Ջամբռ, Գիրք,որ կոչի յիշատակարան

Ո¯հ, աւա¯ղ գրչիս աստանօր. զի յիրաւի նմանիմք աւերեցեալ եւ մերկացեալ ընչակորոյս վաճառականի, որ ի յունեւորութեան ոչ ինչ հոգայցէ եւ ոչ փոյթ ունիցի զունեցելոցն եւ զորքանութենէ նոցին. իսկ յետ մերկանալոյն յամենայնէ, ապա սկսանիցի մեծաւ հոգունակութեամբ եւ մանրամասն խուզմամբ թուել, կանոնաւորել, եւ յարձանի նկարագրել զկորուսեալսն: Քանզի մինչ ունէաք զխղճալի վանօրայսդ առձեռն ի շինութեան եւ յունեւորութեան, լցեալ միաբանիւք եւ հարուստ ընչիւք, մլքովք եւ վիճակօք, ոչ ինչ հոգացաք զսոցունց եւ զունեցելոցն սոցին ի կանոնաւորել եւ ի յարձանագրել, եւ գոհունակութեամբ պահել. այժմ մինչ վասն մեղաց մերոց կան ի յամայութեան եւ ի յաւերման, եղեալ փարախ անասնոց եւ գազանաց, որջք գողոց եւ աւազակաց, լցեալք գարշութեամբ եւ աղբիւք, վիճակքն աւերք եւ անյայտք, ունեցեալ մուլքքն ոչ ինչ եւ անհետք: Ապա սկսանիմք գրել եւ հոգալ, եւ զկորուսեալսն մեծաւ խուզմամբ ի հաշիւ արկանել եւ յարձանի նկարել:

Այլ սակայն որովհետեւ անհուն է ողորմութիւնն Աստուծոյ եւ գթութեան նորին ոչ գոյ չափ, եւ խրատելով խրատէ եւ ոչ իսպառ մատնէ ի մահ, յուսամք, զի իցէ թերեւս երբեմն հարկեցեալ ի մարդասիրութենէ իւրմէ, եւ խոնարհեալ ի յաղաչանս իւրոց ծառայից եւ իւրահաճոյ սրբոցն (յորոց անուն կառուցեալք են այնք եկեղեցիք, ) այց արասցէ եւ վերանորոգեսցէ զհնութիւն խղճալւոյ Ազգիս մերոյ եւ վանօրէիցս: Եւ յայնժամ եթէ զշէնս ոչ, գոնէ զաւեր տեղիսն մլքից եւ զվիճակս իւրեանց ճանաչեսցեն իւրաքանչիւրքն: Քանզի ի ներկայումս յորում գրեմ զսոցունց, երեսուն եւ երկու ամ է աւերութիւն երկրիս եւ ամայութիւն վանօրէիցս, զորս մեք եւ շատք վարդապետք եւ աշխարհականք տեսաք ի շինութեան եւ ի շքեղութեան, որոց եւ ոմանց առաջնորդքն եւս գոն կենդանի յԱթոռոջս եւ յայլ ուրեք. սակայն ի գրելն մեր զսոցունց, եւ ի տարակուսիլն վասն վիճակի եւ կամ մլքի եւ կամ զայլոց պարագայիցն վանից ուրումն, զմեծ տառապանս կրէաք, զի հասարակ մարդիկ հնագոյնք եթէ ոչ կարողանային լուծանել զտարակուսանս մեր, ոչ լինէր այնքան ցաւ, որքան այնք սեւագլուխք՝ որք միաբան եւ մանաւանդ առաջնորդք էին լեալք վանօրէից ոմանց, որոց ի հարցանելն մեր զորպիսութիւն ինչ զվանից յայնցանեաց, մնային պապանձեալք, զի զճանապարհս գինետանցն միայն էին սերտեալք եւ ոչ զայլ ինչ: Արդ եթէ այժմ այսպէս, ապա յետ քանեաց ամաց ո¯րպէս, խոհեմութեամբ իմանալ կարէք: Եւ դարձեալ ի վանօրէիցդ ասպատակչաց եւ գերողաց պատահեցեալք մերկացան յամենայնէ եւ ամայացան. չէ զարմանք եթէ այնպիսեաց վանօրէից հին կոնդակք, թուղթք, ղապալայք, վախուպնամայք, թէմեսուկք, եւ այլք այսպիսիք գրեանք ընդ այլոց աւերեցեալ իրաց իցեն վատնեցեալք եւ կորուսեալք, որ հաւաստի իսկ է: Իսկ մեծ զարմանք այն է, զի այնք վանօրայք որք ոչ աւարեցան եւ ոչ գերեցան, (այլ առաջնորդք եւ միաբանքն նոցին չկարելով տանել ժամանակի վշտաց եւ նեղութեանցն, ինքնին դատարկեալ զվանքսն եկեալ են ի յԱթոռս եւ յայլս շէնս. յորոց շատքն եւ կենդանի եւս են՝ որպէս ասացաք): Այսպիսեաց վանօրէից հարկաւոր գրեանքն եւ ղապալայքն եւս իցեն անհետացեալք ի վատութենէ առաջնորդացն. յորոց ի հարցանելն մեր եւ ի խնդրելն, յերկիր հայէին եւ գլխակոր լինէին: Եւ թէ զոմանս թուղթս եւս ունէին եւ պահեալ էին, այնք եւս հնացեալք, աղճատեալք եւ պատառոտեալք, եւ ի ջուր անկեալք, որպէս թէ՝ ընդ կորուսեալսն համարեցեալք: Ո¯հ արգելաւ գրիչս եւ շարժեցան ցաւքս, վասն որոյ կարճառօտել հարկաւորեցայ:

Արդ ուրեմն, զորն մեր գիտելով, եւ զորն աստի եւ անտի հայցմամբ առ ձեռն բերելով, զորս գիտացաք հաւաստեաւ եւ ունեցաք, գրեցաք. իսկ զորս ոչ կարացաք առձեռն բերել, բաց թողաք զտեղիսն: Տե՛ս ուրեմն զստորեւսդ իսկ զթուղթսն զորս ձեռն բերաք վասն վանօրէիցդ, էին ամենեւին աղճատեալք եւ պատռոտեալք՝ որպէս ասացաք, զայնս մեք կարկատելով որպէս թէ՝ որքան էր հնար, վերանորոգեցաք եւ զերեսսն, գրեցաք զպատճէն իւրեանց՝ որպէս տեսանես:

Սրբոյն Գեղարդայ վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս, որ այլ անուամբ կոչի Այրիվանք, (որ է ի Գառնու նահիէն մերձ գիւղաքաղաքին Գառնւոյ, ) նախապէս հիմնաւորեցեալ է ի թուոջ ... :

Ունի վիճակք յերկրոջս Երեւանու զՆորագաւիթ, զՆորք, զԵնկիճէ, զՏաճարափակ, զՊորտիկ, եւ զԲարծաբի:

Ունի եւ զմլքատու գեօղօրայս, յորոց առնու զմուլքս ի տասնէն մէկ: Որք են, Պորտիկ, Վերի Աւդալներ եւ Ագարակ կոչեցեալ գեօղօրայքն. այլ եւ Գողթ գեղջ երեք դանկ մուլքն, որք ի բնէ անտի վախմ են տրեցեալք: Պորտիկ գեղջ մլքին յաղագաւ ի Մէմինբէկ տաճկէ դաւաճանէ միոջէ հուճէթ մի եւս գոյ, զոր գիտ ցուցակաւն:

Վարելահողքն, այգիք, ջրաղացք, դինկք, եւ այլք յասպիսիք են այսոքիկ:

Քանաքեռու բոլոր գեօղականքն՝ ի Նորագաւթայ հանդումն երկու հարիւր սօմար սերմի տեղ հող ծախեն սոյնոյ վանքիս, ձեռամբ սորին առաջնորդ Պետրոս վարդապետին ճահկեցւոյ, տասն թումանի, ի ՌՃԾԳ թուին տաճկաց. որոյ սահմանքն են, սոյն վանից վախմ տեղին, ճանապարհն, եւ առուն: Գիտ զղապալայն յերեսն գրեցեալ ցուցակաւն:

Դարձեալ՝ նորագաւթցի Մովսիսի որդի Բարդուղիմէոսն՝ հինգ սօմար սերմի տեղ հող ծախէ ի նոյն գեօղն՝ սոյնոյ վանքիս՝ ձեռամբ սորին առաջնորդ Պետրոս վարդապետին ճահկեցւոյ՝ տասն եւ հինգ հազար դիանի. ի ՌՃԾ թուին տաճկաց: Որոյ սահմանքն են, Մանուկի հողն, քուչէն, Համազազի այգին եւ ճանապարհն: Գիտ զղապալայն յերեսն գրեցեալ ցուցակաւն, ... : Զհող մի եւս ունի ի սոյն գեօղս երեսուն սօմարէն տեղ, որ Հարամի-գաւառ կոչի: Զհող մի եւս ունի Գ սօմարէն տեղ, որ Չոպանի-տեղ կոչի: Զհող մի եւս ի Քանաքեռու հանդի տակն՝ քառասուն սօմարէն տեղ, որ Տեւակ կոչի: Զհող մի եւս ի Սեւահողումն՝ տասն եւ երկու սօմարէն տեղ: Յիսուն սօմարէն տեղ եւս Մեծ ճլուտն է, որ մէկ կողմն՝ Ենկիճէու ճանապարհն է: Յիսուն սօմարէն տեղ եւս Ներքի ճլուտն է, որոյ մէկ կողմն ճանապարհն է եւ մէկ կողմն Ուլուխանլուն: Զվաթսուն սօմարէն տեղ եւս ի Հրեշտակափոսն ունի: Զվաթսուն սօմարէն տեղ եւս ունի ի սոյն գեօղս, որոյ մէկ կողմն վանից ճանապարհն է, եւ վերի կողմն՝ Նորքայ, եւ Երեւանու կոպարն: Ի յԷնկիճէ գեօղի հողումն ունի զմեծ հող մի վարելի, երեսուն սօմարի տեղ, որ մինչեւ ի խանդակն՝ ի մէջ Նորագաւթայ եւ Էնկիճէի: Քսան սօմարէն տեղ եւս ունի ի սոյն գեօղս ի Թուլքի-թափայի տակն, որոյ վերջն Ուլուխանլուի ճանապարհն է. ունի եւս ի Բարձաբի գեօղն զերկուս մեծ վարելահողս, մերձ սրբոյն Սարգսի:

Դարձեալ ի Գոխդ գեղջ հանդումն ունի զհող մի վաթսուն սօմարէն տեղ, զոր Հայոցթառցիք են տուեալ յիշատակ սոյն վանքիս:

Այլ եւ ունի ի գեօղն Նորագաւիթ՝ զմեծ այգի մի, ի վաղուց հետէ վախմ եւ յիշատակ: Սոյն այգւոյս յառաջն զհող մի եւս ունի՝ Զ սօմարէն տեղ, որ Թագաւորենց տեղի կոչի: Այլ եւ՝ ունի սոյն վանքս զայգի մի՝ ի սոյն գեօղս, զոր Քեալաշ Ազարիայն տայ վախմ սոյն վանքիս՝ ի ձեռն սորին առաջնորդ Պետրոս վարդապետին ճահկեցւոյ, ի ՌՃՁԸ թուոջն մերում: Գիտ զվախուպնամայն հայերէն:

Այլ եւ՝ ունի ի սոյն գեօղս՝ զդինկ մի ի վաղուց հետէ, եւ զջրաղաց մի եւս ընդ նմա ի միում տան՝ ի վերայ Ուլուխանլուի ճանապարհին: Սորա յառաջն մէկ հող տասն սօմարէն տեղ, մէկ կողմն նոյն ճանապարհն է, եւ մէկ կողմն գեօղի այգիքն:

Այլ եւ՝ ունի ի սոյն գեօղս զերկուս ջրաղացս, զորս սոյն գեօղացի Բարդուղիմէոսն է տուեալ վախմ ի յառաջնորդութեանն Ղունկիանոս վարդապետին: Ի ներքոյ բանտի սոյնոյ ջրաղացիս՝ ունի զհող մի եւս վեց սօմարէն տեղ, որոյ վերջն է նոյն վանից կալն: Նորագաւթցի Տիլանի որդի Համազազն՝ ունելով ի նոյն գեօղն զմի դինկ՝ եւ զմի քրքրա, եւ զերկուս ջրաղացս, զսոցա կէսն ծախէ Երեւանցի Մարգարի որդի Ղազարին, վեց թումանի. ի ՌՃԽԹ թուին տաճկաց: Եւ կէսն ծախէ սոյնոյ վանքիս՝ ի ձեռն սորին առաջնորդ Պետրոս վարդապետին ճահկեցւոյ, չորս թումանի. ի ՌՃԾ թուին տաճկաց: Գիտ զայս երկուս ղապալայքս յերեսսն գրեցեալ ցուցակօքն: Եւ յետ վեց տարւոյ վերոյիշեալ Մարգարի որդի Ղազարն, եւ իւր երկու եղբարքն Յովակիմն եւ Զաքարիայն՝ զիւրեանց առած դնկի, քրքրայի եւ երկուս ջրաղացաց բաժինն եւս տան վախմ սոյնոյ վանքիս, ի ձեռն նոյն առաջնորդ Պետրոս վարդապետին. ի ՌՃՂԲ թուոջն մերում: Գիտ վախուպնամայն հայերէն գրեցեալ. որ լինին կատարեալ սրբոյն Գեղարդայ՝ վերոյիշեալ դինկն, քրքրայն, եւ երկու ջրաղացքն: Որոյ սահմանքն են՝ նոյն Համազա զիվարելահողն, եւ մելիք Յակովբճանի դինկն: Դարձեալ՝ սոյն գեօղացի Աւագի որդի Վարդանն ի սոյն գեօղս զթավիլա մի ծախէ սոյն վանքիս, ձեռամբ նոյնոյ Պետրոս վարդապետին՝ հինգ հազար դիանի. ի ՌՃԽԹ թուին տաճկաց: Որոյ կողմունքն են՝ Միրու եւ Ստեփանի տունքն: Գիտ ղապալայն ցուցակաւն ...

Այլ եւ՝ ունի ի սոյն գեօղս զմէկ ձեռք շէն տունս ամենիւք հարկաւոր շինուածովք: Մէկ ձեռք տուն եւս յառաջն սորին, որ Ազատ Տէրտէրենց կոչի: Այլ եւ ունի սոյն վանքս զայգի մի ի յԵրեւան քաղաքն ի Վերի մահլէն ի վերայ սրբոյն Սարգսի առուին, յորոյ մէջն անցանէ Ղռխբուլախ կոչեցեալ ջուրն: Որոյ կողմունքն են շէն այգաւոր եւ բախչայաւոր տունք: Զայգի մի եւս ի Նորք ունի, որ կոչի Բուդաղբէկենց այգի, զոր Աթոռս ծախէ. (Մահտեսի Զաքարիայինն էր): Այլ եւ ունի ի սոյն գեօղս զկիսաձիթահանք մի, զոր սոյն գեօղացի Վարաքի որդի Սիմէօնն ծախէ երկու թումանի, ձեռամբ սոյնոյ վանից առաջնորդ Պետրոս վարդապետին. ի ՌՃՁԵ թուոջն մերում, եւ տաճկաց ՌՃԾ: Գիտ զերկուս ղապալայսն, հայերէն եւ տաճկերէն ... :

Դարձեալ՝ սոյն գեօղացի Համազազի որդի Սէթն, ի սոյն գեօղս զմէկ անշէն տնատեղ ծախէ ութն հազար դիանի, սոյնոյ վանքիս, ձեռամբ սորին առաջնորդ Պետրոս վարդապետին, ի ՌՃԾԳ թուին տաճկաց: Կողմունքն են Ահարոնի քեալավայքն եւ ճանապարհն: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ... :

Դարձեալ՝ զձեռք մի տուն ծախէ սրբոյ Աթոռոյս տեղապահ Միքայէլ վարդապետն, ի Նորք գեօղն սրբոյն Գեղարդայ վանիցն, ձեռամբ նոյնոյ Պետրոս վարդապետին՝ չորս թումանի. ի ՌՃԿԴ թուին տաճկաց: Որոյ կողմունք են Տէր Յովակիմի տունն եւ բախչայն, քուչայն եւ ճանապարհն: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ... : Այս է մահտեսի Զաքարիայի տունն՝ զոր ծախէ սրբոյ Աթոռոյս, որպէս ասացաւ ի ... գլուխն:

Դարձեալ՝ ախցուանցի Առաքելի որդի Բէկինն՝ ի նոյն գեօղն զբաղչայ մի տայ վախմ սոյն վանքիս, ի ՌՃՂԱ թուին մերոյ: Զորոյ վախուպնամայն հայերէն՝ գիտ ցուցակաւն ... :

Այլ եւ՝ ի Բարծաբի, ի Շահապ, եւ ի Ծար գեօղորայսն՝ ունի այս վանք՝ զմէկ մէկ ձիթահանք ի վաղուց հետէ:

Ի յիւր մօտն եւս ունի զջրաղաց մի, յինքենէ ստացեալ: Այս ջրաղացս, Շահապայ եւ Ծարայ ձիթահանքքն, Նորագաւթայ, Նորքայ, եւ Երեւանու այգիքն, յիշին ի գրեանս դիւանագրացն ի ԺԴ գլուխն, ի ճառս մաղաֆութեան: Անդանօր եւս տեսցես:

Սրբոյն Ամենափրկչի վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ է ի Գառնւոյ նահիէն ի դարուն մերձ Հայոց-թառ կոչեցելոյ գեղջն: Կոչի եւ տաճկերէն Ղզլվանք եւ Կարմիր վանք. ) նախապէս է հիմնաւորեցեալ ի թուոջ մերում ի ՃԼԳ, ի յառաջնոյ Աշոտ իշխանին յորդւոյ մեծի քաջին Սմբատայ Բագրատունւոյ. ի Հայրապետութեանն Սահակայ Ձորափորեցւոյ, (որ գնաց ի Խառան ընդ յառաջ Մահմետի, եւ անդ մեռաւ): Քանզի այս Աշոտս առաքեաց զորդին իւր ի Կոստանդնուպօլիս առ թագաւորն Կոստանդ թոռն Հերակլայ, եւ եբեր զանձեռագործ պատկերն Փրկչական (որ ասի Ամենափրկիչ, զոր շնորհեաց Քրիստոս ծնողին իւրոյ սրբուհւոյ Աստուածածնին նկարեալ ի փայտի, որ այժմ է ի սուրբ Աթոռս Էջմիածին), վասն որոյ եւ շինեաց զվանքս զայս հրաշալի յանուն նոյնոյ անձեռագործի պատկերին, եւ կոչեաց Ամենափրկիչ: Եւ ինքն նենգեալ ի Մամիկոնեան Գրիգորէ, թաղէ ի սոյն վանքս: Ապա յետ ժամանակաց վերստին նորոգեաց զսուրբ վանքս զայս Գրիգոր Մագիստրոսն Պալհաւունի, որդին Վասակայ Բջնեցւոյ քաջին, (որ ի Սերկէվիլ գեղջն քարընկէց եղեւ), եւ զշրջակայ վայրսն ամենայն գնեալ արծաթով, շնորհեաց սոյնոյ վանիցս ի յիշատակ ինքեան. եւ զորդին իւր զՎահրամ (որ նոյն ինքն է Գրիգոր Վկայասէրն, որ յետոյ եղեւ կաթուղիկոս Սրբոյ Էջմիածնի) նստուցանել ետ ի սմա առաջնորդ ի ՆՀԲ թուոջն մերում, եւ ի Հայրապետութեան Տեառն Սարգսի, եւ ի թագաւորութեան Բագրատունեաց Գագկայ Շահնշահի: Ապա վերոյիշեալ Գրիգոր Մագիստրոսն մինչ վերանորոգեաց զվանքս զայս, եւ հարստացոյց զսա հողովք, եւ ջրովք, եւ զորդին իւր ետ կացուցանել ի սմա առաջնորդ՝ որպէս ասացաք, վասն որոյ եւ յայնմ հետէ որպէս թէ զհայրենի մուլք արարեալ զսա որդիք եւ թոռունք եւ յետագայ ազգատոհմք սորին, մի զկնի միոյ յաջորդեցին զառաջնորդութիւնն սորին ոչ միայն ի յիշխանութեանն Հայոց, այլ եւ ի ժամանակս թագաւորացն Պարսից մինչեւ գրէ թէ ի ժամանակս մեր՝ որքան շէն էր վանքս այս, որպէս տեսանելոց ես ի յառաջակայսդ: Այլ եւ զկնի ժամանակաց անցելոց՝ փլեալ էր եկեղեցին շինեալն է Գրիգորէ Մագիստրոսէ, Աստուածատուր կաթուղիկոսն համատանցի կամեցաւ վերստին շինել, զոր եւ շինեաց իսկ զորմունսն քարակոփ, մինչեւ ի տանեաց կամարն, ի ՌՃՀ թուոջն մերում. սակայն ի ձախորդութենէ ժամանակին մնաց գործն անկատար, եւ կայ այնպէս կիսատ մինչեւ ցայսօր: Եւ ի վերստին շինելն Աստուածատուր կաթուղիկոսին զփլեալ որմունսն, գտեալ եղեւ արձանաքար մի, յորում գրեալ էր վերոյ գրեցեալ Գրիգոր Մագիստրոսն, զյիշատակարանս իւր. զորոյ երեսն առեալ գրեցաք աստ ի գիտութիւն ապագայիցդ: Որ է այս:

«Թուին ՆԿԲ. ի թագաւորութեանն Գագկայ, եւ ի հայրապետութեանն Տեառն Սարգսի, ես Գրիգոր Մագիստրոս, վերստին շինեցի զեկեղեցիս յիշատակ ինձ եւ ծնողացն իմոց: Նա եւ ի տերանց աշխարհիս գանձագին արարի զվայրս սորա լերամբն եւ դաշտամբն, եւ ամենայն կազմութեամբն ու ի սմա քառադէմբ չորս անկեամբ յաջամբ եւ ահեկամբ, ի դիմաց եւ ի թիկանց: Եւ տուաք յիշատակ անջնջելի արձանագրով, եւ աշխարհակալ թագաւորի թղտովն, եւ կայսերական կնքովն, հաստատեցաք ձեռագրով, եւ Հայրապետական նամակովն: Եւ ի նաւակատիս տաճարիս զոր շինեցաւ, ընձայեցաք զհայրենիս մեր Սուրբ եկեղեցւոյս, որ է Հայոցթառ, հանգստարան եւ օթարան անձեռագործ սուրբ պատկերին Յիսուսի Քրիստոսի որ ի փայտին, խնդրելին Յօհաննու աւետարանչին, հրամանաւ Մօր Տեառն մերոյ սուրբ Աստուածածնին. եւ նորոգեալ հաստատեցաք վերստին զսուրբ Ուխտս վերջինս քան զառաջինն: Աստ եդաք զվէմն հաւատոյ հիման Սուրբ Եկեղեցւոյ: Գրիգոր Վահրամ պիտանին: ե Մինչեւ ցաստ էր արձանագիրն:

Արդ վանքս այս ի յերկրոջս ունի զթէմ եւ զվիճակ յատուկ, զԵրեւան քաղաքն, զԿօնդ, զՆորագեօղ, զՇէնգաւիթ, զՋրվէզ, զգիւղաքաղաքն Գառնի, զԿոխդ, եւ զՀայոց-թառ: Ունի եւ զմլքատու գեօղօրայս, յորոց առնու զմուլքս ի տասնէն զմէկ. որք են այսոքիկ. Հայոց-թառ, կուտուց վանք, (որ Թարաքեամի գեօղ եւս կոչի), Թառնիս, եւ Ագարակ. յորոց առնու զվեց դանկ մուլքս: Այլ եւ Կոխդ, Մանկուս, Աւանիկ, Դաղվերթ, եւ սուրբ Սարգիս գեօղօրէից զերեք դանկ մուլքն. որոց զորպէսն այսպէս գիտեա: Ի յազգէ վերոյ գրեալ Գրիգոր Մագիստրոսին՝ մի զկնի միոյ յաջորդելով՝ նստի առաջնորդ ի վանքս յայս ի նոյն գեղջէն Հայոցթառու Զաքարիայ վարդապետն. թուի թէ՝ այս Զաքարիայ վարդապետս է մի ի յայնց վարդապետաց, որք զԿիրակոսն հանեն՝ եւ զԳրիգոր մակուեցին զդեն կաթողիկոս Էջմիածնի. ի ՊՂԲ թուոջն մերում: Զոր յիշէ Թօմա պատմագիրն: Արդ այս Զաքարիա վարդապետս զվեց դանկ մուլքս այսոցիկ, այս ինքն, Մանկուս, Աւանիկ, Կուտիս, Հայոցթառ, Կուտուց վանք, Աւանասար, Թառնիս, եւ սուրբ Սարգիս կոչեցելոց գեօղօրէիցս, եւ Կոխդա երեք դանք մուլքն, որք են ինն գեօղք, ի տաճկէ միոջէ, որ կոչի Ամիրքեամալ Աբդինբէկ, որդի Նաւրուզի որդւոյ Հէյդարի՝ հինգ հազար դենարի, ի ՊՂԴ թուին տաճկաց եւ ի ՋԼԶ թուոջն մերում, զորոյ զղապալայն գտցես ցուցակաւն ... : Յորում գրին իւրաքանչիւրքն յատուկ յատուկ սահմանօքն իւրեանց, որք են ի Գառնւոյ նահանգոջն: (Մեր Յօշականու վեց դանկ մուլքն եւս սոյն Ամիրքեամալ Աբդին բէկս ծախէ տաճկի ումեմն Սատիվախկազ կոչեցելոյ, ի սոյն թուոջս, որպէս տեսանես ի ճառս Յօշականու: ) Արդ՝ Զաքարիա վարդապետս զայսոսիկ ի յառնուլն, յիւր անունն առնու, եւ զանուն Ամենափրկչին ոչինչ յիշէ ի ղապալայոջն, եւ զվախմ անուն ինչ ո՛չ գրեցուցանէ. որոյ պատճառն է՝ զի սոքա ի բնէ անտի ազատազունք էին եւ անուանիք, շատազգ եւ հարուստք, յորոց թէպէտ ոմանք վանականք լինէին, ոմանք աշխարհականք, սակայն մի էին տամբք եւ ընչիւք, եւ իւրեանց էր համարեցեալ գեօղն եւ վանքն առանց խտրութեան: Վասն որոյ եւ ինքն մինչ առաջնորդ իսկ էր սոյն վանքիս, որպէս թէ վասն վանքիս առնոյր զայսքան մուլքս, թէպէտ յանուն վանքին վախմ ոչ գրեցուցանէր իմիամտութենէն: Եւ յետ գնելոյն զայսքան մուլքս, յետ քանեաց ամաց մինչ հաստատի Պարսից Շխօճաղի թագաւորութիւն, եւ նստի Շահիսմայէլն առաջին, սոյն Զաքարիա վարդապետս զռաղամ մի առնու ի Շահիսմայէլէն ի թուոջն տաճկաց ... թէ Ամենափրկչի վանքն ամենեւին մաղաֆ է, ոչ խարճ դիւանի, ոչ մուլք, եւ ո՛չ այլ ինչ հարկ տայցէ ումէք. զոր գտցես ցուցակաւն ... : Ապա յետ սոյնոյ Զաքարեայ վարդապետիս, ի փոփոխել ժամանակին, ի նուազիլ կարողութեանց եւ իշխանութեանց սոցա, եւ ի բաժանիլ ազգականացն յիրերաց, սկսաւ խտրութիւն անկանիլ ի մէջ վանականացն եւ աշխարհականացն վասն մլքից եւ այլոց ընչից, եւ այլք եւս աստի եւ անտի դաւ յարուցանէին վասն յիշեցելոց մլքիցդ՝ եւ յափշտակել կամէին, եւ կամ գեղականքն զմուլք տալ ո՛չ կամէին, վասն որոյ յազգականաց սոցա Զաքարիա եւ Համազասպ վարդապետքն յայնմ ժամանակին, Հայոց թոռ, Մանկուս, Աւանիկ, Քաղբերթ, եւ սուրբ Սարգիս կոչեցելոց գեօղօրէից զկէս մուլքն (որ է երեք դանկն, ) բաժանեալ՝ յատուկ վախմ գրեն անուն Ամենափրկչի վանիցն տաճկերէն գրով, ի ՋԼԳ թուին տաճկաց: Զոր գտցես ցուցակաւն ... : Եւ սոյն Զաքարիա վարդապետս յետ այսպէս առնելոյն, զերկուս ռաղամս եւս, ի յառաջնոյ Շահ-թահմազէն առնու վասն յիշեցելոց գեօղօրէիցդ՝ թէ պարտիք զմուլքս ձեր տալ Զաքարիա վարդապետին. զոր գտցես ցուցակօքն, ի ՋՁ եւ ի ՋՁԴ թուոջն տաճկաց գրեցեալք: Ապա եւ յետ միջոց անցանելոյ, թէ յաղքատութենէ աշխարհական ազգականացն, դրամով ծախե՞ն թէ կամաւ տան, եւ թէ այլ որպիսեաւ կերպիւ իցէ, ո՛չ կարացաք գիտել, զՀայոցթառու մնացեալ երեք դանկն, զԿուտուց վանք կոչեցելոյ վեց դանկն, զԹառնիս կոչեցելոյ վեց դանկն, այլ եւ Կոխդ գեօղի երեք դանկն տան սոյնոյ վանքիս: Որոց ի հարկէ գիր լեալ է, սակայն թէ ո՞ւր է, ո՛չ գիտացաք, զպատճառն ի յառաջաբանութեան սոյն գլխոյս ասացաք: Արդ ի մերս ժամանակի մինչ շէն էր վանքս այս, զՀայոց թառու, զԹառնիսու եւ զԿուտուց վանքի վեց դանկ մուլքն առնոյր, մինչ սոքա եւս էին շէն եւ տաճկաբնակ. նոյնպէս եւ Կոխդ գեօղսն որ շէն էր, տայր զերեք դանկ մուլքն սոյն վանքիս: Իսկ Մանկուս, Աւանիկ, Քաղբերթ եւ սուրբ Սարգիս (զորս ամայի տեսաք մէք, ) որոց զհողն վարէր վանքս այս, իսկ այժմ մինչ գրէաք, ամենեւին ամայի են վանքն եւ գեօղօրայքն իսպառ: Ո¯հ, ո¯հ: Բաւ է:

Վարելահողքն են այսոքիկ: Որ է Յղի տակն, Խորագէտիկ կոչեցեալ տեղիքն, ի ծագէ ի ծագ. որոյ սահմանքն են, արեւելեան կողմն, Դատենց հողն: Հիւսիսային կողմն, Մեծ Սէլաֆատեղն, որ Արթուլու Սէլաֆ կոչի: Արեւմտեան կողմն, Կոնտն եւ հարաւային կողմն՝ Յղի գլուխն: Դարձեալ՝ Ռեգանտափ կոչեցեալ հողն, եւ երկու Ծվարներն մինչեւ ի Կատեպանի Կոնտն. զորս Հայոցթառու գեօղականքն տան վախմ սոյնոյ վանքիս: Գիտ զՎախուպնամէն Հայերէն ... :

Դարձեալ՝ Աւազներ կոչեցեալ տեղեն մինչեւ ի Սաբաթ աղբիւրն, եւ նոյն Սաբաթ աղբեր ջուրն, Ջըպաձորու ջուրն, եւ Իշխանախոռ կոչեցեալ տեղւոյ մերձ աղբիւրն, սոքա ամենեքեան սոյնոյ վանիցս են ի Գրիգոր Մագիստրոսէ անտի նուիրեալ: Դարձեալ՝ ի սոյն գեօղս, սոյն գեօղացի Տէր Անդրէասն ծախէ սոյն վանից առաջնորդ Մաղաքիա վարդապետին Լ սօմարէն տեղ հող մի՝ մէկ թումանի, ի ՌՃԾԷ թուին տաճկաց: Զորոյ զղապալայն գիտ ցուցակաւն ... :

Դարձեալ հինգ սօմարէն տեղ հող եւս ի Կոխդ գեօղն ունի սոյն վանք. զոր նոյն գիւղացի Փիլումի որդի Մանուկն է ծախեալ հինգ հազար դիանի, ի ՌՃՁԵ թուին մերոյ: Գիտ զղապալայն Հայերէն: Այլ եւ ի սոյն գեօղս ունի զերկուս ջրաղացս: Այլ եւ ունի եւս ի գեօղս յայս մէկ բաղչայով տուն՝ զոր Արգուլեցի Աղասու որդի Խալաֆն ծախէ սոյնոյ վանքիս, սորին առաջնորդ Յովհաննէս վարդապետի ձեռամբն՝ վեց հազար դիանի. ի ՌՃՂԴ թուոջն մերում: Գիտ զղապալայն հայերէն ... :

Ունի եւ զայգիս յԵրեւան քաղաքն, որոց զորպէսն տես. նախապէս սորին առաջնորդ Մատթէոս վարդապետն առնու զայգի մի՝ ի Տէրունի որդի Աստուածատրէն իւր հնձանովն՝ քսան եւ վեց թումանի, ի ՌԿԹ թուին տաճկաց: Որոյ կողմունքն գրին, մահտեսի Յովհաննէսի այգին՝ (որ յետոյ եւ սոյն Յովհաննէսս զայս այգիս տայ վախմ սոյն վանքիս. ) Մսրխանին այգին՝ (որ վախմ է սրբոյ Աթոռոյս), Լօք Մահմատի եւ Քիւթուրի այգիքն: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ... :

Վասն սոյնոյ այգւոյս սոյն Աստուածատուրս յետոյ զհայերէն վախուպնամա մի եւս տայ, ի ՌՃԺԱ թուին մերոյ: Դարձեալ՝ կից սոյն այգւոյս, խոճայ Գրիգորի որդի քեալանդար Սահակն ունելով զայգի մի, որով զկէսն վախմ տայ սոյն վանքիս, որոյ կողմունքն գրին, սոյն այգւոյ կէսն, մահտեսի Յովհաննէսի այգին, քուչէն, եւ վերոյ յիշեալ Աստուածատրի այգին, եւ զկէսն սորին միաբան Յովհաննէս վարդապետն առնու՝ ի սոյն Սահակէս՝ երեք թումանի, եւ վախմ տայ եւս սոյն վանքիս: Որոյ կողմունքն գրին, նոյն վերոյ յիշեալ կէսն, սրբոյ Աթոռոյս վախմ Մսրխանենց այգին, եւ վերոյիշեալ Աստուածատրի այգին. գիտ զղապալայն եւ զվախուպնամայն ցուցակօքն: Որք գրին ի ՌՀԴ թուին տաճկաց: Դարձեալ վերոյիշեալ մահտեսի Յովհաննէս (որ է Ուլուբէկի որդի) զիւր այգին (որ սահման գրեցաւ ի վերդ) տայ վախմ սոյնոյ վանքիս՝ ձեռամբ սորին առաջնորդ Մատթէոս վարդապետին, ի ՌՁ թուին տաճկաց. որոյ կողմունքն գրին, Ամիրբէկի այգին, նոյն վերոյիշեալ այգիքդ. գիտ զվախուպնամայն ցուցակաւն ..: Յետոյ զայսոսիկ միացուցեալ շինեն մի մեծ այգի: Յիշեցաւ այս ի ԺԴ գլուխն, ի ճառս մաղաֆութեան ի գրեանս դիւանագրաց: Դարձեալ ունի սոյն վանքս ի յԵրեւան քաղաքն զձեռք մի տուն իւր բաղչայովն, զոր սորին առաջնորդ Մաղաքիա վարդապետն առնու ի Գասպարի որդի Բաբիջանէն՝ յիսուն ղուռուշի, ի ՌՃԼԹ թուին տաճկաց: Որոյ կողմունքն են, Պետրոսի, Կարապետի, Բարխուտարի եւ Խուպոնց Սաւրազի տունքն եւ քուչէն: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ... որ է Վանանց տունն: Ունի եւս ի յԵրեւան քաղաքն զձեռք մի տուն եւս, զոր սորին առաջնորդ Ազարիա վարդապետն առնու ի Պօղոսէն՝ ութն հազար դիանի, ի թուին տաճկաց ՌՃԾԸ: Որոյ կողմունքն են, Պօղոսի եւ Ազարիայ վարդապետի տունքն, եւ երկու կողմն քուչայ: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ... ։ Դարձեալ ունի ի Նորագեօղ զայգի մի վեց տախտակ՝ որ չորս տախտակն ի վաղուց հետէ վախմ են տուեալ, եւ զերկուս տախտակն նորին առաջնորդ Մաղաքիա վարդապետն առնու ի Սուլէյմանբէկ տաճկէն՝ քսան ղուռուշի, ի ՌՃԼԹ թուին տաճկաց: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ... ։ -Վասն սորա փաշայի միոյ գիր մի եւս գոյ ի սոյն թուոջս գրեցեալ: Գիտ ցուցակաւն ... : Դարձեալ սորին առաջնորդ Ազարիա վարդապետն կից սոյն այգւոյս, զտախտակ եւ կէս այգի մի եւս առնու ի յԵրեւանցի Տէր Յովհաննիսէն՝ երկու թուման եւ երկու հազար դիանի, ի ՌՃԿԲ թուին տաճկաց: Որոյ կողմունքն գրին Դանիէլի փայն, քուչէն, Մոլլա-քեալպալու այգին եւ սառաճ Սալմանի այգին. գիտ զղապալայն ցուցակաւն ...: Եւ կից սմին զկէս տախտակ այգի մի եւս ունի, զոր Տէր Մօսէսի որդի Յօսէփն առնու ի սոյն գեօղացւոցս՝ երկու թումանի, եւ տայ յիշատակ սոյնոյ վանքիս, ի ՌՃԾ թուին տաճկաց: Որոյ կողմունքն գրին, վերոյ այգիքդ, Աբիսողոմի այգին եւ Զանգիբախարն: Գիտ եւ զայս ղապալայս ցուցակաւն ... : Զայգի մի եւս ունի կից սոյն այգեացս, (որ է Երամի չրաղ անյիշատակ Մատթէոսինն) զոր Երեւանցիք տան վախմ սոյն վանքիս, ի ՌՃՂԶ թուին մերոյ: Գիտ զհայերէն վախպնամայն: Որոյ կողմունքն գրին. Աւետի եւ Սալմանի այգիքն, եւ քուչէն: Զայգի մի եւս ունի կից սոյն այգեացս՝ մէկ մեծ տախտակ, զոր կոնտեցի Կոնկորենց Յակովբն տայ սոյն վանքիս: Այժմ Անանիայ առաքեալն ուտէ:

Այլ եւ ունի ի Գառնի զբաղչայ մի մերձ սուրբ Աստուածածնի եկեղեցւոյն: Այլ եւ յետ կոյս լանջին զհող մի՝ զոր Գրիգորենց հող կոչեն: Այլ եւ զհող մի եւս, զոր Դաստագիւլենց Կիրակոսի Քարուտ ասեն: Այլ եւ ունի յիւր մօտն սոյն վանքս զբաղչայ մի ի վաղուց հետէ, ի ներքոյ ի սուրբ Յարութեան, զոր Հաղնազարի որդի Խաչատուրն է տուեալ: Այլ եւ մինչ Գրիգոր Մագիստրոսն վերահաստատէ զսուրբ վանքս այս, զշրջակայ վայրս սորին բոլորն դրամով գնեալ յիշատակ տայ սոյնոյ վանքիս, որպէս գրեցեալ արձանն յայտ առնէ, որ է վերդ գրեցաւ: Երեւանու եւ Նորագեղու այգիքն եւ Գառնու ջրաղացն, եւ այլք ոմանք յիշին ի ԺԴ գլուխն, ի ճառս միւրվէիզի գրեանցն:

Սրբոյն Խորվիրապայ վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ է ի Գառնոյ գաւառին, եւ է տեղի չարչարանաց եւ բանտ սրբոյն Գրիգորի լուսաւորչին մերոյ, յորում եկաց ամս երեքտասան) նախապէս հիմնաւորեցաւ ի թուոջ .. : Ունի զվիճակս յերկրոջս Երեւանու զՎեթի, զԱրկուռի, զԱրտաշար, զՄուշաղբիւր, զՋղուն, զՎանստան, զՄանկուս, զԱւանիկ, զԼանիկ, զԴեղձնավանք, եւ զՈւռձաձորն բոլորս:

Վանքս այս ի բառնել թագաւորութեան Պարսից, յամս քանիս ամայացաւ (որպէս եւ այլք բազումք), զորոյ եկեղեցիսն եւ զպարիսպն, գոմ խաշանց եւ համբարք գարշութեանց էին արարեալ տաճիկք. եւ մեք յաջողմամբն Աստուծոյ ի բաց վանեալ զտաճիկսն, մաքրեալ զվանքն, բերաք ի շինութիւն, եւ կարգեցաք զառաջնորդ եւ արարաք վանք միաբանակեցաց՝ որպէս յառաջն, ի փառս Աստուծոյ եւ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ, ի ՌՄԺԴ թուոջն մերում: Որ եւ է շէն եւ հաստատ ի մերումս ժամանակի:

Աղջոց վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ է ի Գառնի գաւառին, եւ յանուն սրբոյն Ստեփաննոսի քահանայի որ ընդ սրբոց Հռիփսիմեանցն էր) նախապէս հիմնարկեցաւ ի թուոջն ...:

Ունի զվիճակս յերկրոջս յԵրեւանու, զՃաթղռան, զմեծ Գլան եւ զփոքր Գլան:

Սրբոյն Գետարգելայ վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ եւ Ձագավանք եւ Չայղայթարան եւս կոչի) նախապէս հիմնաւորեցաւ ի թուոջն ...:

Ունի զվիճակս յերկրոջս Երեւանու, զՁագավանք, զՁագ, զԱւան, զՇհապն, զԱրամուս, զԱղասօր, զԱրախուս: Ունի եւս զմլքատու գեօղ, զիւր մերձ գեօղն Ձագ կոչեցեալ, յորմէ առնու զտասանորդս: Զոր Երեւանցի Մոծակենց Մկրտիչն գնեալ տայ վախմ սոյնոյ վանքիս ի ՌԷ թուոջն մերում: Այս ի ճակատ մատուռին նոյն վանիցն արձանագրեցեալ է. որոյ յաղագաւ բազմակնիք թուղթ մի եւս գոյ տաճկերէն, զոր գրեն եւ կնքեն, Ղրխբուլաղու նահիայի հայք եւ տաճիկք, վկայելով երդմամբ թէ՝ Ձագավանք գեղջ մուլքն Գետարգելու վանիցն է: Զոր գտցես ցուցակաւն ... :

Վարելահողն սոյն վանիցս:

Բազարաշէն կոչեցեալ մեծ հողն, որ է ի մէջ Ելղաւան եւ Շհապ գեօղօրէիցն, որոյ վերին կողմն առուի բանտն, ներքի կողմն Թնդոցներն, մէկ կողմն գետն, եւ միւս կողմն ճանապարհն. ի բնէ սոյն վանիցս է: Որոյ յաղագաւ բազմակնիք վկայութեամբ թուղթ մի գոյ տաճկերէն: Գիտ ցուցակաւն ... :

Այլ եւ սորին յաղագաւ գիր մի եւս գոյ տաճկերէն, յորում միաբանք սոյնոյ վանիցս արզ առնեն խանին. եւ խանն թալխայ գրէ ի ճակատն. եւ նորին ի լուսանցն գրէ թէ՝ հողս այս Ձագավանիցն է: Գիտ ցուցակաւն ի ՌՃԾԶ թուին տաճկաց: Ռաղամ մի եւս ի Նատրշահէն գոյ վասն սոյն հողոյս ընդ արզայի Վարդան վարդապետին. ի ՌՃԾԷ թուին տաճկաց: Գիտ ցուցակաւն ... :

Ալատաղ կոչեցեալ մեծ հողն, որ է ի մէջ Աւան, Ձագ եւ Տաճարափակ գեօղօրէիցն, սոյնոյ վանիցս է: Որոյ յաղագաւ բազմակնիք վկայութեամբ թուղթ մի գոյ տաճկերէն: Գիտ ցուցակաւն ... : Ճանապարհն որ յԱւանայ ի սոյն վանքս, ի ներքոյ նոյնոյ ճանապարհին Կեչուտ կոչեցեալ հողն սոյն վանիցս է: Որոյ կողմունքն գետն եւ ճանապարհն: Ի գլուխ սոյն Կեչուտ կոչեցեալ հողոյս առուն, որ ի գետոյն ելեալ ոռոգէ մինչեւ Ղռն, եւ մինչեւ ի Խաչերն Աւանայ, Ձագայ գեօղացիքն ծախեն սոյնոյ վանքիս: Մեծ հող մի եւս՝ հարիւր սօմարի տեղ, ի Շհապ գեօղն ունի որոյ կողմունքն են, Ձագայ ղռն, գետն, ջրաղացքն եւ կամուրջն: Մեծ հող մի եւս Էլառ գեօղացիքն տան սոյն վանքիս, որ Ծաղկէուտ կոչի, որոյ կողմունք են, Էլառայ առուն, ճանապարհն, Էլառայ բլուրն եւ գետն: Երկու այգի ի յԵրեւան քաղաքն, մին ի ձորն ի ներքոյ Նորք գեղջն ի վերայ Ղրխբուլաղու գետոյն, որ ի բնէ վախմ է սոյն վանքիս, որ այժմ սերմանելի արտ է. զոր Հաճի-Ահմատ խանն զաւթեալ էր, մեք յետս առաք, եւ է ի ձեռս մեր: Երկրորդն ի յԵրեւան ի կողմն Դամուրբուլաղու, ի ներքոյ Նորքայ ճանապարհին, որ է ի ձեռս մեր. որոյ յաղագաւ գրեանք գոն՝ գտցես, Անտօնենք են վախմ տուեալ սոյն վանքիս: Ի Ձագավանք գեօղն՝ ունի մէկ ջրաղաց, կալ, մարաք, գոմ, եւ Դ պարտէզք: Ի միւս Ձագ գեօղն՝ ունի մէկ ձիթահանք, երկու պարտէզք, մինն Դօլումեանց Վարդանէն յիշատակ, եւ միւսն Աղամէն: Ի Շհապ գեօղն՝ ունի մէկ ձեռք տուն, եւ մէկ մարաք եւ մէկ գոմ: Ի յԱւան գեօղն՝ ունի զերիս բաղչայս, միոյն ղապալայ գոյ տաճկերէն, զոր Վարդան վարդապետն է առեալ յԱւանցի Հայրապետի որդի Զաքարիայէն: Ի յԱռինջ գեօղն՝ ունի մէկ ջրաղաց, զոր Վարդան վարդապետն է առեալ ի յառնջեցի Արզումի որդի Ահարօնէն: Գոյ ղապալայն տաճկերէն: Ի յԱղասօր գեօղն՝ ունի զերկու ջրաղացս, զոր նոյն գեօղացի Տէր ... Իրիցու որդիքն տան սոյն վանքիս, մին ի տեղի պարտուց իւրեանց, եւ միւսն հոգեբաժին հօրն իւրեանց:

Սրբոյ Առաքելոց վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ Կարենսու վանք եւս կոչի), նախապէս հիմնաորեցաւ ի թուոջն .:

Ունի զվիճակս յերկրոջս Երեւանու, զԿարենիս եւ զՂարաօրան ... :

Կէչառիսու վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս ... նախապէս հիմնաւորեցեալ է ի թուոջն ՆԽԴ, յԱպիրատ իշխանէ:

Ունի զվիճակ ի... զՔուրտակն, զՀարպանտն, զԷշակղուտուրան, զԹաքալուկն, եւս զՇօորաղն:

Մաքենեաց վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս ... նախապէս հիմնաւորեցաւ ի թուոջ ... :

Ունի զվիճակս ի Գեղարգունոյ նահիէն, ի կողմն Արեգունոյ, զԿոթ, զՀոտած աղբիւր, որ Ղրխբուլաղ եւս կոչի, զՑրտագէտ, զՍալամալիք, զՆշխարք, զերկու Կզնուտն մեծ եւ փոքր, զԿածիս, զԲար, զՎարդենիս, զՔաւթառանոց, զՍալկուտ, զՓառակունիս, զՔոլատակ, զԿէտանոց, զՎանէվան, զԱխէնիս, զԿաթիկ, զԿաթաշէն, զԱղջաքիլիթ, զՄաքենիս, զԿարմիրշէն, զՎելիշէն, զԲաստամ, զԾուկրուկ, զԽօսկաշէն, զԱկունք, զՊարկիս, զՈսկեշէն, զԱնմեռ, զԽոլինակ, զՄազրայ, զԷտիլ, զԴաւալանոց, զՍոթ, զԿալէր, զԱրքաունէր, զԵրիցաշէն, զՋաղացաձոր, զՀամաթիար, զԴարանակս, զԱղջաղալայ, զԻրիշատ, զՈկունիս, զՋիլ, զԱրտաւուճ, զԳետիկ, զԿարմունջ եւ զՂարաքեափանակ:

Ունի եւ զանապատս ընդ ձեռամբ իւրով, զՎարդենեաց անապատն, զԿոթայ անապատն (որ Կուսանաց է), զՍալկուտի անապատն, զՔոլատակի անապատն, որ է անուամբ սուրբ Աստուածածնին, եւ զանապատ մի եւս ի մէջ ծովուն որ Ադա կոչի:

Խութավանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս ... նախապէս հիմնաւորեցաւ ի թուոջ ... :

Ունի վիճակս զբոլոր երկիրն Քեօլանու, որոյ հայերէն անունն Ծարայ երկիր կոչի, որ է սահմանակից Խամսայու, բայց Էջմիածնի է վիճակեալ, եւ ընդ ձեռամբ Երեւանու իշխողին: Որոյ գեօղօրայքն են այսոքիկ. Էրք, Ծնիլանց Կարմիրշէն, Սալամալիք, Քաւթառանց, Ուռուցփոր, Ատարէնիս, Ծուղրուղաշէն, Հոսաբակ, Կեաւալու. սոքա յայսկոյս լերինն են, կից Արեգունւոյն Գեղամայն: Իսկ յայնկոյս լերինն, Մեծ Ծար, Կաժ, Անուխս, Խօլօզանց, Դաշտակ, Հաճար, Ապահէն, Ճումէն, Քարատակ, Զուար, Մոս, Սեւաջուր, Ծովատեղ, Խրանց, Հալուճ, Մոթանց, երկու Դաւաչխուր, մեծ եւ փոքր, Լեւ, Եանշաղ, Բարսեղի շէն, Մէյտանն, Երիցիշէն, Խութավանք, Չափար, Կեարաք, Նորշէն, Խնթրավանք:

Ունի եւ զանապատս ընդ ձեռամբ իւրով, զԽնդրավանից անապատն, եւ զԾարայ անապատն:

Հայրեվանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ եւ կոչի ... որ է ի Գեօղարքունի) նախապէս հիմնաւորեցաւ ի թուոջ ... :

Ունի զվիճակս ի Գեօղարքունոյ նահիէն, զՓռնադար, զԻլկավանք, զԴալուղարտաշ, Ափատար, զԲիդնի, զՂուլալի, զՆորատուս, զՂշլախ, Առնեղի, Գանձակ, Բուզխանայ, զՂարաքիլիսայ, զԴուտանկի, զԵկդանկի, զՍէդանկի, զՔեամանտբուլաղ, զՊարոնբէկի գեղ, զԽշլաձագ, զԲերթ, զԱզատ քաղաք, Հասանբուլաղ, Կարմիրշէն:

Ունի եւս զանապատս ընդ ձեռամբ իւրով, զԴափուցվանք, որ է Կուսանաց՝ առընթեր Նորատսոյ: Զանապատ մի եւս Կուսանաց, ի նոյն Նորատուս գեղջն: Զանապատ մի եւս, յԻլկէվանք գեղջն, որ եւս է կուսանաց:

Շղուաքայ վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ կոչի սուրբ Գրիգոր, որ եւս է ի Գեօղարքունի) նախապէս հիմնաւորեցաւ ի թուոջ ... :

Ունի զվիճակս ի Գեօղարքունւոյ նահիէն, զԿորզաբակ, զՄեծ Ձագ, զՓոքր Ձագ, զԵսնիստն, զՇղուաք, զԾակքար, զԷրքէճի, զՔթափոր, զԴիլանչի, Կարմիրքար, եւս Կարմիրքար, զԵաստիեօլում, զՄասրիս, զԲալախատափ, զՎրացաշէն, զԱմրբար, զԱլթունթախտ, զԿարմիր աղբիւր, զԳառնակեր, զԳիլիշէն, զՀաբուլ:

Մասրուց անապատն եւս ընդ ձեռամբ սորին է:

Սէվանու անապատի որպիսութիւնքն:

Անապատս այս որ է ի Ծովակն Գեղարքունւոյ, որ եւ ... նախապէս հիմնարկեցաւ ի թուոջ ... :

Ունի զվիճակս ի Գեօղարքունի, զԿախմախի, զԲատակալ, զՎարզել, եւս զՎարզել, զՓշմակալ, զԲուղտաթափայ, զՂարադալու, զՊորտակ, զԿորատեղ: Իսկ ի Ծաղկունեաց նահանգէն զայս ինչ ունի. զԴրախտիկ, զՈւռիծառ, զՄեծտափ, զՉիպուխլու, զՑամաքաբերդ, զԳոմաձոր, զՎարսեր, զՇարիս, զԿօրբել, եւ զԾաղկունք:

Բջնու վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ եւ կոչի սրբուհւոյ Աստուածածնի վանք) որ է ի Կուտէս գաւառի, յեզր Հրաստան գետոյն:

Ունի զվիճակս ի Կուտէից գաւառի, զՔանաքեռ, զԿեթրոն, զԱրծնի, զԷլառ, զԳեամրէս, զԹութ, զԳեօք-քիլիսայ, զՔեամալ, զքանքան, զԱղօրան, զՂըզլղալայ, զՂզլօրան, զԹէզխարապ, զԵզնաջուր, զԱյլաքակ, զԱւազանք, զԿարմրաւերակ, զՀազարաբերթ, զՆռնունիս, զԱրքօլ, զԿարէնուց, զՋկրաշէն, զՕզան, զՖրանկանոց, զԹեղի, զԱլաբեր, զԱլաճաքիլիսայ, զԳոռգոչ, զԱրտազաքան, զՄեղուս, զԴալուլար, զԲջնի, եւ զԾար: Ի Ծաղկունիս գաւառին, զՕղրաձոր, զԵայջելար, զԴդմաշէն, զԹթենաձոր, զՌնդամալ, զԳառնեղի, զՆախամար, զԱղփարայ, զԱղտէն, զՉամանկուտ, զՇխեր, զԿորկոտան, զԽորձոր, զԿաղս, զՄասրիս եւ զՍօլաք: Ունի եւ մէկ դանկ մուլքն Կեդռուն գեղջն, զոր առեալ է սոյնոյ վանքիս առաջնորդ Մեսրոպ վարդապետն՝ ԸՌ դիանի, ի Յովանիսի որդի Մկրտչէն, ի ՌՃԺԳ թուին տաճկաց: Գիտ զղաբալայն ցուցակաւն ... :

Այլ եւ ի Շնգաւիթ ունի զհող մի ԺԴ սօմարի տեղ. զոր առեալ է սոյնոյ վանիս առաջնորդ Յովհաննէս վարդապետն ի նոյն գեօղացի Փանոսի որդի Նարինէն՝ երկու թումանի, ի ՌՃԻԸ թուին տաճկաց: Որոյ սահմանքն գրին՝ Այվազի հողն, խանտակն, ճանապարհն եւ ծախողի հողն: Գիտ զղաբալայն ցուցակաւն:

Այգիք սոյնոյ վանքիս ի Կեդռոն: Սոյնոյ վանից առաջնորդ Մեսրոպ վարդապետն ի Կեդռոն գեօղն զայգի մի առնու ի Սիմօնի որդի Մարտիրոսէն՝ մէկ թումանի, ի ՌՃԲ թուին տաճկաց: Որոյ սահմանքն գրին, Առաքելի, Մահմատ-ղուլու, Խաչատրի այգիքն, եւ Եօնջալղ մի: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ... : Դարձեալ ի սոյն գեօղս Սարգսի որդի Արզումն զերկու տախտակ այգի մի եւս, խարապ հնձանովն, ծախէ նոյնոյ Մեսրոպ վարդապետին՝ տասն եւ երկու հազար դիանի, ի ՌՃԴ թուին տաճկաց: Որոյ սահմանքն գրին, վերոյգրեալ այգին, Աւետքի այգին, ծախողի եղբօր որդւոյ այգին, եւ Թանղրի Ղուլու այգին. գիտ զղապալայն ցուցակաւն ... : Դարձեալ ի սոյն գեօղս, Թարաղուլի որդի Գրիգորն զկտոր մի այգի ծախէ սոյնոյ վանից առաջնորդ Դաւիթ վարդապետին՝ եօթն հազար դիանի ի թուին տաճկաց ՌՃԻԱ: Որոյ կողմունքն գրին, վերոյիշեցեալ վանից այգիքըն, Սարդարի այգին եւ սարն: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ... : Կից սոյնոյ այգւոյս, նոյն Թարաղուլի որդիք Գրիգորն եւ Յակոբն զայգի մի եւս, (որ եօնճալղ եւս ասի. ) ծախեն նոյն Դաւիթ վարդապետին՝ եօթն թումանի ի տաճկաց թուին ՌՃԻԳ: Որոյ սահմանքն, վանից այգիքն, եւ Սարդարի այգին: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ...: Սոցա հայերէն Բ ղապալայեւս գոյ ...: Սոյն գեօղացի եւ սոյն Թարաղուլի որդի Գրիգորն, իւր եղբայր Յակոբի եւ քեռ Սանդխտոյ կամաւն, զայգի մի ծախէ նոյնոյ վանից առաջնորդ Յովհաննէսն վարդապետին՝ երեք թումանի, ի տաճկաց թուին ՌՃԻԷ: Որոյ կողմունքն գրին, Գրիգորի այգին, մէկ եօնճալղ. գիտ զղապալայն ցուցակաւն ...: Սոյն գեօղացի Սիմոնի. որդիք Թորոսն եւ Դօլվաթպէկն, ի սոյն գեօղս ծախեն զայգի մի նոյն առաջնորդ Յովհաննէս վարդապետին՝ վեց թումանի, ի թուին տաճկաց ՌՃԻԸ: Եւ սոցին քոյր Խանում Աղայն եւս զիւր բաժնին յատուկ ղապալայ գրեցուցանէ ի վայր կոյս նոյն ղապալային, եւ ծախէ նոյն վանքին: Որոյ սահմանքն գրին, վանից այգին, եօնճալղն, Սարն եւ Սարդարի այգին: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ... : Սոյն գեօղացի Գրիգորի որդի Թօխումն, ի սոյն գեօղս զբաղչայ մի ծախէ նոյնոյ առաջնորդ Յովհաննէս վարդապետին՝ յիսուն շահւոյ, ի տաճկաց թուին ՌՃԻԹ: Կողմունքն Անանիայի բաղչայն, առուն եւ եկեղեցւոյ կողմն. գիտ զղապալայն ցուցակաւն ...: Դարձեալ ի սոյն գեօղս Սիմօնի որդի Դօլումն զայգի մի ծախէ սոյն վանից առաջնորդ Կարապետ վարդապետին՝ երկու թումանի, ի ՌՃԾԴ թուին տաճկաց: Որոյ կողմունքն են, վանից այգին, Սիմօնի բաղչայն, ձորն, եւ Դօլումի բաղչայն: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ...: Դարձեալ երեք ղապալայ եւս հին գոն վասն սոյն այգեացս ...: Ի Քանաքեռ գեօղն, սոյն գեօղացի Յարութիւնի որդի Գրիգորն, եւ սորին հօրեղբայր Անդրէասն, զիւրեանց բաժին այգիքն, վախմ տան սոյն վանքիս, ի ՌՃԼԳ թուին տաճկաց: Որոյ կողմունքն են, Յարութիւնի եւ Ջանումի այգիքն, Եօնճալղն եւ քարափն: Գիտ զվախումնամայն ցուցակաւն ...: Ի Քանաքեռ Աղամալի կինն զայգի մի ծախէ սոյն վանքիս առաջնորդ Յովհաննէս վարդապետին՝ տասն եւ երեք հազար դիանի, ի տաճկաց թուին ՌՃԻԳ: Որոյ սահմանքն են, սոյն վանից այգիքն, Այվազի այգին եւ առուն: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ...: Դարձեալ՝ ի Քանաքեռ Վարդիկ անուն աղջիկ մի զմէկ լաւ բաղչայ հանդերձ իւր տներովն, տայ վախմ սոյնոյ վանքիս, ի ձեռն սորին առաջնորդ Յովհաննէս վարդապետին, ի տաճկաց ՌՃԻԱ թուին, եւ ի ՌՃԾԷ թուոջն մերում: Գիտ զղապալայն ցուցակաւն ...: Յօշական գիւղն ունի վանքս այս զմեծ եւ հռչակաւոր այգի մի, զոր Էմինենց այգի ասեն, զոր առեալ է սոյն վանից առաջնորդ Յովհաննէս վարդապետն ի Վէզիրէն (զորոյ պատմութիւնն է ի ... գլուխն ստացաք). յետոյ Էմինի որդի Անդրէասն դաւի առնէ, ընդ Դաւիթ վարդապետին. (որ զկնի Յովհաննէս վարդապետին նստի առաջնորդ սոյն վանքիս): Իսկ Մշեցի Աբրահամ կաթուղիկոսի հրամանաւն բան մի տան Անդրէասին եւ ի բերանոյն գիր առնուն հայերէն, ի ՌՃՀԲ թուին մերոյ:

Հայերեն ղաբալայք եւ վախմնամայք:

Բճնեցի Վարդանի որդիք Մելքոնն եւ իւր քոյր Անղալատն, եւ այլք, ի նոյն գեօղն զիւրեանց մօր Թուրվանտայի սեպհական մուլք խոտհարքն (որ է ի յափս Հրաստան գետոյն, տան վախմ սոյնոյ վանքիս. ի ՌՃԵ թւին մերոյ: ) Երկու կողմն Հրաստան գետն, ի վերն քարափն, եւ ի հարաւն. Արտազաքանու սահմանն: Դարձեալ՝ բճնեցի Մէլիք բէկի որդի Սարգիսն ծախէ նոյնոյ վանից առաջնորդ Սիմէօն վարդապետին մէկ խոտհարք, ի նոյն գեօղն. (որ է չիման մի Թնդոց կոչեցեալ տեղւոյ յառաջն. ) հինգ հազար դիանի, ի ՌՃԼԷ թուին մերոյ: Դարձեալ նռնուսեցի Շիրվանի որդիք, Յակոբ եւ Վարդանն, ի ձորոջն մէկ ծառուտ տան վախմ սոյն վանքիս, ի ձեռն սոյն վանիս առաջնորդ Յովհաննէս վարդապետին: Ի թուին մերոյ ՌՃԿԲ, մէկ կողմն Մարալի բաղչայն եւ միւս կողմն եկեղեցին: Բճնեցի Գալուստի որդիք Սիմօնն եւ Խեչիբաբն զիւրեանց էրսանկի չիմանն տան վախմ սոյն վանիցս. ի ձեռն առաջնորդ Դաւիթ վարդապետին, ի թուին մերոյ ՌՃԿԳ: Որոյ մէկ կողմն, միջի աղբիւրն, եւ միւս կողմն Տէր Յովսէփի չիմանն: Բճնեցի Փիլիպպոսի որդի Վիրապն, մէկ կտոր տեղ, ի դուռն Ամենափրկիչ կոչեցելոյն, տայ վախմ սոյն վանքիս, ի ձեռն առաջնորդ Դաւիթ վարդապետին, ի ՌՃՁԲ թուին մերոյ:

Դարձեալ՝ ունի զկէս ջրաղաց մի ի Բջնի, զոր սորին առաջնորդք Յովհաննէս եւ Դաւիթ վարդապետքն առնուն ի Ղազարէն եւ Յակոբէն՝ ութն հազար դիանի, ի ՌՃԿԵ թուին մերոյ. որոյ կողմունքն են, Սարուխանենց առուն, վանքի առուն եւ Բալասանենց առուն, որոյ կէսն Ազիբէկենցն է լեալ: Վարդանի եւ Մելքիսէթի որդիքն են Ղազարն եւ Յակովբն: Դարձեալ՝ Բճնեցի Խաչիկի որդի Մատթէոսն եւ իւր որդիքն, մէկ ջրաղացի կիսոյ երեք բաժնին մէկ բաժինն՝ եւ մէկ Էրսանքի կոչեցեալ ճոթն տան վախմ սոյն վանքիս՝ ի ձեռն առաջնորդ Յովհաննէս վարդապետին: Զվերոյ գրեալ հայերէն ղապալայսդ՝ գտցես յԱթոռոջս:

Ղբչաղայ վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ է ի Շիրակ գաւառին …. ) նախապէս հիմնաւորեցեալ է ի թուոջ ՅԽԴ, ի Սմբաթ թագաւորէն Բագրատունոյ:

Ունի զվիճակս զՂրչաղ եւ զՇիրակ:

Կոշայ վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ կոչի սրբոյն Գէորգայ վանք. ) որ է ի Նիգ գաւառի, նախապէս ի թուոջ հիմնաւորեցաւ … :

Ունի զվիճակս, զիւր Կօշ գեօղն, եւ զԱղունատան:

Տեղերու վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ կառուցեալ է յանուն սրբուհւոյ Աստուածածնին ի Կուրծն Արագածու ի վերայ ձորոյն Անբերթ կոչեցելոյ). նախապէս հիմնաւորեցաւ ի թուոջ …:

Ունի զվիճակս զիւր մերձ գեօղն Տեղեր. զԲիւրական, Ագարակ, զԱղձ, եւ զՎժան:

Սաղմոսավանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ կառուցեալ է յանուն Սաղմոսաց ի մէջ Արագածու եւ Արայու, ընդ սմին եւ ի ներքոյ սորին ի մէջ ձորոյն եւ ի վերայ Քարցաղ գետոյն, սուրբ անապատն որ Լուսաւորչի Անապատ կոչի. ) նախապէս հիմնաւորեցան ի թուոջ Փրկչին մերոյ ի ՅԼ, ի սրբոյն Գրիգորէ Լուսաւորչէն մերմէ: Քանզի Լուսաւորիչն մեր սուրբն Գրիգոր, յորժամ լուսաւորեաց զհայս քրիստոնէական հաւատով, եւ զարդարեաց հոգեւոր եւ Աստուածահաճոյ կարգօք եւ բարեզարդ կրօնիւք, շինեաց զեկեղեցիս եւ կարգեաց զքահանայս եւ զպաշտօնեայս: Ապա ձեռնադրեաց զկրտսեր որդին իւր զսուրբն Արիստակէս ի տեղի իւր Հայրապետ եւ կառավարիչ հօտին իւրոյ, եւ ինքն այնուհետեւ սկսաւ մեկնիլ յաշխարհէ եւ անտեսանալ ի մարդկանէ, եւ շրջիլ ի լերինս, ի յայրս եւ ի ձորս, եւ կեալ հրեշտակական վարուք որպէս անմարմին եւ ընդ Աստուծոյ միայն խօսակցիլ, զոր իսկ տեսանէր հանապազ: Որ եւ ելեալ ի ծայր լերինն Արագածու եւ առնէր անդ զաւուրս բազումս. ուր եւ յօրինեաց զտաճար մի փոքրիկ ի ներքոյ վիմի միոյ յանուն ամենասրբոյ Երրորդութեանն, եւ կախեաց ի նմա զկանթեղ մի առանց առասանի, եւ ելից զնա իւրովք արտասուօքն եւ խնդրեաց յԱստուծոյ, զի երկնայնով լուսով վառեցեալ անշէջ մնասցէ մինչեւ ի կատարած աշխարհի, որ եւ եղեւն իսկ ըստ խնդրոյն. որ կայ մինչեւ ցայսօր ի փառս Աստուծոյ եւ ի պարծանս ծառային իւրոյ: (Զոր ետես իսկ աչօք յայտնապէս սուրբ Գրիգոր ականատեսն յետ ժամանակաց. զորմէ յետոյ ասելոց եմք. որ վասն այնորիկ կոչեցաւ ականատես: ) Արդ՝ երանելիս այս սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչս մեր, ի յամարայնոյ եղանակոջ ի գլուխ լերինս այսորիկ ճգներ որպէս ասացաք, եւ ի ձմերայնոյ եղանակին իջանէր ի ստորոտ սոյնոյ լերինս ի ձորն Քարցաղ գետոյն եւ անդանօր պարապիւր ի պաշտօնս Աստուածայինս: Որ եւ երբեմն ի ձորն մնայր, եւ երբեմն ի գլուխ ձորոյն ի բարձրահայեաց տեղւոջն: Վասն որոյ եւ յերկոսեան տեղիսն եւս շինեաց զփոքրիկ եկեղեցիս, եւ ելից մաքրակեաց միաբանեօք. եւ կարգեաց նոցա կանոնս եւ զԱստուածահաճոյ կարգս եւ զաւանդութիւնս: Զանուն վերնոյն կոչեաց Սաղմոսաց Անապատ, (զի միշտ ի սաղմոսերգութիւնս պարապէին. ) եւ ներքնոյն անունն կոչեցաւ Լուսաւորչի անապատ: Որք եւ կացին եւ մնացին այսու կարգաւ մինչեւ ի … թիւն մեր ի ժամանակս բարեպաշտ իշխանին Վաչէի եւ սրբոյն Գրիգորի ականատես վարդապետին (որ ի վերդ յիշեցաւ)՝ որ էր առաջնորդ երկուց անապատացս: Ապա բարեպաշտս այս Վաչէ շինեաց զհրաշակերտ եւ զմեծ Եկեղեցին գեղեցիկ եւ վայելուչ ձեւով հանդերձ ներսի շինուածովքն եւ արտաքին գաւթովքն եւ այլովք պարագայուքն՝ որ կոչի սուրբ Սիօն եւ կամ Սուրբ Նշան, եւ զարդարեաց պարսպօք եւ այլովք բազմօք շինուածովք, որ կայ մինչեւ ցայսօր շնորհօքն Աստուծոյ, եւ կոչի Սաղմոսավանք:

Ունի զվիճակս Ապարանու նահիյէն, որոյ գեօղօրայքն են, Բաշ-Ապարան, Մուլք, Ղարանլղդարայ, Ճանճիկ, Զարհաճի, Գիւմպէտլու, Գիւլաբլու, Սարուբուդաղ, Դամջլու, Մոլլաղասում, Քիրաշլու, Ղարաբուլաղ, Աստուածընկալ, Կերուկարդ, Ղալաճղ, Գիւլլուճայ, Բալչղլու, Ղզլբուռին, Ալիքուչակ, Շիրաղալայ, Բուլխեր, Աբնագեօղ: Այլեւ ի Կարփու նահիյումն՝ զՍերկեւիլ, զԱշտարակ, այլ եւ զկէս Շարապխանին: Քանզի զբոլոր Շարապխանէն ըստ Յօհանավանքին գրեալ խառն եւ անորոշ: Այլ եւ ի Գեօղարքունի զԳաւառագեօղն, (զՇարապխանի գեօղօրայսն ի ճառս Յօհանավանքին տեսցես): Ունի զմլքատու գեօղօրայս, յորոց առնու ի տասնէն մէկ զմուլքս: Որք են, իւր մերձ եղեալ Սաղմոսավանք գեօղն, զորոյ զմէկ եւ զկէս դանկ մլքի ղապալայն գտցես ցուցակաւն: …. Զոր սորին առաջնորդ Մանուէլ վարդապետն առնու ի Մուրատէն եւ ի Մարիամէն, ի ՌԽԲ թուին տաճկաց՝ երկու թումանի: Իսկ զչորս դանկ եւ զկէս մուլքն վախմ ունի ի բնէ անտի: Գոն եւս վասն սոյն գեղջս հին ղապալայ միի ՄՁԹ թուին տաճկաց գրեցեալ: Եւ ռաղամ մի եւս ի մեծ Շահապասէն ի ՌԺԳ թուին տաճկաց գրեցեալ՝ վասն երեք դանկին սոյն գեղջս, զոր եւս գիտ ցուցակաւն …. : Սոյնպէս եւ Քեարվանսարայ կոչեցեալ գեղջ Գ դանկ մուլքն (որ է մերձ քարեայ Քարվանսարային), որոյ վասն ի սորին առաջնորդ Ոսկան վարդապետէն Երեւանցւոյ գոյ վկայական գիր մի, որ գրի ի թուին մերոյ ՌՃԺ, զոր եւս գիտ: Այլ եւ Համամլու: Այվազալի, եւ Քուրտալի կոչեցեալ գեօղօրէից մուլքն եւս են լեալք սոյնոյ վանքիս, բայց …. վարդապետ առաջնորդն սորին ունելով զբարեկամ տաճիկ մի՝ հաւատալով նմա, տայ զղապալայսն սոյն գեօղօրէիցս ի ձեռն տաճկին, տայ նմա եւ զդրամ, զի գնացեալ ի յԱսպահան ի Շահէն զռաղամ հանցէ ըստ ոճի ղապալայիցն, զի հաստատուն մնասցեն մուլք գեօղօրէիցդ: Եւ տաճիկն գնացեալ՝ ըստ տաճկական բարուցն ի յիւր անուն դարձուցանէ զղապալայսն եւ զռաղամն, եւ եկեալ զաւթէ զմուլք վերոյ ասացեալ երից գեօղօրէիցդ:

Վարելահողքն սոյնոյ վանքիս են այսոքիկ:

Երկու չովուրմատեղիքն, որոց մինն մերձ վանքին, եւ միւսն ի ներքոյ վանքին, որոց կէսն վարելահողք են եւ կէսն Խոտհարք: Մէկ հող եւս մերձ կալին եւ առաջի մեծ դրանն սոյնոյ վանից: Սոյնոյ տեղւոյս մերձ դէպ ի կողմն Արագածու՝ Երկայնադարձ կոչեցեալ հողն: Մեծ հողն երեսուն սօմարէն տեղ, որ է ի վերայ Ապարանու ճանապարհին, սոյնոյ տեղւոյս ներքին առաւելն ի վերայ ձորոյն տասն եւ ութն սօմարէն տեղ: Մէկ հող եւս յիշեցեալ մեծ հողիդ լրին տակն, որոյ վասն մէկ հայերէն ղաբալայ գոյ, ի ՌՃՂԱ թուին մերոյ գրեցեալ: Ախտինքներ կոչեցեալ հողքն՝ երկուք կից իրերաց՝ ի գլուխ Վասակամուտ կոչեցեալ ձորոյն: Երեք հողք եւ երեք մանր ճոթք կից իրերաց, ի մէջ Սերկեւլու եւ Յուշու ճանապարհացն, որք Վասակամուտ կոչին, զորս Սերկեւիլ գեօղականքն են տուեալ սոյն վանքիս, իբրու ապաշխարանք ինքեանց վասն յիմարաբար սպանանելոյն զիշխանն Վասակ: (Ի ներքոյ սոյն հողոցս, դէպ ի մեծ ձորն, զերկուս հողս եւս Յօհանավանքին են տուեալ սոյն գեօղականքս՝ վասն սոյնոյ պատճառիս, որք եւս կոչին Վասակամուտք, որպէս յիշին ի տեղւոջն): Ի հիւսիսակողմն վանքին ի վերն խարապի, Գ ճոթքն առ ափն մեծ ձորոյն: Գիւռլէիկի ձորոյ ի վանքի կողմն եղեալ հողքն (յորոց մէջն ճանապարհն է վանից ջրաղացաց) բոլորքն վանիցն են: Այս ձորոյս ի միւս կողմն, ի վերնակողմն ջրաղացաց, երեք հողք եւս գոն: Ի վերայ Գիւռլէիկ ջրոյն եղեալ քարեայ կամուրջի արեւելեան եւ արեւմտեան կողմանց հողքն սոյն վանիցս են: Աբնագեօղի ոստինքն՝ որ է մէկ հող, (որոյ կողմունքն են, մեծ ձորն, Գիւռլէիկն, քարեայ կամուրջն եւ քարեայ հաւուզն) սոյնոյ վանիցս է. սորա յաղագաւ տաճկերէն վկայական գիր մի եւս գոյ. զոր գիտ ցուցակաւն …. : Երկուք տաճկերէն վկայական գիրք եւ հուճէթք եւս գոն, որք յատկացուցանեն զսահմանսն սոյնոյ վանից եւ Աբնագեօղին, զորս եւս գիտ ցուցակօքն … : Տաճկերէն թուղթ մի եւս գոյ, որ յատկացուցանէ զսահմանս սոյնոյ վանքիս եւ Յօհանավանքին, զոր եւս գիտ ցուցակաւն …. : Ունի զայգիս ի յՕշական եւ յԱշտարակ գեօղսն, զորոց որպէսն ի գլուխն ի ճառիս նոցին այգեացն տեսցես: Դարձեալ ունի յԱշտարակ գեօղն զմէկ զերզամպի, եւ ի գլուխն շիրախանայ, զորս սորին առաջնորդ Աւետիք վարդապետն առնու ի Սարգսի յորդւոցն ութն հազար դիանի, ի ՌՃՁԷ թուին մերոյ: Գիտ զղապալայն հայերէն …: Մերձ սոյնոյ զտուն մի եւս ունի: Որք այժմ աւերք են: Ի մէջ բերդին Աշտարակու ունի զմէկ թանաբի հանդերձ ներսնատամբ եւ միով շիրախանայիւ, յորս կուսանքն բնակին: Ի Սերկեւիլ գեօղն ունի զաւեր այգի մի, զբաղչայ մի, (զոր Սիմօնենց կոչեն), նաեւ զտուն մի (զոր Չիթչոնց Մարտիրոսի դուստր Անախաթունն տայ վախմ սոյն վանքիս): Գիտ զվախուպնամայն հայերէն … : Ունի եւս զձիթահանք մի ի սոյն գեօղս Սերկեւիլ: Ունի եւս զերկուս ջրաղացս ի վերայ Գիւոլէիկ ջրոյն հանդէպ ինքեան, որք յիշեցան ի մէջ հողիցն: Զջրաղաց մի եւս ի ներքոյ իւր ի մէջ ձորոյն ունի՝ զոր Ականատեսի ջրաղաց կոչեն: Ունի եւս կից իւրեան զծառուտ բաղչայ մի: Այլ եւ ունի ի մէջ մեծ ձորոյն ի սիրտ քարափին զերկուս մեծ այրս, մին բնական իւրն է, եւ զմիւսն ի վերն սորին, զոր Կեանջումենք են տուեալ յիշատակ սոյն վանքիս: Որ եւ ասի Գեանջումենց այր: Այլ եւ ունի զչորեսին ուխտատեղս, զորոց զբերսն առնու. մին է սրբոյն Լուսաւորչի աղօթատեղն ի գլուխն Արագածու, որ ի վերն յիշեցաւ: Երկրորդն ի ծոցն Արայու լերինն, որ Ծաղկեվանք կոչի: Երրորդն է ի մէջ ձորոյն ի ներքոյ Սերկեւիլ գեղջն յանուն Աստուածածնի վիմափոր մատուռ մի: Չորրորդն է ի յԱշտարակ գիւղն Կարմրաւոր անուամբ անապատն կուսանաց: Վերոյ գրեցելոցդ զոմանց որպէսն տես ի …. գլուխն ի ճառս մաղաֆութեան:

Սուրբ Լուսաւորչի անապատի որպիսութիւնք:

Անապատս այս եւ սորին որպիսութիւնն յիշեցաւ ի ճառս Սաղմոսավանից. տեսցես անտանօր:

Յօհանավանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ կառուցեալ է յանուն սրբոյ Կարապետին, ի Նիգ գաւառի), նախապէս հիմնաւորեցաւ ի սրբոյն Գրիգորէ Լուսաւորչէն մերմէ: Քանզի ի բերելն զնշխար սրբոյ Կարապետին եւ յամփոփելն ի գաւառին, զմասն ինչ եբեր յերկիրս այս, եւ ամփոփեաց յայսմ տեղւոջ, եւ շինեաց ի վերայ տաճար մի փոքրիկ յանուն սրբոյ Կարապետին, եւ արար վանք միաբանակեցաց: Յետոյ ի ՈԿԶ թուին մերոյ, ի յիշխանութեանն Զաքարիայ իշխանին, ի նմանէ կարգեցեալ իշխող եւ կառավարիչ երկրիս Երեւանու մեծահաւատ իշխանն Վաչէ շինէ զմեծ տաճարն զարմանալի տեսողաց՝ որպէս Սաղմոսավանքն: Եւ յետոյ ի ՈՂԹ թուին, սորին որդի Քիւրտ կոչեցեալն շինէ զմեծ գաւիթն հրաշալի ձեւով, որք կան մինչեւ զայսօր: Եւ ի սրբոյն Գրիգորէ շինեալ փոքրիկ տաճարն (որ ասացաւ ի վերդ), աւերեալ էր ի ՌՃՁԳ թուոջն մերում, նորոգեաց թրակացի Աբրահամ կաթուղիկոսն:

Ունի զվիճակս զԿարփի, զիւր փոքր գեօղն, զՓարպի, ու զկէսն Շարապխանայ կոչեցեալ նահանգին: Գիտեա զի Շիրակվան, եւ Ապարան, եւ կամ Շարապխանայ, Յօհանավանք, Սաղմոսավանք, եւ Մարմարաշէն ի միասին են կերեալ խառն եւ անորոշ: Ունի զմլքատու գեօղս, զիւր մերձ գեօղն Յօհանավանք, այլ եւ զՂոթուրբուլաղ կոչեցեալ գեօղն:

Սրբոյն Սարգսի վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ է Նիգ գաւառի կառուցեալ յանուն սրբոյն Սարգսի) նախապէս հիմնաւորեցաւ ի թուոջ ….. :

Ունի զվիճակս յերկրոջս Երեւանու, զՅուշի, զԼազրվան, զերկու Թամիրսն, զԹալին, զՄաստարայ, զԳեօզլու, զՔեարվանսարայ, զՉրփլու, զԱզին, զԻլուն:

Մօղնու վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ կառուցեալ է յանուն սրբոյն Գէորգայ զօրավարին ի Նիգ գաւառի) նախապէս հիմնաւորեցեալ է ի թուոջ …: Եւ յետոյ նորոգապէս շինեցեալ մեծապէս եւ վայելուչ ի նորին առաջնորդ Մարտիրոս վարդապետէն ի … թուին, ի ժամանակս Փիլիպպոս կաթուղիկոսին:

Ունի զվիճակս, զիւր Մօղնի գեօղն, զՇահրիար, զՄոլաբայազիտ, զՋաֆարապատ: Ունի մլքատու զիւր մերձ գեօղն Մօղնի. բայց գիտեա, զի մուլք գեղջս այսորիկ Մուղնի կոչեցելոյ՝ է սրբոյ Աթոռոյս ի վաղուց հետէ, իսկ Փիլիպպոս կաթուղիկոսն շնորհէ ձրիապէս սոյնոյ վանիցս ի ժամանակս սորին առաջնորդ Մարտիրոս վարդապետին: Որոյ զորպէսն տես լիովին ի … գլուխն ի ճառս մլքատուութեանն սոյնոյ գեղջս:

Վարելահողքն սոյնոյ վանքիս են այսոքիկ:

Կաւահանք, երկու Անկանակներ, Անզաւակ, եւ Ջանջուղենց կոչեցեալ տեղիքն: Այլ եւ Կեռ ճոթն, աւագ իրիցու հողն, Յակոբենց տեղն, ծովն, Մօսեսենց խուպանն, կոռաւորն, Սեւահողն: Երկու զվարներն, տանձուտակն, ծառուտի ճոթն, եօնջալղներն, Քոչարենց տեղն, տենտահողն, Եղիկենց հողերն, Շահնազարենց հողն, Յովակիմի ածն, Յովակիմի հողն, որ Յարութիւնն առեալ էրԼ Այլ եւ Ասլխանի տեղն, Բադալի հողն, դռան առաջն, եւ Գալստենց Աստուածատրի հողն: Արդ յայսց գրեցելոց տեղեացս՝ Անկանակ կոչեցեալ տեղեաց միոյն՝ (զոր Տիրիճասի որդի մելիք Կարապետն ծախէ քսան եւ հինգ հազար դիանի, ի թուին Հայոց ՌՃԳ) եւ Գալստենց Աստուածատրի հողոյն, (զոր Աստուածատրի որդի Դաւիթն եւ Յովհաննէսն ծախեն տասն եւ երեք հազար դիանի, ի թուին տաճկաց ՌԿԳ, սոյնոյ վանքիս, ձեռամբ սոյնոյ վանից առաջնորդ Մարտիրոս վարդապետին. զորոց) զղապալայսն միայն գտաք, մինն հայերէն եւ միւսն տաճկերէն: Իսկ միւսքն ի հարկէ ի բնէ անտի վախմ են սոյնոյ վանիցս։ Այլ եւ ունի ի սոյն գեօղս ի ձորումն զերկու չիմանս, (որ է խոտհարք). զոր առեալ է սորին առաջնորդ Գրիգոր վարդապետն ի ՌՃԽԲ թուոջն մերում, ի Սարգսի որդի Յովհաննիսէն, զորոյ ղապալայն գիտ հայերէն …. : Դարձեալ ունի ի Կարփի գեօղն զմարաք մի, զոր առեալ է սորին առաջնորդ Դաւիթ վարդապետն ի Կարփեցի Թանղրիղուլու որդի Եաղուբէն՝ երեք հազար եւ երեք ապասու, ի ՌՂԲ թուին տաճկաց, զորոյ ղապալայն գիտ Հայերէն …. :

Անանիայ առաքելոյ վանից որպիսութիւնքն:

Վանքս այս (որ է յԵրեւան, որ է սրբոյ Աթոռոյս իւրայնովքն ամենեքումբք), նախապէս հիմնաւորեցաւ ի թուոջ … :

Ունի զվիճակս զԱռինջ, եւ զամենայն Բոշայից ազգն: Որոյ այգիքն գրեցան ի … գլուխն ի ճառս այգեացն Աթոռոյս, եւ ջրաղացքն ի … գլուխն ի ճառս ջրաղացացն: