Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Զայն թուղթն զոր գրեաց սրբ. Վեհըն ՚ի Մայիսի Ի առ ապստամբ Պետրոս պետն, հասեալ էր առ նա եւ նա ելեալ եկն ՚ի սուրբ Աթոռս այնու դիտմամբ, զի առեալ ՚ի սրբազան Վեհէն զԱռաջնորդութիւն ՚ի վերայ Չանկլւոյն դարձեալ նստիցի անդ: Այլ դիտաւորութիւն սրբազան Վեհին ոչ էր այս, զի էած զնա անտի, այլ որպէս ասացաւ ՚ի Մայիսի Ի. կամէր զապստամբն ՚ի ձեռն բերել: Վասնորոյ ՚ի գալն աստ` խօսեցաւ ընդ նմա դատաստանօք ՚ի մէջ եպիսկոպոսաց եւ էարկ զնա ՚ի կապանս (որպէս եւ ՚ի Յունիսի ԺԳ ասացաւ): Իսկ ՚ի լսելն զայս Չանկլեցիքն, գնացեալ ծանուցեալ էին Աւդի բէկին եւ խնդրեալ էին դարձուցանել զնա ՚ի Չանկլի: Ուստի` գրեալ էր Աւդի բէկն առ սրբազան Վեհըն զթուղթ, յղել զՊետրոսն յետս եւ յղեալ էր ՚ի ձեռն Երեմիայի ումեմն, որ էր ՚ի դրան իւրում: Այլ որովհետեւ սրբազան Վեհըն հազիւ ուրեմն արկեալ էր զնա աստ, վասնորոյ` այլ ոչ եւս կամէր իսպառ թուլատրել: Ուստի գրեաց սրբազան Վեհըն զթուղթ մի յանդիմանութեան եւ մեղադրութեան եւ սաստից առ Չանկլիցիսն, վասն այսր, սաստիկ սպառնալեօք եւ բարկութեամբ, զի այլ մի' եւս իշխեսցեն առնել զայս, գնալ առ բէկն եւ դրդել զնա գրեցուցանել միւսանգամ ՚ի վերայ իւր այսր աղագաւ զթուղթ: Որոյ օրինակն ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն է, յերեսն ՄՀԱ: Թուղթ եւս առ Պաղտասար վարդապետն գրեաց այսր աղագաւ, առ որ եւ զթուղթ զայս բաց յղեաց, զի ընթերցցի ինքն եւ ապա յղեսցէ առ նոսա եւ պատասխանին առեալ յղեսցէ աստ. ՚ի ձեռն Տաւշանլու տաճիկ փայեկի միոյ յղեցաւ ՚ի Կարս Պաղտասար վարդապետին: Օգոստ. ԺԴ:

Իսկ ՚ի պատասխանի թղթոյ Աւդիբէկին (որ յիշեցաւ ՚ի վերոյ) գրեաց առ նա զթուղթ սրբազան Վեհըն, բացասելով զխնդիրն եւ սիրախառն մեղադրելով փոքր ինչ, թէ ընդէ՞ր զմեր խաթրն եւ սրբոյ Աթոռոյս վասն սեւագլխի միոյ թողուս: Եւ խնդիր` ձեռն վեր առնուլ ՚ի նմանէ: Եւ թէ` եթէ զվանքն զայն շինել կամիս, կարելի է, զի զայլ ոք սեւագլուխ խնդրեսցես ՚ի մէնջ եւ մեք յղեսցուք:

Առ որդի նորին Մահմատ բէկն գրեաց ըստ նմին դարձեալ, խնդրելով զի ձեռն վեր առնուլ տացէ հօրն ՚ի յայն խնդրոյն. որում եւ զարծաթեայ դանակ մի յղեաց ընծայ: Այս եւս գրեաց յերկոցունց թուղթսն թէ` մինչեւ ցայժմ ամենայն խանք եւ բէկք եւ փաշայք որք շուրջ զմեօք կան, զմեր խաթրն ոչ են թողեալ, իսկ դուք` որք ՚ի բնէ բարեկամք էք սրբոյ Աթոռոյս, թէ թողուցուք, այլքն ձեզ զի՞նչ ասեն:

Առ պ. Մարութայն եւ պ. Սահակն գրեաց ՚ի պատասխանի թղթոյն իւրեանց որք եւս բէկին համաձայն խնդրէին դարձուցանել յետս: Գրեաց թէ` ընդէ՞ր բէկն ձեր վասն միոյ անպէտք սեւագլխի զխաթրն մեր թողու եւ զնա խնդրէ, ծանուցանելով զվնասն, զոր հասուցեալ էր նա սրբոյ Աթոռոյս եւ զանպիտանութիւնն: Եւ թէ կամի բէկն վանք շինել զՉանկլին, թող զայլ ոք սեւագլուխ խնդրեսցէ ՚ի մէնջ եւ մեք յղեսցուք: Եւ պատուէր ընդ պ. Երեմիայի ծանուցանել զայս բէկին եւ ձեռն վեր առնուլ տալ, զի պէտք է մեզ ասէ եւ զհաշուատեսութիւն եւս ընդ նմա ունիմք: Զայսոսիկ յղեաց ՚ի ձեռն Երեմիային, որում լօդիկ եւս ագոյց:

Առ Բայազտոյ փաշայն գրեաց, ծանուցանելով երկարապէս զվնասն եւ զարարմունսն Պետրոսին եւ իւր զնա աստ բերելն եւ խնդրելն զնա յինքենէ Աւդիբէկին, զի յղեսցէ յետս եւ իւր ոչ տալն: Եւ առ այսոսիկ խնդիր, զի զգիր մի գրեսցէ առ Աւդիբէկն այսր աղագաւ եւ չուխատարով յղեսցէ առ նա եւ ՚ի յայն վնասակար կամացն զնա դարձուսցէ: Իսկ եւ զփուսուլայ եւս առ նա գրեաց առանձին, թէ գիտես, զի այն եկեղեցին զոր կամի վանք շինել, թեմ ոչ ունի յատկապէս եւ ՚ի հարկէ զգիւղօրայսն Ալաշկերտու տալոց է նմա եւ Իւչքիլիսային զքեատար հասուցանելոց: Եւ խնդիր դարձեալ, զի մի' հաճեսցի առնել նմա զայն, զի ցայժմ ասէ Իւչքիլիսայն ՚ի խնամս քոյ է լեալ. այժմ եւս պարտիս զվնասն նորին չկամիլ:

Առ Մարգարէ Աղայն եւս գրեաց, որոյ ՚ի կարճոյ ծանոյց զայս իրակութիւնս եւ զգիր փաշային եդեալ ՚ի թղթոջս առ սա յղեաց, զի տացէ նմա եւ մուղայէթ լեալ հոգալ տացէ զխնդիրն եւ թէ որպէս լինիցի, փութով ինքեան գրեսցէ: Եւ զի փաշայն յառաջագոյն զթուղթ մի էր գրեալ, եւ այնպիսի տրտմութիւն ինչ ցուցեալ, որպէս թէ վնաս հասանելոց իցէ երկրին, ուստի գրեաց սմա, զի ծանուսցէ թէ այն զինչ իցէ: Եւ յանձնարարութիւն վասն Մուշաղբիւրցի Տէր Յովհաննիսի որդի տիրացու Ստեփաննոսին (որ յիշեցեալ է ՚ի Մայիսի Ը) որ աստ էր եւ այժմ երթայր. ՚ի Բայազիտ նստէր վասն առեւտրոց: Ի ձեռն որոյ այս թուղթս առ Մարգար Աղայն:

Առ Իւչքիլիսայի Առաջնորդ Զաքարիա վարդապետն գրեաց, որում ծանոյց զոր ինչ գրեաց առ Աւդիբէկն եւ որդի նորին, փաշայն եւ Մարգար աղայն եւ առ Թօփրախղալացիսն եւ չանկլեցիսն, զի եւ ինքն իմացեալ` ըստ այնմ զբանս հոգասցէ: Եւ զի գրեալ էր թէ փաշային զգիր գրել ետու առ Աւդիբէկն վասն այս բանիս գրեաց, զի գրեսցէ թէ զինչ պատասխանի եկն ՚ի նմանէ: Այս եւս ընդ Երեմիային:

Առ Տէր Յովհաննէսն Մուշաղբիւրցի, ՚ի Վան (որ ՚ի վերոյ յիշեցաւ) ՚ի պատասխանի թղթոյն, մեղադրութիւն նմին, վասն խաբիլոյն ՚ի խաբեբայից եւ վասն նոցա զբարեխօսութիւնս առնելոյն, որպէս այժմ գրեալ էր զաղերս վասն սուրբ Երուսաղէմայ նուիրակ Սահակ վարդապետին օրհնել եպիսկոպոս, որ այժմ եկեալ էր ՚ի սուրբ Աթոռս, վերստին` յօրհնել եպիսկոպոս, որպէս յառաջ եւս էր մի անգամ եկեալ եւ ունայն դարձեալ (որ ասացեալ է ՚ի Պատմութեան ՌՄԺԳ ամին ՚ի Դեկտ. Ի). (զոր եւ այժմ ունայն դարձոյց սրբազան Վեհն): Բերելով եւս նմա յերես եւ զիրիջայն` զոր յաղագս Ջուղայեցի Մկրտիչ վարդապետին արար օրհնել եպիսկոպոս (որ յիշեցաւ` ՚ի Մարտի Ը եւ ՚ի Ի եւ ՚ի Մայիսի Ը) որոյ որպէսն եւ հոտն յետոյ ՚ի վեր ել: Նաեւ զայն իրիջայն, զոր վասն Տէր Աստուածատուրին արար եւ արձակել ետ (որպէս ասացաւ ՚ի Նոյեմ. ԻԷ): Իսկ նա յարձակիլն աստ, խոստացաւ դրամով մերով ջրաղացաքարինս բերել եւ մինչեւ ցայժմ ոչ զքարինսն եբեր. եւ ոչ զորպիսութիւն մի գրեաց, այլ միայն զչորս գոմշի ձագս յղեաց: Ուստի` հարկեաց զսա, զի զգուշացուսցէ զէրէցն եւ հարկեսցէ բերել փութով զքարինսն, զի մի' միւսանգամ եւս բանադրիցի: Եւ զի էր անդ գրագիր էրէց ոմն Ջուղայեցի Սարգիս անուամբ, գրեաց յղել աստ վասն գրագրութիւն առնելոյ, խոստանալով յամենայնի շահել: Ելին Ստեփանն եւ Երեմիայն. Օգոստ. ԺԵ:

Թուղթ գրեաց սրբազան Վեհըն առ Բաղիշեցիսն, ՚ի պատասխանի թղթոյ նոցին, որք խնդրեալ էին ՚ի սրբազան Վեհէն հանել ՚ի թագաւորէն զֆերման վասն Հասանխանին իւրեանց, զի միշտ նա լիցի իւրեանց խան, որքան կենդանի է: Զի հինգ խան գոն ասէին յերկրիս մերում, որք մի զկնի միոյ փոյթ ընդ փոյթ առնուն զխանութիւն եւ զմեզ մաշեն: Ուստի նա միայն լիցի ասեն, զի մեք հանգիստ մնասցուք փոքր ինչ, զի գովէին թէ` յոյժ խաղաղասէր է եւ բարեբարոյ: Եւ սրբազան Վեհն որպէս թէ կիսակամ հաւանելով խնդրոյն, յետոյ խոստացաւ հոգալ:

Առ Ամրդօլու Առաջնորդ Զաքարիա վարդապետն եւս գրեաց, վասն վերոյիշեալ խնդրոյն, զի ՚ի հասարակ թղթոյն իմասցի: Եւ շնորհակալութիւն, որ զձիոյ քուռակ մի էր տուեալ ժողովարար Մարտիրոս վարդապետին բերել վասն սրբազանին, որ էր իւղի եւ պանրի ժողովարարն, զորս ո'չ գրեցաք յայսմ ամի վասն ժամ չունելոյ: Օգոստ. ԻԲ: