Ջամբռ, Գիրք,որ կոչի յիշատակարան

Յետ համբառնալոյն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ յերկինս, եւ առաքման Հոգւոյն սրբոյ ի յառաքեալսն ի Վերնատունն, ապա եւ ի յառաքելն երկոտասանից առաքելոցն վիճակաւ ի յամենայն աշխարհ, անկաւ վիճակ սրբոյն Թադէոսի Առաքելոյն երկիրս Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից: Նախապէս գիտելի է վասն առաքելոյս մերոյ Թադէոսի. քանզի չորք որդիք էին Յովսեփայ Աստուածահօրն. առաջինն Յակոբ Արդարն որ Տեառն եղբայր կոչեցաւ, եւ յետ Քրիստոսի նստաւ առաջին Պատրիարգ յԵրուսաղէմ, որ եւ Յակոբ Ալփեան եւս կոչեցաւ: Սա գրեաց զթուղթն Կաթուղիկեայց: Երկրորդն Յովսէ՝ որ Յոստոս եւ Բարսաբայ եւս կոչեցաւ: Սա յառաջադրեցաւ ընդ Մատաթիայի ի տեղի Յուդային մատնչին յառաքելոցն, բայց վիճակն ի Մատաթիայ անկաւ: Երրորոդն՝ Սիմօն Կանանացին՝ որ Շմաւոն եւ Նախանձայոյզ կոչեցաւ: Չորրորդն Յուդայ, որ Ղեբէոս եւ Թադէոս եւս կոչեցաւ, եւ Յուդայ Յակոբեան ասացաւ վասն եղբայր գոլոյն Յակոբայ՝ եւ առ ի զատիլ ի մատնչէն: Սա գրեաց զԿաթուղիկեայց յետին թուղթն՝ որ Յուդայի անուանի: Արդ այս չորեքկինքս գոլով եղբարք եւ որդիք Յովսեփայ՝ կոչին եւ եղբարք Քրիստոսի ի յԱւետարանն սուրբ՝ որպէս տեսանես: Եւ յայսց չորիցս երեքն ի թիւս երկոտասանիցն են, այս ինքն Յակոբոս, Շմաւոն եւ Թադէոս. եւ Յովսէ ի թիւս եօթանասնիցն: Արդ այս է առաքեալս մեր՝ որ Յուդայ եւ Թադէոս ասի՝ որպէս ցուցաւ, որ է գլխաւոր առաքեալ Քրիստոսի եւ մի ի յերկոտասանիցն, եւ ո՛չ թէ ի յեօթանասնիցն՝ որպէս սխալմամբ գրի ի Յայսմաւորն եւ յայլս պատմագիրս յԱխթարմայից եւ ի տգիտաց յետոյ ներմուծեցեալ: Ուրեմն ի դիմելն սորին յերկիրս Հայոց, առնլով ի յեօթանասնիցն եւ զերիս աշակերտս սպասաւոր եւ լծակից ինքեան՝ մտանէ ի յԵդեսիայ քաղաք, եւ մկրտէ զթագաւորն Աբգար ըստ խոստմանն Քրիստոսի, ընդ նմին եւ զքաղաքն ամենայն, եւ զԱդդէ կերպասագործն ձեռնադրէ եպիսկոպոս քաղաքին: Եւ ապա շրջեալ ընդ Ասորիս, ի Մարս, գնայ ի յԱղուանս, եւ դարձուցանէ զբազումս ի Քրիստոս. շինէ եւ զԵկեղեցիս, եւ կարգէ զքահանայս, եւ յետոյ Հայ ի յԱրտազ գաւառ, եւ մկրտէ զՈսկեանսն եւ զՍանդուխտ զդուստրն Սանատրկոյ արքային, որ նախապէս մկրտեցեալ ի նոյնոյ Առաքելոյն, յետոյ սպանանէ զնա: Որոյ հրաշագործ մարմինն կայ անդէն ի նոյն տեղւոջն, ուր յետոյ հռչակաւոր վանք կառուցաւ, որ կայ մինչեւ ցայսօր շնորհօքն Քրիստոսի, եւ կոչի Վանք սրբոյն Թադէոսի առաքելոյն: Այս է նախապէս ճշմարիտ առաքեալ եւ Լուսաւորիչ յատկապէս Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից, ընդ սմին եւ սուրբն Բարդուղիմէոս՝ որ եմուտ ի Հայս՝ եւ լուսաւորեաց զբազումս, եւ յետոյ նահատակեցաւ յանօրինաց ի գաւառն ... ՝ ուր կայ հրաշագործ մարմինն, յորոյ վերայ եւ յետոյ կառուցաւ վանք հրաշալի, որ է մինչեւ այսօր շնորհօքն Քրիստոսի. վասն որոյ եւ սա կոչեցաւ առաքեալ Հայոց ընդ Թադէոսի: Եւ մինչ սոքա ո՛չ կարացին զբոլոր վիճակ իւրեանց կատարելապէս ածել ի հաւատս Քրիստոսի, վասն որոյ ի ժամ նահատակութեան խնդրեցին ի Քրիստոսէ, զի ի շառաւիղէ իւրեանց յարուսցէ զոք ի լնուլ զպակասութիւն վիճակի իւրեանց. որոց եւ աղօթիւքն յարոյց Քրիստոս յետ ժամանակաց ի սրբոյն Թադէոսի առաքելոյ շնորհաբուղխ գերեզմանէ զսուրբն Գրիգորիոս Լուսաւորիչն, որ վերստին նորոգեաց եւ փայլեցոյց զսերմանեալսն ի նոցանէ, եւ բոլորովին լուսաւորիչ եղեւ նոցին վիճակի, զորմէ յետոյ տեսցո՛ւք: Արդ յետ կատարման սրբոյ առաքելոյս մերոյ Թադէոսի՝ մի ոմն յաշակերտաց սորին՝ որ Եղիշէ կոչիւր, դարձաւ յԵրուսաղէմ յառաքեալսն ի պատմել զկատարումն սորին: Իսկ եղբայր Թադէոսի առաքելոյն Յակոբոս՝ որ իբր Պատրիարք նստիւր յԵրուսաղէմ, ձեռնադրեաց ցԵղիշէ եպիսկոպոս ի վերադարձոյց եւ Հայս ի վիճակ Թադէոսի, զի յաջորդեսցէ զտեղի նորին: Որոյ եկեալ եւ ո՛չ կարացեալ մտանել ի Հայս, գնաց յԱղուանս, եւ անդ քարոզեաց զՔրիստոս եւ աշակերտեաց զոմանս. եւ յետ ո՛չ բազում աւուրց՝ եւ զնա անդ նահատակեցին: Արդ ի սրբոյն Թադէոսէ եւ ի Բարդուղիմէոսէ առաքելոցն եւ ի սրբոյն Եղիշէէ թէպէտ քարոզեցաւ Քրիստոս ի Հայս եւ յԱղուանս եւ յայլ տեղիս, եւ հաւատացին բազումք եւ կարգեցան Եկեղեցիք, սակայն զկնի կատարման նոցին՝ որպէս թէ վերադարձան բոլորքն ի կռապաշտութիւն թագաւորօք եւ իշխանօք, թէպէտ գտանիւր յուրեք յուրեք ի ծածուկ եւ ի թագստի հաւատացեալ եւ ծառայ Քրիստոսի: Ապա յետոյ յորժամ նախախնամութեամբն Աստուծոյ բողբոջեցաւ շառաւիղն օրհնութեան ի կենդանի նշխարաց սրբոյն Թադէոսի առաքելոյն ըստ հայցուածոց նորին, սուրբն Գրիգոր՝ որ եւ յետ բազմազան տանջանակրութեան էած է հաւատս եւ մկրտեաց զՏրդատ թագաւորն եւ լուսաւորեաց զաշխարհս Հայոց, Վրաց, եւ այլոց շրջակայից. ապա եւ մկրտեաց զՈւռնայր արքայն Աղուանից, ի ձեռն նորին եւ զբոլոր ազգն Աղուանից լուսաւորեաց, եւ զթոռն իւր զմանուկն Գրիգորիս առաքեաց նոցա կաթուղիկոս ըստ խնդրոյ Ուռնայր արքային: Ապա յայնմ հետէ յայտնի եւ կատարելապէս փայլեցաւ հաւատն Քրիստոսի եւ աճեցաւ ի Հայս, ի յԱղուանս եւ ի Վիրս զարդարեալ Եկեղեցեօք եւ Եկեղեցականօք: Եւ վասն այսորիկ կարգեցաւ եւ կանոնադրեցաւ ի բնէ անտի յԱռաքելոց եւ ի Հայրապետաց եւ ի թագաւորաց՝ եւ մանաւանդ ի Սեղբեստրոսէ Հայրապետէն եւ ի Կոստանդիանոսէ թագաւորէն Հռօմայ, որք հայրապետական եւ թագաւորական հրամանագրով եւ հաստատուն դաշնադրութեամբ ի Սուրբն Լուսաւորիչ յանձնեն զինքնագլուխ եւ զծայրագոյն պատրիարգութիւն արեւելականաց եւ հիւսիսականաց՝ այս ինքն Հայոց, Վրաց, եւ Աղուանից, որոց զեպիսկոպոսունսն եւ զկաթողիկոսունսն ընդ իշխանութեամբ նորա դնեն, զի ի նմանէ եւ ի նորին փոխանորդացն առնուցուն զձեռնադրութիւն՝ որպէս պատմի յաճախօրէն ի յԱգաթանգեղոսէ, որպէս եւ զթոռն իւր զսուրբն Գրիգորիս ձեռնադրեալ առաքեաց կաթողիկոս Աղուանից. վասն այսորիկ հարկ եղեւ զի կաթողիկոսքն Աղուանից՝ Լուսաւորչի փոխանորդ կաթուղիկոսաց որդի եւ թոռն կոչիցին՝ եւ ի նոցանէ առնուցուն զօծումն եւ զկարգ կաթողիկոսութեան եւ ի հնազանդութեան նոցա մնայցեն, եւ զանուն նոցին ի յԱղուանս նախ քան զանուն իւրեանց յիշել տայցեն, եւ ի վիճակէն իւրեանց զգանձանակս եւ զայլ արդիւնս տայցեն նոցա, որպէս եւ է այսպէս ի յԱղուանս մինչեւ ցայսօր: Քանզի Առաքեալն նոցին Եղիշէ՝ զոր յատուկ իւրեանց հռչակեն, էր աշակերտ սրբոյն Թադէոսի առաքելոյն՝ որ ի Հայս կատարեցաւ, եւ Աթոռն նորին է ի Հայս. եւ նախկին կաթուղիկոսն նոցին Գրիգորիս էր թոռն սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին՝ որ Հայոց էր Հայրապետ եւ կաթողիկոս, եւ Աթոռն նորին է ի Հայս, եւ է Հայրապետարան եւ կաթողիկոսարան Հայոց որ է սուրբ Էջմիածին: Այս է ճշմարիտ եւ նախնական կանօն եւ որպիսութիւն Աղուանից կաթուղիկոսին: Իսկ ի Հայոց կարգաց եւ ի կանոնաց ոմանք երբեմնապէս եթէ հեստեցեալք են՝ դատեցեալք են ի յԷջմիածնանիստ կաթողիկոսացն, եւ վերայուղղեցեալք ի նոցունց, տալով եւ զձեռագիրս կնքով, զի մի՛ եւս ի նոյնս սահիցին, որպէս ցուցանի յառաջակայդ: Վերոգրեցեալ կանոնաւդ վարեցան հնազանդութեամբ կաթողիկոսունքն Աղուանից ի Լուսաւորչէն մերմէ եւ ի սրբոյն Գրիգորիսէն իւրեանց, (որ էր թոռն նորին) ի ժամանակս ԻԲ կաթողիկոսաց մերոց մինչեւ ցԱբրահամ կաթողիկոս Ռշտունեցի յամս երկու հարիւր եօթանասուն եւ հինգ, եւ ի ժամանակս կաթուղիկոսացն իւրեանց, որոց յետինն էր վերոյ կաթուղիկոսն՝ որ յԱբրահամու ձեռնադրեցաւ՝ ԺԴ: Արդ յառաջ քան զայս ի թուոջն Փրկչին մերոյ ի չորս հարիւր ութսուն եւ հնգոջն՝ ի ժամանակս Բաբգէ կաթուղիկոսին մերոյ (որ չորեքտասաներորդ էր Աթոռակալ զկնի Լուսաւորչին), եւ Զենոնի եւ Անաստասայ թագաւորացն Յունաց եւ Հռովմայեցւոց, որոց եւ հրամանաւն իսկ մեծահանդէս եւ աշխարհախումբ ժողովով, Յոյնք, Իտալիա, հայք, Աղուանք եւ Վիրք միաբանեալք նզովեցին զժողովն Քաղկեդոնի եւ զպիղծ տոմարն Լեւոնի: Եւ մինչ ոչ դադարէին քաղկեդոնիկքն յայսր եւ անդր ի շրջելոյ եւ ի սերմանելոյ զչար աղանդն իւրեանց ի Հայս, ի Վիրս, եւ յԱղուանս, վասն որոյ ի հինգ հարիւր քսան եւ հինգ թուոջն Փրկչին, ի ժամանակս Յուստիանոսի կայսեր, Ներսէս կաթուղիկոսն մեր Աշտարակեցի, որ քսաներորդ էր զկնի Լուսաւորչին մերոյ, վերստին արար ժողով ի Դվին, ունելով ինքեան համաձայն զՎիրս եւ զԱղուանս, որք եւ նզովեալ հերքեցին զչար ժողովն Քաղկեդոնի եւ զհետեւողսն նորին ի կողմանց իւրեանց: Սակայն յուզէր միշտ եւ խռովէր քաղցկեղն Քաղկեդոնական եւ վրդովէր զեկեղեցիս հանապազ: Զի յետ սոյն Ներսեսի նստի Յովհաննէս կաթուղիկոս Հայոց յամս ԺԵ: Եւ յետ նորա Մովսէս յԵղուարդայ ի թուոջ Փրկչին մերոյ ԵՃԾ, որ քսան երկուերորդ էր Լուսաւորչին, առ որով եդաւ թուականն Հայոց: Յաւուրս սորա բարձրանայ եւ ծաւալի հուրն Քաղկեդոնի եւ հրդեհէ զբազումս ի մերայնոց՝ եւ պատառէ զեկեղեցիս Հայոց. քանզի յաւուրս Մօրկայ թագաւորին Յունաց՝ որ խմորեցաւ յաղանդն Քաղկեդոնի, դարձան եւ հայքն ի յայն՝ որք էին ի բաժնի Յունաց. վասն որոյ եւ ապստամբեալք ի Մովսիսէ, հրամանաւ նոյնոյ թագաւորին եւ սատարութեամբ Թէոդորոսի եպիսկոպոսին Կարնոյ՝ կացուցանեն այնմ կողմանց զՅօհան ոմն ի Կոգովտ գաւառէ՝ կաթուղիկոս Հայոց եւ ընդունին զժողովն Քաղկեդոնի: Որով եւ արկանեն զմեծ գայթակղութիւնս եւ զերկուութիւնս յազգս մեր: Եւ յայսմանէ ախտէ մինչ Աղուանից ազգն մնայր ազատ եւ անխոտոր յայսմ միջոցի, վասն որոյ զերեսս դարձուցին ի Հայոց կաթողիկոսացն Սիւնեացն եպիսկոպոսքն՝ եւ յարեցան յԱղուանս, եւ ի նոցանէ առին զկարգ եւ զօծումն՝ որք ի Հայոց կաթուղիկոսէն առնուին: Տեւեաց այս երկպառակութիւնս որքան եւ տեւեցին երկոքին կաթուղիկոսքն մեր Մովսէս եւ Յօհան: Ապա ի վախճանել սոցին՝ նստի Աբրահամ կաթուղիկոսն ի գաւառէն Ռշտունեաց (որ ի վերդ յիշեցաւ) ի ԻԹ թուոջն մերում, աշխարհաժողով հանդիսիւ՝ համակամութեամբ երկուց կողմանց Յունաբնակաց եւ Հայաբնակաց՝ ի Դվին քաղաք, եւ ըստ օրինի միապետեալ ազգիս մերոյ լինի կաթուղիկոս, յաւուրս Յուստիանոսի Յունաց եւ Խոսրովու Պարսից արքայիցն, եւ յիշխանութեան Հայոց Սմբատայ Բագրատունւոյ: Բայց եղեն եւ յաւուրս սորա խռովութիւնք մեծամեծք, եւ պէսպէս յուզմունք ի Հոռոմոց, ի Վրաց, յԱղուանից, եւ ի Հայոց, երբեմն վասն պիղծ աղանդոյն քաղկեդոնի ի բուռն թագաւորացն Յունաց Յուստիանոսէ եւ ի Մօրկայ, յորոց հանապազ կրէր ազգս հայոց զյարուցմունս, յորոց հրաւիրակք եւ դեսպանք ո՛չ դադարէին յերթեւեկութեանց, եւ բազմիցս հրաման հանէին ժողով լինելոյ, միանգամ ի Կոստանդնուպօլիս կոչեցին, եւ երիցս ի Թէոդուպօլիս. եւ ո՛րքան վիճմունս եւ զառարկութիւնս արկանէին ճարտարաբան ազգն Յունաց առ վարդապետսն Հայոց, շնորհօքն Աստուծոյ ընկալնուին զպատասխանիս անվեհեր: Եւ մինչ այսու ոչինչ կարացին ընկճել զազգս հայոց, փոխեցին ապա եւ այլովք մաքառել՝ ասելով թէ՝ դուք ոչ ունիք զաթոռս պատրիարգական, վասն զի ի չորից Աւետարանչացն ո՛չ միոյն ունիք զաթոռ, եւ ոչ միոյն հնազանդեալ հետեւիք: Վասն որոյ բազում ժողովք եւ վէճք, ուժեղ քննութիւնք եւ հարցափորձութիւնք լինէին ի միջոցին: Ապա յետ բազմաց վիճմանց հազիւ գտանէր զհանդարտութիւն ազգս հայոց ըստ այսմ մասին: Քանզի միաբանեալք Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից, նզովեցին զժողովն Քաղկեդոնի եւ զտօմարն Լեւոնի, եւ մաքրեցին զբոլոր աշխարհս ի մոլեկան աղանդոյն նոցին: Եւ ապա կարգեցին կանօնաւ, զի փոխանորդն Լուսաւորչին (որ նստի յԱթոռ Թադէոսի առաքելոյն՝ ) լինիցի պատրիարգ, Աղուանից կաթողիկոսն լինիցի արքեպիսկոպոս, եւ Վրաց եպիսկոպոսն մետրապօլիտ, առ ի հատանել զլեզուս Յունաց եւ յազատիլ ի զրպարտութեանց նոցին: Քանզի ունէին թէպէտ ազգս հայոց զայս կանօն եւ կարգ աւանդեալ ի սրբոյ Լուսաւորչէն, սակայն ի փոփոխիլ ժամանակաց եւ իշխանութեանց, անփոյթ էին արարեալ զայսպիսեաց անուանց եւ կոչմանց, զորս ահա՛ վերստին հաստատեցին վասն հակառակութեան Յունաց՝ որպէս ասացաք: Եւ զի յառաջ քան զայս Սիւնիք յետս էին կացեալք եւ բաժանեալք ի յաթոռոյ Լուսաւորչին հրամանաւ սրբոյն Պետրոսի մեծի րաբունոյ առաջնորդին իւրեանց վասն ներհականիստ կաթուղիկոսացն (որպէս ասացաք) Մօսեսի եւ Յովհաննու, որոց եւ չորեքկին, այս ինքն Գիգան, Վրդանէս, Գրիգոր, եւ Քրիստափոր առաջնորդքն ի յԱղուանիցն առին զձեռնադրութիւն եւ զմեռօն: Աստանօր ի միապետելն Աբրահամու, վերադարձան ի սա եւ վերստին հնազանդեցան Աթոռոյ Լուսաւորչին, որպէս եւ էր յառաջն. եւ Դաւիթ առաջնորդն նոցին՝ որ զկնի Քրիստափորի, էառ զձեռնադրութիւն. ի յԱբրահամու կաթուղիկոսէն: Եւ մնացին այսու կանօնաւ հետեւողք եւ հնազանդք սրբոյ Լուսաւորչի Փոխանորդացն մինչեւ ցայսօր: Արդ այսպէս առնելով թէպէտ թօթափեցին մերքն յինքեանց զմարտս եւ զվէճս Յունաց եւ Քաղկեդոնականացն որպէս ասացաք, սակայն յառաջացան այնուհետեւ ի ներ ինքեանց, այս ինքն ի Հայս, ի Վիրս, եւ յԱղուանս մեծ խռովութիւնք եւ չարաչար բաժանմունք: Քանզի ի ժամանակին յայնմիկ էր առաջնորդ մի Վրաց՝ որ Կիւրիոն կոչիւր: Սա նախապէս ի սարկաւագութեան գնացեալ էր ի Յոյնս ի քաղաքն Կողոնիայ եւ կենակից լեալ Քաղկեդոնիկ չերիցու միոյ, յորմէ եւ դարձեալ էր ի նորին չար աղանդն. յետոյ եկեալ ի Վաղարշապատ յաւուրս Տեառն Մօսիսի կաթուղիկոսին (որ ի վերդ յիշեցաւ) եղեւ Փակակալ սրբոյ Էջմիածնի: Յաւուրսն յայնոսիկ վախճանեալ եպիսկոպոսին Վրաց Տեառն Պետրոսի (որ ի Մօսիսէ էր ձեռնադրեցեալ ըստ նախնոյ սովորութեան), խնդրեցին Վիրք ի Մօսիսէ առաջնորդ ինքեանց զխմորեալն Կիւրիոն, եւ Մօսէս եւս ձեռնադրեաց զպիղծ եւ զարմատն այն չարութեան եպիսկոպոս, եւ առաքեաց նոցա առաջնորդ. որ եւ ունելով ի յինքն նախապէս զխմորն չարութեան զաղանդն Քաղկեդոնի, սկսաւ օր ըստ օրէ սերմանել եւ ի Վիրս սատար առեալ ինքեան եւ զպիղծ խուժիկ զքահանայն իւր, յորմէ ուսեալ էր ինքն: Եւ երանելին Մօսէս թէպէտ բազմիցս խրատէր զԿիւրիոն դառնալ յաղանդոյն, սակայն նա չքմեղս դնէր զինքն եւ թաքուցանէր: Ապա ի վախճանիլն Մօսիսի, եւ ի յաջորդելն Աբրահամու, եւ ի հաստատելն զԱղուանիցն առաջնորդն Արքեպիսկոպոս, եւ Վրացն Մետրապօլիտ ի խոնարհ քան զնա, ախտացեալ ամբարտաւանութեամբ պիղծն Կիւրիոն՝ ոչ էառ յանձն զմետրապօլտութիւնն, այլ զարքեպիսկոպոսութիւնն խնդրէր առնուլ՝ կամելով նախաբարձ լինել ի վրայ Աղուանից: Վասն որոյ եւ Աղուանիցն խռովեալք յետս կացին ապստամբութեամբ ի Հայոց՝ յառաջադրելով զնախկնութիւնն Առաքելոյն իւրեանց Եղիշէի (որ էր աշակերտ Թադէոսի Առաքելոյն): Ապա եւ անիծեալն Կիւրիոն զէն առեալ ինքեան զապստամբութիւնն Աղուանից եւ մանաւանդ խմորեալ գոլով յաղանդն Քաղկեդոնի՝ ժամ գտեալ իւրոյ չարութեանն, ի յոչ ընկալնուլն զԱրքեպիսկոպոսութիւնն, յայտնեաց զմթերեալ մաղձն իւր, եւ դարձաւ ի Հայոց, եւ յարեցաւ ի Յոյնս, ընդ ինքեան դարձոյց եւ զազգն վրաց միանգամայն, եւ եղեն քաղկեդոնիկ յօրէ յայնմանէ մինչեւ ցայսօր: Քանզի մինչեւ ի յայս պիղծս Կիւրիոն, Վիրք հնազանդք էին յամենայնի եւ հետեւողք կանօնաց եւ աւանդութեանց Եկեղեցւոյս Հայոց. եւ եպիսկոպոսք նոցին ի սրբոյ Լուսաւորչի փոխանորդացն առնուին զձեռնադրութիւն. եւ հրամանաւ սոցին նստէին, եւ զսուրբ Մեռոնն ի սոցանէ առնուին: Որոց բաժանմանն պատճառ եղեւ պիղծն Կիւրիոն: Առ յորս թէպէտ բազմիցս գրեաց Աբրահամ կաթուղիկոսն զգիրս խրատականս եւ յորդորականս, եւ զմարդ առաքեաց ի վերաուղղել, ոչինչ օգտեցաւ: Վասն որոյ եւ բանիւ արարեալ զԿիւրիոն, ընդ նմին եւ զազգն վրաց, եւ գրեաց կանոնականս Հայոց, Աղուանից եւ Սիւնեաց. զի քարշեսցին ի վրաց, եւ մի՛ եւս հաղորդեսցին ընդ նոսա ի հաւատս եւ ի յաւանդութիւնս Եկեղեցւոյ: Ապա եւ զմետրապօլտութիւնն՝ յորմէ ոստեցան Վիրք, ընկալաւ եպիսկոպոսն Սիւնեաց. եւ այս կանօն մնաց մինչեւ ցայսօր: Վասն այսորիկ Սիւնեաց եպիսկոպոսն վերագոյն է ի Հայս ի վերայ այլոց եպիսկոպոսաց: Իսկ եւ Աղուանիցն ապստամբութիւն տեւեալ ի ժամանակս երկուց կաթուղիկոսացն իւրեանց (որք զկնի վերոյ կաթուղիկոսին նստան անձամբ առեալ զկաթուղիկոսութիւնն) մինչեւ ի Սրբազան կաթուղիկոսն մեր Տէր Կոմիտաս, որ նստաւ ի ՀԲ թուոջն մերում. որով ընկալաւ իսկապէս միապետութիւն կաթուղիկոսութեան ազգս հայոց: Քանզի ըստ ոմանց պատմագրաց, ի ժամանակս Աբրահամու դեռ եւս կենդանի էր Յօհան՝ որ նստեալ էր ի կողմն Յունաց հրամանաւ Մօրկայ թագաւորին. որ եւ ըստ ոմանց գերեցեալ յետոյ ի յԱշոտոյ զօրապետէն Պարսից եւ բերաւ ի Պարս ի Համատան՝ եւ անդ մեռաւ: Ապա ի միապետելն Կոմիտասայ եւ ի վախճանելն ապստամբ կաթուղիկոսացն Աղուանից. զղջացեալ իշխանացն Աղուանից ի յուսադրելոյ եւ ի խրատուցն Կոմիտասայ, առաքեն զՈւխտանէս վարդապետն իւրեանց առ Կոմիտաս, եւ խնդրեն տալ նմա զօծումն եւ զկարգ կաթուղիկոսութեան: Զոր եւ արարեալ իսկ ըստ խնդրոյ նոցին առաքէ մեծաւ փառօք յԱղուանս, եւ դնէ նոցա ուխտ եւ կանօն զի մի՛ եւս ապստամբիցին ի յաթոռոյ Լուսաւորչին: Որք եւ պահելով զկանօնս զայս՝ մնացին ի ժամանակս երկուց կաթուղիկոսացն իւրեանց Ուխտանիսի եւ Եղիազարու, եւ ի ժամանակս եօթն կաթուղիկոսացն մերոց մինչեւ ի յԵղիա կաթուղիկոսն մեր Արճիշեցի, որ նստաւ ի թուոջն մերում ի ՃԾԲ: Ապա ի ժամանակս սորա մեռանի Եղիազար կաթուղիկոսն Աղուանից, (որ ի մերմէ կաթուղիկոսացն էր ձեռնադրեցեալ) Ներսէս ոմն եպիսկոպոս Գարդմանայ, որ Բակուր մակակոչիւր՝ գոլով խմորեցեալ յաղանդն քաղկեդոնի, ուխտ եւ դաշինս դնէ ի ծածուկ ընդ Տիկնոջն Վարազտրդատայ իշխանին Աղուանից, որ Սպարամ կոչիւր (որ եւ սա ունէր զախտն քաղկեդոնի), թէ՝ եթէ զիս կաթուղիկոս արասցես, զամենայն Աղուանս դարձուցից յաղանդն Քաղկեդոնի: Եւ չարախորհ կինն այն հաւանեալ կամաց նորին, ժողովէ զեպիսկոպոսունս եւ զիշխանս երկրին, եւ տայ ձեռնադրել զպիղծն Բակուր ի չկաթուղիկոս Աղուանից, թարց հրամանի կաթուղիկոսին Հայոց Տեառն Եղիայի: Եւ ապա Բակուրն այն պիղծ սկսաւ յայտնել օր ըստ օրէ զմաղձն չարութեան՝ զոր ի վաղուց ունէր մթերեալ, զամենայն ուղղափառսն խոտելով եւ հալածելով, եւ զթուլահաւատսն ի յիւր յաղանդն դարձուցանելով: Ապա ճարակտուր լեալ ուղղափառ եպիսկոպոսաց եւ բարեպաշտօն իշխանին Աղուանից, հասուցին զբողոքն առ կաթուղիկոսն Հայոց Տէր Եղիա: Որոց գրոց պատճէն է այս:

Տեառնդ Եղիայի Հայոց կաթուղիկոսի ի միաբան ժողովոյս Աղուանից երկրպագութիւն:

Վասն զի ի մի ուղիղ հաւատ գոլով հարքն մեր ընդ հարսն ձեր, զմիմեանց հոգային զհոգւոց փրկութիւն: Եւ ի ներելն Աստուծոյ զօրացեալ տիեզերակործան կրօնն Քաղկեդոնի ելից զտիեզերս, եւ մեր կողմունքս մինչեւ զայսօր ժամանակի անխառն էր մնացեալ յայնմ աղանդոյ: Իսկ այժմ զոր կարծէաք գոլ մեզ հովիւ բարի զՆերսէս, սա գայլ եղեալ օձտել սկսաւ զբանաւոր հօտս Քրիստոսի. վասն որոյ կամեցաք յուշ առնել ձերում Սրբութեան, այց ելանել որպէս ձերոց անդամոց եւ բժշկել զբեկումս մեր: Ողջ լեր:

Ապա սրբազան Հայրապետն Եղիա շարժեալ ի Հոգւոյն սրբոյ, առեալ ընդ իւր զեպիսկոպոսունս Հայոց՝ գնայ ի յԱղուանս ի քաղաքն Պարտաւ (ուր նստէր կաթուղիկոսն նոցին), եւ անդ ժողովեալ զամենայն զեպիսկոպոսունս եւ զիշխանս Աղուանից, յառաջ ածեալ զԲակուր եւ զհամախոհն նորին զչար կինն Սպարամ, ձաղածանակ խայտառակութեամբ կապեալ ի վերայ իշոյ՝ հալածէր յերկրէն, եւ զաշխարհն մաքրեալ յաղանդոյ չարին, ձեռնադրէ նոցա զՍիմէօն սարկաւագապետն Եկեղեցւոյն կաթուղիկոս Աղուանից. եւ դնէ կանօնս եւ առնու զձեռագիրս ի յԱղուանից, զի մի՛ եւս շեղիցին ի կրօնից Լուսաւորչին, եւ մի՛ եւս դնել կաթողիկոս ինքեանց ձեռնադրութեամբ եպիսկոպոսաց, այլ միայն ի յԱթոռակալէ սրբոյ Լուսաւորչին, եւ զօրինակ ձեռագրի նոցին զոր ետուն Եղիայ կաթողիկոսին, (զլիովինն ի պատմագիրս Աղուանից եւ Սիւնեաց, եւ ի Կիրակոսինն տեսցես): Աստ կարճառօտեալ զդիտումն միայն եդաք, որ է այսպէս:

Քանզի բազում եւ ազգի ազգի չարութեամբ որպէս սովոր է յամենայն ժամ բարիատեացն սատանայ զպարզամիտսն ի մարդկանէ որսալ, եւ այլն, սակս որոյ այժմ ի միջի մերում երեւեալ արմատն դառնութեան աղանդոյն Նեստորի ի ձեռն Ներսիսի ամբարշտացելոյ՝ որ ներողութեամբ Հոգւոյն սրբոյ կարգեցաւ յառաջնորդութիւն տանս Աղուանից՝ եւ խորամանկութեամբն եղեւ հաւատակորոյս. եւ այլն. յորմէ Քրիստոսի սուրբ անդամք եւ որդիք սիօնի բովանդակք մոլորեցան խաբէութեամբ, եւ այլն. այլ սակայն օրհնութիւնն Աստուծոյ յայսմ վայրի, որ ոչ ետ թոյլ թշնամւոյն մարդկան իսպառ յառաջել, այլ գթացեալ ի տկարութիւնս մեր, ողորմեալ ժողովրդեանս իւրում՝ առաքեաց առ մեզ զպատուական հայրդ զԵղիա շնորհիւն Աստուծոյ Հայոց կաթուղիկոս, զայր սուրբ եւ ճշմարիտ, զուգաթոռ սրբոյն Գրիգորի՝ ձերովք եպիսկոպոսօք. որք եկիք ի մայրաքաղաքս մեր Պարտաւ, եւ ձերով քաղցրաուսոյց վարդապետութեամբն բարձիք զչարն ի միջոյ մերմէ, եւ յիշելով զառաջնոց հարցն մերոց աւանդութիւն, վերանորոգեցիք զԱթոռ հայրապետութեանս մերոյ. եւ այլն: Վասն որոյ եւ մեք շնորհակալութեամբ ընկալաք առաքելական զհաւատն մեր, որ նախ ի սրբոյն Եղիշէէ հիմնադրեալ, եւ ապա ի սրբոյն Գրիգորիսէ հաստատեալ, որ ցայժմ ոչ էր ստերիւրեալ: Ի հասանիլ փորձութեանցս՝ հասոյց Աստուած զօգնութիւն իւր ի ձեռն Փոխանորդիդ սրբոյն Գրիգորի, որոյ ուղղափառութեանն էաք աշակերտ եւ եղիցուք Տեառնդ Եղիայի Հայոց կաթուղիկոսի, որ եղեւ վրէժխնդիր թշնամւոյն արդարութեան: Եւ արդ մեք ամենեքեան նզովեմք զամենայն հերձուածողսն, ընդ որս եւ զեղկելին մեր Ներսէս, որ հաւանեալ եղեւ երկաբնակ աղանդոյն Քաղկեդոնի: Զայս կանօնս առաջի Աստուծոյ եւ ձերոյ սրբութեանդ պայմանեցաք: Յայսմ հետէ եթէ ոք յանդգնեալ զնորաձեւութիւն ինչ կամիցի առնել ի մէնջ, ով ոք եւ իցէ, նզովեալ եղիցի յԱստուծոյ եւ ի մէնջ. եւլն:

Նոյնպէս եւ վասն ձեռնադրութեան կաթուղիկոսացս Աղուանից այսպէս կանոնեցաք: Քանզի որովհետեւ ի սուղ ինչ միջոցի կաթուղիկոսք մեր զձեռնադրութիւն յեպիսկոպոսացս մերոց առին, անփոյթ առնելով զառաջնոցն կանօնաց, վասն որոյ անփորձ եւ անընտրող գործով եղեալ հերձուածեցաւ աշխարհս մեր. վասն այսորիկ պայմանեցաք առաջի Աստուծոյ եւ ձերոյ հայրութեանդ, զի ձեռնադրութիւն Հայրապետութեանս Աղուանից ի սրբոյն Գրիգորի Աթոռոյն եւ ի նորին փոխանորդացն եղիցի միաբանութեամբ աշխարհիս մերոյ, որպէս եւ էրն ի սկզբանէ անտի ի սրբոյն Գրիգորէ: Զի անդ իսկ ընկալաք զլուսաւորութիւն, եւ ճշմարտութեամբ գիտեմք՝ թէ՝ զոր դուք ընտրէք եւ կամիք, հաճոյ Աստուծոյ եւ օգուտ մեզ: Եւ թէ որք երկիւղիւն Աստուծոյ այսմ պայմանադրութեանս կատարողք լինին, օրհնեալք եղիցին ի սրբոյ Երրորդութենէն: Եւ թէ ընդդիմացեալք թիւրեսցին ի ճշմարտութենէ դատապարտեալք լիցին յԱստուծոյ, եւ ձեռնադրութիւնն այն լիցի ունայն եւ անվաւեր, եւ մի՛ համարեսցի ընդունելի, եւ այլն: Վերջ ձեռնագրին:

Առեալ Տեառն Եղիայի զայս ձեռագիրս յԱղուանից, դառնայր մեծաւ փառօք յԱթոռն իւր: Արդ եկաց եւ տեւեաց այս կանօն եւ ուխտադրութիւն ի ժամանակս ԺԶ կաթուղիկոսացն Աղուանից, եւ ի ԺԵ կաթուղիկոսացն մերոց՝ մինչեւ ի Գէորգ կաթուղիկոսն մեր Գառնեցի, որ նստաւ յաթոռ ի ԳՃԻԶ թուոջն մերում: (Եւ զի ոմանք ԺԴ կաթողիկոս դնեն մեզ յայսմ միջոցի, ոչ դնելով ի կարգի զԶաքարիա կաթուղիկոսն ի Ձագայ գեղջէն. զի սա ըստ ոմանց ասի թէ՝ ի վեց ամի Հայրապետութեան իւրոյ՝ ժողով արարեալ ի Շիրակ-վան, ընկալաւ զժողովն Քաղկեդոնի. որոյ զկնի նստաւ Գէորգ եւ խոտեաց զընկալեալ տօմարն եւ զաղանդն նորին, եւ մաքրեաց զԵկեղեցիս վերստին: ) Ապա ի ժամանակս Գէորգայ կաթուղիկոսին մերոյ, մեռանի Յօսէփ կաթուղիկոսն Աղուանից, որ ի մերոյ կաթուղիկոսացն էր առեալ զձեռնադրութիւն ըստ կարգին: Եւ յաւուրսն յայնոսիկ Հայոց թագաւորն Աշոտ, եւ իշխանքն Աղուանից՝ ԺԳ ամ էր՝ որք ի պատերազմի կային ի դուռն Ալանաց ի Պարտաւ, ընդ Մահմետի զօրավարի ումեք՝ որ Եմէմիկ կոչիւր. վասն որոյ ոչ լինէին ձեռնհաս ի նորոգել զկաթուղիկոսութիւն Աղուանից. վասն որոյ յերկար միջոցի մնային անկաթուղիկոս: Եւ Սամուէլ եպիսկոպոսն Մեծկունէից անզգամեալ ինքնին անձամբ առնու զպատիւ առնլով զձեռնադրութիւն յեպիսկոպոսաց յԱղուանս եւ լինի կաթուղիկոս անկատար ձեռնադրութեամբ, առանց հրամանի կաթուղիկոսին Հայոց Գէորգայ եւ իշխանաց երկրին: Քանզի Աղուանից կաթուղիկոսն յորժամ ի սրբոյն Գրիգորի փոխանորդ կաթուղիկոսաց ո՛չ առնոյր զկարգն, այլ յիւր յեպիսկոպոսացն առնոյր՝ անկատար ձեռնադրութիւն կոչիւր ի բնէ անտի: Վասն այսորիկ զայնպիսին վերստին ձեռնադրէին փոխանորդքն Լուսաւորչին, որպէս եւ արար Գէորգ կաթուղիկոսն մեր: Ուստի յորժամ լուրս այս հասանի ի բանակն, լինի խռովութիւն մեծ. ապա իշխանքն Աղուանից գրեն առ մեծ կաթուղիկոսն Հայոց Գէորգ՝ որ նստէր ի Դվին, եւ կաթուղիկոսն գրէ նոցա եւ Աշոտ թագաւորին, զի խաղաղութեամբ վճարեսցեն զեղելութիւնն զայն՝ եւ բառնայցեն զխռովութիւնն: Ապա Աշոտ թագաւորն Հայոց՝ ըստ հրամանի կաթուղիկոսին՝ համոզել կամեցաւ զիշխանսն Աղուանից, զի ընդունիցին զեղեալն. իսկ իշխանքն Աղուանից ոչ կամին, ասելով թէ՝ նզովք զոն ի մեզ եւ ուխտ ի ի նախնեաց հետէ, զի զյեպիսկոպոսաց ձեռնադրեցեալ եւ թարց հրամանի փոխանորդացն Լուսաւորչի զկաթուղիկոս ոչ դնիցեմք ի մեզ, եւ ոչ ընդունիցիմք: Եւ թագաւորն Աշոտ խնդրեալ զգիրս ուխտիցն եւ վերահասու լեալ, ապա բերեալ զՍամուէլ առ յինքեանս, յետ բազմաց յանդիմանութեանց, առաքեն զնա ի Դվին առ Գէորգ կաթուղիկոսն Հայոց. որ եւ կրկին ձեռնադրեալ զՍամուէլ, եւ առեալ զձեռագիր վերստին՝ ոչ եւս ապստամբիլ յԱթոռոյ Լուսաւորչին, առաքէ յԱղուանս: Մինչեւ ցաստ հասուցանէ զպատմութիւնս իւր պատմիչն Աղուանից Մօսէս Կաղանկանտին, եւ վերջացուցանէ:

Ապա յետ քանեաց ամաց ի զօրանալ տաճկաց եւ գերել յերկիրս Հայոց՝ եւ ընդ ձեռամբ ածել ընդ բազում գերելոց՝ եւ կաթուղիկոսն Գէորգ գերեցաւ ի տաճկաց եւ ածաւ ի Պարտաւ: Իսկ Համամ թագաւորն Աղուանից գնէ զԳէորգ կաթուղիկոսն գանձիւք ի գերչացն, եւ մեծաւ փառօք առաքէ վերստին ի յԱթոռն իւր: Սակայն ունէր սա դրան եպիսկոպոս մի Յօնան անուն, եւ մինչ ինքն ի գերութեան էր, մեռանի Սամուէլ կաթուղիկոսն Աղուանից, եւ Յօնանս այս գայ յԱղուանս եւ անդրէն ժամ գտեալ ձեռնադրի կաթուղիկոս Աղուանից թարց կամաց Տեառն Գէորգայ: Եւ յորժամ ազատի Գէորգ ի գերութենէն եւ տեսանէ զՅօնան, լուծանէ զնա ի պատուոյն եւ ի կարգէն: Յետոյ ի միջնորդելն Համամայ թագաւորին Աղուանից, վասն երախտեաց նորին կրկին ձեռնադրէ զՅօնան եւ կարգէ զնա կաթուղիկոս նոցա, առնլով զդաշնագիրս ի նմանէ եւ յիշխանաց երկրին, զի մի՛ եւս ընկալցին զձեռնադրեալ յեպիսկոպոսաց կաթուղիկոս ոք եւ մի՛ ապստամբիցին յԱթոռոյ Լուսաւորչին: Եւ ինքն դառնաց ի Հայս յԱթոռն իւր: Ապա յետ վախճանին Տեառն Գէորգայ՝ փութով անդրէն տեղի ետ այս կարգ եւ սովորութիւն, եւ յաջորդեաց անկարգութիւն: Քանզի յայնմ հետէ կաթուղիկոսքն մեր տեղափոխեալք ի հանապազորդական յարձակմանց եւ ի հինահարութեանց Իսմայէլական ազգին, այսր եւ անդր շրջէին, երբեմն ի գաւառն Վասպուրական, մերթ ի Շիրակվան, եւ երբեմն յայլուր, վասն որոյ ոչ ձեռնհաս լինէին ի փոյթ ունիլ զայսպիսեաց, (որպէս եւ է իսկ ի մերումս ժամանակի. աւաղ եւ ինձ՝ որ գրեմս): Ուստի եւ Աղուանից կաթուղիկոսքն եւս (որոց եւ ախորժէին իսկ՝ էր այսպիսի դիպուածք) թողին եւ մոռացան զուխտն եւ զկանօնն առաջին: Որք եւ սկսան այնուհետեւ անձամբ առնուլ զպատիւ առանց հրամանաց Փոխանորդացն Լուսաւորչին հինգ կաթուղիկոսքն, այս ինքն՝ Սիմէօն, Դաւիթ, Սահակ (ընդ որով եւ ապստամբեցաւ Յակոբ եպիսկոպոսն Սիւնեաց, որ յետոյ հնազանդեցաւ յաւուրս Տեառն Անանիայի), Գագիկ եւ Դաւիթ, որք յեպիսկոպոսաց առին զանկատար ձեռնադրութիւն, եւ յաւուրս հինգ կաթուղիկոսացն մերոց՝ Մաշտոցի, Յովհանիսի, Ստեփաննոսի, Եղիսէի, եւ Թէոդորոսի: Ապա ի նստիլն Տեառն Անանիայի Հայոց կաթուղիկոսի ի ԳՃՂ թուոջն մերում, (ընդ որով եւ Աղուանիցն Սահակ վախճանի, դնեն եւ ի տեղին նոյնպէս անկատար ձեռնադրութեամբ զԳակիկ, ) գրէ Անանիա առ իշխանս Աղուանից, եւ հրամայէ՝ մի՛ ընդունիլ զԳակիկ: Որոց եւ լուեալ հնազանդեցան եւ ի բաց կացին ի Գակկայ. եւ ապա միաբանեալ իսկ առաքեն զՅօնան եպիսկոպոս ոմն առ Անանիա, զի ձեռնադրեսցէ նոցա կաթուղիկոս. զոր եւ արարն իսկ: Սակայն ի դրդմանէ նախանձոտաց բարդեցաւ պէսպէս բարուրանս եւ բամբասանս ի վերայ Յօնանու, եւ եղեւ մեծ խռովութիւն ի յԱղուանս վասն Գակկայ եւ Յօնանու, որք եւ երկուքն եւս խոտեցեալք լինէին: Ապա հարկ լինի այնուհետեւ Տեառն Անանիայի գնալ յԱղուանս առ ի գտանել զհնարն նոցին խաղաղութեան. որ եւ գնացեալ ելոյծ զերկոսեանն եւս ի պատուոյն, եւ դեռ եւս ոչ հաստատեալ զնորն՝ խնդրեն զնա թագաւորն եւ իշխանքն Հայոց փութով դառնալ անտի վասն հարկաւոր ինչ պատահման: Որոյ եւ պայմանեալ (ընդ) Աղուանիցն՝ զի զկնի նորա առաքեսցեն զոմն արժանաւոր, զի ձեռնադրեսցէ նոցա կաթուղիկոս, եւ նորա հաւատացեալ դարձաւ յԱղուանիցն, եւ եկեալ ի Սիւնիս ի հնազանդել զապստամբն Յակոբ. յորմէ խոյս տուեալ Յակոբայ՝ մտանէ առ Ջուանշիր իշխանն իւրեանց՝ եւ ոչ գայ առ կաթուղիկոսն: Վասն որոյ եւ բարկացեալ Անանիայի, քակէ զԱթոռն Սիւնեաց, բանադրէ զՅակոբն եւ զիշխանն, եւ ինքն դառնայ ի Հայս հոգոց հանելով եւ տրտմութեամբ: Եւ զկնի դարձման Հայրապետին՝ վերստին ապստամբի Գակիկն եւ Յակոբն, եւ մնայ նոյնպէս: Ապա ի վերին խնամոցն, ի հասանիլ թուին մերոյ ի ԴՃԷ, վախճանին երկուքն եւս՝ Գակիկն եւ Յակոբն Սիւնեաց: Զոր լուեալ Տեառն Անանիայի՝ գոհանայ զԱստուծոյ, որ եբարձ զպատճառսն խռովութեան: Վասն որոյ ելեալ գնայ ի Սիւնիս, որոյ եւ ընդ յառաջ ելեալ իշխանքն ամենայն եւ մեծաւ զղջմամբ Մեղայ գոչելով խնդրեն զթողութիւն: Որոյ եւ ներելով նոցա, վերստին շինէ եւ հաստատէ զաթոռն նոցա, եւ արձակեալ զՋուանշիր, զորդի նորին զՎահան ձեռնադրէ նոցա եպիսկոպոս, եւ առնու ի Սիւնեաց զչարաչար նզովից ձեռնարկ, զի մի՛ եւս ապստամբիցին յԱթոռոյ Լուսաւորչին, որպէս եւ են հնազանդ մինչեւ ցայսօր: Զորս ճառէ եկարապէս Ստեփաննոս պատմիչն Սիւնեաց: Եւ յետ այսր ամենայնի՝ մինչ կամ էր գնալ նորա յԱղուանս եւ զնոսա հնազանդել եւ խաղաղացուցանել, անդրէն եւս վերստին գրեալ իշխանքն եւ թագաւորն Հայոց դարձուցանեն փութով ի Հայս վասն հարկաւոր ինչ պատահման: Իսկ ի լսելն Աղուանից իշխանացն զգալն Տեառն Անանիայի ի Սիւնիս եւ զգործսն որք անդ, եւ ի դառնալն, ապա մեծաւ զղջմամբ առաքին առ նա զգիրս մեղայականս՝ ընդ նմին եւ զԴաւիթ կրօնաւոր ոմն ի Խոտակերաց վանից, զի ձեռնադրեսցէ նոցա կաթուղիկոս: Որ եւ կատարեալ զխնդիրս նոցա, առաքէ մեծաւ փառօք զԴաւիթ կաթուղիկոս Աղուանից՝ առնլով վերստին եւ ի նոցանէ զձեռնարկս նզովից, զի մի՛ եւս շեղիցին եւ ապստամբիցին յաթոռոյ Լուսաւորչին, եւ յեպիսկոպոսաց ձեռնադրեալ կաթուղիկոս մի՛ ընդունիցին: Արդ մինչեւ ցայս վայր զորս գրեցաք, ի ճշմարտապատում պատմագրացն՝ յԱգաթանգեղոսէ, ի Սիւնեաց, յԱղուանից, ի Ստեփաննոսի Տարօնացւոյն, ի Կիրակոսէ, եւ ի թղթոցն Անանիայ կաթուղիկոսին ընկալաք: Յորս տեսցես զլիովինն եթէ կամիս: Ուրեմն յայսքանեաց հաւաստապատում վկայութեանց մինչեւ ցայս վայր ուսաք՝ թէ կաթուղիկոսքն Աղուանից հնազանդք են լեալք Լուսաւորչի փոխանորդ կաթուղիկոսացն ի բնէ անտի, եւ ի նոցանէ են առեալ զօծումն՝ զպատիւն կաթուղիկոսական, եւ քանիցս ձեռագիր են տուեալ կաթուղիկոսօք, եպիսկոպոսօք, եւ իշխանօք, զի մի՛ եւս հեստիցին, եւ զյեպիսկոպոսաց ձեռնադրեալ կաթուղիկոսն մի՛ ընդունիցին՝ եթէ ո՛չ իցէ հրամանաւ Լուսաւորչի փոխանորդացն: Յորոց եւ ի հեստիլն ոմանց՝ լուծեցեալք են ի նոցունց որպէս ցուցաւ: Բայց ի պատմագիրս Աղուանից ի տեղիս յոմանս որպէս յառաջին հատորն ի Թ գլուխն, ի յերրորդ հատորն ի Ը գլուխն, յորս զԱղուանսն երիցագոյն դնէ քան զՀայս, եւ կամ թէ եւ Հայոց կաթուղիկոսն եւս ի յԱղուանից կաթուղիկոսէն պարտի ձեռնադրիլ, եւ կամ թէ ի շարս կաթուղիկոսացն՝ որք նախ քան զԳրիգորիս՝ եօթն կաթուղիկոս դնէ իւրեանց, եւ այլք այսպիսիք, սուտք են եւ յետոյ ներմուծեալք ի սեւագլխաց Աղուանից: Որք եւ թուի թէ՝ Անանիա կաթուղիկոսն մեր՝ յորժամ գնաց յԱղուանս եւ խնդրեալ զպատմութիւնս կաթուղիկոսաց նոցա եւ ի ճշմարտելն զձեռնադրիլն կաթուղիկոսաց նոցին ի սրբոյն Գրիգորի փոխանորդացն ի բնէ անտի ի սրբոյն Գրիգորէ եւ յՈւռնայր արքայէն իւրեանց, (որպէս յայտնապէս պատմեն Մօսէսն Աղուանից, Ստեփաննոսն Սիւնեաց, եւ մեր Անանիա կաթուղիկոսն, եւ Կիրակոս պատմիչն, ) եւ ի յանդիմանելն զնոսա եւ ափ ի բերան առնելն, ըստ իւրեանց պատմագրին, յայնմ հետէ այլայլեցին եւ ներմուծին ըստ ախորժակաց իւրեանց որպէս եւ կամեցան. զի գիտելով զընդաբոյս բարս իւրեանց ի յապստամբութեանն կոյս, եւ ի ճնշիլն ի մերոց կաթուղիկոսաց, զայսպիսիս առաջադրեցին, որպէս եւ եղեւն իսկ ի մերումս ժամանակի: Իսկ եւ զՇուփհաղիղայ կաթուղիկոսն իւրեանց զոր յետ Եղիշէի դնեն վեց կաթուղիկոսօք յառաջ քան զԳրիգորիս, յանդիմանի ստութիւն նոցա ի պատմչէն իւրեանց, որ զսոյն Շուփհաղիղայս ընդ տասներորդ թագաւորին իւրեանց բարեպաշտի Վաչականայ դնէ, որ ընդ նմա ի խնդիր ելանեն նշխարաց սրբոյն Գրիգորիսի, եւ զկանօնս սահմանեն, զոր տեսցես ի նոյն պատմագիրն յառաջին հատորն եւ . ի ԻԶ գլուխն: Զի ի շարս կաթուղիկոսաց նոցա այլ Շուփհաղիղայ անուամբ կաթուղիկոս ո՛չ գոյ բաց ի միոյն: Ապա յետ այսորիկ որպէս ասացաք յառաջ, ի զօրանալ տէրութեան տաճկաց եւ ի յանտիրանալն ազգիս հայոց, ո՛չ կարէին կաթուղիկոսքն Հայոց ի միում տեղւոջ դադարիլ, այլ այսր եւ անդր տարագիր եւ անհանգիստ շրջէին ըստ ձեռնտուութեան ժամանակին եւ տեղւոյն, մինչ զի յանգլխութենէ ազգիս եւ ի դառնութենէ ժամանակին ի բազումս բաժանեցաւ կաթուղիկոսութիւնն Հայոց, որպէս ի Յանի, ի յԵգիպտոս, ի Սեբաստիայ, յՈւրհայ, ի Վասպ, եւ յայլուր, որպէս տեսանես ի պատմագիրս Կիրակոսի եւ Մատթէոսի: Բայց որք ըստ կարգի եւ արժանավայել կաթուղիկոսքն էին յայսմ միջոցի, զկնի Տեառն Անանիայի՝ Տէր Ստեփաննոս, Տէր Խաչիկ, Տէր Սարգիս, Տէր Պետրոս, Տէր Խաչիկ, Տէր Վահրամ՝ որ եւ Գրիգորիս կոչեցաւ, Տէր Բարսեղ, եւ Տէր Գրիգոր Սրբոյն Ներսէսի շնորհալւոյն, ընդ որով փոխեցաւ կաթուղիկոսարանն Հայոց ի Կիւլիկէ, եւ բարձաւ իսպառ ի տանէս Հայոց յԱրարատեան գաւառէս ի ՇԿԵ թուոջն մերում: Որ լինի ի վախճանէն Տեառն Անանիայի մինչեւ ցայս վայր՝ ՃԾ ամ, սակաւ ինչ աւելի եւ պակաս: Եւ յայսքան միջոցումս ի յԱղուանս նստան կաթուղիկոսք այսոքիկ. զկնի Տեառն Դաւթի (որ յԱնանիայէ ձեռնադրեցաւ, ) Տէր Պետրոս, Տէր Մօսէս, Տէր Մարկոս, Տէր Յովսէփ, Տէր Մարկոս, Տէր Ստեփաննոս, Տէր Յովանէս, Տէր Ստեփաննոս միւս, եւ Տէր Գակիկ՝ որ Գրիգորիս կոչեցաւ: Արդ վասն վերոյիշեցելոց կաթուղիկոսացս Աղուանից թէպէտ յուստէքէ ո՛չ ունիմք հաւաստի զվճիռ՝ թէ ի մերոց վերոյիշեցելոց կաթուղիկոսացն իցեն ձեռնադրեցեալք բաց ի վերնոյն Դաւթէ, որ յԱնանիայէ ձեռնադրեցաւ՝ որպէս ասացաք, սակայն է ճշմարիտ եւ հաւաստի, զի հրամանաւ եւ եպիսկոպոսօք նոցին իցեն ընկալեալք զձեռնադրութիւն, որպէս ահա ի ՇԾԲ թուոջն մերում, ի յաւուրս վերոյիշեալ երկրորդի Տեառն Բարսղի կաթուղիկոսին մերոյ, ի վախճանիլ վերոյիշեցելոց Տեառն Ստեփաննոսի կաթուղիկոսին Աղուանից, Բարսեղ կաթուղիկոսն մեր զեպիսկոպոսս առաքեաց ի յԱղուանսն, եւ գնացեալ անդ ըստ հրամանի նորին զժողովս արարեալ՝ ձեռնադրեցին կաթուղիկոս Աղուանից զեղբայր Տեառն Ստեփաննոսի: Որոյ եւ յետոյ անարժան երեւեալ կոչմանն, լուծանի ի կարգէն եւ ընդ բանիւք լինի ի նոյնոյ Բարսղէ կաթուղիկոսէն Հայոց, որպէս պատմէ Մատթէոս պատմիչն: Ապա ի խառնակմանց ժամանակին մնան անկաթուղիկոս ազգն Աղուանից յամս Լ կամ աւելի եւ պակաս, մինչեւ վախճանի կաթուղիկոսն մեր Բարսեղ, եւ յաջորդէ զաթոռն նորին Տէր Գրիգոր Տղայ կոչեցեալն՝ եղբայր սրբոյն Ներսիսի Շնորհալւոյն՝ ի ՇԿԵ թուոջն մերում: Որ եւ ի նեղութենէ ժամանակին եւ յանկարգ գնացից տաճկաց հարկեցեալ փոխեաց զկաթուղիկոսարանս Հայոց ի Հռօմկլայն: Եւ ի ԻԳ յամի կաթուղիկոսութեանն սորին (որ էր թուականն մեր ՇՁԸ, ) ապա պատանի մի էր յԱղուանս, որոյ անունն էր Գակիկ յազգէ կաթուղիկոսացն, որոյ ի չափ հասանիլն, գրեն երկիրն Աղուանից զթուղթս մաղթանաց ի Հռօմկլայն առ մեծ կաթուղիկոսն Հայոց Տէր Գրիգոր, եւ ընդ թղթոյն առաքեն զաբեղայ մի, զի ձեռնադրեսցէ զնա եպիսկոպոս, եւ ընդ նման զայլս եւս եպիսկոպոսս եդեալ առաքեսցէ յԱղուանս, զի եկեալ ձեռնադրեսցեն զԳակիկն կաթուղիկոս Աղուանից, զի մի՛ մնասցէ երկիրն իւրեանց թարց կաթուղիկոսի: Որոց աղաչանացն լուեալ մեծին Գրիգորի, ձեռնադրէ զառաքեալն նոցա եպիսկոպոս, եւ հրամայէ Կարնոյ Սահակ եպիսկոպոսին, ընդ որում ելեալ գան յԱղուանս ի Գանձակ, եւ անդ ժողովեալ եւ զայլս եպիսկոպոսունս ձեռնադրեն զԳակիկն կաթուղիկոս ըստ հրամանի Տեառն Գրիգորի. որք եւ զԳակիկն կոչեն Գրիգորիս ըստ անուան Գրիգորիսի թոռանն սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին՝ ըստ պատմութեանն Կիրակոսի վարդապետին: Արդ՝ մինչեւ ցայս վայր ցուցաւ հաւաստապէս, զի յորքան ժամանակս կաթուղիկոսքն Հայոց նստէին յերկիրս Հայոց ի բնիկ եւ ի սեպհական յաթոռն Լուսաւորչին, կաթուղիկոսքն Աղուանից միշտ ընդ ձեռամբ սոցին են լեալք, եւ հրամանաւ սոցին են ձեռնադրեցեալք: Իսկ ի փոխիլն ի Հռօմկլայն եւ ի Սիս կաթուղիկոսութիւն Հայոց, ոչ է զարմանք, եթէ ապստամբեալք ի նոցունց ինքնագլուխ նստան այնուհետեւ կաթուղիկոսքն Աղուանից: Քանզի եւ ի Հայս եւս շատք եւ գլխաւորք վարդապետք ո՛չ այնքան հնազանդ էին ի Սիս նստօղ կաթուղիկոսացն որպէս յայտնի երեւի ի պատմագրաց, որպէս եւ ներհակ նոցին յԱղթամար եւս զկաթուղիկոս նստուցին: Զի ի շարժիլ հիմանն, ի հարկէ շարժին եւ շինուածքն՝ որք ի վերայ նորա: Այս եղեւ ի ՇԿԵ թուոջն մերում, յորմէ մինչեւ ի ՊՂ թիւն մեր կաթուղիկոսքն Հայոց ի Հռօմկլայն եւ ի Սիս նստան, յորում միջոցի սուրբ Էջմիածին կայր անշքացեալ եւ ամայի: Ի Գրիգորէ (որ փոխեաց զաթոռն ի Սիս) մինչեւ ի Կիրակոս, են ամք 325, եւ կաթուղիկոսք մեր որք նստան ի Սիս՝ 29: Եւ Աղուանիցն՝ զկնի Գակկայ՝ Տէր Բժկէն, Տէր Ստեփաննոս, Տէր Յովանէս, Տէր Ներսէս, Տէր Ստեփաննոս, Տէր Սուքիաս, Տէր Պետրոս, Տէր Կարապետ, Տէր Մատթէոս, Տէր Աթանաս, եւ Տէր Յովհաննէս, որք յաւուրս ԻԹ կաթուղիկոսացն մերոց նստան ի յԱղուանս: Ապա ի յաւուրս սորա եւ ի ՊՂ թուոջն մերում ողորմութեամբն Աստուծոյ վերանորոգեցաւ սուրբ Էջմիածին, եւ աշխարհախումբ հանդիսիւ նստաւ կաթուղիկոս ի յԷջմիածին Կիրակոս ճգնազգեաց վարդապետն Վիրապեցի: Աստի եւս մինչեւ ի ՌՀԸ թիւն մեր՝ յորում նստաւ ի սուրբ Էջմիածին Մօսէս կաթուղիկոսն Սիւնեցի, թէպէտ նստան ի սուրբ Էջմիածին կաթուղիկոսք յոլովք, սակայն ո՛չ ինչ ունիմք հաւաստի ասելոյ զեղելոցն ընդ նոցին ժամանակօքն վասն կաթուղիկոսացն Աղուանից: Քանզի կարհ՝ մրրկալիք, աղմկաշատք եւ ձախորդաբերք էին ժամանակք նոցին յամենայն կողմանէ: Զի իշխանութիւն եւ տէրութիւն ազգիս մերոյ իսպառ անհետացեալ էր, եւ այլազգական տէրութիւնն եւս անկանօն եւ փոփոխական, զի ո՛չ գոյր հաստատուն եւ բնիկ թագաւորութիւնն, եւ իշխօղքն ո՛չ էին թագաւորազունք, այլ աստի եւ անտի յարուցեալք եւ զօրացեալք զմիմեանս հալածէին, եւ ուժեղն անուժին յաղթեալ՝ յինքն գրաւէր զիշխանութիւնն, որպէս պատմեն Կիրակոս եւ Թօմա, եւ այլք պատմիչք: Նոյնպէս եւ կաթուղիկոսքն մեր եւս թէ՛ ի տկարութենէ, թէ՛ ի պահանջմանէ հարկին, եւ թէ՛ յախտէ իմեքէ յաղթեցեալք ընդ միմեամբք ելանէին, մինչ զհինգ եւ վեց եւ այլ աւելի եւ պակաս կաթուղիկոսք ի միում ժամանակի նստէին: Վասն որոյ չէ՛ զարմանք՝ եթէ յայնպիսի ժամանակսն ո՛չ լինիցի խուզումն եւ վերահասումն այսպիսեաց կանօնաց եւ կարգաց: Արդ՝ եթէ մերն այսպէս, ապա զԱղուանիցն դու մտածեա՛ թէ ո՞րպէս իցեն լեալք, որք յայսքան միջոցի նստան, որք են՝ զկնի Տեառն Յովանիսի՝ Տէր Մատթէոս, Տէր Արիստակէս, Տէր Ներսէս, Տէր Շմաւօն, Տէր Թօմա, Տէր Առաքել, Տէր Արիստակէս, Տէր Սարգիս, Տէր Գրիգոր՝ որ ուրանայ զՔրիստոս, Տէր Դաւիթ՝ որ խեղդեցաւ, Տէր Փիլիպպոս, Տէր Յովհաննէս, Տէր Շմաւօն, Տէր Արիստակէս, Տէր Մելքիսէթ, Տէր Սիմէօն, եւ Տէր Յովանէս: Իսկ մեր կաթուղիկոսն յայսմ միջոցիս տե՛ս ի վերդ: Ի նոցունց միայն Միքայէլ կաթուղիկոսն մեր որ ի ՌԶ թուոջն մերում նստաւ, եհան զլաւ ռաղամ մի ի Շահ-թահմազէն վասն Կէնճէյու, Պարտայու, եւ Ախստեւու, Լօռու, Զակամներու, այլ եւ Նախիջեւանու, Գեղարքունւոյ, Ղաբանու, Խոյայ, եւ Սալմաստու, զի Էջմիածնի լիցին վիճակք, որպէս գրեցաւ ի Բ գլուխն: Զռաղամն գտցես ցուցակաւն եւ ( ) նշանաւ: Ապա ի ՌՀԸ թուոջն մերում՝ յարժամ ի Հոգւոյն սրբոյ յառաջադրի երանելի եւ հրաշագործն Մօսէս Սիւնեցին եւ նստի կաթուղիկոս ի սուրբ Աթոռս Էջմիածին, յորժամ եւ երկիրս մեր եւս կարգաւորեցեալ էր հաստատուն թագաւորութեամբ Պարսից, յորում թագաւոր իւր աշխարհաշէն եւ խաղաղասէրն Շահ-Ապաս երկրորդն կոչեցեալ, յորում ժամանակի որպէս թէ ի հիմանէ եւ նոր ի նորոյ հաստատեցաւ Աթոռս Հայոց սուրբ Էջմիածին, եւ սկսաւ օր ըստ օրէ գտանել զառաջին կարգն եւ առաւելապէս պայծառանալ, որպէս ցուցաւ յիւրումն տեղւոջ: Բայց որովհետեւ ի չորս ամս հազիւ տեւեաց երանելիս ի Հայրապետութեանն, վասն որոյ զսուրբ Աթոռս եւ զազգս եւ զեկեղեցիս մեր հազիւ կարաց կարգաւորել, որք որպէս թէ բոլորովին եւ յամենայն կողմանէ զրկեցեալք էին ի բարեկարգութենէ: Ապա ի վախճանիլն երանելոյս ի ՌՁԲ թուոջն մերում եւ ի յաջորդելն զԱթոռս սուրբ հարազատի նորին փառաւորելոյն յԱստուծոյ եւ ի մարդկանէ երջանկին Փիլիպպոսի Հաղբակեցւոյ, որոյ եւ ի լցուցանելն յամենայնի զթերութիւն եւ զպակասութիւն սրբոյ Աթոռոյս Էջմիածնի եւ ազգիս հայոց, եւ յամենայնի բարեզարդելն, ձեռն էարկ ապա եւ զվաղնջուց կանօնսն եւ զկարգադրութիւնսն (որք լեալք են ի Հայս եւ յԱղուանս, որք ի յոլով ժամանակս որպէս թէ անհետացեալք եւ ի մոռացօնս էին անկեալք, ) վերանորոգել եւ հաստատել յորդորմամբ սիրոյ եւ Աստուածահաճոյ խրատիւք: Քանզի՝ յետ վախճանման Տեառն Մօսիսի, յորժամ ընտրեցաւ երանելիս այս յԱստուծոյ եւ յազգէս հայոց ի Հայրապետութիւն, գրէ զգիրս սիրոյ առ յԱղուանս, ընդ նմին եւ ծանուցանէ նոցա զմահ Տեառն Մօսիսի, եւ զընտրիլն իւր, եւ հրաւիրէ զնոսա ի յաթոռս սուրբ ի վայելումն շնորհաբաշխութեան սրբալոյս Մեռօնին՝ զոր հանդերձեալ էր օրհնել, եւ ի տեսութիւն իւրեան: Յայնմ միջոցի պատահի եւ մահ նոցին կաթուղիկոսի Տեառն Յովհաննիսի: Վասն որոյ ի յոչ գալն նոցա եւ ո՛չ զպատասխանի գրելն, վերստին գրէ զգիրս առ նոսա սիրախառն ոճով զմեղադրանս, եւ զմխիթարանս վասն մահուան կաթուղիկոսին իւրեանց, ընդ նմին եւ զկանօնական խրատս տասն գլխով վասն ընտրութեան կաթուղիկոսացուին՝ թէ ո՛րպէս պարտի գոլ, յորում եւ վերջապէս գրէ՝ զի զայնպիսի արժանաւոր ոք գտեալ՝ առեալ վարդապետօք եւ իշխանօք եկեսցեն ի սուրբ Աթոռս, զի աստ առեալ զօծումն կաթուղիկոսութեան, գնասցէ փառօք ի վիճակն իւր ըստ կանօնի եւ ըստ սովորութեան նախնեացն. զորս եւ յորդորէ իսոյն կանօնի կալ եւ մնալ անխոտոր, եւ զկաթուղիկոսունս Էջմիածնի իբրեւ զպապ եւ զհայր գիտել, եւ զկաթուղիկոսունս իւրեանց իբրեւ թոռն եւ զորդի նորին: Զայս գիրս գրէ երանելին Փիլիպպոս առ յԱղուանս ի ՌՁԳ թուոջն մերում: (Որոյ օրինակն ահա կայ ի սուրբ Աթոռս, եւ իսկն առ Յովհաննէս կաթուղիկոսն: ) Ուստի եւ Աղուանք ի նոյն ՌՁԳ թուին ըստ հրամանի Տեառն Փիլիպպոսի դնեն կաթուղիկոս յաթոռն Գանձասար զՏէր Գրիգոր, եւ յայսմ ամի եւ ժողովուրդքն Խաչենու եւ բոլոր վիճակքն Աղուանից արզ գրեն Շահ Սէֆուն, թէ ի բնէ մեք Էջմիածնի եմք վիճակք, եւ այժմ կամիմք լինել, Գանձասարու կաթուղիկոսն ի վերայ (մեր) մի՛ իշխեսցէ: Եւ Շահն հրաման հանէ՝ զի Էջմիածնի լիցին հնազանդք, եւ նմա տայցեն զնուիրակութիւնս: Գոյ ահա ի սուրբ Աթոռս այս ռաղամս, զոր գտցես ի յերեսն գրեալ ցուցակաւն, եւ ( ) համարով՝ գրեցեալ ի թուին տաճկաց ՌԽԴ: Սոյնպէս եւ յետ ԺԶ ամի, բոլոր ժողովուրդքն Շիրվանու եւ Շամախու երկրին արզ առնեն երկրորդ Շահ-ապասին թէ մեք ի բնէ Էջմիածնի եմք եղեալք վիճակ, եւ զմեր նուիրակութիւնն նմա եմք տուեալ, նոյնպէս եւ այժմ կամիմք, եւ Գանձասարու կաթուղիկոսն ի վերայ մեր մի՛ իշխեսցէ: Եւ Շահն զռազամ գրէ, զի այսպէս լիցի. ի տաճկաց թուին ՌԿ, ի ժամանակս Փիլիպպոս կաթուղիկոսին: Գի՛տ զայս ռաղամս յերեսն գրեցեալ ցուցակաւն, ( ) համար նշանաւն: Ապա եւ սոյն Գրիգորս ի ՌՃԲ թուոջն վախճանի, եւ հրամանաւն նոյնոյ Տեառն Փիլիպպոսի նստի յաթոռն Աղուանից Տէր Պետրոս ի նոյն թուոջն: Եւ ի ՌՃԴ թուոջն մերում վախճանի Տէր Փիլիպպոս, եւ նստի յԱթոռս Հայոց Տէր Յակոբ Ջուղայեցին, եւ յաւուրս սորա ի ՌՃԻԴ թուին՝ մինչ սա ի Ղազվին քաղաքն էր . . ի Ջուղայ, վախճանի Տէր Պետրոս կաթուղիկոսն Աղուանից եւ նստի յԱղուանս Սիմէօն ինքնընծայ եւ անձնահաճ լրբութեամբ թարց հրամանի Տեառն Յակովբայ, եւ մանաւանդ թողլով զԱթոռն Գանձասար, ժողովեալ զինչս եւ զարիւնս աթոռոյն ի գեօղն իւր՝ եւ անդ նստի յենլով ի յայլազգ իշխօղ գեղջն իւրոյ: Վասն որոյ եւ Յակոբ կաթուղիկոսն բանագրէ զսա, եւ կոչեալ զԱբեղայ մի յԱղուանից Երեմիա անուն, որում եւս ի միում նուագի տայ զեպիսկոպոսութիւն եւ ձեռնադրէ զնա կաթուղիկոս եւ առաքէ ի յԱղուանս ի Գանձասար յաթոռն նոցա: Զոր թէպէտ ընդունին բոլոր վիճակքն, սակայն ո՛չ լռէ բանադրեցեալն Սիմօն, վասն որոյ ո՛չ սակաւ լինի կռիւ եւ խռովութիւն ի մէջ Երեմիայի եւ Սիմօնի, եւ աղմուկ ի յերկիրն: Եւ Յակոբ կաթուղիկոսն եւս ո՛չ սակաւ ջանայ եւ համոզէ ի խաղաղութիւն, մինչ զերկուսն եւս բերէ ի սուրբ Աթոռս Էջմիածին, եւ յետ բազմիցս խրատելոյն, առնու զձեռագիր ի Սիմօնէն նզովիւք հանդերձ, զի լռեսցի ի կաթուղիկոսական գործոց, այս ինքն՝ յեպիսկոպոս ձեռնադրելոյ, եւ ի Մեռօն օրհնելոյ, այլ եւ յազգականաց իւրոց մի՛ եւս լինիցի ոք կաթուղիկոս: Քանզի այս թիւր եւ անկանօն սովորութիւնս յառաջնմէ եւ նարդեանս եւս գոյ յԱղուանս եւ ի Սիս եւս, զի ազգականք կաթուղիկոսացն յառաջադրեն զինքեանս ի կաթուղիկոսութիւն որպէս զհայրենի ժառանգութիւն համարելով իւրեանց, յորմէ ո՛չ սակաւ ծնանին կռիւք ի յազգականսն, եւ երկճղութիւն եւ խռովութիւն ի ժողովուրդսն: Զայսպիսի գիր մի գրէ Սիմօնն եւ կնքէ, եւ կնքեցուցանէ եւս քանեաց իւրայնոց եպիսկոպոսաց՝ եւ տայ Յակոբայ կաթուղիկոսին ի ՌՃԻԶ թուոջն մերում (որ ահա նոյն գիրն կայ ի սուրբ Աթոռոջս): Եւ թէպէտ այսպէս առնէ կաթուղիկոսն Յակոբ, սակայն եւ այսու ո՛չ վերջանայ վէճ եւ կռիւն նոցա, մինչ մեռանի Յակոբ կաթուղիկոսն, եւ յաջորդէ զտեղին Եղիազարն Հռոմկլայեցի ի ՌՃԼ թուոջն մերում: Ապա հասանի բողոքն Սիմօնին եւ Երեմիային յականջն Եղիազար կաթուղիկոսին, եւ սկսանին զսա զզուեցուցանել եւ բազմիցս ցաւեցուցանել: Վասն որոյ եւ սա գրէ քանիցս եւ յանդիմանէ զՍիմօնն եւ հրամայէ լռել. եւ յոչ լռելն նորա, բերէ զերկոսեանն եւս յԱթոռս Էջմիածին, եւ առաջի սրբոյ Իջման տեղւոյն բազմաժողով սիւնհոդոսիւ եւ սոսկալի երդմամբ հաշտեցուցանէ զերկուսն ընդ միմեանս, եւ կանօնադրէ զի ի միասին նստիցին ի յաթոռն Գանձասար, զՄեռօն եւ զեպիսկոպոս ի միասին ձեռնադրեսցեն. եւ թարց միմեանց եւ արտաքոյ աթոռոյն ոչ ձեռնադրութիւն առնիցեն եւ ո՛չ Մեռօն օրհնիցեն, եւ զարդիւնս աթոռոյն ի միասին առեալ ի պէտս Աթոռոյն արկցեն ի գործ, եւ վասն անձնական ախտից եւ յազգականս իւրեանց մի՛ վատնեսցեն: Եւ զայլս այսպիսիս կանօնս ի վերայ եդեալ՝ առաքէ զնոսա յԱղուանս: Գրէ եւ առ ժողովուրդսն, զի եթէ այսոքիւկ կանօնիւքս մնայցեն, ընդունիցեն զնոսա, եւ թէ մին ի նոցանէ շեղիցի, մի՛ ընդունիցին զնա: Սակայն եւս շեղի եւ յամառի Սիմօնն, յորմէ գրեն քանիցս զգիրս գանգատանաց առ Եղիազարն: Վասն որոյ եւ Եղիազարն գրէ՝ մի՛ ընդունիլ զՍիմօնն, այլ զԵրեմիայն միայն: (Որք ահա նոյնոց թղթոց օրինակքն Եղիազարու կան յԱթոռոջս: ) Նոյնպէս եւ բոլոր երկիրն Աղուանից ժողովս արարեալ կարգաւորօք եւ աշխարհականօք խոտեն եւ ընկենուն զՍիմօնն ըստ գրեցելոյն Եղիազարու՝ եւ ընդունին զԵրեմիայն: Որոց բազմակնիք թուղթն առ Յովհաննէս կաթուղիկոսն է, եւ օրինակն ահա գոյ յԱթոռոջս:

Մեռանի ի ՌՃԵ թուոջն, եւ յաջորդէ զտեղին Նահապետն Ուրհայեցի ի նոյն թուոջն: Իսկ Սիմօնն եւ Երեմիայն մնան հակառակք միմեանց եւ աղմկեալ երկրօքն, մինչեւ ի ՌՃԽԹ թուոջն Երեմիայն մեռանի, եւ ի ՌՃԾ թուոջն Սիմօնն մեռանի յաւուրս Նահապետ կաթուղիկոսին մերոյ: Ապա յետ վախճանի երկուցն, հազիւ թէ սկսեալ էր զխաղաղութիւն գտանել երկիրն նոցա, Եսայի ոմն անդէն ինքնընծայ լինի եւ նստի կաթուղիկոս յԱղուանս ի ՌՃԾԱ թուոջն, թարց գիտութեան եւ հրամանի Նահապետ կաթուղիկոսին մերոյ: Առ յորս գրէ զթուղթս մեղադրանաց Նահապետ կաթուղիկոսն, եւ հարկէ գալ ի սուրբ Աթոռս Եսայի կաթուղիկոս կոչեցելոյն: Եւ նորա թէ՛ ի յանցաւոր գոլոյն, թէ՛ ի յաղքատութեանց եւ ի պարտուց եւ ի պակասութեանց իւրեան եւ Աթոռոյն, եւ թէ՛ վասն ինքնագլուխ նստելոյն յանընդունակ լինիլն՝ եւս ի բազմաց հարկեցեալ խոնարհի եւ գայ ի սուրբ Էջմիածին ի յոտս Նահապետին, եւ զինքն ենթադրէ իշխանութեան նորա: Եւ Նահապետն եւս սիրով ընկալեալ վերստին կաթուղիկոս հաստատէ եւ առաքէ յԱղուանս, գրելով եւ զկոնդակս յանձնարարականս եւ պատուիրականս առ երկիրն, զի ամենեքեան հնազանդութեամբ ընդունիցին զԵսային ի կաթուղիկոս իւրեանց, եւ զամենայն արդիւնս Աթոռոյն ի նա հասուսցեն, օգնելով եւ պարտուցն, ի ՌՃԾԲ թուոջն մերում, (որ ահա նոյն Կոնդակի օրինակն կայ ի սուրբ Աթոռոջս): Բայց որպէս ո՛չ կարէ երկիր աղտաղտին զջուր քաղցր ունիլ, նոյնպէս եւ երկիրն Աղուանից եւ Սեւագլուխք նոցին զխաղաղութիւն եւ զմիութիւն պահել: Քանզի ի մեռանելն Նահապետ կաթուղիկոսին մերոյ ի ՌՃԾԴ թուոջն, մինչ անկաթուղիկոս մնաց սուրբ Աթոռս ԺԶ ամսոց չափ, ի հինգերրորդ ամի կաթուղիկոսութեան Եսայեայ, Ներսէս անուն ոմն սեւագլուխ՝ յազգէ վերոյիշեցեալ բանադրեցեալ Սիմօն կաթուղիկոսին, ի յԱղուանս կաշառօք եւ խաբէութեամբ օծանի կաթուղիկոս՝ խոչ եւ սատան Եսայեայ ի ՌՃԾԵ թուոջն մերում: Սա եհաս յաւուրս մեր, որ եւ զգլուխս մեր թէ ո՛րքան ցաւեցուցման եղեւ պատճառ՝ ի տեղւոջն ասասցո՛ւք. եւ սա իսկ եղեւ պատճառ ա՛յսքան երկարացուցման ճառիս Աղուանից, որպէս տեսանելոց ես այսուհետեւ մինչեւ ի կատարածն զորպիսութիւն սորին: Տե՛ս դու արդ զքանեօք եղանակօք անհամութիւն եւ ապօրինաւորութիւն Ներսէսիս այսմիկ. նախ զի ի կենդանութեան Եսայեայ օծանի, երկրորդ թարց հաւանութեան երկրին եւ հրամանի Էջմիածնի կաթուղիկոսացն ինքնագլուխ. երրորդ զի ի ներքոյ նզովից եւ դատապարտութեան գոլով. քանզի նախնին սորա Սիմօն ձեռագիր էր տուեալ Յակոբ կաթուղիկոսին (որպէս ի վերդ յիշեցաւ), զի յազգէն իւրմէ կաթուղիկոս մի՛ նստիցի վասն ազգականութեան: Ապա ի գալ առաջիկայ ամին, յորում թիւն մեր եղեւ ՌՃԾԶ, ընտրեցաւ կաթուղիկոս Հայոց Աղէքսանդր Ջուղայեցի, եւ եկեալ նստաւ յԱթոռս Էջմիածին. եւ իմացաւ զլրբութիւն Ներսիսի ապօրինաւորին, եւ երկիրն Աղուանից եւս գանգատական բազմակնիք թղթովք ծանուցանեն սմա: Վասն որոյ եւ սա հրամայէ հարկիւ՝ զի երկուքն եւս գայցեն ի յԱթոռս ի յատեան: Որք եւ եկին եւ մեծահանդէս ժողով արարեալ Աղէքսանդրի առաջի սրբոյ Իջման տեղւոյն՝ եւ ի քննութիւն մտեալ, գտանէ զՆերսէսն ամենայնիւ պարտաւոր եւ դատապարտելի: Վասն որոյ եւ ի հանդիսին հանդերձ բազմօք եպիսկոպոսօք չարաչար բանադրէ զնա եւ լուծանէ ի կարգէն: Որ եւ գրէ ի նոյն ՌՃԾԶ թուոջն զԿոնդակսն կանոնականս. որով եւ հաստատելով զնախնական ի Լուսաւորչէ անտի զկանօնսն (որ ի սրբոյն Գրիգորի փոխանորդացն առնուին զձեռնադրութիւն կաթուղիկոսքն Աղուանից, ) եւ մեղադրելով զնոսա ի նոյնս վերահաստատէ, եւ զԵսային նորոգ կաթուղիկոս հաստատէ, եւ առաքէ առ նոսա գրելով թէ զերկրորդ Բակուր-Ներսէսն բանադրեցաք, եւ զԵսային կարգեցաք, այսուհետեւ դմա հնազանդիլ պարտիք եւ ի Ներսիսէն ի բա՛ց կալ: Գրէ եւ յատուկ զթուղթս բանադրանաց (բաց ի յայս կոնդակէս զոր յիշեցաք. ) զոր ինքն կնքեալ, կնքեն եւ գլխաւոր եպիսկոպոսքն Աթոռոյս եւ երկրիս, եւ առաքէ յԱղուանս. զոր եւ Աղուանից եպիսկոպոսքն կնքեն: Իսկ ի յոչ դադարիլն Ներսիսին ի չարութենէ, վերստին ի ՌՃԾԷ թուոջն գրէ կոնդակ մի եւս սոյն Աղէքսանդր կաթուղիկոսն ի յԱղուանս, յորում վերստին բանադրէ զՆերսէսն Նեուն կոչելով, եւ զընդունողսն նորա, եւ զձեռնադրեցեալսն ի նմանէ՝ Նեռնական, եւ մեղադրէ զառաջնորդս եւ զիշխանս երկրին՝ որք սիրեն զնա եւ զկողմն նորա պահեն: Եւ վերահաստատէ զԵսային մեծաւ պատուիրմամբ: Յիշէ եւ զկանօնն նախկին՝ որ ի սրբոյն Գրիգորէ անտի կաթուղիկոսքն Աղուանից ի յԷջմիածնանիստ կաթուղիկոսացն առնուին զկարգն ըստ օրինակի սրբոյն Գրիգորիսի թոռինն Լուսաւորչի: Այլ եւ ի սոյն թուոջս սոյն Աղէքսանդր կաթուղիկոս գրէ զկոնդակ մի եւս յատկապէս ի վերայ Շամախու, Շիրվանու, եւ շրջակայիցն թէ՝ թէպէտ դուք բնական սրբոյ Էջմիածնի էք վիճակ եւ Տէրունի, սակայն առաջին կաթուղիկոսքն մեր Գանձասարու Աթոռոյն են շնորհեալ վասն աղքատութեան նորին: Վասն որոյ ի սէր եղբօր մերոյ Եսայի կաթուղիկոսին, եւ վասն աղքատութեան եւ պարտուց Գանձասարու Աթոռոյն զՁեզ եւ ես շնորհեցի, զի զՁեր արդիւնսն նուիրակական Եսայի կաթուղիկոսին տայցէք, իբր մեզ համարելով հասեալ: (Եւ այս վերոյիշեցեալ չորեքկին թուղթս առ Յովհաննէս կաթուղիկոսն են, եւ օրինակքն ահա գոն ի սուրբ Աթոռոջս): Այլ եւ ի ժամանակս յայսոսիկ նոյնպէս արզ առնեն Շահ-սուլթան-հիւսէինին բոլոր Շիրվանու եւ Շամախու ժողովուրդքն թէ՝ մեք ի բնէ Էջմիածնի եմք լեալք թէմ, եւ զնուիրակութիւնս մեր նորին կաթուղիկոսացն եմք տուեալ, Գանձասարու կաթուղիկոսն ի վերայ մեր մի՛ իշխեսցէ: Եւ Շահն եւս Ռաղամ գրէ սաստիկ հրամանաւ, զի այսպէս լիցի, ի ՌՃԻԴ թուին տաճկաց. զոր գտցես յերեսին գրեցեալ ցուցակաւն, եւ ՄԿԳ համար նշանաւն: Ապա ի ՌՃԿԳ թուոջն մերում վախճանի Աղէքսանդր կաթուղիկոսն եւ յաջորդէ զԱթոռս սուրբ Տէր Աստուածատուրն Համատանցի: Եւ Ներսէսն մնայ բանադրեցեալ եւ անզեղջ: Իսկ եւ Եսային թէ ի խառնակմանց ժամանակին, եւ թէ՝ ի բարձրավզութենէ, ո՛չ գայ երկար միջոցաւ առ Աստուածատուր կաթուղիկոսն մեր ի տեսութիւն (որպէս եւ սովորութիւն էր. զի ի նոր նստիլ կաթուղիկոսին Էջմիածնի, Աղուանից կաթուղիկոսն գայր ի շնորհաւորել եւ ի տեսութիւն. եւ մանաւանդ սմա շատ հարկաւոր էր եւ պարտ գալ, մտածելով զերախտիսն Աղէքսանդր կաթուղիկոսին, եւ մանաւանդ ներհակն իւր Ներսէսն կայր իսկ հակառակ ինքեան: Վասն որոյ եւ Աստուածատուր կաթուղիկոսն մեր եւս բարկացեալ ի չգալն նորա, վերստին Տէրունի առնէ զՇամախի, զՇիրվան, զՇաքի, եւ զշրջակայսն սոցա, եւ յինքն գրաւէ որպէս յառաջն լեալ էր. եւ Աղէքսանդր կաթուղիկոսն Գանձասարու էր շնորհեալ որպէս ի վերդ յիշեցաւ: Զորս եւ Աստուածատուրս վերստին զաւթէ, եւ ինքն առաքէ առ նոսա նուիրակ եւ առաջնորդ հանդերձ սրբով Մեռոնաւ: Որպէս ի մերումս ժամանակի ի ՌՄԺԴ թուոջս ի Շամախեցւոց քանեաց հնագունից արանց լուաք, որք այնու ժամանակաւն լեալ՝ տեսեալ իսկ էին զնուիրակն եւ զառաջնորդն Շամախու ի սրբոյ Էջմիածնայ գնացեալ հանդերձ մեռոնիւ: Եւ Տէր Զաքարիայ Աւագ քահանայն Շամախու ինքնին իւրով բերանովն պատմեաց մեզ թէ՝ ես զերկու աստիճանն իմ ի Էջմիածնի նուիրակէն առի՝ որ առաջնորդ էր մեզ): Ապա ի ՌՃԿԸ թուոջն մերում՝ Եսայի կաթուղիկոսն խոնարհեալ եւ մանաւանդ հարկեցեալ իսկ յաղքատութենէ՝ գայ ի սուրբ աթոռս ի յոտս Աստուածատուր կաթուղիկոսին, եւ խոստովանելով զյանցանս՝ պատմէ զաղէտս աղքատութեան եւ զ՚ի ներքոյ բազմաց պարտուց անկանիլն. գթացեալ ի նա Աստուածատուր կաթուղիկոսին, զկոնդակ մի շնորհէ նմա ի վերայ Շամախու եւ շրջակայիցն, զի ընկալցին զԵսայի կաթուղիկոսն, եւ զնուիրակական արդիւնսն ի նա յանձնեսցեն՝ որպէս նուիրակի ի սրբո Էջմիածնէ գնացելոյ: Սակայն եւ այսու ո՛չ լինի ընկալեցեալ ի նոցունց Եսային, զի պատասխանեն երկիրն թէ՝ մեք Էջմիածնի եմք վիճակք, Գանձասարու ո՛չ ունիմք զպարտս: Ուստի Եսային վերստին հարկեցեալ գայ ի սուրբ Էջմիածին առ Աստուածատուրն խնդրել զօգնութիւն, ի ՌՃՀ թուոջն մերում: Ապա եւ Աստուածատուր կաթուղիկոսն կրկին գրէ զկոնդակ ի վերայ Շամախու, Շաքու, Ղաբալու, եւ այլոց շրջակայիցն, ծանուցանելով նոցա զկանօնս ի սրբոյն Գրիգորէ անտի, թէ՝ Աղուանից կաթուղիկոսքն որպէս թոռն եւ որդի հնազանդ են լեալ Լուսաւորչի փոխանորդացն, եւ նոքա եւս զնոսա որպէս զորդի ի խնամս են պահեալ՝ եւ օգնական են լեալ յամենայնի. իսկ երբեմն եթէ ոմանք ապստամբք են գտանեցեալք ի դոցանէ զմէնջ, մեք եւս զխնամս մեր եմք բարձեալ ի դոցանէ: Որպէս եւ առ ժամանակս մեր մինչեւ ցայժմ Եսայի կաթուղիկոսն հեռացեալ էր ի յորդիութենէ, մեք եւս զհայրական խնամս մեր բառնալով՝ զձեզ Տէրունի արարաք. այժմ որովհետեւ վերադարձաւ առ մեզ ի հնազանդութիւն, վասն որոյ եւ մեք վերանորոգեցաք զվաղեմի հայրական սէրս մեր, եւ զձեզ վերստին շնորհեցաք եղբօր մերոյ Եսայի կաթուղիկոսիդ. թէպէտ մեր էիք բնական՝ եւ մեր էք, սակայն մեք մերով կամաւ եւ յօժարութեամբ դմա շնորհեցաք ի սէր դորին եւ վասն աղքատութեան Գանձասարու աթոռոյն: Այսուհետեւ պարտիք հնազանդիլ եւ ընդունիլ զԵսայի կաթուղիկոսդ ձեր. որում ներհակքն՝ մեզ են ներհակք, եւ այլ այսպիսիք: ԶԿոնդակ մի եւս գրէ ի վերայ Կենջայու եկամուտ ժողովրդոց եւ վաճառականացն. (որք պատճառելով թէ՝ ի սուրբ Էջմիածնի թէմէն եմք, զարդիւնս ինչ ո՛չ տային Եսայի կաթուղիկոսին. ) թէ՝ որովհետեւ եւ վիճակս Գանձասարու էք գտանեցեալք ի ներկայումս, զկտակ, զհոգեբաժին, եւ զայլս այսպիսիս հասս տուք Եսայի կաթուղիկոսիդ. զի ի դա հասեալն որպէս թէ մեզ է հասեալ: ԶԿոնդակ մի եւս ժողովարարութեան ի վերայ Նախիջեւանու, Գողթնեաց, Ղափանու, եւ Թիլֆիզու տայ Եսայի կաթուղիկոսին, զի զկամաւոր ողորմութիւնս տալով օգնեսցեն պարտուց նորին: Եւ այս վերոյ գրեցեալ չորեքկին կոնդակաց զմիոյ օրինակն միայն առաք, իսկ երիցն ոչ. որք այժմ առ Յովհաննէս կաթուղիկոսն են: Ապա ի ՌՃՀԴ թուոջն մերում վախճանի Աստուածատուր կաթուղիկոսն մեր, եւ Եսայի կաթուղիկոսն Աղուանից այսպէս ի հնազանդութեան կացեալ, եւ սա վախճանի ի գալ ամին ի ՌՃՀԵ թուոջն: Իսկ բանադրեցեալն Ներսէս, մինչեւ ցայս վայր մնայր ի ներքոյ կապից եւ տարագիր աստ եւ անդ: Իսկ ի յայսոսիկ ժամանակս կարի վրդովեցաւ երկիրս Արեւելեան. զի զօրքն Լեկզեաց եկին առին զՇամախի եւ զշրջակայ երկիրն, եւ զԳանձասարու Աթոռն կողոպտեցին: Ի Ղանդահարու ազգն Աղուանից զերկիրն Խորասանու եւ զթագաւորանիստ քաղաքն Պարսից առին եւ տիրեցին: Ուսուսքն զԳիլանու երկիրն առին: Օսմանցիքն զերկիրս Արարատեան, զՆախիջեւան, զԴաւրէժ, մինչեւ ի Համատան, զԹիլֆիզ, զԿենճէ, եւ զայլս կողմունսն զայնոսիկ առին: Եւ այլովք այսպիսեօք յարուցմամբք կայր վրդովեցեալ կողմունքս այսոքիկ: Եւ ի ՌՃՀԵ թուոջն մինչ մեռաւ Եսայի կաթուղիկոսն Աղուանից եւ երկիրն եւս անկաթուղիկոս մնաց, Ներսէսն այն բանադրեցեալ սկսանի գալ յառաջ եւ վարել զկաթուղիկոսութիւն երկրին ոչ ինչ խղճահարեցեալ ի բանադրեցեալ գոլոյն, եւ անհաստատ եւ վայրենաբարոյ երկիրն Աղուանից եւս ընդունին ոչ ինչ առնելով զփոյթ: Իսկ ի սոյն ՌՃՀԵ թուոջս նստի եւ յԱթոռս Էջմիածին Տէր Կարապետն Զէյթունցի, որոյ գոլով ծեր եւ կարճակեաց, եւ ժամանակն եւս անձեռնտու, ոչինչ արարեալ զփոյթ զՆերսէսն, վախճանի ի ՌՃՀԸ թուոջն մերում: Զկնի Կարապետին յաջորդէ զտեղին Տէր Աբրահամ Մշեցին ի ՌՃՀԹ թուոջն մերում: Ի ժամանակս սորին Ներսէսն այն գայ ի սուրբ Աթոռս կեղծաւորեալ եւ չքմեղս համարելով զինքն՝ ոչինչ յայտնէ զյանցիցն իւրոց եւ ոչ խնդրէ զարձակումն: Եւ Աբրահամս այս եւս գոլով աղաւնամիտ, հեզահոգի եւ խղճաբարոյ՝ (թէ եւ գիտաց եւս զորպիսութենէ նորին) որպէս թէ յանգէտս դնելով զինքն՝ սիրով ընդունի զնա եւ յետս դարձուցանէ: Վախճանի եւ Աբրահամ կաթուղիկոսն մեր ի ՌՃՁԳ թուոջն մերում, եւ յաջորդէ զտեղին Տէր Աբրահամ Կրետացին ի նոյն թուոջն: Առ սովաւ եւս գայ նոյն Ներսէսն ի սուրբ Աթոռս նոյնով կերպիւ որպէս յառաջն. եւ այս Աբրահամս թէպէտ էր խելացի եւ ահարկու եւ յամենայնի հանճարեղ, սակայն գտանեցաւ յաւուրս Նատր-շահին (որոյ զպատմութիւն յայլ ուրեք գրեցաք), ընդ որով միշտ զբաղեցեալ գոլով, եւ թէ չգիտաց եւս զորպիսութիւն Ներսիսին (զի ի Յունաստանէ նոր էր եկեալ եւ անտեղեակ կողմանցս մերոց), եւ թէ գիտաց եւս, զանց արար. ի՛նչ եւ իցէ: Եւ սա սիրով ընկալեալ զՆերսէսն եւ վերադարձոյց յերկիրն իւր: Վախճանի եւ այս Աբրահամ կաթուղիկոս ի ՌՃՁԵ թուոջն, եւ յաջորդէ, զտեղին Տէր Ղազար Ճահկեցին ի ՌՃՁԷ թուոջն: Որ էր այր ճոռոմաբան, խելացի եւ վրէժխնդիր յանցաւորաց: Եւ յերկրորդ ամի հայրապետութեան ի ՌՃՁԸ թուոջն եւս եկն նոյն Ներսէսն նոյնով կեղծաւորեալ կերպիւ ի սուրբ Աթոռս, կարծելով թէ եւ զսա խաբէ եւ զերծանի: Սակայն Ղազարս այս հնարագիտութեամբն իւրով եւ մանաւանդ միջնորդութեամբ Շամախեցի Յակոբ վարդապետին (որ յետոյ եղեւ կաթուղիկոս) որսացեալ զՆերսէսն՝ ետ խոստովանիլ ինքնին զյանցանս իւր. որ եւ ակամայ կամօք յայտնեաց զբանադրեցեալ գոլն իւր, եւ զյայնքան ժամանակ անփոյթ առնելով պաշտելն զկարգն, եւ ապա խնդրել զարձակումն: Վասն որոյ եւ Ղազար կաթուղիկոսն եւս յետ սիրով մեղադրելոյն եւ յուսադրելոյն, արձակէ զնա ի կապիցն. եւ առնու ի նմանէ զձեռագիր նզովիւք եւ հաստատուն ուխտիւք, զի մի՛ եւս ապստամբիցի յԱթոռոյս Էջմիածնի, եւ երկրին իւրոյ պատուիրեսցէ եւ ինքն եւս կտակ աւանդեսցէ, զի զկնի իւր թարց հրամանի Էջմիածնի կաթուղիկոսացն եւ մանաւանդ վասն ազգականութեան իւրոյ զոք կաթուղիկոս մի՛ դնիցեն յԱղուանս: Եւ այսու ոճով զկոնդակ մի եւս գրէ երկրին Աղուանից, կնքէ ինքն, եւ կնքեցուցանէ գլխաւոր եպիսկոպոսաց սրբոյ Աթոռոյս, կնքեցուցանէ եւ նոյնոյ Ներսիսին եւ ընդ նմա եղելոց եպիսկոպոսաց, եւ առաքէ ընդ Ներսիսին ի յԱղուանս, գրելով եւ հարկելով, զի եւ յերկրոջն եղեալ եպիսկոպոսունքն եւ իշխանքն եւս կնքեսցեն, եւ հաստատուն պահեսցեն զայն ուխտ եւ կանօն: (Այժմ Ներսիսի տուեալ ձեռագիրն ահա գոյ ի սուրբ Աթոռոջս: ) Իսկ զԿոնդակն զոր տարաւ ի յերկիրն, ոչ գիտացաք թէ ունի՞ն՝ եթէ անյայտ արարին: Ապա յօրէն յայնմանէ որպէս թէ եղեւ օրինաւոր կաթուղիկոս Ներսէսս այս եւ մնաց ի հնազանդութեան սրբոյ Աթոռոյս, եւ տեւեաց եւս ի ժամանակս Ղազարու, Մինասայ, Աղէքսանդրի, եւ Յակոբայ Շամախեցւոյն (որ ի վերն յիշեցաւ՝) մինչեւ ի ՌՄԺԲ թիւս մեր, յորում վախճանի հազիւ թէ: Արդ յայսմ թուոջս եւ մինչ կենդանի էր յԱթոռոջս Շամախեցի Յակոբ կաթուղիկոսն, յորժամ հասանի մահուան հիւանդութիւն Ներսիսիս այսմիկ, յեղբօրորդոց սորին մանկագոյն աբեղայ մի Իսրայէլ անուն (զոր ի տղայութեան էր եպիսկոպոս արարեալ Ներսէսն այսու մտօք) օծանի կաթուղիկոս Աղուանից ի Կէնճէ (յենլով եւ յուսալով ի Շահ-վերտի կոչեցեալ խանն տեղւոյն եւ յոմանս անձնահաճ եւ կամակոր մէլիք կոչեցեալս, որք ընդ իւրեան տարագրեցեալք էին յերկրէն իւրեանց ի Կէնճէ), թարց գիտութեան Յակոբայ կաթուղիկոսին, եւ առանց համակամութեան եւ գիտութեան երկրին Աղուանից: Արդ զի՛նչ կարծես դու զսմանէ եւ զխղճմտանաց ոսրին՝ այս ինքն զԻսրայէլէս, զի նախապէս ազգականն իւր Սիմօն կաթուղիկոսն (որ ի վերն յիշեցաւ) տուեալ ձեռագիր նզովիւք եւ Ներսէսն զնոյն երկրորդեալ վասն ազգականաց չլինիլ կաթուղիկոս, եւ թարց հրամանի մերոց կաթուղիկոսաց ոչ առնել: Եւ այս Իսրայէլս զայսց ամենեցուն անփոյթ արարեալ առնէ զայս անկարգութիւն: Արդ յորժամ ձեռնադրի այս Իսրայէլս կաթուղիկոս, եւ Ներսէսն մեռանի ի նոյն յաւուրսն. գրեն ապա զթուղթս աղերսանաց առ Յակոբ կաթուղիկոսն՝ ինքն Իսրայէլն եւ իւր համախոհ մէլիքքն, զի ընկալցի զԻսրայէլն, եւ զյանձնարարական եւ զպատուիրանական կոնդակս գրեսցէ յերկիրն Աղուանից ի յընդունիլ զնա: Իսկ եւ Յակոբ կաթուղիկոսն մինչ եւ ինքն իսկ էր միջնորդ լեալ Ներսիսի արձակմանն եւ ձեռագիր տալոյն առ Ղազար կաթուղիկոսիւն (որպէս ի վերն յիշեցաք)՝ գրէ առ նոսա զթուղթս մեղադրականս եւ յանդիմանականս, յիշեցուցանելով նոցա զՆերսիսի ուխտն եւ զձեռագիրն, եւ զազգականս կաթուղիկոս չառնելն, եւ զայլս ըստ իմաստնաշատ մտաց իւրոց, եւ ցուցանէ զկաթուղիկոս անուանեալն եւ զընդունողսն յանցաւորս եւ պարտաւորս: (Որոյ գրեալ կոնդակին օրինակն ահա գոյ ի սուրբ Աթոռոջս: ) Եւ ինքն Յակոբ կաթուղիկոսն յետ գրելոյն առ նոսա զգիրս զայս, ի նոյն ՌՄԺԲ թուոջն վախճանի: Զկնի որոյ յաջորդէ մերս նուաստութիւն ի նոյն թուոջն: Սոյնպէս եւ առ մեզ գրեցին անյապաղ նոյն Իսրայէլ կոչեցեալն եւ իւր ընտրողքն ի Կէնճէյու, իբր զի ընդունիցիմք զնա, եւ գրիցեմք եւս ի վերայ բոլոր վիճակին ի յընդունիլ: Եւ մեք եւս գրեցաք ըստ գրեցելոյ Յակոբայ կաթուղիկոսին զմեղադրանս յիշեցուցանելով նոցա զնախնաւանդ կանօնսն եւ յանցաւորութիւնն նոցա, եւ հարկեցաք՝ զի զԻսրայէլն առաքեսցեն առ մեզ, զի եթէ բոլոր վիճակն կամի զնա ըստ նախնեացն կարգի: կաթուղիկոս արարեալ առաքեսցուք զնա: Բայց գրեցին նոքա եւս քանիցս առ մեզ ըստ նոյնոյ մտացն՝ ժամադրութեամբ խաբելով զմեզ թէ՝ յայս ինչ ժամանակ առաքելոց եմք, եւ ինքն եւս թէ՝ գալոց եմ, դու գրեա ի վիճակս մեր ի յընդունիլ. սոյնպէս եւ Շահվերտի կոչեցեալ խանն Կէնճէյու գրէր մեզ վասն Իսրայէլին, նոյնպէս եւ մեք գրեցաք նոցա ըստ նոյնոյ մտաց մերոց ի գալ եւ ապա առնուլ զխնդրելին. սակայն ոչ նա եկն, եւ ո՛չ մեք տուաք: Ապա ի սոյն ՌՄԺԲ թուոջս, մինչ այսպէս թղթոց երթեւեկութիւնք լինէր ի մէջ մեր եւ Կէնճէցւոցն, ի Գանձասարու կուսէն, Մէլիքք ոմանք եւ այլք մարդիկք աշխարհականք եւ վարդապետք մինչեւ Ծ հոգիք, հանդերձ բազմակնիք թղթով եւ գրեամբք բազմօք առ մեզ եւ Հիւսէին-ալի կոչեցեալ խանն մեր որ նստիւր յԵրեւան, նա եւ գրով եւ մարդով Փանահ խան կոչեցելոյն երկրին Խամսայու, առեալ զոմն վարդապետ Յովհաննէս անուամբ եկին ի սուրբ Աթոռս առ մեզ, իբր զի զնոյն Յովհաննէս վարդապետն ձեռնադրիցեմք կաթուղիկոս Աղուանից, ասելով թէ՝ Իսրայէլն ինքնագլուխ եւ թարց մերոյ գիտութեան եղեւ կաթուղիկոս, եւ ի յաթոռն Գանձասար եւս ո՛չ գայ, վասն որոյ մեք զնա ո՛չ կամիմք: Որք եւ երկրաւ վարդապետօք եւ ժողովրդօք բազմակնիք թուղթ եւս ունէին գրեցեալ հաստատուն ուխտիւ թէ՝ ով ոք զԻսրայէլն ընդունի, նզովեալ եղիցի: Մեք զՅովհաննէսն կամիմք եւ ընդունիմք: Որք թէ ո՛րքան ցաւեցուցին զմեզ տաճկօք եւ Հայովք յաւուրս քանիցս, ո՛չ եւս երկարեմք. միայն թէ՝ իսկզբանէ մինչեւ ի վերջն մեր պատասխանին այս եղեւ նոցա թէ՝ ահա Իսրայէլն օծեալ կաթուղիկոս նախ քան զդա նստի ի Կէնճէ, մի՛ առնէք զայդ անկարգութիւն, եւ մի՛ արկանէք զայդ երկճղութիւն ի յերկիրդ ձեր, եւ զայլս այսպիսիս: Ահա՛ ի Կէնճէյու եւս այսպէս գրեն մեզ՝ թէ մեք զԻսրայէլն կամիմք եւ ո՛չ զայլ ոք ցուցաք եւս գրեանս նոցա, եւ թէ ահա գրեն մեզ եւս թէ՝ զԻսրայէլն առաքելոց եմք առ քեզ: Ուրեմն համբերեցէ՛ք եւ դուք յաւուրս քանիս, մեք եւս գրեսցուք ի Կէնճէ, զի գայցէ Իսրայէլն, եւ հաշտեցուսցուք զձեզ, եւ զնա կաթուղիկոս հաստատել տացուք ձեզ, զի միապետութեամբ հովուեսցէ զձեզ. եւ զայլս այսպիսիս յորդորականս համոզիչ բանս թէպէտ ասացաք նոցա, բայց ո՛չինչ եղեւ օգուտ, եւ ո՛չ բնաւ լուան. այլ ասացին թէ՝ եթէ դու ո՛չ ձեռնադրիցես զՅովհաննէս վարդապետս մեր կաթուղիկոս մեզ, մեք տարեալ ի Գանձասար ձեռնադրեմք զսա մերովք եպիսկոպոսօք: Որոց թէպէտ եւ մեք ասացաք բազմիցս թէ՝ մի՛ առնիցէք զայդ, զի յետոյ մեծ խռովութեան պատճառ լինիք. եւ թէ աստ ո՛չ մնայք, գոնէ գնացեալ անդ համբերեցէ՛ք մինչեւ Իսրայէլն եկեսցէ առ մեզ, մեք զբանն ի խաղաղութիւն վերջացուսցուք: Նոյնպէս եւ Յովհաննիսին ընտրեցելոյն նոցա պատուիրեցաք հարկիւ թէ՝ մի՛ գուցէ ձեռնադրիցիս, որ յետոյ զմեծ զղջումն կրելոց ես: Սակայն ո՛չ եղեւ նոցա լսելի պատուէրն մեր, այլ ի գնալն ի մէնջ ի Գանձասար, ձեռնադրեն եւ զՅովհաննէսն կաթուղիկոս ի սոյն թուոջն: Ապա այնուհետեւ անկաւ մեծ կռիւ եւ երկփեռեկտումն ի յերկիրն Աղուանից: Զի ի Կէնճէյու հայքն եւ իւրեանց Շահվերտի կոչեցեալ խանն ի մի կողմն, եւ Խամսայու, եւ Գանձասարու հայքն եւ Փանահի տղայ Իպրահիմ-խալիլ կոչեցեալ խանն իւրեանց ի մի կողմն, տես դու այսուհետեւ եւ զմեր ցաւն թէ՝ զի՛նչ եւ զորքանս կրեմք ի յերկաքանչիւր կողմանցն. զի յերկուց կողմանցն եւս անդադար մարդ առաքեն եւ գիրս գրեն մեզ, խանքն եւ հայքն ի Կէնճէյու, գրեն թէ՝ զմեր կաթուղիկոսն ընկա՛լ, եւ վասն սորա գրեա՛ ի վիճակս Աղուանից, զի ընդունիցին զսա, եւ մի՛ զՅովհաննէսն: Զի եթէ զմերս խոտեցեր, եւ զՅովհաննէսն ընկալար, գիտեա՛, զի բազմաց արեանց հեղման պատճառ լինիս: Սոյնպէս եւ ի Խամսայու եւ ի Գանձասարու գրեն, թէ զՅովհաննէս կաթուղիկոս մեր ընկալ եւ վասն սորա գրեա. նոյնպէս եւ առ Հիւսէին-ալի կոչեցեալ Խանն մեր գրեն թէ՝ հարկեսցես քում Խալիֆայիդ , զի զմերն ընկալցի: Իսկ միջասահման տեղեաց ժողովուրդքն նոցին, այս ինքն Շամախու, Շիրվանու, Դարբանդու եւ այլոց տեղեաց ժողովուրդքն գրէին մեզ աղաչանօք թէ, զորն կամիս՝ հաստատեա՛, միայն թէ՝ զմիապետութեան հնարս գիտ, զի գիտասցուք թէ՝ որում հնազանդիլ եւ հետեւիլ պարտ է: (Որոց իւրաքանչիւրոց գրեցեալ գրեանքն գոն ի սուրբ Աթոռս: ) Արդ զգլխացաւութիւնսն զորս կրեցաք մեք յիւրաքանչիւրոց կողմանցն՝ ոչ կարեմք ի գիր արկանել: Եւ մեք այսպէս պատասխանեցաք միշտ իւրաքանչիւր կողմանցն՝ տաճկացն գրելով թէ՝ այս ոչ է ձեր գործ, դուք մի՛ ձեռնամխիք ի յայս, եւ Հայոցն գրելով՝ թէ երկուք ընտրեցեալքն եւս ապօրինաւորք են եւ անընդունակք: Եթէ կամիք զխաղաղութիւնն ձեր, զերկուսն եւս առաքեցէ՛ք առ մեզ, զի եւ մեք զորն կամի Աստուած՝ զնա հաստատեալ՝ ի ձեզ դարձուսցուք: Տեւեաց այս կենամաշ խռովութիւնս յամս երիս: Ապա ի ՌՄԺԴ թուոջն, Խամսայու Իպրահիմ-խալիլ խանն եւ բոլոր ժողովուրդքն բազմակնիք թղթով եւ գրեամբք՝ եւ քանեօք եպիսկոպօսք եւ իշխանօք վերստին զՅովհաննէս կաթուղիկոս կոչեցեալն իւրեանց առաքեցին առ մեզ, գրելով՝ թէ կամիս զՅովհաննէսդ հաստատեա՝, կամիս զԻսրայէլն, եւ զայլ ոք զոր եւ կամիցիս, մեզ ընդունելի է, միայն թէ՝ խնդրեմք մեք ի քէն, զի ով ոք եւ իցէ՝ ի յաթոռս մեր Գանձասար նստիցի եւ զսա հաստատուն պահեսցէ. զի յայլ տեղիս նստող կաթուղիկոսն ո՛չ է մեզ ընդունելի: Եւ մինչ այս այսպէս եղեւ, եւ մեք ասացաք սոցա թէ՝ որովհետեւ մարտն ձեր վասն աթոռոյն է եւ ո՛չ կաթուղիկոսի, ի բաց կացէք դուք ի Յովհաննիսէդ, մեք զկաթուղիկոս մի յաթոռդ ձեր հաստատեսցուք: Որք եւ յանձն առին՝ թէ երկիրն եւ թէ Յովհաննէսն: Ապա եւ մեք հրաժարեցուցաք զՅովհաննէսն ի կոչմանէն, եւ պահեցաք առ մեզ: Եւ գրեցաք ի Կէնճէ առ Շահվերտի խանն եւ առ Հայսն, թէ՝ ահա մեք զՅովհաննէսն հրաժարեցուցաք եւ առ մեզ ունիմք, դուք զԻսրայէլն եթէ կամիք՝ զի հաստատեսցի, առաքեցէք առ մեզ. եւ մեք ըստ օրինի եւ ըստ նախնական աւանդութեան կաթուղիկոս հաստատեալ առաքեսցուք կոնդակաւ ի Գանձասար. եթէ կամի՛ զՅովհաննէսն եւս ընդ ինքեան տանիցէ ի ծառայութիւն իւրեան, եւ թէ ոչ՛ առ մեզ պահեմք զՅովհանէսն: Քանզի երկիրն զկաթուղիկոսն ի յաթոռն նստիլ կամին: Զսոյն ոճ գրեցաք եւ ի Թիլֆիզ Հերակլ Արքային, զի սաստեսցէ Շահվերտի խանին՝ ի յառաքել զԻսրայէլն. եւ հարկեցաք եւս Թիլֆիզու առաջնորդ Զաքարիա վարդապետին ի գնալ ի Կէնճէ, եւ ի ծանուցանել զմիտս մեր խանին, Հայոց եւ Իսրայէլին, եւ ի բերել զնա: Որ եւ ըստ գրեցելոյ մերոյ գնացեալ Զաքարիայ վարդապետին հանդերձ մարդով եւ գրով Հերակլ արքային ի Կէնճէ, եւ շատ ջանացեալ, եւ յետ բազմաց բանակռուութեանց եւ խօսից, ոչ եկն Իսրայէլն յաթոռս, այլ մանաւանդ զլրբութիւնն ի ծայր հասուցեալ՝ գրեցոյց Կէնճեցւոցն եւ խանին իւրոյ առ մեզ, թէ՛ կաթուղիկոս մի դու ես՝ կաթուղիկոս մի սա, ընդէ՞ր պարտի սա ի յոտս քոյ գալ, եւ թէ՝ զՅովհաննէսն մեք բանիւ եմք արարեալ, կորո՛ զդա, միթէ՞ կաթուղիկոս էր դա, զոր հրաժարեցուցանել գրես մեզ. այլ մի՛ եւս երկարացուցաներ եւ գրեր մեզ: Ահա գրեցաք քեզ: Եւ զայլս այսպիսիս ամբարտաւանական զրոյցս գրեալ էին մեզ թէ խանն եւ թէ Իսրայէլեանքն: Յայս յերիս ամս ներելոյն մերոյ անզգամութեան նոցին, զայսպիսի պտուղս կթեցաք ի նոցանէ: Եւ Զաքարիայ վարդապետն դատարկ դարձաւ առ մեզ պատմելով զլրբութիւն եւ զխստասրտութիւն Իսրայէլին: Ապա եւ մեք ի պահանջմանէ հարկին, եւ ըստ իրաւանցն Աստուծոյ, ի սուրբ եւ յԱստուածակերտ յԱթոռոջս բազմաժողով հանդիսիւ, եւ բազմօք Արքեպիսկոպոսօք զԻսրայէլն լուծաք ի կարգէն, եւ խոտեցաք ըստ արժանւոյն: Եւ հրաւիրեցաք զՅովհաննէսն ի Պատարագ մատուցանել, եւ յելանելն ի յաւանդատանէն եպիսկոպոսական զգեստիւք՝ բերեալ առաջի Աւագ խորանին ի ծունկս չոքեցուցաք բացաւ գլխով, առեալ զնափորտ ի վերայ մեր՝ ընթերցաք ի Մատթէոսեան Աւետարանէն ի ԻԱ գլխոյն, ի ԻԸ համարէն (զառակն Քրիստոսի որ ասէ թէ՝ Բայց զիա՞րդ թուի ձեզ. առն միոջ էին երկու որդիք. մատուցեալ առ յառաջինն, ասէ. երթ այսօր գործեա յայգւոջ. ) մինչեւ ցայն տեղին թէ՝ (յոյր վերայ անկցի, հոսեսցէ զնա): Ապա արկեալ զնշանն սուրբ ի պարանոցն, կախեալ զԿոնգեռն ի գօտւոյն յաջ կուսէ, եւ ետուք զգաւազանն ի ձեռն, եւ ասացաք զՊահպանեայն, տալով վերստին զիշխանութիւն եւ զպատիւ կաթուղիկոսական ի լուր ամենեցուն: Եւ ապա մատոյց զՊատարագն սուրբ հայրապետական պատուով: Յիշեցուցաք եւ զանունն ի պատարագոջն զկնի անուան մերոյ, որքան առ մեզ եկաց: Որովհետեւ նախապէս օծեցեալ էր, վասն որոյ խորշեցեալ ի կրկնելոյ, այսպէս արարաք: Զի յորմէ առաք եւ զձեռագիր հաստատուն կնքով իւրով, եւ վկայութեամբ բազմաց, զի մի՛ եւս ապստամբիցի ի յԷջմիածնանիստ կաթուղիկոսացն, յորում գրեցուցաք եւ զայլս կանօնական բանս, որ ահա գոյ առ մեզ ի սուրբ Աթոռոջս: Զոր երկուս գրեցուցեալ, զմին ետուք Զաքարիայ վարդապետին (զոր ընդ նմա յղեցաք), զի եւ իւրեանց վիճակաց եպիսկոպոսացն եւ երեւելի արանց կնքեցուսցեն եւ առ մեզ առաքեսցեն: Ապա եւ գրեցաք զկոնդակ ի վերայ բոլոր երկրին Աղուանից վիճակին Գանձասարու, յորում եւ ծանուցանելով զնախնական կանօնսն ի սրբոյն Թադէոսէ առաքելոյն, եւ ի սրբոյն Գրիգորէ Լուսաւորչէն մերմէ մինչեւ ցառ մեզ հաստատեալ բազմօք պատմագրօք եւ վկայութեամբ, զի կաթուղիկոսքն Աղուանից ընդ ձեռամբ եւ հրամանաւ Լուսաւորչի փոխանորդ կաթուղիկոսացն են լեալք: Գրեցաք, զի եւ ինքեանց գիտացեալ՝ այսու կանօնաւ մնասցեն այսուհետեւ, եւ պատուէր եւս, զի եւ զՅովհաննէսն գիտասցեն իւրեանց կաթուղիկոս այսուհետեւ, եւ զԻսրայէլն ամենեւին խոտեսցեն, եւ մի՛ ընդունիցին: Զի լուծաք զնա ի կաթուղիկոսական կոչմանէն եւ ի պատւոյն, խնայելով ի յեպիսկոպոսական կարգն միայն՝ զոր ոչ առաք. (որ ահա սոյնոյ կոնդակիս օրինակն գոյ ի սուրբ Աթոռոջս): Ընդ սմին գրեցաք եւ զայլս թուղթս ոմանց յանձնարարականս եւ պատուիրականս ի յերկիրն Աղուանից: Եւ այսպէս մեծաւ փառօք եւ հանդիսաւորութեամբ եւ ըստ արժանւոյն խիլայիւք, առաքեցաք յաթոռն իւր ի Գանձասար, դնելով ընդ նմա եւ զվերոյ գրեցեալ Զաքարիա վարդապետն, զի ի յաթոռն հասուցեալ նստուսցէ, եւ զպատուէրս եւ զկանօնադրութիւնսն մեր եւ զուխտադրութիւնսն Յովհաննէս կաթուղիկոսին իւրեանց ծանուսցէ բերանով ժողովրդեանն երկրին. եւ զմիւս ձեռագիրն՝ զոր տարան ընդ ինքեանս՝ կնքեցուցեալ բերցէ առ մեզ: Եղեւ այս գործս ի ՌՄԺԴ թուոջն մերում, եւ ի Դեկտեմբերի քսան եւ հինգն: