Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի

ԳԼՈՒԽ Ծ
Վասն Յովսեփայ անապատականի բնակելն յԱրցախ եւ երթն յԵրուսաղէմ, ընդ նմին եւ բերումն նշխարացն Սրբոյց

Ի թագաւորութեանն Հերակլի եւ ջախջախթագաւորութեանն Պարսից Յազկերտի, իկաթողիկոսութեանն Հայոց Եզրի եւ իսպարապետութեանն Մուշեղի, ի Սիւնեաց տէրութեաննԳրիգորի, յեպիսկոպոսութեանն Մաթուսաղայի եւյԱղուանից իշխանութեանն Վարազ Գրիգորի՝ Գարդմանայտեառն՝ գնացի ես Յովսէփ անապատական ի գաւառէԳեղամայ՝ յանապատէ Բրտի այրեաց վասն չար նեղութեանժամանակի, որ անիրաւք զայրացեալք առ ոտսն կոխեցինզեկեղեցիս եւ զտառապեալսն հարկապահանջ եւ անառակգնացիւք աւերեցին. մանաւանդ արիւնարբու ազգնՏաճկաց սկսաւ զօրանալ եւ եդ զամենայն աշխարհսիբրեւ զհող ի կոխումն։ Յայսպիսի նեղութեանց խոյստուեալ իմ՝ եկի ի գաւառս Արցախայ, ի գիւղս Յզերկս առծերունի եպիսկոպոսն Միհր։ Եւ նորա ընկալեալ զիսզանարժանս՝ խնդրեաց ի գեղջէիցն զայս տեղի, շինեացզեկեղեցիս. եւ կացեալ իմ ի սմա ամս երկոտասան. ապազնա Աստուած յաւել առ հարս իւր։

Եւ յաջորդեաց զաթոռ նորին Անդրէաս, որկալաւ զիշխանութիւնն ամս մետասան։ Նմա յանձնարարեալ զիս տեառն իմոյ, որոյ բարեսէր մտօքամենայնիւ զտեղիս հաստատեալ։ Բայց ոչ կային նշխարքՍրբոցս ի վայրքս: Իսկ Մխիթար ոմն անապատական իՏանձեաց՝ ցանկացեալ Սրբոյ քաղաքին Երուսաղէմի՝երկու ընկերօք գնացեալ երկրպագէ ամենայնսրբութեանցն եւ զմի ամ կացեալ անդ շնորհեաց նմաՔրիստոս ի նշխարաց Սրբոյն Ստեփաննոսի եւ ՍրբոյնԳէորգայ ի ձեռն հաւատաւորի միոյ՝ Հռոմայ շինացւոյ, որ սակս իւր մերճաւորաց էր պահեալ. եւ ի սպառելնոցա՝ ետ զՍուրբսն ցՄխիթար եւ ասէ. «Տարցես զսոսայաշխարհն մեր եւ յարժանաւոր բնակեցուսցեստեղւոջե։ Եւ նորա մեծաւ փութով առեալ զգանձն՝չոգաւ ընդ Հոռոմս կոյս յերկիւղէ թշնամւոյն. հասանէր ի լեառն Տօրոսի, ի վկայարանս ՍրբոյնԱնդրէի, որ բազում ընկերօք վկայեաց ի Սելեւկիոսէթագաւորէ. եւ անդ մեծահայց եղեալ նմա՝ խնդրեաց ինշխարաց Անդրէի ի սպասաւորէն Թումասայ. հաւանեալեւ նա աղաչանացն՝ տայ նմա զխնդիրն։

Յայնժամ ընկալեալ զպատուական գանձն՝գայ հասանէ ի կողմանս Արցախայ. զորոյ լուեալզհամբաւն իմ Յովսեփայ՝ ելի ընդ առաջ նոցա. ըստարժանի Սրբոցն հանգուցի զայն որ եւ ի վաղիւն հարցիզՄխիթար, թէ ու՞ր կամիս զՍուրբսն տանել։ Նա ասէ. «Ուր Աստուած կամի եւ դոքա բնակենե։ Իսկ իմյորդորեալ ի սէր Սրբոցն՝ ասեմ ցնա. «Գիտեմ, զիանարժան եմ ի սպասաւորել դոցա, այլ քեւ հանդերձ, Մխիթար, վստահ լինիմ ի սպասաւորել զամենայն աւուրսկենաց մերոց։ Յայնժամ հաւանեալ նորա՝ հանգուցանէզՍուրբսն ի վկայարանի, զոր շինեաց փոքրիկ հիւսն եւորդի իւր Յոհան՝ նպաստաւորեալ եւ Բախդանէր դարբինզամս երիս՝ ըստ կանոնաց զնոցայն կատարեցաքզյիշատակ։

Յետ այսորիկ տնկեցաւ ի սիրտ իմցանկութիւն ստանալ ի նշխարաց Սրբոյն Յովհաննու, որմեծ ի ծնունդս կանանց ի փրկչէն վկայեալ. եւհանդերձեալ իմ աշակերտօք՝ Քրիստոսատրով եւԳրիգորով եւ Սարգսով, գնացի ի խնդիր Կարապետին, հրամանաւ եւ թոշակաւ Անդրէի երիցու եւհաւանութեամբ ընտանեացն իմոց Յովհաննու եւՄխիթարայ կրօնաւորաց։ Եւ չոգայ հասի ի Սուրբքաղաքն Երուսաղէմ, եւ զերկրպագութիւն անդկատարեալ՝ մեծաւ տրտմութեամբ դարձայ, վասն զիամենեքեան էին ներկեալ եւ հաւանեալ աշխարհակործանժողովոյն. որոց ողջոյն անգամ ոչ տուեալ՝ եկի իգաւառն իմ Գեղարքունի՝ ի Պուհավանս, որոյ տեղեակ իմանկութենէ էի՝ լինել անդ մասին ի նշխարացնՅովհաննու, եւ յոյժ տենչանօք հայցեցի իԳրիգորիկայ՝ սպասաւորէն Սրբոյն։ Եւ ողորմութեամբնԱստուծոյ՝ հաւանեալ նորա՝ եբաց զտապանակն եւ գտաքանդ զՍուրբ Մկրտիչն եւ զԹումաս առաքեալ եւզնախավկայն Ստեփաննոս, զորս առաջնոց հարանցնբերեալ էին յուղղափառացն Սրբոյն Երուսաղէմի։Ընկալեալ իմ Յովսեփայ՝ բերի ի նոյն վկայարան. եւմեծապէս լցեալ խնդութեամբ մեր՝ ընդ առաջ մեր եկին։Եւ այսպէս հանգուցաք ի տեղիս եւ կարգեցաք զյիշատակսոցա ըստ հրամանի Կիւրղի Երուսաղէմացւոյ, որզընթերցուածսն եցոյց ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյմերոյ։

Յետ այսր եղելոյ հաճեցան Սուրբքնամենայն, որ ի գաւառին Գեղամայ. բերին իւրաքանչիւրոք անուամբ եւ գրով եւ եդին ի նմին եկեղեցւոջ, որոցբարեխօսութեամբն տէր Աստուած աշխարհի ողորմեսցի։