն հանդերձդառնայր յաշխարհն իւր։

Եւ ահա յիշեցեալ զնուազելն մեծթագաւորութեանն Պարսից, եւ զառաջնոց թագաւորացսարեւելեացս ինքնակալութիւնս եւ զիւրննմանեցուցեալ արքայաբար շուք՝ դնէր ի մտիզիշխանութեանն իւրոյ վիճակ ոչ ումեք լինել ընդձեռամբ։ Խիզախէր եւ առ Պարսիցն զօրապետիւրաքանչիւր կողմանցն իշխել առանձնակի, եւ ինքնեղբարբքն հանդերձ ելանէր ի հայրենի գաւառն։ Իսկզօրագլուխն Պարսից դաւաճանեալ կոչէ պատճառաւորբանիւք զհայր նորա, զի ի հնազանդութեան կացցէ նմա. եւ արձակէր գունդս եւ կարգէր կողմնակալս Աղուանիցնահանգիս։

Արդ զի՞նչ արասցէ արին այն Ջուանշիր եւանդրանիկ եղբայրն իւր. արք չառանձնողք քինախնդիրեղեալ, զէն զանձամբ արկեալ՝ հեծան յերագընթացերիվարս, եւ զերկայն զայն ուղի եւ կարճ բերելովգային շրջագայութեամբ անդ ի Պերոզ Կաւատ քաղաք՝ իզուարափակ եւ յանտառախիտ տեղւոջ զառաջին քնովնղօղեալ։ Եւ ընդ ծագել արեգականն ձիարձակք եղեալքորպէս կորիւնք առիւծու զքաղաքն յափշտակէին, եւզորս ի քաղաքին կամ յամենայն սահմանս ընդ հրամանաւզօրավարին Պարսից գտանէին, չարաչար պատժէին։ Եւվառեալ զօրօքն իւրեանց հարուածս մեծամեծս Պարսիցնհասուցանէին, մինչեւ ողջամբ զհայրն անդրէնդարձուցանէին։

Եւ ի քսաներորդի ամի թագաւորութեաննՅազկերտի համօրէն ի բաց բառնայր ի միջոյտէրութիւնն Պարսից. եւ այն երեսուն եւ մի ամ էրտիեզերամարտութեանն Հագարացւոց եւ տեառն իմոյՋուանշիրի հնգետասան ամ։

Եւ այսպէս տաճիկք յարձակեցան ի կողմանսհիւսիսոյ եւ արեւելից. եւ վտանգէին զտեարս տոհմիցտալ ի ձեռս զտեղիս ապաւինութեան եւ պատանդս առնուլզզաւակս եւ զկանայս՝ չապստամբելոյ ի նոցանէն։Իբրեւ տեսանէր զգաւազանն խստութեան հարաւյնոյնՋուանշիր, փոքր ինչ ժամանակ դաւաճանեալ զնոսա. էանցյայնկոյս գետոյնն, ուստի անվեհերն իւր սիրտ վառէր, բորբոքէր վերստին առնել առ նոսա պատերազմ, զիզհայրն իւր ի նոցանէ եւս թափեսցէ։ Եւ հայր նորաարգելոյր զնա ի խորհրդոյն եւ գնայր կամաւորաբար իթշնամիսն։ Իսկ բազմիմաստս Ջուանշիր ընդ զօրավարինՀայոց դնէր ուխտ եւ քաջալերէր դառնալ իհնազանդութիւն կայսերն Հոռոմոց. եղեալ միակամնեղբայրութեան՝ գրէ առ թագաւորն Յունաց օրինակզայս։