ԽՄԲԱԳՐԻ
ԿՈՂՄԻՑ
Զաքարիա
Քանաքեռցին
(Զաքարիա
Սարկավագ)
ծնվել
է
1627թ.
Քանաքեռում:
Նրա
հայրը`
Մկրտիչը,
եղել
է
Կոտայքի
ավագանու
քարտուղարը:
Պատմագրի
աշխատության
մեջ
սփռված
կցկտուր
անդրադարձներից
հեղինակի
անձի
եւ
նրա
պատմագրական,
եկեղեցական
գործունեության
մասին
տեղեկանում
ենք
հետեւյալը`
13
տարեկանից
Զաքարիան
որպես
աշակերտ
մուտք
է
գործել
հայ
գրչության
եւ
կրթության
ժամանակի
հանրահայտ
վանական
կենտրոններից
մեկը`
Օհանավանք,
եւ
այլեւս
մինչեւ
իր
կյանքի
վերջին
օրերը
անխոնջ
նվիրաբերվել
վանական
գործին:
Այստեղ
ձեռնադրվել
է
սարկավագ,
դասավանդել
վանքի
դպրանոցում,
եղել
դպրապետ:
Եկեղեցական
գործերով
հաճախ
շրջագայել
է`
1675
թ.
այցելել
է
Կաղզվան,
1682թ.
`
Զմյուռնիա,
1684-ին`
Սկյուտար:
1687թ.
արդեն
60-ամյա
Զաքարիան
ձեռնարկել
է
շարադրել
«Օհանավանքի
Սուրբ
Ուխտի
կոնդակը»`
«Պատմագրութիւն»
աշխատության
երրորդ
հատորը:
Ի
դեպ,
հեղինակի
հիշատակության
համաձայն`
այս
աշխատության
առաջին
եւ
երկրորդ
հատորները
նա
ավարտել
է
1699թ.
մայիսի
30-ին:
Ըստ
պատմագրի
հետագա
կենսագիրների`
Զաքարիան
նույն
տարում
էլ
կնքել
է
իր
մահկանացուն:
«Պատմագրութիւն»
աշխատության
բնագրային
տարբերակները
պահվում
են
Երեւանի
Մատենադարանում.
ա.
հեղինակային
ձեռագրով,
1699թ.
ավարտած
բնագիրը,
որում
ընդգրկված
են
պատմության
առաջին
եւ
երկրորդ
հատորները
(N1662):
Այս
ձեռագիրն
ունի
անընթեռնելի
հատվածներ,
բառեր,
կրում
է
ժամանակի
անողոք
ազդեցությունը:
բ.
1791թ.
վերագրվող
ձեռագիր,
որում
ամփոփված
են
երեք
հատորները
միասին,
այն
սկսվում
է
50
էջից
(N3024):
գ.
Օհանավանքի
Սուրբ
Ուխտի
կոնդակը`
պատմության
երրորդ
հատորը
առանձին,
որը
վերագրվում
է
17-րդ
դարավերջին
(N8636):
դ.
18-րդ
դարին
վերագրվող
կրկին
երրորդ
հատորը
առանձին
(N8018)
եւ
այլն:
Առաջին
անգամ
«Պատմագրութիւնը»
հրատարակվել
է
1870թ.
`
«Զաքարեայ
Սարկաւագի
Պատմագրութիւն»
վերնագրով`
ի
տպարանի
Սրբոյ
Կաթողիկէ
Էջմիածնի
ի
Վաղարշապատ,
հրամանաւ
Տ.
Տ.
Գէորգեայ
Դ.
Վեհափառ
եւ
Սրբազնագոյն
Կաթողիկոսի
Ամենայն
Հայոց:
Հրատարակության
նախաբանում
(«Ազդ»)
նկարագրվում
եւ
պարզաբանվում
են
հեղինակային
ձեռագրին
առնչվող
խնդրահարույց
իրողություններ,
որոնք
էլ
«անզերծանելի»
եւ
«պակասաթերթ»
են
դարձրել
հրատարակությունը.
Ի
հրատարակել
մերում`
զպատմագրութիւնս
զայս
Սարկաւագին
Զաքարիայի,
զբուն
ձեռագիր
օրինակ
հեղինակին
ունէաք
ի
Մատենադարանի
Մայր
Աթոռոյ
մերոյ
Կաթողիկէ
Ս.
Էջմիածնի,
յորմէ
գաղափարեցաք
զներկայս`
դոյզն
ինչ
փոփոխութեամբք
կէտադրութեանցն,
ուղղութեամբք
տառասխալիցն,
եւ
յաւելլով
ի
ստորին
լուսանցսն
զՀայ.
թարգմանութիւնս
այլազգի
բառից,
եւ
ընծայեմք
ի
վայելս
մերոց
եւ
օտարաց
բանասիրաց:
Ավաղ`
զի
Գ-րդ
հատորոյ
Կոնդակ
անուանելոյ
ձեռագիր
օրինակ
հեղինակին
չերեւի
ի
միջի,
զոր
գտաք
յայլոց
հազիւ
զմի
օրինակ
եւ
եթ,
թէեւ
այն
եւս
լի
պակասութեամբք
թերթից:
Ի
բնագրին
Ա.
եւ
Բ.
հատորոց
եւս
գտանէին
պակասութիւնք
բառից,
որք
ի
հնութենէն
մաշեալ
եւ
որք
քերեալ
գոլով,
անզերծանելի
մնան:
Յուսամք,
զի
յերկրորդ
տպագրութեան
պատմութեանս,
եթէ
յաջողեսցուք
ի
ձեռս
բերել
զայլ
օրինակս
երից
հատորոց
պատմութեանս,
եւ
եթէ
ամբողջ
ունին
նոքա
զպակաս
թերթս
որ
ի
սմին
երեւին,
լրացուցանեմք
զպակասորդս
պատմութեանս
որ
ի
տեղիս
տեղիս:
1876
թ.
«Պատմագրութիւնը»
թարգմանվել
եւ
հրատարակվել
է
ֆրանսերեն
Մ.
Բրոսսեի
կողմից
(Brosset
M.,
Mռmoires
historiques
sur
les
Sofis
par
le
diacre
Zakaria,
Collection
d’historiens
armռniens,
t.
II,
SPb):
1969թ.
տպագրվել
է
ռուսերեն
եւ
լույս
տեսել
Մոսկվայում
(Хроника
Закарий
Канакерци),
Մ.
Դարբինյան-Մելիքյանի
թարգմանությամբ,
առաջաբանով
եւ
ծանոթագրություններով:
Աշխարհաբար
թարգմանությունը
առավել
ամբողջական
է
եւ
ճշգրտված,
քանի
որ
վաստակաշատ
հայագետ
Վարագ
Առաքելյանի
կողմից
հաշվի
է
առնված
վերը
նշված
բնագրերի
եւ
հրատարակությունների
նախորդ
փորձն
ու
գիտական
մեկնությունները:
