Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Արդ ըստ որում ՚ի ՌՄԺԴ թուոջն եւ ՚ի Յուլիսի Ի եւ ՚ի Սեպտ. ԻԲ ասացաւ, իբրեւ աւարտեաց Յարութիւն վարդապետն60) զՊօլսոյ մեծի Քաղաքի նուիրակութիւն, եւ ել յարտաքին վիճակսն (որպէս այժմ թուղթք եկին անտի եւ իմացաք): Ապա' ըստ բարւոք դիտաւորութեան իւրում զորս խոկացեալն էր, զԿաղզուանցի Զաքարիա վարդապետն (որ երբեմն էր նուիրակ Եւդոկիոյ եւ յիշեցեալ գոյ յԱպրիլի ԺԱ եւ ՚ի բազում տեղիս) կարգեաց նուիրակ Մեծի Մայրաքաղաքին Պօլսոյ, զի զքաղաքն միայն նուիրակեսցէ եւ ընդ նուիրակութեան, որքան եւ դիպեսցին անդ հոգալիք, հոգասցէ: Եւ այլ մի եւս լինիցի անդ վէքիլ եւ կամ Մութավէլի յանուն սրբոյ Աթոռոյս: Վասնորոյ զնուիրակական կոնդակ գրեաց, միայն ՚ի վերայ Քաղաքին. իսկ վիճակացն ո'չ: Իսկ եւ առ գլխաւոր իշխանսն զթուղթ գրեաց, վասն այսր զոր արար, ըստ որում յառաջագոյն իսկ մտադրեաց եւ իւրեանց գրեաց եւ նոքա հաւանեալք էին: Եւ թէ ահա գրեցաք Բարսեղ վարդապետին, որ կամ յԱթոռս եկեսցէ եւ կամ յայդր նստեալ ՚ի տեղւոջ իւրում դարմանեսցէ զծերութիւն իւր եւ այլ մի եւս լիցի Մութավէլու անուն, այլ միայն նուիրակն հոգասցէ ընդ գործոյն իւրոյ եւ զհոգալիսն մեր որն ինքեամբ եւ որն ձերով օժանդակութեամբ:

Թուղթ մի եւս առ Պատրիարգ Գրիգոր վարդապետն ՚ի պատասխանի թղթոյն, որ էր պատասխանի այնմ թղթոյ սրբազան Վեհին, զոր գրեաց առ նա ՚ի Մայիսի Բ (մինչ նա զթուղթս էր գրեալ առ սրբազան Վեհըն ընդ տիրացու Սարգսին վասն եպիսկոպոսութեան) յորում ոչ այլ ինչ էր գրեալ, բայց միայն զայս թէ` փութով դարձո' յետս զտիրացու Սարգիսն, որ եւ դարձոյց զնա յետս սրբազան Վեհըն ընդ Զաքարիա վարդապետին (որոյ զճանապարհական ծախսն եւս Զաքարիա վարդապետին պատուիրեաց հոգալ): Եւ գրեաց թէ որովհետեւ զդա վասն այնորիկ էիք առաքեալ, զի դովաւ` զկամս եւ զսիրտս ձեր իմասցուք, որ եւ իմացաք, ուստի եւ դուք զմերն դովաւ իմասջի'ք, որովհետեւ է առ կողմունսն եւս հարազատ: Եւ այս յոլով յորդորումն ՚ի սէր եւ ՚ի սրտապարզութիւն` ցուցանելով երդմամբ չափ զիւրն սէր եւ զսրտապարզութիւն առ նոսա: Եւ վասն նուիրակին նոյն, որ ինչ առ իշխանսն գրեաց: Գրեաց զշնորհակալութիւն վասն բալասանի իւղոյն, զոր յղեալ էր, որ Երուսաղեմայ Պատրիարգինն (որ յիշեցաւ ՚ի յՕգոստ. Բ) եւ ծանոյց առ Երուսաղեմայ Պատրիարգն եւս շնորհակալութիւն գրելն այսր աղագաւ: Եւ զոր ինչ առ իշխանսն գրեաց հասարակ եւ յատուկ, ծանոյց: Իսկ եւ ըստ խնդրոյ սորին, թուղթ մի գրեաց առ գաւազանի գեօզալ Յովհաննէս վարդապետն, բազում յորդորմամբք հրաւիրելով զնա գալ ՚ի սուրբ Աթոռս, խոստանալով թէ զոր ինչ եւ խնդրիցես դու եւ որոց եւ ցանկանայցէ սիրտ քոյ, թէ արտաքին գործոց եւ թէ ներքսականաց եւ թէ այլ ինչ վայելչութեանց, ահա յամենայնէ գոն ՚ի սուրբ Աթոռոջս ՚ի պատրաստի: Եւ վասն այն խնդրել տայր զսա Պատրիարգն, քանզի լինէր խոչ ինքեան եւ գործոյն:

Առ Բարսեղ վարդապետն, ծանուցանելով նմա զփոշիմանութիւն իւր, որ մինչեւ աշխատելով հաստատել անդ յանուն սրբոյ Աթոռոյս զյատուկ վէքիլ կրեաց զյոլով գլխացաւութիւնս, թէպէտ եւ հաստատեաց: Եւ ապա շնորհակալութիւն զաշխատանաց նորին, որ յերեք եւ ՚ի չորս ամս աշխատեաց որպէս թէ ՚ի գործն մութավէլութեան եւ սիրով եւ շահելով հրաման, զի եկեսցէ ՚ի սուրբ Աթոռս եւ թէ չկամիցի, ինքն գիտասցէ: Իսկ որքան հաշիւք իցեն առ ինքն, թէ ՚ի գանձանակաց, թէ ՚ի վախուպից եւ թէ յայլ իրացն, զամենայնն յանձնեսցէ Զաքարիա վարդապետին:

Առ Յարութիւն վարդապետն եւս գրեաց, յոյժ յանդիմանութիւն եւ մեղադրութիւն նմին, վասն պաղասիրտ երեւելոյն առ սուրբ Աթոռս եւ առ ինքն, որ յերեք ամս զքաղաքն միայն դեռ եւս նուիրակել ոչ կարաց: Վասն Աբրահամ վարդապետի իթլախին (որոյ աքսորման պատճառացն եւ ինքն էր կցորդ) սրբազան Վեհն զբազում աղերսս խնդիրս, երբեմն եւ զսպառնալիս, գրեաց զի հանցեն եւ նոքա ո'չ հանէին (որպէս ասացաւ ՚ի Նոյեմ. Ե եւ ՚ի բազում տեղիս): Իսկ նա փոխանակ ջատագով լինելոյն այսմ, զի զհրաման մեծաւորին իւրոյ յառաջացուսցէ, լինէր կամակից նոցա ընդդէմ հրամանի սրբազան Վեհին: Իսկ եւ վասն զթունալի գիրս գրելոյն, որ յիրաւի յաւելուածոյ թիւր սրտին յառաջանայր, զի զգիր ոչ գրեաց նա առ սրբազան Վեհն, յորում ո'չ լինիցի բան վիրաւորիչ: Եւ այն եւս սուղ եւ դատարկ, զի զոր ինչ պատահէր անդ ՚ի կողմանէ սրբոյ Աթոռոյս, զորս սա' պարտ էր հոգալ իմանալ եւ գրել, բաց ՚ի յոչ հոգալոյն, իմանալ եւ գրել եւս հեղգայր, այլք եւ օտարք զՌ բանս հոգային եւ գրէին, իսկ սա եւ ոչ զմի: Եւ վասն այլ եւս բազմաց այսպիսեաց բանից մանաւանդ վասն փօլիցային զոր ո'չ էր տուեալ ոչ թէ զսրբազան Վեհի արարեալն միայն (Գ), այլ եւ զիւր արարեալն (Բ) (զորոց լիապէս ասացաւ յԱպրիլի ԺԱ): Եւ յետ առ այսպիսի սիրով մեղադրութեանցն, խրատ եւ յորդորումն մի' օտարանալ յԱթոռոյս եւ յինքենէ սրտիւ եւ արարմամբք: Ցուցանելով զչարութիւն վախճանի նոցա եւ բացայայտ առնելով նմա զպարզութիւն եւ զմիամտութիւն սրտի իւրոյ եւ զսէրն եւ զներողութիւն որ առ նա: Ծանոյց եւ զբան նոր նուիրակին, որոյ ձեռամբն յղեաց զփօլիցայագիրն իւր արարեալ փօլիցային (գ) եւ զթամասուկն նորա արարեցելոյն, (բ) (որք յիշեցան յԱպրիլի ԺԱ) եւ գրեաց, զի որպէս եւ իցէ սաղացուսցէ զայս դրամս, զի մեք ասէ ՚ի Կարին առնուցումք: Եւ ՚ի բերան եւս բազում բանս այսպիսեաց աղագաւ պատուիրեաց Զաքարիա վարդապետին, զի ասասցէ նմա եւ զգիրս զայս առանձին իւրեան տացէ:

Գրեաց եւ առ Յարութիւն վարդապետն հասարակաբար, ըստ հասարակ գրեանցն:

Առ Գասպար Ամիրայն, համառօտեալ զմիտս իշխանաց թղթոյն, որ վասն նուիրակին եւ զմութավէլութիւն բառնալոյն, եւ զի գնացեալ էր յԵրուսաղէմ, գրեաց զշնորհաւորութիւն եւ հրաւիրեաց ՚ի դառնալն գալ ՚ի սուրբ Աթոռս: Ծանոյց սմա եւ զպատասխանի թղթոյն իւրոյ, զոր այժմ գրեալ էր Պատրիարգն եւ խնդրեալ զՍարգիսն յետս յղել (որպէս ՚ի վերն ասացաւ) եւ թէ ինքն զինչ գրեաց առ նա, զայն եւս ծանոյց:

Առ Յարութիւն Ամիրայն` որ եւս էր գնացեալ յԵրուսաղէմ ըստ նմին:

Առ Պրուսայու Առաջնորդ Սամուէլ վարդապետն, որ եւս էր գնացեալ յԵրուսաղէմ, ըստ նոցին, բայց սմա առաւել հարկ, զի զնոսա առեալ եկեսցէ:

Առ սուրբ Երուսաղէմայ Պատրիարգ Կարապետ վարդապետն: Յիշեցուցանելով զայն թուղթն, զոր գրեաց ՚ի Մայիսի Բ: Եւ թէ յետ այնորիկ զթուղթս ո'չ եմ ՚ի քէն ընկալեալ: Եւ շնորհակալութիւն վասն բալասանի իւղոյն, զոր ՚ի ձեռն Պօլսոյ Պատրիարգին ընկալաւ (որպէս ՚ի վերոյ ասացաւ): Եւ վասն բրքոյն կրկին եւս միամտութիւն կատարման, որպէս եւ ՚ի Մայիսի Բ, որոյ արձանագրի օրինակն յղեաց ՚ի տեսանել: Եցոյց եւ զտեղին, որ էր յարեւմտեան կողմն, ՚ի վերին անկեան Վեհարանին: Յորոյ վերայ զփոքրիկ ամարայնոց մի եւս կազմեաց շրջահայեաց, զայն եւս ծանոյց: Եւ բազում հարկ եւ խնդիր, զի զԳասպար Աղայն հանդերձ իւր ընկերօքն ՚ի սուրբ Աթոռս յղեսցէ, որպէս նոցա եւս գրեաց: Ծանոյց եւ զվերստին գալն Վանայ նուիրակ Իսահակ վարդապետին վասն եպիսկոպոսութեան, եւ զիւր ունայն դարձուցանելն, որպէս ասացաւ յՕգոստ. ԺԵ: Եւ զայս եւս զի յառաջին գալն զձի մի ետ եւ այժմ զոչինչ ետ, ուստի ասէ զոր ինչ ասիցէ մի' հաւատասցես:

Առ Պետրոս Ամիրայն գրեաց, որ էր համառօտեալ միտք թղթոյ իշխանացն: Եւ զի էր ՚ի կապանս եւ այժմ արձակեցեալ էր, գրեաց ուրախութեամբ զմխիթարութիւն: Եւ վասն մեծի Պատմագրին սրբոյ Աթոռոյս որ էր առ սա (որպէս ասացաւ ՚ի Նոյեմ. Ե) հարկ զի տացէ Զաքարիա վարդապետին:

Առ մհ. Սիմօն Աղայն գրեաց, որ էր համառօտ միտք իշխանաց թղթոյն: Ըստ սմին եւս թուղթք առ Եղիազար Չէլէպին, Արիստակէս Ամիրայն, սառաֆլար Քեահիասի մհ. Գրիգորն, մհ. Մօվսէսն` Տիրացու Մանուէլն, Փիլիպպոս Ամիրայն, Անտօն Չէլէպին, մհ. Բարխուտարն եւ Թօմայն, Տիրացու Մեսրոպն, Աղամալն, Աբրահամ Ամիրայն, Բ Պաղտասար Ամիրայն եւ Մարտիրոս Ամիրայն: Անտօն Չէլէպուն մխիթարութիւն եւս գրեցաւ` վասն մահուան կնոջն:

Առ պ. Մարտիրոսն եւ Զաքարիայն, Մօսկով Չէլէպին, Կոմիտաս Ամիրայն, մհ. Գէորգն, մհ. Գրիգորն, մհ. Պետրոսն, եւ Պօղօս Ամիրայն, որք միայն Յանձնարարութիւնք էին եւ զանազանք ՚ի ԺԴ թղթոցն:

Ա եւս առ խօջայ Յարութիւն ըստ սոցին:

Առ մհ. Մօղքոսն` ՚ի պատասխանի թղթոյն, որ այժմ եկն ՚ի նմանէ, որ գրեալ էր զաղերսանս վասն Ակնեցի Տէր Մինասին արձակելոյ, որ զթուղթն բերեալ էր, գրեաց եւ միամտեցոյց, թէ արձակեցաք եւ յանձնարարութիւն վասն նուիրակին: Եկեալ էր ընդ Տէր Մինասին եւ որդի նորին Տէր Գէորգն, զորոյ անունն առանց գիտելոյ սրբազան Վեհին, Առաջնորդն արկեալ էր ՚ի մէջ բանադրանացն, վասն զի չարութիւն նորին յոյժ էր լեալ քան զհօրն, որոց աղագաւ` սաստկապէս գանեաց զնա սրբազան Վեհն եւ ապա զերկոսեանն եւս արձակեալ, ետ նոցա զթուղթ մի վասն արձակմանն ՚ի վերայ Քաղաքին իւրեանց Ակնայ: Եւ եդ ՚ի վերայ Տէր Մինասին զապաշխարանս եւ արգել զնա տարի մի ՚ի խորհրդակատարութենէ սրբոյ եկեղեցւոյ, եւ գրեաց ժողովրդեանն եւ հրամայեաց, զի որդի նորին զծուխ հօրն ընդ ծխոյն իւրոյ հովուեսցէ եւ առցէ զարդիւնսն վասն հօրն: Իսկ զարձակմանէ ընկերաց սոցին Գրիգորին եւ Ղուկասին, ասացեալ է ՚ի Փետր. ԻԳ եւ յայլ ուրեք:

Առ Ստեփաննոս Չէլէպին, մխիթարութիւն վասն սպանեցեալ հօրն Ղազար Ամիրային եւ ուրախութիւն վասն իւր արձակիլոյն ՚ի կապից եւ վասն նուիրակին:

Առ Հացագործաց էսնէֆն, յանձնարարութիւն վասն նուիրակին, եւ խնդրեաց վասն Պարսպին զյատուկ իմտատիայս:

Առ գլխաւորսն այս էսնէֆիս, Մարկոսն եւ մհ. Յակոբն, յանձնարարութիւն եւ զի զթուղթ էսնէֆն ընթեռնուցուն եւ զիմտատիայն յորդորմամբ ժողովեսցեն:

Առ Սուզանաճոնց էսնէֆին, ըստ վերոգրեցելոյ էսնէֆի թղթոյն:

Առ նոցա գանձապետ տիրացու Ղազարն գրեաց, ըստ օրինակի իշխանաց թղթոյն: Եւ վասն թղթոյ էսնէֆին, նոյն պատուէրն, զոր ինչ առ Մարկոսն եւ Յակոբն ՚ի վերայ գրեաց: Եւ զի զոր ինչ ՚ի գանձանակէն տուեալ իցեն Յարութիւն վարդապետին, ասասցէ Զաքարիա վարդապետին, զի ծանուսցէ ինքեան եւ ապա առ էսնէֆն գրեսցէ զօրհնութեան թուղթ: Այս էսնէֆի թղթոջն եւս գրեցաւ:

Բ թուղթք եւս առ Տիւլբէնտճոնց, Շալճոնց եւ Ալաճաճոնց էսնէֆսն, եւ առ Քէրէստէճոնց էսնէֆն, գրեցաւ նման վերոգրեցելոյն:

Նաեւ զթուղթ առ Սափրչաց էսնէֆն գրեաց, որք խնդրեալ էին` զի գրեսցէ ինքեանց զԿանոն, զի զգլուխս մի' սափրեսցեն ՚ի Կիւրակէի: Ուստի գրեաց: Եւ զի զգանձանակ հաստատեալ էին ՚ի մէջ իւրեանց յանուն սրբոյ Աթոռոյս, խոստանալով արկանել ՚ի նա ՚ի շաբաթն իւրաքանչիւր խանութ զմէն մի փարայ եւ էին ԸՃ խանութ, գրեաց զշնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն եւ զպատուէր, զի պահեսցեն հաստատուն:

Զ թուղթք եւս առ գանձապետսն սրբոյ Աթոռոյս, Խօջայ Խօսրովն, Խօջայ Մարտիրոսն, Խօջայ Յարութիւնն, Յովհաննէս Չէլէպին, Մկրտիչ ամիրայն եւ յորդին իւր Ազարիա Չէլէպին եւ մհ. Գրիգորն, մհ. Սահակն, մհ. Ֆահրատն, մհ. Թօմասն եւ մհ. Յովհաննէսն, Յանձնարարութիւն: Եւ զի զոր ինչ տուեալ իցեն Յարութիւն վարդապետին, ասասցեն Զաքարիա վարդապետին զի ինքեան ծանուսցէ զի եւ ինքն գրեսցէ առ ժողովուրդսն զօրհնութեան թուղթս:

Գ թուղթք եւս առ նոր գանձապետսն, զորս Բարսեղ վարդապետն էր կարգեալ, այսինքն` բժիշկ Կարապետն, խօջայ Պետրոսն եւ միւսոյն անունն չգիտացաւ, կարգելով եւ ինքն զնոսա վերստին գանձապետս սրբոյ Աթոռոյս եւ յանձնարարութիւն: Եւ յինն թուղթս յայսոսիկ գանձապետաց, գրեցաւ ողջոյն Քահանայից եւ իշխանաց եկեղեցւոյն: Եւ Քահանայիցն պատուէր վասն նուիրակին հարազատութեամբ ծառայելոյ եւ զծուխս բերելոյ եւ յորդորելոյ ՚ի տուրս:

Առ Արմաշու Առաջնորդ Աթանաս վարդապետն սէր եւ յանձնարարութիւն նուիրակին:

Առ տիրացու Խաչատուրն, յանձնարարութիւն, զի յամենայնի սա յատկապէս գործակից եւ ձեռընտու լիցի Զաքարիա վարդապետին:

Առ սուրբ Կարապետի Առաջնորդ Յօնան վարդապետն, որ տակաւին էր ՚ի Պօլիս (առ որ եւ յԱպրիլի ԻԷ գրեցաւ թուղթ) հա'րկ ծանուցանել միշտ զորպէսն իւր: Եւ վասն օգտի նորին ՚ի բերան զբանս պատուիրեաց Զաքարիա վարդապետին եւ տիրացու Սարգսին ասել նմա եւ նմա եւս գրեաց իմանալ ՚ի նոցանէ: Ծանոյց եւ զորպիսութիւնս վանիցն եւ միաբանին, որք բէկովն իւրեանց, բազմիցս անգամ խնդրէին զՊետրոս վարդապետն կարգել իւրեանց Առաջնորդ (որպէս եւ ՚ի յԱպրիլի ԻԷ ցուցեալ է):

Բայց եւ յետ այնորիկ ՚ի Յունիս ամսեանն եւս գրեալ էին նոքա վասն Պետրոսին զմահսար եւ սրբազան Վեհն գրեաց զպատասխանին նոցա ՚ի Յունիսի ԺԸ. այլ ես մոռացմամբ ոչ եմ գրեալ յիւրում կարգին ՚ի յիշատակարանի աստ. վասնորոյ աստէն գրեմ: Քանզի գրեալ էին նոքա թէ` Յովնան վարդապետն գրեալ է Պետրոս վարդապետին ելանել ՚ի վանացս, այլ շինութեան պատճառն վանիցս սա է եւ մեք ո'չ կամիմք ելանել սմա աստի, դու եւս մի' կամիցիս եւ պատրաստ եմք ընդ սմա մատնիլ ՚ի տանջանս եւ ՚ի մահ, քան թէ թողուլ ՚ի ձեռաց: Եւ սրբազան Վեհն գրեաց ՚ի պատասխանի թղթոյն նոցա մեղադրելով եւ յանդիմանելով զթիւր կամս նոցին եւ խրատելով, զի ՚ի բաց լիցին յայնմ դիտմանէ: Զի Յովնան վարդապետն ասէ զայն վասն օգտի սրբոյ տանդ առնէ եւ նա քան զձեզ լաւ գիտէ զօգուտն տանդ: Մանաւանդ զի ինքնագլուխ եւս ոչ առնէ, այլ խօսիւք իշխանացն, որք զայս տեսեալ են օգուտ, զի դա ժամանակ ինչ ելցէ յայդուստ: Իսկ դուք թէ յամառեալ մնայցէք յայդ կամս, ոչ թէ միայն իշխանացն ընդդիմանայք, այլեւ թագաւորական հրամանին, զի ՚ի թագաւորէն եւս գոյ վասն դորա ֆերման, զի ելցէ դա ՚ի վանիցդ եւ այնուհետեւ ոչ թէ ասէ հացի եւ թանի միայն մնայք կարօտ` որպէս գրէք, այլ պաղ ջրոյ եւս անգամ, զհացատուքն ձեր նոքա են, որք զայս կամին: Եւ թէ եթէ արդար է դա որպէս գովէք դուք, ապա թո'ղ մի' լիցի կամեցող խռովութեան, այլ ելեալ յԱթոռս եկեսցէ ժամանակ ինչ, յանձն առնլով ըստ Յօնանու` թէ վասն իմ է մրրիկս. մինչեւ խռովութիւնն անցցէ: Եւ Յօնան վարդապետն եւ որք ընդ նմա են, գալոց են ՚ի սուրբ Աթոռս ՚ի գալն նոցա, հաշեցուսցուք ընդ միմեանս եւ արարեալ զհայր եւ զորդիս խաղաղութեամբ դարձուսցուք յայդր: Այսքան:

Թուղթ եւս առ Զմիւռնոյ նուիրակ եւ Առաջնորդ Ղուկաս վարդապետն, վերստին պատուէր վասն ՚ի յՕգոստ. Բ գրեալ թղթոյն, հոգալ ըստ գրեցելոյն. ծանոյց եւ զյղելն զԶաքարիա վարդապետն ՚ի Պօլիս: Եւ պատուէր զի յայսմհետէ զդրամ մի' հաւատասցէ ումեք (որպէս եւ յՕգոստ. Բ գրեաց), այլ յղեսցէ առ Զաքարիա վարդապետն եւ նա աստ հասուսցէ. զթուղթն եւս նովաւ յղեսցէ: Եւ զի` զգրեալսն սպասաւորին իւրոյ Մկրտիչ վարդապետին իւրով հրամանաւն գիտացեալ հոգասցէ: Փուսուլայ մի եւս գրեաց առ սա զի զմիտս տեղացւոցն գիտասցէ, թէ վերստին կամիցին զինքն, ծանուսցէ, զի զկոնդակ եւ զսրբալոյս Մեռոն յղեսցէ եւ հաստատեսցէ:

Թուղթ առ Եւդոկիոյ նուիրակ Եսայի վարդապետն, ծանուցանելով զյղելն Զաքարիա վարդապետին ՚ի Պօլիս (որով յղեցաւ գիրս) եւ զյղելն նոր նուիրակ Եւդոկիոյ զՊետրոս վարդապետն: Եւ պատուէր` զի յայնց վիճակացն եւ եկեղեցեացն զորս ինքն աւարտեալ է, զբան ինչ ի նորոյ մի' առցէ զի մնասցէ նոր նուիրակին: Իսկ եւ թուղթ եկն ՚ի նմանէ, գրեցեալ ՚ի Յուլիսի ամսոջն, զպատասխանին ասէ ՚ի Զաքարիա վարդապետէն իմա'. իսկ եւ վասն այն դրամոյն (8 ծ) զոր ՚ի ձեռն Թիֆլիզեցի Մարգարին էր յղեալ (զորմէ ասացաւ ՚ի Յունիսի ԻԱ եւ Լ): Եւ դրամոյ ինչ (1) զոր այժմ անդ պ. Զաքարիայի ումեմն էր յղեալ, գրեաց զմիամտութիւն, թէ էհաս: Քանզի ՚ի Բայազտոյ հասին աստ ՚ի ձեռն Տէր Վահանին: Եւ զոր ինչ մեր Մկրտիչ վարդապետն գրեաց քեզ ասէ վասն քարեղինաց, մերով հրամանաւն գիտացեալ հոգասցես: Իսկ եւ զթուղթ գրեաց առ Գաղատիոյ նուիրակ Գրիգոր վարդապետն վասն առաջին թղթոյն` զոր գրեաց առ նա յԱպրիլի ԺԱ, յաղագս սփռելեաց, վերստին պատուէր այնր աղագաւ: Եւ զի թէ զգիր եւ զդրամս իցէ յղելոց, ՚ի վերայ Պօլսոյ ՚ի ձեռն Զաքարիա վարդապետին յղեսցէ, մինչ դէպ յայսկոյս ուղի ո'չ գոյ: Եւ զի զջանտ արասզ ղօֆ (՞) եւ շալի առեալ, ՚ի վերայ Կարնոյ յղեսցէ:

Ի Կարին առ Մելքոն Աղայն գրեաց յղել փութով զնուիրակունսն: Այս ամենայն վերոյիշեալ թուղթքս, ՚ի ձեռն Պօլսոյ նուիրակ Զաքարիա վարդապետին յղեցան: Որում տուաւ եւս Ա բէրաթ ֆերմանւոյ սաւատ: Ա միամտական ղապզ եւս տուաւ սմա վասն Թօխատու նուիրակութեան, զոր արար եւ զարդիւնսն եբեր: Եւ վասն գնալոյն ՚ի Կարին փօլիցայից աղագաւ, զորս լրապէս աստ բերեալ հասոյց: Եւ վասն չորս ամսոյ դարուասչութեան, զոր արար ՚ի սուրբ Աթոռոջս յուխտաւորաց ժամանակն:

Առ Արապկերցի Պապիկ Աղայն, ՚ի պատասխանի թղթոյն` որ այժմ եկն ի նմանէ, որ գրեալ էր թէ` առի ՚ի Մուրտիկեանցն զդրամն (Դ) զոր մեք ՚ի Բայազիտ ՚ի Մարգար Աղայէն առնելոց էաք եւ նա ՚ի սմանէ ՚ի Կարին (որպէս ասացեալ է ՚ի յԱպրիլի ԺԱ): Ծանոյց եւս սմա զյղելն թամասուկին ՚ի Պօլիս (բց) ՚ի ձեռն Զաքարիա վարդապ. (որպէս ՚ի թղթոջ Յարութիւն վարդապետին ասացաւ) թէ ինչ դիտմամբ, իմա' ասէ ՚ի Զաքարիա վարդապետէդ: Եւ Մուրտիկեանց պ. Առաքելին եւ Նազարէթին եւս ողջոյն գրեաց, պատուիրելով նոցա եւս ասել զայս: Եւ զի զԿիւմիշխանացի պառաւու դրամն (որոյ թամասուկն յղեցաւ առ սա ՚ի Յունիսի ԺԱ) առեալ յղեալ էր ՚ի Բայազիտ առ Տէր Վահանն, վասնորոյ գրեաց թէ ՚ի հասանիլն յղելոց եմք քեզ զղապզն: Եւ յանձնարարութիւն վասն Պետրոս վարդապետին, զոր կարգեաց նուիրակ երկրին իւրեանց: Զայս թուղթս եւս Զաքարիա վարդապետն տարաւ:

Թուղթք, որք ընդ Թօխաթու նուիրակ Պետրոս վարդապետին:

Իսկ զԳեանճեցի Պետրոս վարդապետն կարգեաց նուիրակ Եւդոկիոյ, որ յառաջագոյն նուիրակեաց զԿարին, որ յիշեցեալ գոյ ՚ի յամին անցեալ ՚ի Մայիսի ԻԲ: Եւ թուղթքն զորս տարաւ նա, են այսք: Նուիրակական կոնդակ եւ Ա բէրաթ ֆերմանւոյ սաւատ:

Առ Արապկերու Առաջնորդ Պետրոս վարդապետն, յանձնարարութիւն վասն նուիրակին:

Գ յանձնարարութիւնք եւս առ Ակնայ մադանցի Խօջայ Մարկոսն եւ առ Արաբկերցի մհ. Աղէքսանդրն եւ առ նոյն արաբկերցի մհ. Պետրոսն, որ էր ՚ի Կարին:

Առ Մուրտիկեանց մհ. Փիլիպպոսն եւ հայրն իւր մհ. Յովհաննէսն գրեաց, յանձնարարութիւն վասն նուիրակին (որք այժմ յԱրապկեր էին): Եւ յատկապէս մհ. Փիլիպպոսին գրեաց վասն փօլիցայագրին, զոր ՚ի Պօլսոյ Յարութիւն վարդապետն յղեալ էր յետս (գց) եւ իւրեանց տուեալ սանատին, (բց) թէ ահա ընդ Զաքարիա վարդապետին յղեցաք, զի ՚ի Պօլիս Յարութիւն վարդապետն հոգացեալ սաղացուսցէ զնա (որպէս ՚ի թղթոջ Յարութիւն վարդապետին գրեցաւ): Դու եւս ասէ ձեր օրթախին գրեա' որ նա եւս զհոգ տարեալ ընդ նոսա, սաղացուսցեն եւ առցէ անդ զդրամն, զի դու յայդուստ մեզ հասուսցես: Եւ թէ Պետրոս վարդապետն զարդիւնսն իւր ՚ի ձեռն քոյ է փօլիս առնելոց, զի դու մեզ հասուսցե'ս, պարտիս առնել այնպէս:

Ա միամտական ղապզ եւս տուաւ Պետրոս վարդապետին վասն Կարնոյ նուիրակութեան զոր արար եւ զարդիւնսն յԱթոռս հասոյց: Եւ թէպէտ Եսայի վարդապետն տակաւին չէր աւարտեալ զնուիրակութիւնն Եւդոկիոյ, այլ նա զվիճակսն զերծեալ զքաղաքն նուիրակէր, իսկ սա ՚ի վիճակսն երթայր:

Թուղթք որք ընդ Ուռումէլու նուիրակ Յովհաննէս վարդապետին:

Իսկ եւ յՈւռումէլու երկրին, զՅովհաննէս վարդապետն Տրապզոնցի` կարգեաց սրբազան Վեհըն նուիրակ, որ յառաջ էր նուիրակ երկրին Հնդկաց (որ յիշեցեալ գոյ ՚ի Մարտի Ը): Եւ նմա այս ինչ թուղթք տուան որք են:

Նուիրակական կոնդակ Ա բէրաթ ֆերմանոյ սուրաթ:

Առ Արեւելցի տիրացու Զօրին յանձնարարութիւնք եւս առանց անուան:

Առ Քեաֆայու Հրեշտակապետ եկեղեցւոյ գանձապետ տիրացու Խաչերեսն եւ յեղբայրն իւր մհ. Օգսէնտն (առ որս յանցելումն ամի ՚ի Յուլիսի ԺԹ եւս թուղթ գրեցաւ) վասն նուիրակին յանձնարարութիւն եւ խոստումն, զի յորժամ նուիրակն որպիսութեանց քաղաքին իւրեանց հասու լիցի եւ գրեսցէ, յայնժամ գրեսցէ առ եկեղեցիս Քաղաքին իւրեանց զթուղթս օրհնութեան եւ պատուիրական, զի յառաջ խնդրեալ էին, այլ չգրեաց: Սանատ եւս տուաւ սմա, զոր հանգուցեալ Գէորգ վարդապետի սպասաւոր Մինաս վարդապետն զաւելորդ Սրբալոյս Մեռոնն եդեալ ՚ի Վառնայ յաւանդ, առեալ էր: Ուստի տուաւ սմա, զի անդ առեալ ՚ի գործ ածցէ:

Ոմն Շօռօթեցի, Արզունենց Յակոբի որդի Գրիգոր անուամբ, ՚ի հուլպայու գնացեալ ՚ի Վարատին կոչեցեալ երկիրն ֆռանկաց, անդ վախճանեալ էր: Եւ արարեալ էր զկտակս բազմաց վանորէից: Եւ սրբոյ Աթոռոյս եւս կտակեալ էր զԱՃԾ ղուռուշ, Երնջակու սուրբ Կարապետին ԱՃ ղռուշ եւ Շօռօթու վանքին եւ անապատին եւս ԱՃ ղուռուշ եւ անդ վէքիլ էր արարեալ իւրեան զԿարապետ պետ ոմն Ախթարմայ եւ Ղափանցի մհ. Ծերունի որդի Սարգիս ոմն եւ Շօռօթեցի Խաչումեանց Աւետիքի որդի Հայրապետ ոմն, հասուցանել զկտակսն յիւրաքանչիւր տեղիսն եւ զօրինակ կտակագրին յղեալ էր ՚ի Հուլպայ առ Շօռօթեցի Տէր Մանուէլն, զի նա եւս մուղայէթ լիցի: Եւ նա զայս գրեալ էր սրբազան Վեհին: Վասն որոյ եւ սրբազան Վեհըն գրեաց զթուղթ մի առ վերոյիշեալ Տէր Մանուէլն նաեւ առ Ստեփան Աղայն եւ պ. Աստուածատուրն (որք եւս էին ՚ի Հուլպայ), կարգելով զնոսա վէքիլ, զի զսրբոյ Աթոռոյս, թէեւ զԵրնջակու վանորէիցն եւ Անապատին զկտակսն (որք ՚ի միասին էին ԳՃԾ ղուռուշ): Եւ թէ իւրեանց նուիրակ Յովհաննէս վարդապետն անդ դիպիցի, նմա տացեն եւ զղապզ առեալ յղեսցեն ՚ի սուրբ Աթոռս: Իսկ թէ նա անդ չիցէ, յղեսցեն ՚ի Պօլիս առ Զաքարիա վարդապետն եւ ՚ի սուրբ Աթոռս հասեալ գիտասցեն: Վասնզի եւ սուրբ Կարապետի Շօռօթու վանից Առաջնորդքն զՏեղապահ Մկրտիչ վարդապետն էին արարեալ իւրեանց վէքիլ եւ վէքիլնամա գրեանս յղեալ, զի սրբազան Վեհըն ՚ի ձեռն ում եւ առնուցու զսրբոյ Աթոռոյս կտակն, զիւրեանցն եւս առնուցու: Վասնորոյ եւ նա զայն վէքիլնամայսն ընդ սոսա յղեաց եւ գրեաց առ նոսա զթուղթ եւ վէքիլ արար ինքեան առնուլ եւ ընդ սրբոյ Աթոռոյս կտակին յղել: Սրբազանն եւս գրեաց զայս:

Թուղթ եւս առ վերոյիշեալ Սարգիսն եւ Հայրապետն գրեաց տալ զԳՃԾ ղռուշ դրամն վերոյիշեալ Տէր Մանուէլին, Ստեփան եւ Աստուածատրին, մեզ հասեալ համարել եւ զայս թուղթս առնուլ իւրեանց ղապզ: Եւ ետ զայս թուղթքս բաց Յովհաննէս վարդապետին եւ պատուիրեաց, զի թէ ինքն ՚ի վերայ Հուլպայու իցէ գնալոց, առցէ զդրամն: Իսկ թէ ՚ի վերայ Տրապիզօնու, տացէ Զաքարիա վարդապետին զգրեանսն, զի նա ՚ի Հուլպայու բերել տացէ ՚ի Պօլիս: Ելին սոքա յՕգոստ. ԻԳ: Օրինակք ոմանց վերոյգրեալ թղթոցս տեսցին ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն յերեսն ՄՀ, ՄՀԱ, ՄՀԲ, ՄՁԷ, ՄՁԸ, ՄՂԱ, ՄՂԲ, ՄՂԳ, ՄՂԴ, ՄՂԵ:

Առ գանձապետն Յամթայ եւ առ նուիրակն, ՚ի ձեռն ուխտաւորաց:

Յետ այսորիկ ել սրբազան Վեհըն ՚ի կողմանս Աշտարակու եւ Յօհանավանու ՚ի զբօսանս վասն խստութեան տօթոյն: Եւ անդէն ուխտաւորք ինչ եկին ՚ի Յամթայ, ընդ որոց գրեալ էին գանձապետքն սրբոյ Աթոռոյս մհ. Ստեփանն Բարսեղն եւ Դաւիթն զթուղթ մի առ սրբազան Վեհն եւ զպատուական ճաճանճաւոր խաչ մի յղեալ էին յիշատակ. եւ զոսկի մի աջահամբոյր ՚ի ձեռն նալբանտ Օվանին: Վասնորոյ զթուղթ գրեաց առ նոսա սրբազան Վեհըն ՚ի պատասխանի թղթոյն, շնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն վասն յղելոցն եւ մխիթարութիւն վասն վշտակրութեանցն, զորս կրեալ էին յաղագս Ախթարմայից: Եւ գրեալ էին զնուիրակէն թէ գնաց ՚ի Քիւրտիւստան: Ուստի զթուղթ եւս գրեաց առ նուիրակ Պետրոս վարդապետն (որ յիշեցեալ գոյ ՚ի Մարտի Ի), որ յառաջագոյն խոստացեալ էր գալ յետ սրբոյ Զատկին եւ այժմ ոչ գայր եւ զորպիսութեանցն ոչ գրէր, հարկաց զի գրեսցէ: Յղեաց զայս առ գանձապետն: Ելին յՕգոստ. ԻԹ.

Առ Խարբերթու Առաջնորդ Պօղոս վարդապետն, եւ եկաւ` հասաք ընդ ուխտաւորաց:

Ի Խարբերթու երեք քահանայք եկին ՚ի սուրբ Աթոռս յուխտ, մինչ տակաւին էաք յԱշտարակ, ընդ որոց գրեալ էր Պօղոս վարդապետ ոմն (որ նոր էր եկեալ անդ Առաջնորդ ՚ի Խարբերթ) զթուղթ գանկատանաց առ սրբազան Վեհըն զԲէշքիւթիւր կոչեցեալ չար սեւագլխէ ումեմնէ. վկայելով զբազմաց ՚ի նմանէ յառաջելոց եւ թէ զկնիքս փորեալ այլեւայլ անուամբ ՚ի գործ ածէ. մինչեւ սրբազան Վեհի կնքոյ օրինակն եւս ասէր առեալ: Վասնորոյ գրեաց առ նա սրբազանն ՚ի պատասխանի թղթոյն զթուղթ մի առ նա, զի մի միայն ինքն վկայեսցէ, այլ յիշխանաց եւ ՚ի ժողովրդոց եւս զվկայական մահսար առեալ յղեսցէ զի եւ ինքն վրէժխնդիր լիցի: Եւ մանաւանդ` հնարիւ ինչ զօրինակն կնքոյն իւրոյ ՚ի ձեռն բերեալ յղեսցէ: Իսկ եւ ընդ Տէր Սիմէօնին թուղթ առ Բալուայ Առաջնորդ Գէորգ վարդապետն շնորհակալութիւն վասն յղեալ Աջահամբուրին եւ ՚ի պատասխանի թղթոյն եւ վասն նուիրակին զի գրեսցէ զորպիսութեանցն:

Թուղթ մի եւս առ Յօհան ոմն վասն Աջահամբուրին յղելոյ: Թուղթ եւս առ Գէորգն եւ երեք եղբարսն իւր, Ապտալն, Յակոբն եւ Դավրիշն: Սոքա ՚ի ձեռն Տէր Աստուածատուրին յղեցան. որք ելին ՚ի Սեպտ. Ա:

Օրհնութեան թուղթ գրեցաւ` առ Յամթեցի մհ. Սարգիս ոմն, որ ՚ի ձեռն Ագուլեցի Թէլումին յղեալ էր զԱջահամբոյրս, ՚ի Սեպտ. Ե: