Ջամբռ, Գիրք,որ կոչի յիշատակարան

Արդ յայնքան միջոցումն՝ յորս կաթուղիկոսունքն ի Դվին եւ ի յԱնի նստան, երբեմն ի յԱթոռոջս Էջմիածնի գտանէին վանականք եւ կրօնաւորք թէ եւ կարի սակաւուք եւ գծուծք: Իսկ իմիջոցին ի յամս ՅԻԴ՝ յորս նստան ի Սիս, իսպառ մնաց ի յամայութեան մինչեւ ի ՊՂ թիւն մեր. յորում վերստին գթացաւ Տէր ի յիւրակերտ Աթոռն, եւ նորոգեաց. յորում սկզբանն նստաւ Կիրակոս ճգնազգեաց Հայրապետն: Ուրեմն նախ եւ յառաջ անհուն եւ անհամար է բարերարութիւն սրբոյ Լուսաւորչին մերոյ, յորոյ ձեռն հրաշակերտեցաւ նախապէս սուրբ Աթոռս Էջմիածին, եւ լուսաւորեցաւ ազգ մեր հաւատով Աստուածպաշտութեան, եւ նորին որդւոց եւ թոռանցն, եւ նմանեաց նոցին, որովք սնաւ եւ զարգացաւ եւ պայծառացաւ պէս պէս շնորհօք եւ հոգեւորական կարգօք, նոյնպէս եւ բարեպաշտ եւ Քրիստոսասէր թագաւորացն մերոց եւ իշխանացն, որովք մնաց հաստատուն եւ պահեցաւ ապահով յամենից թշնամեաց եւ ապականչաց. քան զորս ոչ ունիմք բաց յԱստուծոյ բարերար ազգս հայոց. երկրորդապէս ո՛չ սակաւք են բարերարութիւնք եւ այնց Հայրապետացն մերոց, որք զկնի ամայութեան սրբոյ Աթոռոյս՝ եւ անտիրանալոյ Ազգիս մերոյ, վերստին նոր նորոգեցին զսա՝ եւ պայծառացուցին քան զոր էին, եւ զԱզգս մեր ցրուեալ եւ անիշխանացեալ վերաժողովելով ընդ թեւօք սորին պահպանեցին ի հոգեւոր եւ ի մարմնաւոր թշնամեաց, որք որպէս Զօրաբաբել եղեն մեզ յիւրաքանչիւր ժամանակս զկնի Սողօմոնի: Եւ մանաւանդ ի Դվին, յԱնի, եւ ի Սիս նստողք Հայրապետքն ի ժամանակս իշխանութեան մերայնոց թագաւորաց եւ իշխանացն էին, որովք նստէին, եւ որոց օգնականութեամբն կառավարէին զգործս, եւ վարէին զՀայրապետական իշխանութիւնն, որք որպէս թէ՝ ի վարդէ եւ ի մանուշակէ կազմէին զդեղս առողջարարս: Իսկ յետինքս՝ որք վերանորոգելով զսուրբ Աթոռս ի սմա եդին զՀայրապետականն Աթոռ՝ ի ժամանակս իշխանութեան տաճկաց, եւ օտարաց, եւ բարբարոս թշնամեաց էին, որք որպէս թէ՝ ի մահացուցչաց առնուին զդեղս կենաց անձնամատն վշտակրութեամբ: Վասն այսորիկ եւ առաջինքն որովհետեւ առ յինքեանս ունէին առ ձեռն պատրաստ զմարմնաւոր զհրամանատուսն եւ դիւրութեամբ առնուին զոր ինչ եւ կամէին, ոչինչ արարին զփոյթ զարձանագրութեանց վասն ապագայիցս, յորոց ոչինչ ունիմք ահա յետինքս զգիր մի օգտարար եւ որպիսածանոյց (ո՞ գիտէ, թերեւս լեալք եւս իցեն, անհետացեալք իցեն, որք թէ լինէին եւս, ոչինչ օգնէին այժմ, որովհետեւ այլայլեցաւ իշխանութիւնն). իսկ յետինքս որովհետեւ դժուարաւ եւ բազմաւ նեղութեամբ, եւ ի հազարից խնդրելեաց զմին հազիւ առ ձեռն բերէին ի հեռի, յօտար, եւ ի բարբարոս տերանց, բազմաւ հոգունակութեամբ ի գիր արձանացուցին՝ եւ մեզ ապագայիցս թողին, որք ահա՛ որպէս թէ նոցին արձանագիր աւանդութեամբքն վարեմք զժամանակս մեր որքա՛ն եւ իցէ: Որոց ամենից յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի: Արդ որպէս ասացաք ի ՊՂ թուին մերոյ վերստին հաստատեցաւ սուրբ Աթոռս Էջմիածին ի յիշխանութեան տաճկաց (Պարսից) Ջհան-շահ թագաւորին Դաւրիժու, յորում կաթուղիկոս նախ Կիրակոս, ապա Գրիգոր Մակուեցին ի ՊՂԲ թուոջն: Արդ՝ մինչեւ ի յայս ժամանակ՝ ի սուրբ Աթոռոջս ամենեւին ո՛չ էր մնացեալ յիշատակագիր մի, կամ արքունական, եւ կամ դատաւորական, կամ ղապալայ մլքից եւ այլոց այսպիսեաց, եւ կամ վախուպնամայ Հայերէն, եւ կամ Տաճկերէն: Այսուհետեւ սկսան կաթուղիկոսունքն յիւրաքանչիւր ժամանակս նորոգել զհին աւուրբքն ունեցեալսն, եւ կամ նորապէս ստանալով առաւելուլ զայգիս, զանդս, զմլքատու գեղորայս, եւ զայլ այսպիսիս, արքունական եւ դատաւորական գրովք տաճկաց, զորս ունի ահա՛ սուրբ աթոռս. զորս յիւրաքանչիւր տեղւոջն արձանացուցաք գրելով յատուկ յատուկ՝ թւովք, ժամանակօք, դիտաւորութեամբք եւ որո՛ց ձեռամբք եւ ժամանակօքն: Վասն այսորիկ աստր կարճառօտիւք խօսելով՝ դարձուսցուք զբանս մեր ի յառաջակայ մնացեալ պատմութիւնս՝ կարգաւ ի մեզ հասուցանելով:

Նախապէս Գրիգոր կաթուղիկոսն Մակուեցի, որոյ յաւուրս նստիւր ի Դաւրէժ թագաւոր Ջհանշահն: Եւ ի տասն ամի Հայրապետութեան սորին, ի ՋԲ թուոջն մերում էառ եւ զԿոստանդնուպօլիս Սուլթան Մահմէտն ի Յունաց: Այնուհետեւ տիրեցին իսպառ Տաճիկք Յունաց՝ Հայոց եւ Պարսից երկրաց միանգամայն, եւ բարձաւ իշխանութիւն քրիստոնէից: Վասն որոյ այնուհետեւ ամենայն գործակալք եւ գործք քրիստոնէից, թէ՛ հոգեւորք եւ թէ մարմնաւորք, սկսան հրամանաւ եւ հրամանագրովք տաճկաց կարգիլ եւ կատարիլ: Արդ որպէս ասացաք, Գրիգոր կաթուղիկոսս այս ունի զաշխատանս ի սուրբ Աթոռոջս. քանզի նախապէս սա նորոգեաց զշինուածս սրբոյ Աթոռոյս ի ներքուստ եւ արտաքուստ, զմլքատու գեղօրայս առնելով հաստատուն դիվանական եւ դատաւորական գրովք տաճկականօք, որք ահա՛ կան արդէն, զորս յիւրաքանչիւր տեղւոջն տեսցուք: Իսկ զկնի սորին մինչեւ ի Մօսէս կաթուղիկոսն Սիւնեցի՝ նստօղ կաթուղիկոսունքն ի դառնաշունչ բերմանց ժամանակացն ո՛չ ոք ունի արարեալ զնշանաւոր բարերարութիւնս ինչ գրելի: Եւ յա՛յսքան միջոցս գրեթէ սուրբ Աթոռս ի վատ անդր ընթանայր օր աւուր՝ եւ յանշքութիւն: Ապա զկնի Տեառն Գրիգորի՝ Տէր Արիստակէս ի ՋԴ թուոջն: Տէր Զաքարիա ի ՋԺ թուոջն: Սա նախ կաթուղիկոս գոլով Ախթամարու, յետոյ ի գալն Ջհանշահ թագաւորին ի Դավրէժ, գնայ սա առ նա ընծայիւք, յորմէ եւ առնու զկաթուղիկոսութիւն Էջմիածնի, ընդ նմին եւ զԱջ սուրբ Լուսաւորչին, զԽաչալումն եւ Ուրարն, եւ գայ յԷջմիածին նստի կաթուղիկոս. յետոյ ի ՋԺԱ թուոջն առեալ զսուրբ Աջն գնայ վերստին յԱխթամար: Յետ Զաքարիայի՝ Տէր Սարգիս ի ՋԺԵ թուոջն: Տէր Յովհաննէս ի ՋԻԴ թուոջն: Ի ժամանակս սորա սուրբ Աջ Լուսաւորչին յԱխթամարու եկն ի սուրբ Էջմիածին՝ ձեռամբ Վրթանէս եպիսկոպոսին Շահպունեցւոյ ի ՋԻԶ թուոջն: Տէր Սարգիս ի նոյն թուոջն ի ԶԻԵ: Ի սորա ԺԶ ամին, ի ՋԽ թուոջն, սկիզբն առնու թագաւորութիւն Պարսից ի Շխօճաղէն, որոյ առաջինն է Շահ-Իսմայէլն, որ թագաւորեաց յամս ԼԶ: Սա էր որդի Շխ-հէ տարին՝ որդւոյ Շխ-սէֆուն ի հօր կողմանէն, եւ ի մօր կողմանէ՝ քեռորդի Եաղուպ թագաւորին՝ թոռան Ջհանշահին Դաւրիժու: Զկնի որոյ թագաւորեաց որդին սորա Շահ-թահմազն, յամս ԾԱ: Տէր Արիստակէս ի ՋԽԱ թւոջն: Տէր Թադէոս ի ՋԽԸ թուոջն: Տէր Եղիսէ ի ՋԾԳ թուոջն: Տէր Ներսէս ի ՋԾԵ թուոջն: Տէր Զաքարիա ի ՋԿԴ թուոջն: Տէր Սարգիս ի ՋԿԹ թուոջն: Տէր Գրիգոր ի ՋՁԵ: Տէր Ստեփաննոս ի ՋՂ թուոջն: Տէր Միքայէլ ի ՌԶ թուոջն: Այս Միքայէլս նախապէս ճմլեաց զկզակս Աղուանից եւ Ախթամարու կաթուղիկոսացն, որք կամէին ոտնածել յԱթոռս սուրբ Էջմիածին: Զի Աղուանիցն կամէին զՆախիջեւան, զԳեղարքունի, զՂափան, զԱխստեւ, եւ զԼոռի. իսկ Ախթամարայն զԽոյ եւ զՍալմաստ, զՎան, Յամիթ, զԱրճէշ, զԽլաթ, զՄուշ եւ զԲաղէշ յինքեանս գրաւել ի վիճակ: Որոց աղագաւ եհան զհաստատուն Ռաղամս ի Շահթահմազէն, զի այս յիշեցեալ վիճակքս՝ զԿէնճէ, զԲարդայ եւ զԶակամներն եւս յԷջմիածնի են, որոց մի՛ ոք իշխեսցէ ձեռնամխել: Որ ահա գոյ նոյն Ռաղամն ի սուրբ Աթոռոջս, որպէս տեսցես յիւրում տեղւոջն ի Ժ գլուխն: Զկնի Տեառն Միքայէլի՝ Տէր Բարսեղ, Տէր Գրիգոր, եւ Տէր Ստեփաննոս ի ՌԺԶ թուոջն: Տէր Թադէոս եւ Տէր Առաքել ի ՌԻԵ թուոջն: Տէր Դաւիթ ի ՌԼԵ թուոջն: Տէր Մելքիսէթ ի ՌԽԲ թուոջն: Տէր Սրապիոն ի ՌԾԲ թուոջն: Տէր Սահակ ի ՌՀԴ թուոջն: Տէր Մօսէս Սիւնեցին ի ՌՀԸ թուոջն: Արդ ի վերոգրելոցդ՝ եւ մանաւանդ զկնի եդելոցս կաթուղիկոսացս՝ մինչեւ ի Յակոբ Ջուղայեցին, տե՛ս զոմանս որպիսութիւնս ի յԱռաքել պատմագիրն, եւ ի Յակոբայ մինչեւ ի յԱղէքսանդր Ջուղայեցին ի Զաքարիա Պատմագիրն: