Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ՄԵՏԱՍԱՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ԳՕՂՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԱՒԱԶԱԿՈՒԹԵԱՆ 

 

1. Գող անուանի նա, որ զինչս այլոց ծածկաբար բառնայ ի նոցանէ ընդդէմ կամաց նոցին, եւ զոր չէ իւրեան` կամի սեպհականալ իւրոյ ինքեան-ընդդէմ աստուածայնոյ վեցերորդ պատգամին, որ ասէ` մի' գողանար:

2. Գողութիւնն լինի կրկին կերպիւ. առաջին կերպն է` երեւելի գողութիւն: Զոր օրինակ, եթէ ոք ի գողանալն նշմարեցեալ լիցի եւ ըմբռնեսցի կամ գողացեալ ինչքն ի ձեռին նորին ոչ միայն ի ժամանակի գողութեան, այլեւ այլում ժամանակի գտանիցի եւ ըմբըռնեալ լիցի` վասն այսպիսեացս ասի «երեւելի գող»: Իսկ միւս կերպն անուանի «աներեւոյթ գողութիւն». զոր օրինակ, ոմն գողանայ զումեքէ զիր ինչ եւ վաճառէ այլոց ումեք եւ յետ վաճառման գողացեալ իրին տեսեալ սեփհական տէրն ճանաչիցէ զինչս իւր եւ քննութեամբ ստուգեսցի, թէ այսպիսի մարդ գողացեալ եւ վաճառեալ է զիրն այն, այնպիսին կոչի աներեւոյթ գող: Վասն առաջնոյն ոչ խնդրի երկար քննութիւն եւ ապացուցութիւն, իսկ վասն երկրորդին խնդրի կատարեալ քննութիւն, վերահասութիւն եւ ապացուցութիւն, իսկ վասն երկաքանչիւրոցն տալի է արժանաւոր պատիժս ըստ չափու մեղացն օրինաւորապէս:

3. Եթէ ոք գողանայցէ յումեքէ եւ մեծապէս վնասեսցէ, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` եղիցի մահապարտ եւ անարժան ամենայն ողորմութեան եւ այցելութեան, կախեսցի ի փայտէ:

4. Եթէ ոք ի գիշերի առնիցէ գողութիւն` տանելով ընդ ինքեան սուր եւ այլ պատերազմական գործիք, թէեւ փոքր վնաս հասուցեալ իցէ ումեք եւ կամ առաջին անգամն իցէ` ո'չ է արժանի այցելութեան, այլ է մահապարտ եւ կախեսցի ի փայտէ: Իսկ եթէ ոչ ունիցի ընդ ինքեան սուր կամ այլ պատերազմական գործիք, առաջին անգամն իցէ եւ ոչ իցէ հասուցեալ մեծ վնաս` ի մահապարտութենէ եղիցի ազատ, այլ զգողացեալն չորեքկին վճարեսցէ առն յորմէ եւ արար գողութիւն այն եւ վասն գողութեան ձաղկեսցեն զնա ըստ չափու մեղաց նորին:

5. Յորժամ ոք ըմբռնեսցի ի երեւելի գողութիւնս, զո'ր ինչ գողացաւ` չորեքկին վճարեսցէ եւ ըստ չափու մեղաց իւրոց կրեսցէ զպատիժ ձաղկանաց. իսկ ըմբռնեցեալն ի աներեւոյթ գողութեան` գողացեալն երկիցս վճարեսցէ եւ ըստ չափու մեղաց իւրոց կրեսցէ զպատիժ ձաղկեցման սակս առ յապա ուղղութեան վարուց նորին:

6. Եթէ ոք առեալ իցէ յումեքէ դրամ եւ եդեալ իցէ զիր ինչ գրաւական առ փոխատուն եւ յառաջ քան զվճարումն պարտականութեան ծածկաբար գողանայցէ զտուեալ գրաւականն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է իբրեւ զկատարեալ գող, ծածկաբար առեալն չորեքկին վճարեսցէ եւ վասն գողութեան կրեսցէ զպատիժ ըստ օրինաց: Նոյնպէս եւ եթէ ոք առ ումեք եդեալ գրաւականն ծածկաբար ումեք վաճառեսցէ, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է այրն այն աներեւոյթ գող եւ որո'յ վաճառեաց եւ էառ զգինն` կրկին չափով վճարեսցէ ի նմանէ առեալ դրամն եւ գրաւականն հաստատուն մնասցէ առ ո'վ ոք եւ եդեալ է գրաւ:

7. Եթէ ոք գոլով յումեք պարտական` տացէ պարտատիրին իւրոյ բարաթ կամ սանադ, զի այլ ուրեք վճարեսցէ պարտս իւր, առ ո'վ ոք եւ պարտատէրն կամեսցի եւ, պարտատէրն նորին առեալ ի նմանէ բարաթն կամ սանադն, եդեալ ի բարեւագրոջ տացէ պարտականին իւրոյ, զի տարցէ այս նիշ քաղաք եւ տացէ այս անուն մարդոյ, եւ պարտական այրն գիտելով, թէ սանադ կամ բարաթ իւր կայ ի բարեւագրոջն` ըստ ժամանակին ոչ տացէ մարդոյն այն առ որ եւ գրեցեալ է բարեւագիրն, այլ պահեսցէ առ ինքն վասն իւրոյ շահաւէտութեան, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարեսցի այրն այն որպէս երեւելի գող եւ կրեսցէ վնաս հանդերձ պատժոյ ըստ օրինի երեւելի գողից, որպէս վեր անդր ի համար հինգերորդ գրեցեալ է:

8. Իսկ եթէ ոք վասն ազգականի կամ բարեկամի պարտականութեան առնիցէ վերոյ գրեալ արարողութիւնն եւ ոչ վասն իւր պարտուցն, ընդ նմա եւս վարելի է որպէս վերոյ ի համար եօթներորդ գրեցեալ եղեւ:

9. Եթէ ոք գողանայցէ ումեքէ շնչաւոր կենդանի, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` ո'չ միայն գողացեալն չորեքկին վճարեսցէ եւ վասն յանցանացն պատիժ կրեսցէ, այլեւ որքան արդիւնք ի կենդանեացն յառաջացեալ իցէ կամ յառաջագայիլ կարէր` նոյնիսկ ամբողջաբար վճարեսցէ: Նոյնպէս ասելի է եւ վասն ցորենոյ, գարւոյ եւ այլ սոցին նմանեաց:

10. Որդի կամ դուստր, որք բնակին ի տան ծնողաց իւրեանց եւ չիցեն ի ծնողաց բաժանեցեալք` առնիցեն գողութիւն ի ընչից եւ ստացուածոց ծնողաց իւրեանց, այնպիսի որդոց կամ դստերաց պարտին խրատել ծնօղք իւրեանց եւ ոչ մատնել ի դատաստանի: Իսկ եթէ որդին բաժանեցեալ է ի հօրէ իւրմէ եւ բնակի ի յայլ տան, կամ դուստրն ամուսնացեալ է ընդ առն իւրում, առնիցեն գողութիւն ի տանէ ծնողաց իւրեանց, համարելիք են որպէս զկատարեալ գող եւ վասն այսորիկ վարելի է ընդ նոսա ըստ օրինի գողոց:

11. Կինն եթէ ոչ բաժանեցեալ յառնէ իւրմէ` առնիցէ գողութիւն, ո'չ է մեղադրելի ի դատաստանական ատենի, այլ պարտ է, զի խնդրեսցէ նմա այր իւր: Սակայն եթէ բաժանեցեալ է յառնէն` արասցէ գողութիւն ի ընչից առն, համարելի է որպէս զկատարեալ գող եւ վարելի է ընդ նմա որպէս վեր անդր ի համար հինգ գրեցեալ է:

12. Եթէ ոք ամբաստանեսցէ զումեքէ վասն գողութեան, հարկաւորի յայտնել զանուանս գողացեալ իրացն յատկապէս եւ մի ըստ միոջէ, իսկ վասն չափոյ ծանրութեան շինեցեալ իրաց ոչ է հարկաւոր յայտնելն: Զոր օրինակ, պարտ է ասել երկու բաժակ ոսկեայ, հինգ տաշտ արծաթեայ, տասն հրացան երկաթեայ, այլ ոչ է կարելի խնդրել, թէ ոսկեայ բաժակին ծանրութիւնքն որչափ էր. նոյնպէս եւ վասն այլոց: Սակայն յորժամ ինչքն ոչ է շինեցեալ, հարկ է չափն յայտնել, այսինքն` ասել մին կտոր ոսկի, որ էր ԵՃ մսխալ, հինգ կտոր արծաթ, որ էր ԶՃԾ մսխալ, ԺԵ կտոր երկաթ, որ էր ԺԲ լիտր: Այսպէս իմանալ եւ վասն այլոց: Այսպէս եւ եթէ ոք ցուցանէ, թէ գողացեալ է ոմն յինքենէ դրամ` պարտ է որքանութիւն դրամոյն եւ որպիսի' դրամ լինիլն յատկապէս ցուցցէ, վասն հանդերձից գողացելոց պարտ է յայտնել որպիսի' ճոթ էր եւ որպիսի' գոյնս ունէր կամ ինչ հանդերձք էին. եւ եթէ ոք ոչ ճանաչիցէ զցեղ ճոթիցն կամ զանուանս գունոցն` պարաւանդի վասն չգիտելոյն իւրոյ երդնուլ:

13. Եթէ ոք գողանայ զիր ինչ յումեքէ` վաճառէ այլոց ումեք եւ որ գնեացն ոչ գիտէր զիրն այն գողացեալ, այլ միամտութեամբ գնեաց, իսկ առաջին տէրն տեսեալ զինչս իւր առ այն որ գնեացն` ոչ հարցանիցէ ի նմանէ, թէ ուստի՞ էառ եւ որպէ՞ս ստացաւ, -ծածկաբար ի բաց բարձցէ զիրն այն ի գնօղէն` կարծելով, թէ այն ոչ է գողութիւն, իբրեւ թէ իւր իրքն է զոր առնու: Յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է այրն այն որպէս զկատարեալ աներեւոյթ գող եւ վճարել հարկաւորի կրկին չափով, նոյնպէս եւ պատժիլ արժանաւորի:

14. Եթէ ոք խորտակեսցէ զդուռն համբարոյ ցորենոյ եւ գողանայցէ զտասն լիտր, յետոյ այլ ոք եկեալ գողանայցէ հարիւր լիտր ցորեան, ըմբռնեսցի առաջին գողն` որ գողացաւ զտասն լիտրն, հարկաւորի վճարել զվնասն ոչ միայն տասն լտեր, այլեւ հարիւրտասն լտեր, զի նա եղեւ պատճառ երկրորդ գողութեան: Իսկ եթէ ըմբռնեսցի երկրորդ գողն` որ գողացեալն է հարիւր լիտր, վճարեսցէ միայն վասն գողացելոյն իւրոյ: Իցէ թէ երկոքեանն ըմբռնեսցին` իւրաքանչիւր ոք ըստ չափու գողութեան իւրեանց վճարեսցեն ըստ օրինի գողից եւ պատժեսցին: Այսպէս ասելի է եւ վասն ամենայն ընչից ըստ այսմ կերպի պատահեցեալ գողից:

15. Եթէ ոք տայ ումեք աւանդ մին քսակ ԲՃ ոսկի եւ որ էառն աւանդ` եդ ի յարկղոջ իւրում, ուր եւ ինքն ունէր մին քսակ ԳՃ ոսկի, եւ յորժամ տուող աւանդոյն խնդրեաց զտուեալն իւր ի նմանէ, աւանդառուն միամտութեամբ փոխանակ նորին մին քսակ ԲՃ ոսկոյն տացէ իւր մին քսակ ԳՃ ոսկին եւ որ է առն նորին ԳՃ ոսկին փոխանակ իւրոյ ԲՃ ոսկոյն ոչ յետս դարձոյց առ նա, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարեալ իցէ այրն այն որպէս եւ զկատարեալ աներեւոյթ գող եւ կրեսցէ զպատիժ եւ վնաս գողոց:

16. Եթէ ոք կամիցի յումեքէ գողանալ ոսկի կամ արծաթ, այնու դիտաւորութեամբ մտցէ ի տուն կամ դիւքան նորին` արարեալ զգողութիւն ընչից նորին, կարծելով, թէ գողացեալ է ոսկի կամ արծաթ, առ որ եւ ինքն ցանկացաւ եւ յետ գողութեան վերահասու լինի, զի գողացեալն ոչ է ոսկի կամ արծաթ, այլ պղինձ եւ երկաթ, յորժամ յայտնեսցի գողութիւն նորին եւ նա խոստովանիցի դիտաւորութիւն իւր` այնպիսին ո'չ է պարտական վասն այլ իրաց վնաս եւ պատիժ կրելոյ, եթէ ոչ միայն վասն այնց իրաց, որ եւ գողացեալ իցէ: Նոյնպէս ասելի է եւ այլ սոյնպիսի պատահմանց:

17. Եթէ ոք ունիցի առ ոք աւանդ մին քսակ հարիւր ոսկի, եւ աւանդապահն նոյն մին քսակ ոսկին եդեալ իցէ ի յարկղոջ իւրում, ուր եւ ինքն ունի մին քսակ հարիւր ոսկի, եւ դէպ լիցի, զի աւանդատուն ծածկաբար ի նմանէ բառնայցէ ո'չ միայն իւր մին քսակ ոսկին, այլեւ նորին մին քսակն եւս, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` կրեսցէ վնաս վասն նորին մին քսակ ոսկոյն, եւ ո'չ վասն իւրոյ տվեցեալ ոսկոյն, իսկ վասն երկաքանչիւրոցն պատժեսցի խստապէս ձաղկչաւ:

18. Եթէ ոք գնէ յումեքէ զիր ինչ կամ զապրանս եւ մինչեւ ի վճարիլ դրամոյն ծածկաբար առցէ ի ապրանացն կամ ի ընչիցն` համարելի է կատարեալ գողութիւն, վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինի երեւելի գողից: Իսկ եթէ վճարեալ իցէ զդրամն եւ ապրանս կամ ինչքն իբրեւ զաւանդ եդեալ իցէ վաճառօղն, յետոյ առցէ ծածկաբար կամ յայտնի` ո'չ է մեղադրելի:

19. Եթէ ոք գողանալոյ դիտաւորութեամբ եմուտ ի տուն, ի դիւքան կամ համբար ումեք` որ ոչ էր փակեալ, այլ հասարակ դրամբն եմուտ եւ ոչ արար գողութիւն, յորժամ յայտնեսցի չար դիտաւորութիւն նորին` թէպէտ նա ոչ է պատժելի եւ վնաս կրելի որպէս զգող, սակայն ձաղկելի է վասն ապագայ ուղղութեան վարուց նորին:

20. Եթէ ոք մտցէ ի տուն կամ դիւքան կամ համբար ումեք եւ սկսանիցի որոնել եւ յարմարել զինչս առ ի գողանալ եւ մինչ ի կատարումն գողութեան եկեալ տէր իրացն ի ձեռն նորին գտցէ զինչս իւր, որ կամէր գողանալ, համարեսցի կատարեալ երեւելի գող եւ որչափ ի յընչիցն բառնալ կարէր` նոյն չափոյն գինն չորեքկին վճարեսցէ ընչից տեառն եւ կրեսցէ զպատիժ գողութեան:

21. Եթէ ոք խորտակեալ զդուռն տան, կամ դիւքանի, կամ համբարի, կամ զարկղ ումեք վասն գողութեան եւ յետոյ զղջացեալ` առանց բառնալոյ եւ գողանալոյ ի ընչից կամիցի ելանել, բայց ըմբռնեսցի, նա թէպէտ ոչ է համարելի որպէս զգող, սակայն ոչ է ամենայնիւ անմեղադրելի, պարաւանդի զոր ինչ վնաս հասուցեալ է վճարել եւ վասն յանցանաց ձաղկեսցի:

22. Եթէ երկու կամ երեք կամ այլ աւելի անձինք միաբանեալք արասցեն զգողութիւն եւ գողանայցեն զծանրաբառնալի իր ինչ, որ ոչ կարէ մին մարդ բառնալ, իսկ նոքա բարձեալ ի վերայ ուսուց իւրեանց տանիցեն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` զգինս գողացեալ իրին իւրաքանչիւր ոք ամբողջաբար վճարեսցէ չորեքկին, եւ ո'չ է օրէն մասնաւորիլ զգինս գողացեալ իրին ի վերայ անձանց գողոց, այլեւ վասն գողութեան կրեսցեն պատիժ ըստ օրինաց:

23. Մանկունք, որք ոչ իցեն լցեալ զտասնեւչորս ամ եւ աղջիկք զտասներկու ամ հասակին իւրեանց, ունիցին զգողութիւն` ո'չ է օրէն խստաբար պատժել զնոսին որպէս ընդ կատարեալ գողոց, այլ վարելի է ընդ այնպիսեացն ողորմածութեամբ` ձաղկելով զնոսա թեթեւապէս. իսկ ընդ այնոսիկք` որոց հասակն աւելի իցէ քան զվերոյ գրեցեալքն, խստապէս եւ առանց գթութեան պատժելի է:

24. Եթէ ոք գողանայ յումեքէ զսանադ կամ զբարաթ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի որպիսի' սանադ կամ բարաթ եւ իցէ, եթէ վճարումն նոցին ի պարտականաց եղեալ իցէ կամ ոչ իցէ եղեալ, գողացօղն զգրեցեալ մաբլաղ դրամին ի սանադոջ կամ բարաթոջն կրկին չափով վճարեսցէ տեառն սանադին կամ բարաթին եւ կրեսցէ զպատիժ գողոց եւ գողացեալ սանադն հասցէ նմա յորմէ եւ գողացեալ էր: Իսկ եթէ ոք պարտական իցէ ումեք, սանադով վճարումն արարեալ իցէ, եւ պարտատէրն զսանադ նորին ոչ իցէ տուեալ պարտականին, պարտականն գողանայցէ զսանադ իւր ի նմանէ եւ վկայիւք հաստատէ վճարեցեալն, այնպիսին ո'չ է արժանի վնաս կրելոյ, այլ վասն գողութեան ձաղկեսցի:

25. Եթէ ոք մտեալ ի տուն կամ ի դիւքան ումեք, տեսանիցէ զսանադ կամ բարաթ կամ այլ պարտականութեան գիր եւ գրեցեալն ի մէջ նորին քերեսցէ` ավելացուցանելով կամ պակասեցուցանելով, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է որպէս զգողացօղ սանադի եւ ընդ նմա վարելի է որպէս վերանդր ի համար քսանչորս գրեցեալ է:

26. Եթէ ոք օգնեսցէ գողոց եւ ձեռնատու լիցի նոցա, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարեցեալ լիցի որպէս զերեւելի գող եւ վարեսցի ընդ նմա որպէս վերանդր ի համար հինգերորդ սոյն գլխոջս գրեցեալ է:

27. Եթէ ոք գողանայցէ զիր ինչ եւ դիցէ առ ումեք ի աւանդ, եւ որ էառն` ոչ գիտէր զիրն այն գոլ գողացեալ, ո'չ է մեղադրելի եւ արժանի զվնաս կամ զպատիժ կրելոյ. իսկ եթէ գիտէր զիրն այն գոլ գողացեալ եւ էառ ի պահեստ` համարելի է որպէս զերեւելի գող եւ վարելի է ընդ նմա որպէս վերանդր ի համար հինգերորդ գրեցեալ է սոյն գլխոջն:

28. Եթէ ոք ուսուսցէ ումեք որդւոյ գողանալ ի հօրէ իւրմէ կամ կնոջ գողանալ յառնէ իւրմէ զիր ինչ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` որդին եւ կինն ազատք են ի պատժոց եւ ի վնաս կրելոյ, որպէս վերանդր ի համար տասն եւ մետասաներորդ գրեցեալ է, սակայն ուսուցիչն նոցին համարելի է որպէս զկատարեալ երեւելի գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինի երեւելի գողից:

29. Եթէ ոք առցէ յումեքէ զսանադ` առանց տալոյ նմա զդրամ վասն չքաւորութեան եւ բազում պարտաւորութեան պարտական առն, իբր կամելով օգնել նմա, յորժամ յայտնեսցի, թէ իզուր առեալ է զսանադն նա, թէպէտ ոչ է համարելի որպէս զգող, սակայն ոչ է առանց մեղադրանաց եւ վասն այսորիկ ձաղկեսցի խստապէս, որպէս գլուխ երեք` վասն պարտականութեան, ի համար քառասուներորդ եւս գրեցեալ է:

30. Եթէ ոք ի ժամանակի նաւոկոծութեան, վասն փրկելոյ զանձն, թափեսցէ զինչս իւր ի մէջ ծովու եւ նոյն ինչքն ալիք ծօվուն բերցեն յափս ծովու, ո'վ ոք գտանիցէ զինչսն` կարէ տիրել որպէս զգտեալ ինչս, եւ ոչ ոք ունի զիրաւունս խնդրելոյ ի նմանէ զիրսն: Սակայն եթէ նաւն մօտ ի յափն ծովու գոլով թափէ ոք զինչս իւր ի մէջ ծովու, որպէսզի ալիք ծովուն տարցեն զնոսա ի յափս ծովու, այնպիսի ընչիցն ոչ ոք կարէ իշխել. իցէ թէ ոք բռնութեամբ կամ ծածկաբար առցէ` համարելի է իբրեւ զկատարեալ գող եւ վարելի է ընդ այնպիսոյն ըստ օրինի երեւելի գողից:

31. Եթէ ոք տուեալ իցէ ումեք դրամ եւ առեալ իցէ ի նմանէ գրաւ աւելի ինչ քան զտուեալ դրամին իւրոյ, եւ դէպ լիցի, զի գրաւն գողասցի, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` ըստ օրինի երեւելի գողոց վարելով, գողացօղ գրավին չորեքկին վճարեսցէ եւ պատժեցեալ լիցի ձաղկչաւ, իսկ վճարեցեալն ի գողէն պարտատէրն ըստ չափոյ թալաբի իւրոյ մասն իւր յինքն առցէ եւ աւելորդ մասն տացէ պարտականին, քանզի գրաւոյ աւելորդն պարտական առն էր, եւ ոչ` պարտատէրին:

32. Եթէ ոք տացէ տեղի բնակութեան գողոց, որ գիտէր զգող գոլն նոցին, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարեսցի այրն այն որպէս զաներեւոյթ գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինի աներեւոյթ գողոց: Իսկ եթէ ոչ էր տեղեակ գողութեան նոցին, համարելով զգողն այր բարի` ետ նմա տեղի բնակութեան, ո'չ է մեղադրելի եւ արժանի զպատիժ կամ զվնաս կրելոյ:

33. Եթէ ոք գողանայցէ աղախին ումեք, որ իցէ յղի եւ վաճառեսցէ ումեք, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` վճարեսցէ վասն աղախնոյն եւ վասն յղացեալ զաւակին զօրինաւոր գինս նոցին ըստ օրինի երեւելի գողաց: Եթէ աղախինն ոչ իցէ յղի` միայն զգինս աղախնոյն վճարեսցէ: Սոյնպէս ասելի է եւ վասն ամենայն անասնոց եւ այլոց սոցին նմանեաց:

34. Եթէ պարտատէր ոք առեալ զթալաբ իւր ի պարտականէն եւ ունիցի առ ինքն գրաւ պարտականին, բայց ոչ կամիցի գրաւն յետս տալ եւ ուրանայցէ, թէ ոչ եմ առեալ զգրաւ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի ուրացութիւն նորին` համարելի է ուրացօղ այրն իբրեւ երեւելի գող եւ վասն այսորիկ զերեւելի գողոյ վնաս եւ պատիժ կրեսցէ:

35. Եթէ որ ի ձեռին ունիցի զդրամ կամ մարգարիտ կամ պատուական ակունք կամ այլ ինչ, եւ ոմանք այրք լկտիք միաբանեալք, մինն ի նոցանէ հարցէ ձեռի նորին, որոյ հարկանելոյ պատճառէն ցրուեսցի եղեալ ինչքն ի ձեռաց նորին, եւ այլ միւս ընկերքն` ցրուեալսն առեալ փախիցեն, պարտաւորի հարկանօղ այրն զամենայն վնաս նորին հատուցանել եւ կրել զպատիժ որպէս զերեւելի գող:

36. Եթէ ոք գողանայցէ յումեքէ զհալեալ արծաթ կամ ոսկի եւ տացէ շինել զբաժակ, զտաշտ կամ այլ ինչ, յորժամ յայտնեսցի գողութիւն նորին, նախ` խնդրելի է զհալեալ արծաթն կամ ոսկին. յորժամ ոչ կարիցէ վճարել զայն, ապա շինեցեալ անօթքն հարկաւորի տալ փոխանակ գողացելոյն, եւ որպիսի' կերպիւ յայտնեսցի եւ ստուգեսցի գողութիւն նորին, այսինքն` երեւելի կամ աներեւոյթ գող լինիլն, վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինաց:

37. Ով ոք գողանայցէ խաղող եւ նովաւ շինեսցէ զգինի կամ ճոթ եւ արասցէ զհանդերձ կամ այլ սոցին նմանս, վարելի է ընդ նոսա որպէս վերանդր ի համար երեսուն եւ վեց լիապէս գրեցեալ եղեւ:

38. Եթէ այրք երկու իցեն միոյ ումեք պարտականք, մինն ի նոցանէ տացէ միւսոյն դրամ` տալ պարտատէրին իւրեանց վասն պարտոյ իւրոյ, եւ նա առեալ ի նմանէ դրամն տայ պարտատէրին ոչ վասն պարտոյ նորին, այլ վասն պարտոյ ինքեան, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է այրն այն որպէս զերեւելի գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինաց:

39. Եթէ ոք ընդդէմ օրինաց եւ քաղաքականաց կանօնաց պահեսցէ զչափ կշռոյ կամ չափ գազի պակաս քան զհասարակ եւ օրինաւորն, եւ նոյն պակաս չափն այլ ոմն առցէ ի նմանէ եւ նովաւ վնասցէ այլոց, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` տուօղն պակաս չափոյն աներեւոյթ գողոյ եւ առնօղն պակաս չափոյն, որ զիրս իւր վաճառելոյ աղագաւ էառ, երեւելի գողոյ պատիժ կրեսցեն ըստ օրինաց:

40. Եթէ ոք ուսուսցէ ումեք ծառայի, զի գողանայցէ զծառայական գիրն իւր ի տեառնէ իւրմէ կամ ջնջել զանուն իւր ի ծառայութեան գրոջն, եւ ծառայ ըստ խրատոյ նորին արասցէ կատարումն գործոյն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` ուսուցիչ ծառային համարելի է որպէս աներեւոյթ գող, վճարել հարկաւորի զգինս ծառային կրկին չափով տեառն ծառային, եւ որպէս ուսուցիչն` նոյնպէս ծառայն խստապէս ձաղկեցեալ լիցին:

41. Եթէ ոք գողանայցէ ումեք ծառայ եւ արասցէ զնա ժառանգ ընչից իւրոց, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` ո'չ միայն ծառայն, այլեւ ամենայն ժառանգեցեալ ինչք հասանի ի տէր ծառային:

42. Եթէ պարտատէր ոմն զգրաւական պարտականին վասն հարկաւորութեան իւրոյ ի կիր արկանիցի, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է պարտատէր այրն որպէս զաներեւոյթ գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինաց:

43. Եթէ ոք տացէ ումեք գործիք ինչ պատկանեալ առ գողութիւն, թէպէտ նա ոչ ուսուցանէ կամ խրատէ առնել նմա զգողութիւն, սակայն տալովն զգործիք գողութիւն բաւականապէս ուղղեւորէ առ այն իրականութիւն, վասն որոյ համարելի է այրն այն որպէս զաներեւոյթ գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինաց:

  44. Եթէ ոք տացէ զծառայ իւր առ ի լինիլ առ նմա ի տեղի գրաւոյ եւ գիտէր զծառայն իւր առնօղ գողութեան, եթէ գողանայցէ ի նմանէ զիր ինչ առ որ եւ տուեալ եղեւ ի գրաւ, զո'ր ինչ գողացեալ իցէ` տէրն ծառային հարկաւորի վճարել զամենայն վնաս նորին առանց բացասութեան:

45. Եթէ ոք գողանայցէ յումեքէ զիր ինչ եւ դարձեալ զղջացեալ յինքնին բերցէ զգողացեալն եւ տայ ի տէր ընչիցն` ոչ է մեղադրելի, այլ է արժանի ողորմութեան եւ եղիցի ազատ ի պատժոյ եւ ի վնասուց:

46. Եթէ ումեք ինչք գողացեալ լիցի եւ տէր ընչիցն առցէ յումեքէ զդրամ, կամ թարց դրամոյ տացէ նմա իշխանութիւն, զի ի գողացեալ ընչիցն զո'ր ինչ գտանիցի կամ առձեռն եկեսցէ` նմա լիցի, եւ դէպ լիցի, զի գտցի գողացօղ ընչիցն այնուհետեւ ոչ կարէ խօսիլ եւ մտանել ի դատաստան ընդ գողին սեփական տէր ընչիցն, այլ հարկաւոր է դատաստան մտանելն եւ պահանջողութիւն առնելն նա', որ գնեացն կամ ընկալաւ իշխանութիւն ի տեառնէ ընչիցն:

47. Եթէ ոք գողանայցէ յումեքէ զծառայ կամ զաղախին եւ վաճարեսցէ ումեք, եւ դարձեալ այլ ոք գողանայցէ ի գնօղէն եւ այլոց ումեք վաճարեսցէ, եթէ երկոքեան գողքն ըմբռնեսցին` առաջին գողն առաջնոյ տեառն պարտաւորի տուեալ դրամն երկիցս անգամ վճարել, երկրորդ գողն երկրորդ տեառն տուեալ դրամն երկիցս վճարել. իսկ եթէ առաջին կամ երկրորդ գողոց մինն ըմբռնեսցի եւ մինն ոչ ըմբռնեսցի, ըմբռնեալ գողն երկուց տէրանց իւրաքանչիւրոց տուեալ դրամն վասն ծառային կամ աղախնոյն երկիցս անգամ վճարեսցէ, քանզի համարելի է աներեւոյթ գող եւ վասն յանցանաց գողութեան պատժեսցի խստապէս ըստ օրինաց:

48. Եթէ ոք համարձակեսցի զծառայ կամ զորդի կամ զդուստր կամ զաղախին ումեք գողանալ, կամ անձնիշխան այր ոմն բռնութեամբ տիրապետել եւ այլոց վաճառել, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` կախեսցի ի փայտէ առանց ամենայն այցելութեան:

49. Եթէ ի նաւի կամ ի պանդոկի գողանայցեն զինչս ումեք, յորժամ գողացօղն է սպասաւոր նաւին կամ պանդոկին` հարկաւորի նաւապետն կամ պանդոկապետն վճարել զվնաս գողութեան. իսկ եթէ այլ ոք ի եկամտիցէ` գողացօղն որ գողացաւն հարկաւորի վճարել զվնասն գողութեան: Եթէ նա ոչ ունիցի հատուցանելոյ կամ փախիցէ, այսպիսի պատահմանն հարկաւորի նաւապետն կամ պանդոկապետն վասն նորին վճարել, զի պարտաւորին նոքա վերահասու լինիլ, զի մի' ընդունիցին այրս չարաբարոյս ի նաւ կամ պանդոկ իւրեանց:

50. Եթէ ոք ուսուսցէ ումեք ծառայի, զի գողասցէ ի ընչից տեառն իւրոյ եւ տացէ ինքեան, եւ ծառայն եկեալ` պատմեսցէ զխրատ նորին տեառն իւրում, եւ տէր նորին կամիլով իմանալ զճշմարտութիւն կամ ստութիւն բանին ասասցէ ծառային իւրում` արա'յ զոր ինչ պատուիրեաց քեզ, եւ ծառայն գողացեալ ի յընչից տեառն իւրոյ` տարեալ ետ նմա, որ ուսուցն զգողութիւն, եւ յետ այնորիկ տէր ընչիցն տեսեալ զինչս իւր առ ուսուցանօղն այնմ գողութեան` կարէ ըստ օրինաց քարշել զայրն այն ի դատաստան, եւ այրն այն ոչ միայն լինի իբրեւ աներեւույթ գող, եւ'ս հարկաւորի զվնաս նորին երկիցս անգամ վճարել եւ կրել զպատիժ ըստ օրինաց, այլեւ վասն ուսուցանելոյ զեղանակ գողութեան ծառային հարկաւորի կրել զպատիժ եւ վնաս, իսկ ծառայն ի այսպիսի պատահմանն ո'չ է մեղադրելի:

51. Ոչ է պարտ ումեք, որ ըմբռնեաց զգողն ի տան իւրում` անձամբ անձին լինիլ նորա վրէժխնդիր. զի եթէ ամենայն ոք անձամբ անձին կարէր առնել զդատաստան` ի զուր լինէր կարգեցեալ դատաստան եւ դատաւորքն: Իսկ եթէ ոք անունկնդիր լեալ իրաւանց` սպանցէ զգողն, որ ի տան իւրում ըմբռնեաց ի տունջեան եւ ի գիշերի, մահապարտ է, ի'նքն եւս մահու մեռցի:

52. Եթէ ոք գոլով միայն ի տան իւրում ի գիշերի, եւ եկեալ գողն ոչ միայն կամի գողանալ զստացուածս նորա, այլեւ սպանանել զնա, եթէ տանուտէրն ոչ գտանի ելս ի տանէ առ ի կոչել զոք ի յօգնութիւն ինքեան, այսպիսի պատահմանն անճարացեալ` ոչ առ ի սպանանել, այլ առ ի ըմբռնել զգողն սկսանի մարտնչիլ ընդ նմա, զի կալցէ զնա եւ մինչեւ ի կալնուլն հարկանիցէ եւ վիրաւորեսցէ զնա, եւ դէպ լինիցի, զի սպանցէ` ո'չ է մեղադրելի եւ արժանի պատժոց. եւ եթէ ինքն եւս վիրաւորեալ եւ հարկանեցեալ լիցի ի գողէն` նոյնս եւս կարէ գոլ վկայ անմեղադրութեան իւրոյ:

53. Եթէ ծառայ ումեք արասցէ զգողութիւն եւ գողացեալն տացէ տեառն իւրոյ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է տեառն ծառային որպէս զաներեւոյթ գող եւ վարեսցի ընդ այնպիսի տեառն եւ ընդ ծառային ըստ օրինաց ի պատիժս եւ ի վնասս:

54. Իսկ եթէ ծառայ ուրուք արար զգողութիւն եւ զգողացեալն ոչ տարաւ ի տուն տեառն իւրոյ, այլ վաճառեաց այլոց ուրումն եւ որ գնեացն զստացուածս ի ծառայէն յայնմանէ ոչ եհարց վասն ստացուածոցն այնմիկ ի տեառնէ նորին, եւ տէր ծառային բնաւին ոչ գիտաց զգողութիւն նորա` այսպիսի պատահմանն տէր ծառային ոչինչ ունի զմեղս. ծառայն ըստ օրինի գողոց դատեսցի, եւ որ գնեաց ստացուածս ի նմանէ` հատուսցէ զամենայն գողացեալ ինչսն ըստ օրինի աներեւոյթ գողոյ:

55. Եթէ ոք գնեաց ի ծառայէ յումեմնէ զգողացեալ ինչ, նախապէս էհարց ի տեառնէ նորին եւ ապա գնեաց, յորժամ յայտնի լինի զգողութիւն ծառային, որ գնեացն ի նմանէ` ոչինչ ունի զմեղս. ծառայն ըստ օրինի գողոց դատեսցի եւ տէր նորին հատուսցէ զվնասն գողութեան ըստ օրինի աներեւոյթ գողոյ, զի պարտ էր քննել, թէ ստացուածքն այն, զոր ծառայ իւր վաճառէ` ուստի՞ է արդեօք:

56. Եթէ ծառայ ումեք գողնայցէ զինչս յումեքէ առանց գիտութեան տեառն իւրոյ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի գողութիւն ծառային եւ արդարութիւն տեառն ծառային, որ ոչ է գիտեցեալ գողութենէ նորին, տերն ծառային եղիցի ազատ ի պատժոյ եւ ի վնասուց, այլ ծառայն ըստ օրինաց կրեսցէ վնաս եւ պատիժ:

57. Եթէ ոք առաջին անգամ գողութեան սպանցէ զոք, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` մահապարտ է, կախեցեալ լիցի ի փայտէ:

58. Եթէ ոք ի փողոցի եւ ի հրապարակի գողանայցէ զհաց կամ միրգ կամ հանդերձ եւ կամ այլ ինչ` որ իցէ ի փոքրի համարման, հատուսցէ զվնասն եւ վասն յանցանացն ձաղկեսցի առանց զանցառութեան, որպէսզի ապագայն լինիցի զգոյշ. քանզի թէպէտ վասն փոքր յանցանաց ինչ կարելի է ներելն, սակայն միգուցէ սովորութիւն արասցէ ինքեան եւ գնալով գնալով աճեսցուսցէ եւ արասցէ կատարեալ գողութիւն. հարկ է ի սկզբան մեղանչողութեան, թէեւ փոքրագոյն եւս իցէ մեղքն, ո'չ թողուլ առանց խրատոյ:

59. Եթէ ոք յանդգնեսցի գողանալ զինչս սրբոյ եկեղեցւոյ` հատցի գլուխ նորին եւ ամենայն ինչք եւ ստացուածք նորին հասցէ յեկեղեցին:

60. Եթէ ոք ընկալաւ յումեքէ զիր ինչ ի պահեստ, եբաց զկնիք պահեստին եւ գողացաւ անտի, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է այրն այն որպէս զերեւելի գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինի երեւելի գողոյ:

61.. թէ ոք եմուտ այգի ուրումն եւ գողացաւ ի պտղոյ ծառոց կամ երկրային բուսոց, յորժամ յայտնեսցի, եթէ ի գիշերի արարեալ իցէ` կրեսցէ զվնաս եւ պատիժ երեւելի գողոց. իսկ եթէ ի տունջեան արարեալ իցէ` կրեսցէ զվնաս եւ զպատիժ աներեւոյթ գողոց:

62. Եթէ ոք մտցէ ի դատաստանարան եւ գողանայցէ ի դատաստանական մատենից եւ գրոց, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի, եթէ կամեցաւ վնաս հասուցանել Արքայական գանձարանին` եղիցի մահապարտ, հատցի գլուխ նորին: Եթէ կամեցաւ այլոց ումեք վնաս հասուցանել` կրեսցէ զվնաս եւ պատիժ ըստ օրինի երեւելի գողոյ, եւ վասն յանդգնութեան, որ իշխեաց գողանալ ի դատաստանարանէ զմատեան կամ զգիր դատաստանական` վարեսցի ի մետաղս մշտնջենաւորապէս. եթէ ոչ ի վնաս արքայական եւ ոչ ի վնաս այլոց ումեք արարեալ իցէ զգողութիւնն, այլ վասն հարկաւորութեան իւրոյ առ ի իմանալ զորպիսութիւն ինչ` ձաղկեսցի հրապարակաւ եւ վարեսցի ի մետաղս մշտնջենաւորապէս:

63. Եթէ ոք յանդգնեսցի մտանել յապարանս արքայի եւ գողանայցէ արքայական ընչից, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` եղիցի մահապարտ, կախեցեալ լիցի ի փայտէ:

64. Եթէ ոք գտցէ ի հրապարակս եւ ի փողոցս քաղաքի կամ այլ ուրեք զիր ինչ, պարտ է յայտնել ուրեք դատաստանարանի մինչեւ ի երեք օր եւ դատաստանարանին ուր յայտնեաց` հարկ է գրով առնուլ ի նմանէ եւ գրել ի մատեան դատաստանականի եւ հրատարակել վասն գտանիցեալ իրին ի մէջ քաղաքին, զի կորուսանօղն եկեսցէ եւ առցէ զինչս այն, -այնպիսին հարկաւորի ըստ արժանաւորութեան կորուսեալ իրին տալ պարգեւս գտանօղին:

65. Եթէ ոք գտցէ ի հրապարակս եւ ի փողոցս քաղաքի կամ այլ ուրեք զիր ինչ եւ ոչ յայտնեսցէ ուրեք դատաստանարանի, այլ ծածկեսցէ ի յինքեան զիրն այն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է գտանօղ այրն որպէս զաներեւոյթ գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինի աներեւոյթ գողոց, առանց զանցառութեան:

66. Եթէ զգացուցին ումեք զծառայէ նորին, թէ առնէ զգողութիւն եւ տէր ծառային ոչ արգելեաց նմա առնել գողութիւն, ոչ խրատեաց զնա եւ ոչ մատնեաց ի ատեան դատաստանի, զի անդ խրատեսցի, յետ այնորիկ զո'ր ինչ գողանայցէ ծառայն` տէրն ծառային պարտաւորի վճարել ըստ օրինի գողոց առանց բացասութեան, եւ ծառայն գողացօղ պատժեսցի խստապէս` առանց ողորմութեան:

67. Եթէ ոք ի գիշերի պատահիցի ումեք ի ճանապարհի, կողոպտեսցէ եւ յափշտակեսցէ զիր ինչ կամ հանդերձ նորին, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է յափշտակօղ այրն այն որպէս զերեւելի գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինի երեւելի գողից:

68. Ամենայն աւազակք, որք ի ծովու եւ ի յանցս ճանապարհի առնեն աւազակութիւն, կողոպտեն զինչս այլոց, յափշտակեն եւ սպանանեն զոք, որո'յ վնասեցին` հատուսցեն զվնասն վնասեցելոց ըստ օրինաց եւ վասն յանցանացն կախեսցին ի փայտէ:

69. Եթէ ոք գողասցէ ի զօրաց պատերազմականաց զէնս նոցին, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ նորին առանց ամենայն այցելութեան:

70. Եթէ ծառայք կամ աղախնեայք համարձակիցեն գողանալ զինչս ի տեառնէ իւրեանց կամ ի ստացուածոց եւ ի յիրաց տան--, կարող է տանուտերն վերահասու լինիլ եւ պատժել զնոսա, եւ ո'չ է պարաւանդեալ տէրն ծառայից զծառայս իւր վասն խրատելոյ մատնել ի ձեռս դատաւորաց: Իսկ վասն սպանութեան` բաց ի դատաւորաց, ոչ ոք այլ մարդ կարէ դատել` թէեւ որպիսի' ոք եւ իցէ:

71. Եթէ ոք սովորութիւն արարեալ ինքեան բազում անգամ յափշտակեսցէ ի երամոց եւ հօտից անասնոց այլոց, որք իցեն յանապատի, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատուսցէ չորեքկին եւ վասն յափշտակութեան հատցի գլուխ նորին առանց ամենայն այցելութեան:

 

  ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ 

 

Յափշտակօղ անուանի նա, որ բազում անգամ բռնութեամբ առեալ իցէ ի երամոց եւ ի հօտից այլոց մինչեւ տասն ոչխար, հինգ խոզ, մին ձի եւ այլ սոցին նմանս, վասն որոյ վերոյ գրեցեալ պատժօքն լինի պատժեցեալ: Իսկ եթէ ոք առաջին նուագի արասցէ յափշտակութիւն տասն ոչխարաց, հինգ խոզից, մին ձիոյ եւ այլոց սոցին նմանեաց, ոչ է մահապարտ, այլ որպէս զերեւելի գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինի երեւելի գողոյ ի պատիժս եւ ի վճարումն: 72. Եթէ ոք գողանայցէ ի տանէ ումեքէ մին ոչխար կամ ձի կամ այլ շնչաւոր կենդանի, համարելի է որպէս զերեւելի գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինի երեւելի գողոյ ի պատիժս եւ ի վճարումս` առանց զանցառութեան: 73. Եթէ ոք ի տունջեան առնիցէ գողութիւն ծառոց, վճարեսցէ զգինս ծառոց կրկին չափով, իսկ եթէ ի գիշերի գողանայցէ` չորեքկին վճարեսցէ եւ վասն յանցանացն ձաղկեսցի: