Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Ջան մեծ էր սրբազան Վեհիս մերոյ, հաստատել զտպագրատուն ՚ի սուրբ Աթոռոջս (որպէս եւ յառաջ քան զայս ՚ի յՕգոստոսի Ժ եւ յայլ ժամանակս գրեաց առ Ղուկաս վարդապետն սմին աղագաւ): Այլ ՚ի ներկայումս գրեալ էր Զաքարիա վարդապետն առ սրբ. Վեհն զթուղթ եւ յղեալ էր ՚ի ձեռն ումեմն փայեկի, վասն փօլիցայական բանից: Եւ սրբազան Վեհըն զփայակն այժմ արգել աստ, բայց վասն իրիք հարկաւորութեան գրեաց առ Զաքարիա վարդապետն զթուղթ մի, որ էր այս: Զի Պօլսոյ նուիրակ Յարութիւն վարդապետն` յառաջ քան զայս հասոյց մեզ փօլիցայիւ զդրամս. (Ե) (զորմէ ասացաւ ՚ի յՕգոստոսի Ժ): Եւ այժմ եւս տուեալ էր անդ ոմանց զդրամս. (Դ) եւ առեալ ՚ի նոցունց զսանատ յղեալ էր առ սրբազան Վեհըն: Վասնորոյ` սրբազան Վեհըն խնայելով նմա, ո'չ կամէր` զի եւ այն դրամն զոր ՚ի Սեպտեմբերի ԺԶ գրեաց Զաքարիա վարդապետին փօլիս առնել ՚ի վերայ նորա (Գ), տացէ նա, զի կարծէր թէ` թերեւս ո'չ ունիցի ՚ի պատրաստի զդրամ զի տացէ, վասնորոյ լիցի նմա վիշտ: Ուստի մեծապէս այսր աղագաւ առնելով զհոգս, գրեաց առ Զաքարիա վարդապետն, զի ծածկեսցէ զայն եւ մի' ումեք յայտնեսցէ եւ զփօլիցայագրեանսն բերցէ ընդ իւր յետս: Խոստանալով եւս, թէ ընդ քոյ յղեալ փայեկին զսանատս զայս քեզ եմ յղելոց, զի դու յայդր առցես զդրամն: Իսկ եւ յայսմ նուագի` զվերոասացեալ փոյթն իւր կամէր յառաջացուցանել: Եւ էր ՚ի Պօլիս առ Կեսարացի Սարգիս վարդապետն գիր տպագրական փորագրեցեալ ՚ի Վենետիկ, յոյժ ազնիւ եւ քաղցրատես, որով զԷֆէմէրտէս գիրքն տպեալ էր եւ պահէր առ ինքն զգիրն եւ ո'չ տայր ումեք եւ ո'չ ինքն զտպագրատուն բանայր: Վասնորոյ` գրեաց առ նա սրբազան Վեհըն զթուղթ սիրոյ եւ խնդրեաց տալ զտպագրական գիրն սրբոյ Աթոռոյս, կամ գնով եւ կամ ՚ի յիշատակ հոգւոյն իւրոյ: Եւ թէ կամիցի զայս որով կերպիւ եւ իցէ ծանուսցէ մերայնոցն որոց եւ կամիցի ինքն զմիտս իւր, զի գրեսցեն ինքեան. եւ կամ ինքն խօսիցի գրով. եւ որպէս կամիցիս ասէ եւ ի'նձ է հաճելի: Թուղթ մի եւս առ մհ. Մօվսէսն գրեաց սմին աղագաւ, զի թէ Սարգիս վարդապետն զգրեալն առ ինքն յայտնեսցէ ինքեան, ապա խօսեսցի ընդ նմա եւ զորքանն գնոյն եւ որպէս եւ կամիցի նա, գիտացեալ գրեսցէ վաղվաղակի եւ պնտագոյն պատուէր ինքեան եւ իւրայնոցն, չյայտնել զայս ումեք զոր եւ առ Սարգիս վարդապետն գրեաց: Եւ զի տպագրիչ տեղւոյն զգիրն առնուլ կամեցեալ էր, եւ զԳ քէսայ տալ յօժարեալ էր, բայց Սարգիս վարդապետն կամեցեալ էր առնուլ զԱՌ եւ ԸՃ ղռուշ: Ուստի` գրեաց սրբազան Վեհըն, զի ՚ի յայս գնոյս թէ չկարիցեն պակասեցուցանել, աւելացուսցեն եւս ո'չ. եւ ՚ի յառնուլն, ամենայն պարագայիւքն առցեն. եւ այլ առ այս բանք: Իսկ առ Խօջայ Առաքելն Ջուղայեցի, որ էր ՚ի յԱմստէրդամ, որ ունէր զգիր ազնիւ (որպէս ասացեալ է յանցելումն ամի ՚ի Մարտի Դ), գրեաց զթուղթ, ըստ նմին դարձեալ խնդրելով տալ զգիրն սրբոյ Աթոռոյս, թէ գնով եւ թէ այլով կերպիւ որպէս եւ կամիցի ինքն, ծանուցանելով եւս թէ` գրեցի առ Ղուկաս վարդապետն, զի զկամս քոյ գիտացեալ մեզ ծանուսցէ: Եւ թէ տալոց իցես, զգիրդ ամենայն պարագայիւքն եւ պատկերօքն յղեսցես առ Ղուկաս վարդապետն, զի եւ նա ՚ի սուրբ Աթոռս հասուսցէ, որ լինի մեծ յիշատակ հոգւոյդ քում. զի թէ ո'չ տացես ասէ, գուցէ ո'չ կարասցե'ս յայդր զտպագրատուն հաստատել, որպէս մինչեւ ցայժմ ո'չ կարացեր եւ կորիցի ազնիւ գիրդ: Եւ հա'րկ` զի թէ ինքն զտպագրատուն իցէ հաստատեալ եւ կամ հաստատել կամելով զգիրն ո'չ տացէ, ապա` նոյնոյ փորագրողին վասն սրբոյ Աթոռոյս փորագրել տացէ զգիր, յամենայն տեսակէ մանր եւ մեծ, պատկերօք եւ ծաղկագրօք եւ այլ պարագայիւք եւ յղեսցէ առ Ղուկաս վարդապետն եւ զծախսն առցէ, բայց փութով ծանուսցէ, թէ զորն կամիցի:

Թուղթ եւս առ Ղուկաս վարդապետն գրեաց, վասն վերոասացելոյս, զի զհոգ տարցէ. առ որ եւ յղեաց զթուղթ Առաքելին, զի յղեսցէ առ նա եւ զմիտս գիտացեալ գրեսցէ ինքեան: Եւ հարկ վասն տպագրիչ Մարկոսին (որպէս եւ յառաջ քան զայս ՚ի յՕգոստոսի Ժ եւ յայլ ուրեք) զի որով կերպիւ եւ իցէ, ջանասցէ զնա ՚ի սուրբ Աթոռս յղել, գրովն իւրով եւ ամենայն տպագրական գործեօքն: Եւ զի` զՏէր Ստեփաննոս յղեսցէ ՚ի սուրբ Աթոռս (որ յիշեցեալ գոյ ՚ի Դեկտեմբերի Զ): Եդաւ պահարանս այս ՚ի թղթոջ մհ. Մօվսէսին, զի յղեսցէ առ նա, նաեւ թուղթ Սարգիս վարդապետին, զի տացէ նմա:

Առ Մելքոն Աղայն գրեաց ՚ի Կարին, առ որ եւ զթուղթքս յղեաց, զի փութապէս յղեսցէ ՚ի Պօլիս առ մհ. Մօվսէսն: Թուղթ եւս առ Իւչքիլիսայի Առաջնորդ Զաքարիա վարդապետն գրեաց, վասն Մարկոս վարդապետին (որ յիշեցեալ գոյ ՚ի Մայիսի ԻԲ), զի յղեսցէ զնա ՚ի սուրբ Աթոռս: Քանզի` թիֆլիզեցի Խօջայ Մկրտումն, որ յիշեցաւ ՚ի վերոյ ՚ի Սեպտեմբերի ԻԴ, չորիւք ամօք յառաջ դիպեալ ՚ի Ղանդահար, ՚ի Քեաբուլ եւ ՚ի Բուխարայ, տեսեալ էր զյոլով հայազուն Քրիստոնեայս ՚ի յայն կողմունսն զետեղեալ, առանց Քահանայի եւ Եպիսկոպոսի: Որ աստ ծանոյց սրբազան Վեհին: Եւ սրբազան Վեհըն` զի ՚ի վաղուց հետէ խորհէր եւ վարանէր եւ կայր ՚ի մեծ տարակուսանս, թէ զիա՞րդ արդեօք հնա'ր իցէ յղել առ նոսա զեպիսկոպոս մի: Զի թէպէտ` յառաջնում ամի Հայրապետութեան իւրոյ հոգացեալ վասն նոցա, յղեաց զկոնդակ առ Անանիա վարդապետն, զի հովուեսցէ զնոսա, սակայն նա վախճանեալ էր եւ խղճալի ժողովուրդքն դարձեալ մնացեալք էին անտերունչք (որպէս ասացեալ է ՚ի Յունիսի ԻԶ ՚ի թղթոջ Սարգիս Քեալանթարին եւ յիշեցեալ եւս ՚ի Յուլիսի Գ): Այլ այժմ որովհետեւ տեղեկացաւ սրբազան Վեհըն ՚ի վերոյիշեալ Պարոն Մկրտումէն զկատարեալ որպիսութեանց տեղեացն եւ ճանապարհացն, վասնորոյ` կամէր յղել զեպիսկոպոս մի: Եւ այսր աղագաւ զՄարկոս վարդապետն, զի զնա յղեսցէ:

Օրինակք այսց թղթոցս են ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն յերեսն ՄԽԸ, ՄԽԹ, ՄՁ: Որք յղեցան ՚ի Բայազիտ առ Տէր Վահանն, զի յղեսցէ ՚ի Կարին առ Մելքոն Աղայն եւ զթուղթ Զաքարիա վարդապետին ՚ի յԻւչքիլիսայն առ ինքն. ՚ի ձեռն Մուշաղբիւրցի Տէր Յովհաննէսին, որ տամբ իւրով եկն ՚ի սուրբ Աթոռս յուխտ (որպէս ասացաւ ՚ի Սեպտեմբերի Ը) եւ այժմ դարձեալ գնաց. ՚ի Հոկտ. Բ: