Ջամբռ, Գիրք,որ կոչի յիշատակարան

Քանզի աշխարհս եւ աշխարհայինքս են միշտ ի փոփոխման եւ ենթադրեցեալք զանազանից պէսպէսութեանց ըստ վճռահատութեանց սրբազանից գրոց, եւ այս ա՛յնքան սաստկապէս, մինչ զի ոչ ինչ ունին ի հաւաստութեան: Քանզի ապագայքն հաւաստի տրամադրութիւնքն տան անհաւաստութիւն ներկայականաց, որոց եւ զունեցեալսն տան ունել տարակուսանօք, եւ զչունեցեալսն կարծեօք: Արդ այսց ամենից փոփոխմանց եւ տրամադրութեանց շտեմարանն եւ մանաւանդ ներգործական եւ ծնողական պատճառն է ժամանակն, որ ի հոլովիլն անդադարապէս՝ հոլովէ ընդ ինքեան եւ զորպիսութիւնս ժամանակաւորաց: Ապա ուրեմն կարի հարկաւոր է մեզ ժամանակաւորացս՝ զնոյն ինքն զժամանակն ունել միշտ առձեռն իբրեւ զհայելի, եւ ի նմանէ ուսանիլ զօգուտն մեր որքան եմք ի նմա սեւեռեցեալք: (Քանզի ժամանակն ունի զանցեալս, զներկայս, եւ զապառնիս, որ անցելովն խրատէ զներկայականսս, եւ զգուշացուցանէ զապագայականսն): Եւ այս որո՞վ եղանակաւ կարէ լինել՝ եթէ ո՛չ ներկայացուցանելով մեզ զորպիսութիւնս անցելոցն, յորս լիապէս երեւին բոլոր որպիսութիւնք փոփոխմանց յաջողութեանց եւ ձախորդութեանց, օգտից եւ վնասուց, փորձառիթ բերմանց եւ նոցին հնարիցն: Արդ այս թէպէտ ամենայն մարդոյ է հարկաւոր, որք (գոլով բանականք եւ ենթարկեցեալք պէսպէս հոգոց եւ փոփոխմանց, ) ըստ չափու կարօտին հայելւոյ եւ հնարացոյց օրինակաց, սակայն եւս առաւել յատկացելոց եւ գլխաւորաց՝ եւ բազմապէս հոգունակաց անձանց: Ապա որքա՛ն եւս առաւել հարկաւորագոյն է սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի նստօղ Հայրապետաց եւ նոցին գործակալաց եւ միաբանիցն սեպհականաց, եւ մանաւանդ յայսպիսում վտանգաշատ ժամանակոջ: Քանզի սուրբ Աթոռս է շնորհօքն Աստուծոյ մեծանուն եւ հռչակեցեալ, լցեալ միաբանիւք եւ պէսպէս պաշտօնէիւք, պերճացեալ երեւելի զարդուք եւ կահիւք, ճոխ փառօք եւ անթագուցանելի հանդիսիւք, ունօղ բազմապիսեաց ելից եւ մտից: Եւ վերջապէս գոլով քաղաք ի վերայ լերին՝ որ ո՛չ կարէ թագչիլ ըստ Տեառն բանի: Ըստ անուանն՝ իշխօղ բազմաց, ըստ գործոյն՝ եւ ո՛չ միոյ, ի լեզուս՝ ունօղ ամենայն բարեաց, եւ ի յինքն՝ կարօտ յամենայնի: Գտանեցեալ ընդ իշխանութեամբ անիշխան տերանց խստասրտաց եւ գազանաբարոյից յափշտակողաց, եւ ինքն անզօր եւ անսուր: Նպատակ՝ բուռն եւ ամենակերպ պահանջողաց իւրայնոց եւ այլայնոց, եւ ինքն կամաւոր եւ երկիւղիւ մուրացօղ: Արդ այսպիսւոյ տան եւ սորին տանուտեառն՝ եւ գործակալացն եւ հարազատ ընտանեացն ո՞րքան հարկաւոր է ի հայելիս եւ ի հնարացոյց խրատս եւ յօրինակս անցելոցն պարապիլ, գիտութեան փորձառողացդ թողում:

Արդ ես յետինս ի սպասաւորաց եւ ստրուկս ի պաշտօնէիցն սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի՝ Սիմէօն լոկ եւ եթ անուամբ կաթուղիկոս, որ պատահեցայ ի վերջին եւ յամենաթշուառ ժամանակոջս, ի ՌՄԺԲ թուոջս մերում, տեսի՝ զի յառաջնոց լուսահոգեաց եւ երանելեաց Հայրապետացն մերոց (որոց բարերարութիւնքն, օգտարարութիւնքն, եւ արիւնախառն քրտամբք աշխատութիւնքն յոլովք եւ անգրելիք են ի վերայ սրբոյ Աթոռոյս, որոց զարդիւնսն վայելեմք մեք ի վաստակս նոցա մտանելով, սակայն) ո՛չ ոքն էր արարեալ զփոյթ ի գիր արկանել եւ արձանացուցանել զորպիսութիւնսն սրբոյ Աթոռոյս եւ զպարագայսն սորին, գո՛նէ եւ զառ ինքեամբք եղեալ պատահմունսն, յորոց ո՛չ սակաւ օգուտք յառաջանային յետնոցս եւ յառաջանալոց էին ի ժամանակս ժամանակս: Արդ ես յամենայնի անարդիւնս եւ անպէտս՝ որովհետեւ չունէի զկարօղութիւն եւ չկարացայ իսկ ինձէն յատկապէս զարդիւնաւոր գործ ինչ յառաջացուցանել, զայս գտի ինձ բանետղ, եւ իբր զդիմակալ երեսաց իմոց, այս ինքն զարարեցեալ բարերարութիւնսն եւ զոսկեփայլ գործսն նախնեաց երանելեաց (որք ծածկեցեալք էին եւ որպէս թէ անհետացեալք խաւարաւ մոռացութեան եւ անգիտութեան՝) ի լոյս բերեալ փայլեցուցից. որովք ոսկեպէս անուանք նոցին փառաւորեսցին մշտնջենապէս ի սուրբ Աթոռոջս ի մէջ տաճարիս Աստուծոյ, ընդ որս եւ ես եւ իմս այս՝ գոնէ իբրեւ զխեցեղէն հաշուեցեալ յիշատակիցուք: Վասն որոյ յառաջադրեցի զայս գիրք, որ կոչի Յիշատակարան, եւ պարունակօղ բնաւից որպիսութեանցն սրբոյ Աթոռոյս: Քանզի գրեցի ի սմա զամենայն որպիսութիւնսն, այս ինքն զորպիսաբար հաստատիլն, զորպիսաբար կեալն եւ կառավարիլն սորին եւ սորին Աթոռակալացն՝ ներքսապէս եւ արտաքսապէս: Զորքանաբար տարածումն իշխանութեանն եւ պատուոյն եւ զերբեմնական տկարութիւնն եւ զվշտակրութիւն, զ՚ի սմա նստօղ կաթուղիկոսունսն, որոց եւ զորպէսն, եւ յորս զառաւել բարերարսն: Այլ եւ զի՛նչ ունիլն սորին, զո՛րպէս եւ զե՛րբ ունիլն, այս ինքն նուիրակականն, առաջնորդականն, եւ զայլ արդիւնաբեր տեղիսն որպիսութեամբքն իւրեանց՝ զմլքատու գեօղորայսն, զմուլքսն, այս ինքն զայգիս, զջրաղացս, զդինկս, զտունս, զխանութս, զսերմանելի տեղիսն, զջուրս եւ զառուս, եւ զայլս այսպիսիս հանդերձ իւրաքանչիւն Տաճկական եւ Հայկական ղաբալայական, վախմնական, վկայական եւ վիճունական գրովքն իւրեանց, եւ թէ ե՞րբ եւ ո՞րոց ձեռօքն: Այլ եւ զթագաւորական՝ զբռնակալական եւ զդատաւորական գրեանսն սորին, հանդերձ պարագայիւքն իւրեանց, եւ մանաւանդ զմաղաֆութիւն սորին՝ թէ ո՞րպէս, ո՞րքան, եւ ե՞րբ, այլովք պարագայիւքն: Այլ եւ արձանացուցաք ի սմա զնշանաւոր եւ զ՚ի մտի պահելի իրակութիւնսն եւ զօգտաբեր եւ զվնասատու պատահմունսն անցելոց՝ ի յօրինակ եւ ի հայելի ապագայիցդ, զի զօգտաբերսն առ ձեռն ունելով, ի վնասակարացն խոյս տայցէք: Այլ եւ արձանացուցաք ի սմա զամենայն որպիսութիւնսն երկրիս եւ շրջակայիցն վանօրէից մերոց հանդերձ պարագայիւքն իւրեանց. եւ վերջապէս դիտումն մեր եւ ջանք այս էր՝ զի գիրքս այս լիցի հանրականապէս պարունակօղ, հայելի եւ ծանուցանօղ ամենից որպիսութեանց եւ ապագայիցն սրբոյ Աթոռոյս եւ վանօրէիցն մերոց, եւ յաւիտենական եւ մշտապիտոյ արձան իրակութեանցն անցելոց ի զգուշութիւն յապա եկելոց: Վասն որոյ խնդրի ի մերազնէից եւ ի կարդակցաց եղբարցդ իմոց զկնի մեր յաջորդողաց (որոցդ է հարկաւոր եւ շատ պիտանի մանաւանդապէս՝ որպէս փորձելոց էք) նախապէս՝ զի որպէս նուաստութիւնս մեր ի նախնեաց անտի մինչեւ ցառ մեօք զմնացեալսն եւ ունեցեալսն, զնոցին ունեցման գրեանսն եւ զայլ պարագայսն մեծաւ տաժանմամբ եւ բազմաւ աշխատութեամբ (մինչ գրեթէ ի կեանս իմ այս էր մեծ հօգ եւ ցաւն իմ, ) առ ձեռն բերեալ, զանհետացեալ եւ նսեմացեալսն ի լոյս ածեալ եւ վերանորոգեալ, զանկանոնսն ընդ կանոնիւք արկեալ, զցան եւ զցիրսն ի մի ժողովեալ, եւ որպէս թէ՝ ի զանազանից գեղեցկագունից եւ յանուշահոտունեաց ծաղկանց փնջեալ եւ եդեալ ի տուփս յայս՝ ահա՛ ձեզ ընծայեցաք. նմանապէս եւ դուք ըստ այսմ կանոնի ամբողջապէս եւ հաւատարմօրէն պահելով՝ զկնի յաջորդողացդ ձերոց ընծայեցէք, զի մի՛ անհետասցին եւ կորիցեն եւ այսոքիկ մնացեալք որպէս եւ շատքն անհետացեալք են յանհոգութենէ անցելոցն երանելեաց: Երկրորդապէս, զի որպէս մեք՝ եթէ նախ քան զմեզ անցելովքն, եւ թէ զմեօք պատահեցեալսն՝ գլխաւոր, եւ հարկաւոր եւ զ՚ի մտի ունելի գործսն եւ զեղելութիւնսն (թէ՛ օգտաւէտ եւ թէ՛ վնասաբեր, ) ի գիր արկեալ արձանացուցաք ի սմա, նմանապէս եւ դուք զառ ձեօք եղեալսն ի սմա գրեալ ի յիւրաքանչիւր տեղւոջն արձանացուսջի՛ք: Քանզի անցելոցն անցք՝ խրատք եւ վարդապետութիւնք են յետնոց: Երրորդապէս՝ որք վայելէքդ զսա, օգտիք, եւ եւս յաւելուք, յիշեցէ՛ք անգամ մի ի մաքուր յաղօթս ձեր զնախկին հեղինակս սորին. որպէս զի եւ դուք յիշիցիք ի յապա եկելոցն ձերոց: Ողջ լերո՛ւք: