Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ՉՈՐԵՔՏԱՍԱՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ՎԱՃԱՌԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ԿԱՐԳԱՑ 

 

1. Կարգ վաճառականութեան անուանի հասարակ եւ վաղընջական սովորութիւն հաստատեցեալ ի մէջ միոյ ազգի, եւ ո'չ միայն միոյ ազգի, այլեւ կարէ լինիլ ի միում գաւառի. եւ այս վասն այնորիկ, զի ցորքան ազգ վաճառականաց գտանին ի վերայ երկրի, ամենեքեան ունին զյատուկ կարգաւորութիւն ի մէջ իւրեանց, եւ երբեմն ի մի եւեթ թագաւորութեան գտանին գաւառք, որք թէպէտ ոչ իցեն բնակիչքն զանազան ազգք, սակայն ի միմեանց զանազանին վաճառականական կարգաւորութեամբ:

2. Աստանօր ոչ գոյ կամեցողութիւն բացայայտել զզանազան կարգս իւրաքանչիւր ազգաց վաճառականութեան եւ հետեւել նոցին, այլ միայն զհասարակ կարգաց հայոց վաճառականութեանցն, որք վաղնջուկ ժամանակաց ի հարց եւ ի հաւուց լուեալ եւ տեսեալ գոյ մեր եւ վայրի ի միջի մերում որպէս զհաստատ եւ ստուգագոյն կանօն իւրեանց:

3. Կարգ վաճառականութեան տարածի ի վերայ չորից.

ա) յորժամ ոք տայ զդրամ ումեք, զի աշխատեսցէ, զգլուխ դրամին եւ երից մասանց երկու մասն ի ստացեալ արդեանց եւ շահաւէտութեանցն հասցէ ինքեան եւ երրորդ մասն հասցէ աշխատօղին. կամ այլ կերպիւ` որպէս եւ պայմանադրեցեալ իցեն ի մէջ իւրեանց. այսպիսեացս աշխարհաբառիւ տուօղ դրամոյն կոչի աղայ, իսկ առնօղն` ընկեր.

բ) յորժամ ոմանք անձինք միաբանեալք ընդ միմեանս, եւ իւրաքանչիւր ոք ի մէջ բերեալ զդրամն առնեն վաճառականութիւն եւ զո'ր ինչ շահեսցեն կամ վնասեսցեն` մասնաւորիցեն ի մէջ իւրեանց ըստ դաշնադրութեան իւրեանց. այսպիսեացս աշխարհաբառիւ կոչի ընկերք միմեանց.

գ) յորժամ ոք առաքէ զզինչս իւր ի ձեռս այլոյ ումեք, զի վաճառեսցէ եւ գնեսցէ այլ ինչ փոխանակ նորին եւ առաքեսցէ առ նա, այսպիսեացս աշխարհաբառիւ կոչի ամանաթքար, որ է բառ պարսից եւ նշանակէ կառավարօղ յանձնարարական իրաց եւ գործոց.

դ) յորժամ ոք գնէ յումեքէ կամ վաճառէ ումեք զիր ինչ ժամանակաւ դրամիւ կամ փոխարկութեամբ ընդ այլ իրաց, այսպիսեացս աշխարհաբառիւ կոչի առտուր առնել:

4. Յորժամ ոք տայ ուրումն ընկերի զդրամս վասն վաճառականութեան առտրոյ, պարտ է, զի առցէ ի նմանէ ընկերագիր, եւ ընկերագիրն պարտ է, զի գրեսցե ընկերն ձեռամբ իւրով. իսկ եթէ ընկերն ոչ կարասցէ գրել զգիր` խնդրեսցէ, զի այլ ոք գրեսցէ վասն ինքեան:

5. Եթէ ընկերն գրեսցէ ձեռամբ իւրով զընկերագիրն` հաստատուն է համարելի, թէեւ ոչ իցեն այլք ոմանք գրեցեալք զվկայութիւն. իսկ եթէ ընկերն ոչ կարասցէ գրել զգիր եւ այլ ոք ի դիմաց նորին գրեսցէ ընկերագիր, հարկ է բաց ի գրօղէն այլք երեք անձինք գրեսցեն զվկայութիւն, որպէսզի լինիցի հաստատուն:

6. Եթէ անուամբ այնպիսի առն, որ ոչ գիտիցէ զգիր` յայտնեսցի ընկերագիր, ուր բաց ի գրօղին ոչ իցեն այլ վկայք` եղիցի անհաստատ եւ վարեսցի ընդ այնպիսի պատահմանն ըստ գրեցելոյ գլուխ չորրորդ վասն սանադի ի համար երրորդին: Նոյնպէս եւ եթէ ոք կարասցէ գրել զգիր, յայտնեսցի անուամբ նորին ընկերագիր, որ ոչ իցէ ձեռացագիր նորին եւ ոչ իցէ նա ստորագրեցեալ` վարեսցի ըստ կանոնաց, որպէս գրեցեալ է գլուխ չորրորդ վասն սանադի ի համար չորրորդում:

7. Եթէ ընկերն ունիցի զյատուկ ինչս, որոյ աշխարհաբառիւ ասի էնալմալ եւ ընդ տուեցեալ դրամին տեառն իւրոյ կամիցի շաղկապել, պարտ է ընկերագիրն լինիցի երկու միով զօրութեամբ գրեցեալ եւ յատուկ ինչս ընկերին ի մէջ ընկերագրին յիշումն արարեալ, մինն ստորագրեսցէ ընկերն եւ տացէ տեառն իւրոյ եւ միւսն ստորագրիցէ տէրն եւ տացէ ընկերին իւրոյ. իսկ եթէ ընկերն ոչ ունիցի զյատուկ ինչս, պարտ է, զի լինիցի ընկերագիրն միմիայն, ի յոր ընկերն ստորագրիցէ եւ տացէ տեառն իւրում:

8. Եթէ ընկեր ունիցի զյատուկ ինչս եւ կցեսցէ ընդ տեառն իւրոյ տուեցեալ դրամին զմասն արդեանց կամ վնասուց ընչիցն` այն բովանդակն հասանիլ պարտի ընկերին, եւ ո'չ` տեառն նորին: Զոր օրինակ. ոմն ընկեր առնու ումեմն տեառնէ երեք հազար ըռուբլի եւ ունի իւրն յատուկ դրամս հազար ըռուբլի եւ աշխատեցեալ ստանայ արդիւնս չորս հազար ըռուբլի, ի արդեանց երկու հազար ըռուբլին ընդ երեք հազար ըռուբլի տեառն նորին տուեցեալ դրամին հասանի ի տէրն նորին եւ մնացեալ երկու հազար ըռուբլի արդիւնքն ընդ իւրոյ հազար ըռուբլի յատուկ դրամին հասանի ընկերին. իսկ եթէ փոխանակ արդեանց վնաս պատահեսցի ընկերին հազար ըռուբլի եւ մնացեալ իցէ երեք հազար ըռուբլի, պարտ է վնասն մասնաւորել ի վերայ նոցին ի մէջ բերեալ դրամոցն եւ իւրաքանչիւր զիւր մասն կրել, այսինքն` եօթն հարիւր յիսուն ըռուբլի վնաս կրեսցէ տէրն ընկերին եւ երկուհարիւր յիսուն ըռուբլի վնաս կրեսցէ նոյն ինքն ընկերն, եւ այսպէս երկու հազար երկու հարիւր յիսուն ըռուբլին առցէ տէրն, եւ եօթն հարիւր յիսուն ըռուբլին` ընկերն:

9. Եթէ ումեք ընկերի տացէ տէր նորին լիակատար իշխանութիւն գրով, այնպիսին կարօղ է ի յամենայն պատահմունս ըստ դատողութեան իւրում առնել զինչ եւ կամեսցէ, եւ եթէ վնաս պատահիցէ` ոչ կարէ տէրն նորին ասել նմա բան ինչ, քանզի ուր լինի լիակատար իշխանութիւն տրեցեալանդ ո'չ կարէ ոք ասել վասն է՞ր արարեր զայս կամ ո՞յր աղագաւ:

10. Եթէ ոք ի կարգելն զոք ի ընկերութիւն ինքեան տացէ նմա զգիր խրատոյ, որ աշխարհաբառիւ կոչի օրդնագիր, հարկաւորի ընկերն հետեւել խրատոյ տեառն իւրոյ եւ ոչ գործել զիր ինչ ընդդէմ գրեցելոյն նորին. իսկ եթէ ոք ընդդէմ գրեցելոյ խրատոյ տեառն իւրոյ շարժեսցի եւ պատահիցէ վնաս` հարկաւորի ընկերն կրել զվնասն միայն ինքն, եւ ո'չ` տէր նորին: Եւ եթէ ընդդէմ խրատոյ տեառն նորին շարժողութենէ պատահեսցի ստանալ շահաւետութիւն` այնպիսի շահաւէտութիւն մասնաւորեալ լինի ի մէջ նոցին, եւ իւրաքանչիւր ոք զմասն իւր առնուլ առանց տրտնջանաց:

11. Ամենայն ընկեր պարտաւորի վասն իւրաքանչիւր առտրոյ գրել մի ըստ միոջէ օրինաւոր գիրք հաշուի` որքա'ն կարօղ իցէ, աստէն մի' ոք սրտմտիցէ ի լսելն օրինաւոր գիրք հաշւոյ եւ սկսանիցի իբրեւ անհնարին իմն համարել, ասելով` թէ ոչ ամենեքեան գիտեն գրել զօրինաւոր գիրք հաշւոյ, կամ աշխարհաբառիւ ասեն` ո՞վ է կարող քաթայ ըռուզնամա գրի. այնպիսիացն ասելի է` երանի թէ ամենեքեան իմանայցէին ոչ միայն զքաթայ եւ ըռուզնամայ գրելն, այլեւ ամենայն փիլիսոփայական արհեստից ծանօթութիւն, քանզի գիտութիւն ոչ է խոտելի, այլ յոյժ գովելի: Սակայն խնդիր մեր ոչ է վասն քաթայ ըռուզնամայ գրելոյ, այլ ա'յս է. զի ցորքան գիտիցեն` այնքան գրեսցեն զառտրէ եւ ամենայն վաճառականութենէ իւրեանց ճշմարտութեամբ, առանց զանցառութեան ժամանակի. մի՞թէ ոչ է առաւել պատուական եւ գովելի ճշմարտութեամբ գրեցեալ հաշիւն, որ ոչ ունիցի ճոռոմաբանութիւն եւ իցէ գռեհկական, քան զստութեամբ գրեցեալ քաթայ ըռուզնամայն, որ իցէ խորին շարադրութեամբ եւ քաղաքականաբար: Իցէ թէ ոք ոչ կարասցէ գիր գրելն` խնդրիցէ, զի այլ ոք վասն ինքեան գրեսցէ. իսկ եթէ ընկեր ոմն ոչ ցուցանիցէ զգիրք հաշւոյ տեառն իւրում` ըմբռնեսցի ի բանտի, լոկ հացիւ եւ սոսկ ջրով կերակրիցի, երբեմն-երբեմն ձաղկեսցի մինչեւ ի մի տարի, եթէ եկն յուղղութիւն եւ յայտնեաց զհաշիւ` եւ դաֆտար առտրոյ իւրոյ բարի է. եթէ ոչ յայտնեաց` ի լրումն տարւոյն տէրն ընկերոջն աւարտեսցուսցէ զհաշիւ ընկերութեան նորին այսու կերպիւ. եթէ ունի շահս եւ զարդիւնս` մասնաւորեսցին զայն ըստ պայմանի ընկերագրոջն. իսկ եթէ գլուխ դրամոյն պակասիցէ` պակասնորդն ընկերն պարտաւորի վճարել տեառն իւրում:

12. Ամենայն ընկեր պարտաւորի` ցորքան ի ընկերութեան տեառն իւրոյ իցէ, ընդ ամենայն ոք, որ ունիցի գործ վաճառականական առտրոյ` ոչ ծածկիցէ ի տեառնէ իւրմէ, այլ յայտնեսցէ տեառն իւրոյ. այսպէս եւ ոչ ումեք տացէ կամ առաքեսցէ զիր ինչ` եւ ոչ վասն ընտանեաց եւ որդոց կամ կնոջն առաքեսցէ զիր իմն առանց նախապէս յայտնելոյ տեառն իւրոյ: Իսկ եթէ ընկեր ոմն արասցէ ընդդէմ այսմ գրեցելոյս, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի, եթէ չարութեամբ կամաց` իբր առ ի գողանալ արարեալ իցէ, երեւելի գողոյ պատիժ կրեսցէ. իսկ եթէ ոչ իցէ եղեալ կարելի նմա ազդ առնել տեառն իւրոյ` ներեցեալ լիցի:

Մեկնութիւն. - Վերոյ գրեցեալն ումեք տացէ կամ առաքեսցէ զիր առանց ազդարարութեան տեառն իւրոյ` նշանակէ այն. յորժամ ոք վասն վաճառականութեան առաքէ զիր ինչ առ ումեք, եւ տեառն իւրոյ ոչ գրեսցէ` կամելով առնել ծածկաբար կամ տայցէ ումեք զիր ինչ ի պահեստ, որպէսզի տէրն իւր ոչ իմանայցէ, եւ այս ոչ է իմանալի վասն հասարակ մանրամասնաբար գործոց վաճառականութեան. զի այնոքիկք ամենեքեան պարտ է գրեցեալ լինիլ ի գիրք հաշւոյ, այսինքն դաֆտարոջ:

13. Եթէ ընկեր ոմն ի գնալն այլ ուրեք վասն վաճառականութեան յանձնեսցէ զհոգս կնոջ եւ որդոց իւրոց տեառն իւրում` պարտ է, զի տէրն ընկերին տացէ կնոջ եւ որդոց ընկերին զչափաւոր եւ բաւական դրամս` վասն լրացուցանելոյ զհասարակ եւ հարկաւոր կարիս իւրեանց եւ զտուեցեալ դրամն օրինաւոր տոկոսեօք պահանջել ի ընկերէն ի ժամանակի եզրակացուցման հաշւոյ իւրեանց:

14. Յորժամ ընկերն իցէ այլ երկրի եւ տէրն նորին գրեսցէ նմա գալ առ ինքն եւ տալ զհաշիւն ընկերութեան` պարտաւորի ընկերն առանց ամենայն բացասութեան գնալ առ նա եւ ցուցանել նմա զհաշիւն վասն աւարտեցուցանելոյ. իսկ եթէ ընկեր ոմն ընդդիմասցի հրամանաց տեառն իւրոյ եւ ըստ գրեցելոյն տեառն իւրոյ ոչ եկեսցէ ժամանակին առ տէրն իւր եւ ոչ ունիցի ընկերն այն օրինաւոր պատճառ ինչ վասն չգալոյն, այնուհետեւ զոր ինչ արդիւնք ըստասցի ընկերն` տիրեսցէ տէրն, եւ զոր ինչ վնաս պատահեսցէ ընկերին` վնասն հարկաւորի միայն ընկերն կրել, եւ ո'չ` տէրն նորին:

15. Յորժամ ընկեր ոմն այլ երկրէ կամ քաղաքէ գայցէ առ տէրն իւր` պարտաւորի ոչ միայն զապրանս եւ զամենայն գիրք հաշիւոյ եւ այլ գրեանս, այլեւ զամենայն ինչս` հանդերձս, զկահս եւ կարասիս իւր, թէեւ որպիսի' արժողութեան եւ իցէ, ընդ ժամանել ի քաղաքն տանել ի տուն տեառն իւրոյ: Իսկ եթէ ոմն ընկեր ընդդիմասցի այսմ գրեցելոյս եւ ոչ տարցէ զապրանս կամ գիրք հաշւաց եւ գրեանս կամ զհանդերձս եւ զամենայն կահս եւ զկարասիս ի տուն տեառն իւրոյ, ընդ այնպիսի ընկերին վարեսցի որպէս երեւելի գողոց ի պատիժս եւ ի տուգանս, առանց ողորմութեան:

16. Յորժամ եկն ընկերն առ տէր իւր` պարտ է տեառն նորին վերահասու լինիլ հաշվոց նորին-առա'նց զանցառութեան. եթէ գտցի զնա ուղիղ ի գործառութիւնս` փոյթով արասցէ աւարտ, եւ գրեսցեն զհամառօտ քաղուած ամենայն հաշւոց ընկերին, որ աշխարհաբառիւ ասի թօմար եւ տալ միմեանց ընկերագրովն հանդերձ. եւ պարտին գրել ի վերայ ընկերագրոջ այսպէս. հաշիւ այսմ ընկերագրումն յիշեցեալ ընկերութեան այսպիսի տարւոջ եւ ամսոջ աւարտացեալ եղեւ, որպէս թօմար եւս գրեցեալ է, եւ ամենեքեանս զօրինաւոր մասն ընչից մերոց ընկալաք. այսուհետեւ եթէ վասն այսմ պատճառի ի միմեանց արասցուք պահանջողութիւն` եղիցի անհաստատ եւ ի ներքոյ այսմ գրեցելոյն միոյն ընկերն ստորագրեսցէ, եւ միւս` տէրն, եւ տացեն միմեանց: Իսկ եթէ մի իցէ ընկերագիրն` միոյն տէրն ստորագրեսցէ եւ տացէ ընկերին. իսկ եթէ ընկերն ունիցի սղալութիւն` այնպիսի պատահմանն եւս առանց զանցառութեան վարեսցէ ընդ նմա ըստ օրինաց եւ եզրակացուսցէ զհաշիւն ընկերութեան` գրելով զթօմար, որպէս ի վերեւս յիշեցեալ եղեւ. եւ եթէ ընկերն եղիցի պարտական տեառն իւրոյ` վարեսցէ ընդ նմա ըստ օրինաց: Իսկ եթէ ոմն` որպիսի' ոք եւ իցէ, ըստ ժամանակին ոչ աւարտեսցուսցէ զհաշիւ ընկերոջ իւրոյ` անցուցանելով զերկար ժամանակ, եւ բողոքեսցէ ընկերն առ դատաւորն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` տէրն ընկերին պարտաւոր լիցի օրինաւոր մսխն ընկերին երեքկին չափով վճարել յինքենէ, այսինքն` ի սեփական ընչից իւրոց, եւ ո'չ` ի ընկերութենէ ընչիցն:

17. Յորժամ իցէ եզրակացութիւն եւ աւարտումն հաշւոյ ուրուք ընկերի եւ գրիցեն զթօմար, պարտ է, զի զօրութիւն թօմարին իցէ ընկերոջ հաշւոյ գրքոջն համեմատ, եւ երկու միով զօրութեամբ գրեցեալ եւ ստորագրեսցեն տէրն եւ ընկերն, տացեն միմեանց, եւ եթէ այլոց եւս վկայութիւն գրել տայցեն` ոչ է խոտելի. սակայն ոչ է հարկաւոր, յորժամ երկոքեան իսկ` տէրն եւ ընկերն, կարասցեն գրել զգիր եւ ինքեանք ստորագրեալ իցեն, -այնպիսին լինի հաստատուն: Իսկ եթէ ոմն ի նոցանէ ոչ կարասցէ գրել զգիր` հարկ է, զի լինիցի, բաց ի փոխանակ նորին գրողին, այլ եւ երից անձանց վկայութիւն, որպէսզի լինիցի հաստատուն:

18. Եթէ ոք այլ ուրեք ունիցի ընկեր, խնդրիցէ այլ ումեքէ, զի նա առաքեսցէ զիր ինչ ի ձեռս ընկերի իւրոյ առ ի վաճառել, եւ այրն այն ըստ խնդրոյ նորա առաքեսցէ առ ընկեր նորին զինչս իւր, եւ դէպ լիցի, զի ընկերն զառաքեցեալ ինչսն առն ոչնչացուսցէ եւ վատնեսցէ անկարգութեամբ, յորժամ ընկերն զտեառն իւրոյ տուեցեալ գլուխ դրամոյն հասուցեալ իցէ ի ձեռս տեառն իւրոյ եւ ոչ ունիցի վճարելոյ զինչս առն այն, որ առ յինքն առաքեցեալ է, այսպիսի պատահմանն տէր ընկերին պարտի առ յինքն հասեալ գլուխ դրամին ի մէջ բերել եւ մասնաւորել ընդ առն այն ի վերայ իւր տուեցեալ գլուխ դրամոյն եւ ընչիցն առն առաքեցելոյ առ ընկերն, եւ իւրաքանչիւր ոք զմասն իւրեանց առցեն եւ մնացորդն պահանջիցեն ի ընկերէն:

19. Եթէ ընկերն զգլուխ դրամի տեառն իւրոյ ոչ իցէ հատուցեալ տեառն իւրում` տէրն նորին ոչ է պարտաւորեալ զինչս այլոց, որ եղեալ է առ ընկերն, վճարել ինչ նոցա, թէպէտ եւ առաքօղքն իրաց նախքան զառաքելն իրին յայտնեցեալ իցեն ընկերոջ տեառն եւ հրամանաւ նոցին իցեն առաքեցեալք:

20. Եթէ ոք ի առաքելն զիր ինչ առ ընկեր ումեք ոչ խնդրանօք ընկերոջ տեառն, այլ ինքնին ըստ հաճոյութեան կամաց իւրեանց առաքեսցէ, եւ դէպ լիցի, զի իրն ընկերն այն ոչընչացուսցէ կամ կորուսցէ` ոչ կարէ պահանջել ի տեառնէ ընկերին, ըստ վերոյ գրեցեալ ի համար տասնութերորդի կանօնին, թէպէտ եւ ընկերն զգլուխ դրամին տեառն հասուցեալ իցէ ի տէրն, այլ հարկաւորի պահանջել զիրն յայնմանէ, առ որ եւ առաքեցեալ է:

21. Նոյնպէս եւ եթէ ոք այլ ուստեքէ առաքեսցէ զիր ինչ ի ձեռս ընկերի ումեք, եւ ընկերն զիրն նորին ոչնչացուսցէ կամ կորուսցէ` ոչ կարէ պահանջել ի տեառնէ նորին, թէպէտ եւ ընկերն զգլուխ դրամին տեառն իւրոյ հասուցեալ իցէ նմա եւ առաքօղն ըիչից ոչ կարէ ասել, թէ վասն ոչ գոլոյն ներկայ միմեանց ոչ է առեալ հրաման ընկերոջ տեառնէն, այլ հարկաւորի պահանջել զիրս իւր յայնմանէ` առ որ եւ առաքեցեալ է:

22. Եթէ ոք տացէ ումեք ընկերի գլուխ դրամոյ վասն վաճառականութեան, առցէ ի ընկերէն զընկերագիր եւ զգլուխ դրամին բովանդակն ոչ տացէ ընկերոջն, այլ առ ինքն մնացեալ իցէ մասն ինչ, ի ժամանակի աւարտեցման հաշւոյ իւրեանց հարկաւորի տէրն վասն առ յինքն մնացեալ մասին տալ ընկերոջն օրինաւոր տոկոսիս վասն մնացելոյն` ցորքան ժամանակ առ ինքն մնացեալ իցէ:

23. Այսպէս եւ եթէ ի գլուխ դրամոյ ընկերոջն առցէ տէրն նորին եւ գործ ածիցէ վասն հարկաւորութեան իւրոյ` պարտաւորի տալ ընկերոջն զօրինաւոր տոկոսիս` որչափ ժամանակ անցեալ իցէ:

24. Եթէ ընկերն առակցեսցէ ընդ գլուխ դրամոյ տեառն իւրոյ իւրն յատուկ մասն ինչ անուանեալ էնալմալ, եւ որքան յայտնեցեալ իցէ` բովանդակն ոչ իցէ բերեալ ի մէջ, այլ մնացեալ իցէ առ ինքն զմասն ինչ, կամ յետ կցելոյն վասն հարկաւորութեան իւրոյ ի գործ ածիցէ զիր ինչ, վասն այսպիսեացս պարտաւորի ընկերն տալ օրինաւոր տոկոսիս տեառն իւրում:

25. Վերոյ ի համար քսաներկու եւ քսաներեքում գրեցեալ տոկոսիսն` զորս պարտ է տէրն տալ ընկերին, եւ ի համար քսանեւչորսում գրեցեալն` զոր ընկերն պարտ է տալ տեառն իւրում, այսոքիկք պարտին տէր եւ ընկեր մասնաւորիլ ի մէջ իւրեանց ըստ մասնակցութեան` որ լինիլ պարտ է ի մէջ նոցին:

26. Ցորքան գլուխ դրամին ումեք ի ձեռն ընկերի իւրոյ է ի գործ առտրոյ` պարտաւորին տէրն եւ ընկերն առ յինքեանս եղելոցն տալ տոկոսիս. յորժամ դադարեսցի վարումն առտրոյ, այնուհետեւ ոչ պարաւանդին վճարելոյ տոկոսիսի: Թէեւ դադարումն առտրոյն իցէ յառաջ, քան զեզրակացուցումն հաշւոյ իւրեանց, սակայն ա'յս իմացեալ լինի` որքա՞ն առ ի մէջ ընկերութեան մասնաւորել ի տոկոսեաց, եւ ո'չ` յատուկ պարտաւորութիւնս ընկերին եւ տեառն նորին. քանզի կարէ պատահիլ, զի մինն ի նոցանէ առաւել դրամ առեալ իցէ եւ յետ երկու կամ երից ամաց առնիցեն նոքա զեզրակացութիւն եւ աւարտումն հաշւոյ իւրեանց, եւ պարտ իցէ առաւել առնօղն զաւելի առեալն վճարել միւսոյն. այնպիսի պատահմանն հարկաւորի տոկոսեօքն վճարել նմա. եւ չէ' կարելի, զի աւելի առնօղն առանց տոկոսեաց վճարիցէ:

27. Ցորքան ոչ է եղեալ ազրակացութիւն եւ աւարտումն հաշւոյ ի մէջ ընկերի եւ տեառն նորին` մի'շտ պարտաւորի տէրն տալ ընկերին զչափաւոր եւ բաւական դրամ վասն մսխոյ կացութեան անձին իւրոյ միայն. եւ յորժամ լինի աւարտումն` ոչ եւս պարտաւորի տէրն տալ ընկերին զիր ինչ վասն մսխոյ նորին:

28. Եթէ ընկեր ումեք ի յօտար երկրի կամ ի յայլ քաղաքս մեռանիցէ, պարտ է տէրն ընկերին առանց զանցառութեան փութով առաքել փոխանորդ ոմն կամ գրով յանձնել այլոց ումեք, զի վերահասու եղեալ հաշւոյ ընկերոջն ընդ ժառանգաւորս նորին` արասցեն ազրակացութիւն եւ աւարտումն հաշւոյ նորին, որպէս վեր անդր ի համար տասնվեց եւ տասնեօթներորդ գրեցեալ է: Իսկ եթէ ոք ի լսելն զմահ ընկերոջ իւրում գրեսցէ բարեկամաց իւրոց` կնքել զինչս եւ գրեանս ընկերոջն մինչեւ առաքեսցէ փոխանորդ, կամ այլոյ ումեք գրեսցէ, զի վերահասու լիցին եւ արասցեն աւարտումն հաշւոյ ընդ ժառանգաւորաց ընկերին. եւ բարեկամք նորին կնքեսցեն զինչսն եւ գրեանսն մեռեալ ընկերին, եւ տէր նորին յամեսցուսցէ երկար ժամանակ եւ ոչ առաքեսցէ փոխանորդ ոմն եւ ոչ գրեսցէ այլոյ ումեմն, զի վերահասու լիցի հաշւոյ ընկերին եւ ընդ ժառանգաւորացն աւարտեսցուսցէ զհաշիւն. այսպիսի պատահմանն վարեսցի ընդ տեառն մեռեալ ընկերոջն ըստ խրատոյ վեր անդր ի համար տասնվեց գրեցելոյն, առանց փոխանարկութեան:

29. Եթէ ընկեր ոմն առցէ յումեքէ զգլուխ դրամի վասն վաճառականութեան եւ ինքն ոչ ունիցի զյատուկ ինչս առ ի կցելոյ ընդ տեառն իւրոյ տուեցեալ զգլուխ դրամոյն, եւ դէպ լիցի` զփոխանակ արդեանց վնաս լինիցի ընկերին, այնպիսի վնասն պարտաւորի տէրն ընկերին կրել, եւ ո'չ` ընկերն: Իսկ եթէ լիցի հաստատ դաշնադրութիւն ի մէջ տեառն եւ ընկերոջն, զի վնասոյն եւս մասնակից լիցի, այնպիսի պատահմանն պարտաւորի ընկերն կրել վնասն զմասն իւր:

30. Եթէ ընկերն ընդդէմ խրատոյ տեառն իւրոյ շարժեսցէ եւ ստասցի շահաւետութիւն, այնպիսի շահաւէտութիւն հարկաւորի մասնավորել ընդ տեառն իւրոյ որպէս ի վեր անդր ի համար տասներորդ գրեցեալ է: Սակայն նկատելի է, եթէ ընկերն առնիցէր ըստ խրատոյ տեառն իւրոյ` ստանայցէր առաւել արդիւնս եւ շահաւէտութիւնս, քան զոր անձամբ անձին արարեալ ստացեալ է, նոյն աւելի շահաւէտութիւն յինքենէ պարտի լրացուցանել. եւ եթէ անձամբ անձին գործեցելովն առաւել շահաւէտութիւն ստացաւ, քան թէ ըստ խրատոյ տեառն շարժիցէր կարէր ստանալ, այնպիսի պատահմանն եւս ինքնագլուխ արարեցեալ գործառութեան շահաւէտութիւն պարտաւորի մասնաւորիլ ընդ տեառն իւրոյ առանց բացասութեան: Իցէ թէ անձնագլուխ շարժողութեամբն վնասեցեալ եղեւ` վնասն բոլորովին յինքն կրել պարտի. ո'չ միայն զվնասս, այլէ որքան արդիւնս ստանալ կարէր ըստ խրատոյ տեառն իւրոյ շարժողութենէն` նո'յն եւս վճարել տեառն իւրոյ:

Զոր օրինակ. Յոհաննէս դի Անդրիաս առնու գլուխ դրամի ի Գրիգոր դի Գէորգէ եւ Գրիգորն տայ գիր խրատական (այսինքն` օրդնագիր) Յոհաննէսին: Յոհաննէսն ընդդէմ խրատոյ Գրիգորին վարելով ստանայ շահավէտութիւնս հազար ըռուբլի. եթէ ըստ խրատոյ Գրիգորին վարիցէր` կարէր ստանալ շահաւէտութիւնս երեք հազար ըռուբլի, այսպիսի պատահմանն պարտաւորի Յոհաննէսն վճարել Գրիգորին երեք հազար ըռուբլոյ մասն, որ ինչ հասանիլ պարտ է ըստ պայմանի իւրեանց: Եթէ Յոհաննէսն ընդդէմ խրատոյ Գրիգորին վարելով ստացաւ շահաւէտութիւն հազար հինգ հարիւր ըռուբլի եւ ըստ խրատոյ Գրիգորին վարիլովն կարէր ստանալ շահաւէտութիւն հարիւր ըռուբլի, այսպիսի պատահմանն պարտաւորի Յոհաննէսն իւր ստացեալ հազար հինգ հարիւր ըռուբլի արդեանցն տալ Գրիգորին մասն իւր, ըստ պայմանի իւրեանց: Իսկ եթէ Յոհաննէսն ընդդէմ խրատոյ Գրիգորին վարիլովն վնասեցավ երեք հարիւր ըռուբլի եւ ըստ խրատոյ Գրիգորին եթէ վարիցէր` կարէր ստանալ արդիւնս հինգ հարիւր ըռուբլի. երեք հարիւր ըռուբլոյ ամբողջ վնասն կրել պարտի Յոհաննէսն եւ հինգ հարիւր ըռուբլոյ լինելի շահին տեառն իւրոյ մասն վճարել պարտի տեառն իւրում:

31. Եթէ ոք գրեսցէ առ ընկեր իւր տալ այս անուն առն այսքան դրամ, եւ ընկերն ըստ հրամանի տեառն իւրոյ տացէ նմա դրամն, եւ դէպ լիցի, զի ընկալնօղ դրամին աղքատասցի, որ ոչ կարասցէ վճարել զընկալեալ դրամն, այնպիսի վնասն պարտաւորի կրել տէրն ընկերին, եւ ո'չ` ընկերն: Իսկ եթէ ընկերն առաւել դրամ իցէ տուեալ առն, քան զոր տէր իւր գրեցեալ էր առ նա, որքան աւելի տուեալ իցէ` պարտաւորի ընկերն կրել զվնասն, եւ ո'չ` տէրն նորին, առանց ամենայն պատճառաց:

32. Եթէ ոք գրեսցէ ոյլ ուրեք առ ընկեր իւր գնել այս ինչ, եւ գիրն նորին հասեալ իցէ առ ընկեր նորին, մինչեւ ի գնել իրացն հասանիցի այլ գիր առ ընկերն այն` թէ մեռաւ տէրն նորին, այսպիսի պատահմանն ո'չ է պարտ գնել ընկերին զգրեցեալ իրսն, զորս տէր իւր ի կենդանութեան իւրում հրամայեալ էր. եւ պատճառն ա'յս է. զի ի մեռանիլ տեառն նորին ոչնչաւ հրաման նորին, յետայնորիկ հարկաւորի սպասել հրամանի ժառանգաւորաց մեռանօղին. որպէ'ս նոքա հրամայիցեն` այսպէ'ս առնիցէ:

33. Եթէ ոք տացէ ուրուք ընկերի զգլուխ դրամի վասն կառավարելոյ զգործ վաճառականութեան եւ առաքեսցէ այլ ուրեք եւ մինչեւ ի ժամանելն ընկերին ի տեղին` առ որ յառաջադրեցեալ էր գնալ, ի թշնամեաց եւ աւազակաց կողոպտիցի, կամ այլ իմն վնաս պատահեսցի ընչից ընկերին, այնպիսի վնասն պարտաւորին տէրն եւ ընկերն ըստ պայմանի, որ եղեալ է ի մէջ նոցին, նո'յն կերպիւն իւրաքանչիւր զիւր մասն կրել, կամ միայն տէրն ընկերոջն կրեսցէ. եւ այս վասն այսորիկ, զի բազում անգամ յորժամ ընկերն ոչ ունի զյատուկ ինչս` ոչ է պարտաւորեալ ի վնասուցն մասն կրել. եւ այսոքիկք կախեալ կան ի պայմանադրութեան` որ լինի ի մէջ տեառն եւ ընկերոջն:

34. Ամենայն ընկեր, որքան կարելի է, պարտաւորի ըստ ամենայնի արի եւ զգաստ լինիլ ի յամենայն շարժողութիւնս եւ գործառութիւնս իւր` սակս հետեւելոյ շահաւէտութեան երկուց կողմանց իսկ` տեառն եւ անձին իւրոյ, եւ եթէ դէպ լինիցի` վնաս պատահեսցի ինչ ընկերին այնպիսի կերպիւ, որ զվնասոյ պատճառն ոչ է եղեալ ընկերն, այնպիսի վնասն պարտաւորին տէրն ընկերին եւ ընկերն` ըստ պայմանի եւ դաշնադրութեան իւրեանց մասնաւորիլ ի մէջ իւրեանց. իսկ եթէ ուրումն ընկերի վասն անզգոյշութեան եւ անկարգ շարժողութեան իւրոյ հասանիցէ վնաս` այնպիսի վնասն պարտաւորի կրել միայն ընկերն, եւ ո'չ` տէրն նորին:

35. Եթէ ընկեր ոմն տալով ընկերագիր տեառն իւրում` գրեցեալ իցէ ի մէջ ընկերագրոջն, թէ այլ ուստեքէ ստացեալ շահաւէտութիւնքն ի մէջ բերցէ սակս մասնաւորելոյ ընդ տեառն իւրում, եւ դէպ լիցի, զի ընկերն այն այլ ուստեքէ ընկալեալ շահաւէտութիւնքն ոչ յայտնեսցէ տեառն իւրում, այլ ծածկեսցէ, որով կամիցի զրկել զտէր իւր ի օրինաւոր մասէն իւրոյ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` համարելի է ընկերն այն որպէս զերեւելի գող եւ վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինի երեւելի գողոց ի պատիժս եւ ի տուգանս առանց ողորմութեան:

36. Եթէ ոմն ընկեր առցէ յումեքէ գլուխ դրամոյ եւ մինչեւ ի աւարտիլ նոյն ընկերութեան հաշւոյն կրկին առցէ յայլմէ ումեքէ զգլուխ դրամի եւ ոչ յայտնեսցէ երկրորդ տեառն` թէ այլմէ տեառնէ առեալ է յառաջագոյն զգլուխ դրամի, եւ դէպ լիցի, զի ստասցի շահաւէտութիւն կամ վնաս, այսպիսի պատահմանն պարտաւորի ընկերն նախապէս առնել աւարտումն հաշւոյ ընդ երկրորդ տեառն եւ նորին տուեալ գլուխ դրամին շահօքն հասուցանել առ նա, յետ այնորիկ առնել աւարտումն հաշւոյ ընկերութեան ընդ առաջին տեառն:

37. Եթէ ոք տացէ ումեք ընկերի զգլուխ դրամոյ, եւ ընկերն առեալ զգլուխ դրամին արասցէ նովաւ զվաճառականութիւն, եւ փոխանակ ստանալոյ զարդիւնս եւ զշահաւէտութիւնս` հասցէ վնաս նմա եւ մնասցէ ի գլուխ դրամոյն փոքր ինչ, այսպիսի պատահմանն տէրն ընկերոջ պարտաւորի առնել մի ի երկուցս. նախ` եթէ կամիցէ` թողցէ զմնացեալս ի ձեռս ընկերոջն, որպէսզի աշխատիցէ եւ արդիւնաւորեալ կարիցէ լցուցանել զվնասեցեալսն, երկրորդ` զոր ինչ մնացեալ իցէ ի ձեռս ընկերոջն, զա'յն այցէ եւ զհաշիւ ընկերին աւարտեսցուսցէ, որ եւ այսոց երկուց ո'ր կողմն կամիցի` զայն արասցէ:

38. Տալն գլուխ դրամոյ ընկերոջ կարէ լինիլ երկու կերպիւ. նախ` տայ ոմն ումեմն ընկերի զգլուխ դրամի, զի նովաւ աշխատիցէ եւ աշխատեցեալն մասնաւորեսցեն ի մէջ իւրեանց եւ ոչ պահանջէ ի ընկերէն այլ ուստեքէ ստացեալ շահաւէտութեանց մասն: Երկրորդ` տայ ոմն ումեմն ընկերի զգլուխ դրամի, զի զո'ր ինչ նովաւ աշխատեսցէ եւ այլ ուստեքէ որո'վ կերպիւ ստասցէ շահաւէտութիւնս` ի մէջ իւրեանց մասնաւորեսցեն, եւ զայս պայմանս գրեցեալ լինի ի մէջ ընկերագրոջն յայտնապէս: Առաջին կերպիւն` տէր ընկերոջն ոչ է պարտաւոր զսեփական իւր տուեալ գլուխ դրամին, յորժամ առ ինքն իցէ հասեալ` վասն այլ ուրեք պարտականութեան ընկերոջն յետս տալ ընկերին առ ի վճարել զպարտս իւր: Սակայն եթէ աւելի քան զգլուխ դրամին հասեալ իցէ ընկերոջ տեառն, եւ ընկերն պարտաւոր իցէ այլոց, տէրն ընկերին պարտաւորի աւելին, քան զիւր տուեցեալ գլուխ դրամինն տալ ընկերոջն առ ի վճարել զպարտս իւր: Երկրորդ կերպիւն` տէր ընկերոջն պարտաւորեալ է, յորժամ իւր տուեցեալ գլուխ դրամին ի ընկերէն հասեալ է առ ինքն եւ ընկերն պարտաւոր է այլոց վճարել զպարտս ընկերին այնչափ` որչա'փ գլուխ դրամից իւր տուեցելոցն հասեալ է առ ինքն, եւ ո'չ` աւելի. աստէն զպարտս ընկերին իմացեալ լինի, զի եթէ պարտքն այն վասն վաճառականութեան առեալ իցէ յումեքէ դրամ կամ գնեցեալ իցէ զապրանս սանադով կամ բարաթով, եւ ո'չ` այլ կերպիւ:

39. Ընկերագիրն հասարակաբար գրեցեալ լինի մին. եւ եթէ դէպ լիցի գրել երկու` մինն առնու ընկերն, եւ միւսն` տէրն նորին. եւ զի բազում անգամ պիտոյանայ առաքել ընկերագիրն այլ ուրեք, բայց կարծիք կորընչելոյ ի ճանապարհի եւս գոյ, վասն որոյ ըստ հասարակ սովորութեան հայոց վաճառականութեան` ցորքան ոչ է եղեալ աւարտումն հաշւոյ ընկերին ընդ տեառն նորին, օրինակ ընկերագրին սակս համեմատութեան ընդ նախագաղափարին ստորագրեցեալ երից կամ երկուց վկայից (այնոցիկ, որոց վկայիլն ոչ իցէ արգելեալ օրինօք) հաստատուն է համարելի որպէս զնախագաղափար նորին:

40. Եթէ ոք գրեսցէ առ ընկեր իւր այլ ուրեք գալ առ ինքն եւ տալ զհաշիւ ընկերութեան, եւ ընկերն ընդդիմասցի հրամանաց տեառն իւրոյ վասն օրինաւոր պատճառաց, կամ տէր ընկերին` վասն որպիսի' եւ իցէ պատճառաց, կամի առնել աւարտումն հաշւոյ ընկերին, ի այսպիսի պատահմանս պարտ է, զի առաքեսցէ զնախատիպ ընկերագիրն կամ օրինակ նորին առ այլ ոք` ո'վ ոք եւ ինքն կամիցի, եւ գրել նմա զգիր օրդնոյ. զի արասցէ աւարտումն հաշւոյ ընկերոջն իւրոյ, եւ ընկերն ոչ կարէ ընդդիմանալ հրամանի տեառն իւրոյ, այլ պարտի լրացուցանել զհրաման նորին:

41. Եթէ ոք դիցէ ընկերագիր ընկերի իւրոյ` վասն որպիսի' եւ իցէ պատճառաց առ ումեք գրաւ, եւ որ ընկալաւն զգրաւ հարկաւորի առանց անցուցանելոյ ժամանակ գրել առ ընկերն այն, թէ ընկերագիր քոյ եդեալ է ի տեառնէ քումմէ ի գրաւ. եւ յորժամ ընկալաւ ընկերն զգիր առն առ որ եւ ընկերագիրն է ի գրաւ, այնուհետեւ ընկերն ոչ է կարող տալ զդրամ տեառն իւրոյ, այլ պարտ է պահել առ յինքն մինչեւ ի աւարտիլ հաշւոյ ընկերութեան իւրոյ եւ առնելոյ զընկերագիր իւր: Իսկ եթէ ընկալնօղն գրաւոյն ոչ գրեսցէ ընկերոջն այն ըստ ժամանակին վասն ընկերագիրն գրաւառութեանն, եւ ընկերն միամտաբար տացէ դրամ տեառն կամ փոխանորդի նորին եւ կամ առաքեսցէ զիր ինչ առ տէրն եւ կամ առ փոխանորդ նորին, ընկերն ո'չ է մեղադրելի, այլ մեղադրելի է առնօղն գրաւոյն` որ ըստ ժամանակին ոչ յայտնեաց ընկերին:

42. Ի վեր անդ ի համար տասնվեցերորդ գրեցեալ է վասն աւարտեցուցանելոյ զհաշիւ ընկերութեան եւ զտուգանս վասն յամեցուցանելոյ, աստ դիցուք չափ ժամանակի վասն աւարտեցուցանելոյ զհաշիւ ընկերութեան: Ա'րդ, ընդ ժամանելն ընկերոջն առ տէր իւր կամ տեառն ընկերոջն առ ընկեր իւր արասցեն աւարտումն ներ վեց ամսոց: Իսկ եթէ դէպ լիցի` ոչ գտանիցէ ընկերոջ տէրն ներկայ, այլ իցէ այլ ուրեք, սպասեսցէ ընկերն վասն գալստեան տեառն իւրոյ վեց ամիս, եւ վասն աւարտեցուցանելոյ զհաշիւ ընկերութեան եւս վեց ամիս, որ լինի մի տարի, եւ եթէ ոմն` ով ոք եւ իցէ, ոչ արասցէ աւարտումն հաշւոյ ընկերին ներ վերոյ գրեցեալ ժամանակացն` պարտաւորի ըստ համար տասնվեցերորդ գրեցելոյն տալ վասն մսխոյն ընկերոջն երեքկին չափով առանց բացասութեան:

43. Եթէ ոք տացէ ումեք զգլուխ դրամոյ այնպիսի պայմանաւ, զի ի շահաւէտութեանց եւ արդեանց երրորդ մասն հասցէ ընկերի, իսկ ի վնասուցն` երկրորդ մասն վճարեսցէ ընկերն, _անհաստատ է համարելի այնպիսի պայմանադրութիւն. քանզի ըստ իրաւանց եւ օրինաց` որչափ ի մասէ շահաւէտութեանց տիրել պարտ է ընկերն, նո'յն չափոյ եւ վնասն վճարելոյ պարտաւորի, եւ ո'չ` աւելի. եւ այս ոչ է ընդդէմ համար քսանիններորդ գրեցելոյն, զի պայմանն եւ դաշնադրութիւն յայնժամ լինի հաստատուն, յորժամ իցէ օրինաւոր, եւ ո'չ` ընդդէմ իրաւանց: Արդ, օրինաւոր պայմանադրութիւն կարէ լինիլ այսպիսի կերպիւ. նախ` ոմն տայ ումեմն երեք հազար ըռուբլի գլուխ դրամոյ, զի երրորդ մասին, այսինքն` հազար ըռուբլոյ արդիւնքն հասցէ ընկերին եւ վնասն ոչ վճարեսցէ ընկերն: Երկրորդ` ոմն տայ ումեմն երեք հազար ըռուբլի գլուխ դրամոյ, զի հազար ըռուբլոյ արդիւնքն հասցէ ընկերին, եւ եթէ վնաս պատահիցէ` հազար ըռուբլոյ մասն ընկերն վճարիցէ: Երրորդ` ոմն տայ ումեմն երեք հազար ըռուբլի գլուխ դրամոյ, եւ ընկերն եւս ունի հազար ըռուբլի յատուկ, որ կցէ ընդ գլուխ դրամոյ տեառն իւրոյ, զի արդեանց երկու հազար ըռուբլոյ մասն հասցէ ընկերին եւ երկու հազար ըռուբլոյ վնասն վճարեսցէ ընկերն: Չորրորդ` ոմն տայ ումեմն երեք հազար ըռուբլի գլուխ դրամոյ եւ ընկերն եւս ունի իւրն յատուկ հազար ըռուբլոյ մասն ի արդեանց հասցէ ընկերին եւ հազար ըռուբլոյ վնասն վճարեսցէ ընկերն. առաջին եւ չորրորդ կերպն է հասարակօրէն վաճառականաց, երկրորդ եւ երրորդ կերպն կախեալ կայ ի կամաց եւ հաւանութեանց տուօղ գլխոյ դրամոյն եւ ընկերին, որ այսոքիկ կարեն գոլ արդար դաշնադրութիւն եւ օրինաւոր: Իսկ եթէ ոք տացէ ումեմն գլուխ դրամոյ երեք հազար ըռուբլի, զի ի արդեանց հազար ըռուբլոյ մասն հասցէ ընկերին եւ ի վնասուց երկու հազար ըռուբլոյ մասն վճարեսցէ ընկերն. այսպիսի պայմանադրութիւն եւ դաշինն է ընդդէմ իրաւանց եւ օրինաց եւ անհաստատ է ամենայնիւ:

44. Եթէ իցեն ոմանք տէր եւ ընկեր, որք ի աւարտելն զհաշիւ ընկերութեան ի մէջ իւրեանց` սակս անկրթութեան եւ անվարժութեան իւրեանց ոչ գրեսցեն զկանօնաւոր թօմար, որպէս գրեցեալ է ի վեր անդր ի համար տասնվեցերորդ, այլ զկնի աւարտեցուցման հաշւոյ ընկերութեան գրեն միայն ի վերայ ընկերագրոջն զաւարտեցմանէ հաշւոյ ընկերութեան կամ տան միմեանց գիր, որ աշխարհաբար պարսից բառիւ կոչի ղաթյիլաղայգիր, հաստատուն է համարելի այսպիսի կերպիւ աւարտեցեալն, եւ ոչ կարեն միւս անգամ առնել միմեանց զպահանջողութիւն:

45. Ցորքան ոչ է եղեալ աւարտումն հաշւոյ ընկերութեան, ընկերագիրն կամ օրինակ ընկերագրին վկայիւք հաստատեցեալ ունի զզօրութիւն. եւ յորժամ լինի աւարտումն հաշւոյ ընկերութեան ընկերագրաւ կամ օրինակաւ ընկերագրի եւ ստորագրեսցեն ի վերայ ընկերագրին կամ օրինակի նորին վասն աւարտեցմանէ հաշւոյն ընկերութեան եւ գրեն զթօմար կամ տան միմեանց տէրն եւ ընկերն զղաթյիլաղայգիր` այնույետեւ ոչնչանայ եւ խափանի զօրութիւն ընկերագրին եւ օրինակի նորին: Վասն որոյ եթէ ուրեք ընկերութեան հաշիւն աւարտեցեալ լինի եւ վասն աւարտեցմանն գրեցեալ լինի ի վերայ ընկերագրոջն, այնուհետեւ ընկերն ի տեառնէն եւ տէրն ի ընկերէն առնիցէ պահանջողութիւն, եւ այն պահանջողութիւնն իցէ նախքան զաւարտումն ընկերութեան հաշւոյն` եղիցի անհաստատ:

46. Յորժամ ոք կամիցի առնել գործ ընկերութեան եւ առնուլ ումեքէ գլուխ դրամոյ, որոյ հայրն կենդանի իցէ եւ որդին ոչ իցէ բաժանեցեալ ի հօրէն բաժանագրաւ, այնպիսի որդին ոչ կարէ առնուլ յումեքէ զգլուխ դրամոյ եւ լինիլ ընկեր առանց հրամանի եւ հաւանութեան հօր իւրոյ. իսկ եթէ ընդդէմ այսմ գրեցելոյս արասցէ` լինի անհաստատ ընկերութիւնն, եւ հայրն կարէ օրինօք տիրել զորդւոյ ընկալեալ գլուխ դրամին, որ առանց կամաց իւրոց ընկալաւ եւ տուօղն գլխոյ դրամոյն ոչ կարէ պահանջել ի հօրէն ընկերոջն զդրամն, զի պարտաւոր էր նախապէս հարցանել ի հօրէն եւ առնուլ հաւանութիւն ի նմանէ եւ ապա տալ:

47. Որբք` որ կան ի ներքոյ իշխանութեան հոգաբարձուի, ոչ կարեն անձամբ անձին առանց հաւանութեան եւ թոյլատրութեան հոգաբարձուին իւրեանց առնուլ ումեքէ զգլուխ դրամոյ եւ լինիլ ընկեր. իսկ եթէ արասցեն ընդդէմ այսմ գրեցելոյս` եղիցի եւ լինի անհաստատ:

48. Եթէ ոք առնու ումեքէ գլուխ դրամոյ եւ դիցէ առ տէր իւր ժամանակ ընկերութեանն, եւ դէպ լիցի, զի մինչեւ ի լրումն ժամանակադրութեան մեռանի ընկերն` որոյ իցէ որդի, այսպիսի պատահմանն որդի մեռեալ ընկերին ոչ է պարտաւորեալ փոխանակ հօր իւրոյ առնել ընկերութիւն` յորժամ ոչ կամիցի ինքն: Սակայն եթէ պարտաւոր իցէ հայրն իւր տեառն իւրում` հարկաւորի վճարել զպարտս հօրն, ըստ կարգաւորութեան օրինաց եւ իրաւանց:

49. Եթէ ոք տացէ ումեք գլուխ դրամոյ եւ առաքեսցէ այլ ուրեք, եւ դէպ լիցի, զի ընկերն ասպատակեցեալ եւ կողոպտեցեալ լիցի բոլորովիմբ ի թշնամեաց, որ ոչ մնասցէ ի յընչիցն մնացորդ ինչ, այլեւ վիրաւորեցեալ լիցի, այսպիսի պատահմանն տէրն ընկերոջ ոչ է պարտաւորեալ տալ զծախս բժշկութեան վիրաց ընկերին եւ վարձս բժշկացն վասն առողջութեան ընկերին, այլ ընկերն պարտի յինքենէ ապաքինիլ եւ դարմանել զվէրս իւր եւ տալ վարձս բժշկացն սակս առողջութեան իւրոյ:

50. Եթէ ընկեր ոմն խնդրիցէ ի տեառնէ իւրմէ շինել վասն ինքեան զտուն, եւ տէրն նորին ըստ խնդրոյ նորին շինեսցէ սակս ընկերին զտունն այն, եւ յորժամ լինիցի աւարտումն հաշւոյ ընկերութեան` ոչ ունիցի ընկերն զինչս առ ի տալոյ տեառն վասն շինեցեալ տանն, հարկաւորի տէրն ընկերոջն համբերել մինչ ի չորս ամիս, զի զգինս շինեցեալ տանն վճարեսցէ ընկերն. եթէ ոչ վճարեսցէ` ոչ է պարտաւոր տէրն ընկերին տալ զտունն այն նմա, այլ յինքն տիրէ. իսկ եթէ կամիցի տէրն ընկերին տալ զտունն ընկերոջն եւ յետ ժամանակաց առցէ դրամն այն` կամք իւր է:

51. Եթէ ընկեր ոմն գողանայցէ յումեքէ զիր ինչ եւ բերցէ առ տէր իւր առանց յայտնելոյ տեառն, թէ ինչքն են գողացեալ, եւ մասնաւորեսցեն զայն ի մէջ իւրեանց, դէպ լիցի, զի յայտնեսցի գողութիւն ընկերին եւ քննեալ ստուգեսցի` զոր ինչ մասն ի գողացեալ ընչիցն հասեալ իցէ ընկերոջ տեառն, զայն յետս տալ պարտաւորի եւ ընդ գող ընկերին վարեսցի ըստ օրինի երեւելի գողոց ի պատիժս եւ ի տուգանս առանց ողորմութեան: Իսկ եթէ տէրն ընկերին եւս գիտացեալ իցէ զգողութենէ ընկերին եւ ոչ իցէ յայտնեալ, որպէս ընկերն` նոյնպէ'ս եւ տէր նորին մասնաւորեալ իցեն զգողացեալն ի մէջ իւրեանց, երկոքեան իսկ` ընկերն եւ տէրն, համարելիք են որպէս զերեւելի գող եւ վարեսցի ընդ նոսա ըստ օրինի երեւելի գողոց ի պատիժս եւ ի տուգանս առանց ողորմութեան:

52. Եթէ որդի ոչ իցէ բաժանեցեալ ի հօրէ իւրմէ եւ հրամանաւ հօր իւրոյ առցէ յումեքէ զգլուխ դրամոյ եւ ընդդէմ խրատոյ տեառն իւրոյ վարիցէ կամ կացցէ անզգոյշութեամբ եւ անկարգութեամբ եւ վնասեսցէ տեառն իւրոյ, որ վասն այնպիսի պատճառանաց պարտաւոր իցէ վճարել տեառն իւրում ըստ օրինաց, այսպիսի պատահմանն զվնասն նորին պարտաւորի հայրն վճարել վասն որդոյն զպարտս որդւոյ իւրոյ առանց բացասութեան:

53. Եթէ որդի բաժանեցեալ իցէ ի հօրէ իւրմէ բաժանագրաւ ոչ է պարտաւորեալ հայրն նորին վասն վերոյ ի համար յիսուներկու գրեցեալ պատահմանն վճարել զպարտս որդւոյ իւրոյ տեառն նորին, այլ պարտաւորի որդին ինքն վճարել զպարտս իւր:

54. Եթէ ընկեր ոմն վասն օգնելոյ եւ օժանդակելոյ այլոց մենամարտիցէ եւ պատերազմիցէ ընդդէմ թշնամեաց նոցին եւ լինիցի վիրաւորեալ եւ ցաւագարեալ, այսպիսի պատահմանն տէրն նորին ոչ է պարտաւոր զծախս եւ զմսխն բժշկութեան նորին ցաւոց եւ վիրացն տալ ընկերին, զի ընկերն ոչ է վասն տեառն իրաց պատերազմեալ, այլ` վասն այլոց:

55. Եթէ ընկեէ ոմն առցէ յումեքէ զգլուխ դրամի վասն վաճառականութեան եւ յառաջ քան զայն ունէր զպարտս` ոչ է կարող ի գլուխ դրամոյն տալ զպարտս իւր պարտատիրացն. իսկ եթէ արասցէ ընդդէմ այսմ գրեցելոյս եւ վճարեսցէ զհին պարտս իւր ի ընկալեալ գլխոյ դրամէն, կարօղ է տէրն ընկերին ի պարտատիրացն նորին յետս առնուլ զվճարեալն ընկերին շահօքն ամբողջ` որչափ ի դրամէ իւրմէ վճարեալ է նոցա ընկերն իւր:

56. Եթէ տէրն ընկերին բաց ի գլխոյ դրամոյն տացէ զդրամս աւելի վասն օգնութեան եւ օժանդակութեան ընկերին, զաւելի տուեցեալն յորժամ կամիցի` կարող է օրինաւոր տոկոսեօք յետս առնուլ ի ընկերէն իրաւամբ:

57. Եթէ ընկեր ոմն աւարտեցուսցէ զհաշիւ ընկերութեան իւրոյ ընդ տեառն իւրոյ եւ յետ աւարտեցման հաշւոյն յայտնեսցի պարտք ընկերին` զոր ընկերն ի ժամանակի աւարտեցման հաշւոյ ընկերութեան ոչ իցէ յայտնեալ տեառն իւրում, այնպիսի պարտքն պարտաւորի վճարել ընկերն միայն, եւ ո'չ` տէրն նորին. իսկ եթէ յետ աւարտեցման հաշւոյն յայտնեսցի ինչք ընկերին` զոր ընկերն ի ժամանակի աւարտեցման հաշւոյ ընկերութեանն ոչ իցէ յայտնեալ տեառն իւրում, այնպիսի ինչքն ըստ օրինաց պարտ է, զի տիրեսցէ տէրն ընկերին, եւ ո'չ ունի մասն ընկերն յայնմանէ:

58. Եթէ ոմն ընկեր գայցէ առ տէր իւր վասն աւարտեցուցանելոյ զհաշիւ ընկերութեան իւրոյ եւ դէպ լիցի, զի մինչեւ ի ժամանել ընկերին վախճանիցի տէր նորին, այնպիսի պատահմանն` եթէ մեռեալ այրն ունի զորդիս` որ կատարեալ իցէ հասակաւ, պարտաւորի աւարտեցուցանել զհաշիւ ընկերին ըստ վերոյ գրեցեալ ի համար տասնվեց եւ քառասուն երկուերրորդին, եւ եթէ մեռեալ առն ժառանգքն որբք գոլով իցեն ի ներքոյ իշխանութեան հոգաբարձուին` հարկաւորի հոգաբարձուն աւարտեցուցանել զհաշիւ ընկերին ըստ վերոյ գրեցեալ կանօնացն:

59. Եթէ ոք տացէ ումեք զգլուխ դրամի առանց առնելոյ ի նմանէ ընկերագիր, այլ բանիւ պայմանս դիցեն ի մէջ իւրեանց, հաստատուն է համարելի պայմանադրութիւն նոցին` յորժամ երկոքեան իսկ յանձն առցեն զյինքեանց արարեալ պայմանն այն. իսկ եթէ մինն հրաժարիցէ ի պայմանէն` հարկաւորի միւսն հաստատել զպայմանադրութիւն իւրեանց վկայիւք եւ կատարեալ ապացուցութեամբ:

60. Եթէ ընկեր ումեք առանց ազդարարութեան տեառն իւրոյ տուեալ իցէ ումեք գլուխ դրամի կամ ամանաթ կամ փոխ սանադով, եւ դէպ լիցի, զի իմասցէ տէրն ընկերին զծածկաբար արարարողութենէ ընկերին իւրոյ, կարէ դատաստանական հրամանաւ արգելել առ այրն` առ որոյ գտանիցէ զինչս ընկերին իւրոյ, որպէսզի այրն այն առանց թոյլատրութեան ոչ տացէ ընկերին նորա զինչս այն: Նոյնպես եւ եթէ ընկերն տեառն իւրում գրեցեալ իցէ, թէ այսքան ինչք ետու այս անուն մարդոյ, կարէ տէրն ընկերին արգելել զինչս ընկերին առ այրն այն, որ տուեալ իցէ զինչսն այն նմա:

61. Եթէ ոք տացէ ումեմն ընկերի գլուխ դրամոյ եւ առաքեսցէ այլ ուրեք, եւ ընկերն այն մեծ կամ փոքր մասն մասն ի գլխոյ դրամոյն տեառն իւրոյ հասուցեալ իցէ առ տէր իւր, եւ դէպ լիցի, զի տէրն նորին գրեսցէ առ ընկերն գալ առ ինքն աւարտեցուցանել զհաշիւ ընկերութեան, իսկ ընկերն առանց օրինաւոր պատճառի ընդդիմասցի հրամանի տեառն իւրոյ եւ ոչ գնասցէ առ նա, ի ժամանակի աւարտման հաշւոյ ընդ այնպիսի անհնազանդ ընկերին տէրն նորին ոչ է պարտաւոր տալ օրինաւոր տոկոսիս վասն ինքեան հասեալ մասին, եւ այս` վասն անհնազանդութեան ընկերին, որ ոչ կատարեաց զհրաման տեառն իւրոյ:

62. Եթէ ոմանք անձինք արասցեն ընկերութիւն ընդ միմեանս հաստատմամբ դաշնագրի, պարտաւորին նոքա ըստ գրեցելոյ դաշանցն վարիլ առանց ամենայն բացասութեան. իսկ եթէ ոմն ի նոցանէ կամիցի ընդդէմ ինքեանց դաշնադրութեան շարժիլ եւ առնել ինչ` ոչ կարէ:

63. Եթէ ի մէջ ընկերակցութեան լինիցի խաբէութիւն, անիրաւութիւն եւ զրկեսցեն զմիմեանս, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` աներեւոյթ գողոյ պատիժ կրեսցէ զրկողն առանց ամենայն այցելութեան:

64. Եթէ ոմանք անձինք կամիցին առնել ընկերութիւն հաստատմամբ դաշնագրի եւ իւրաքանչիւր զիւր մասն դրամոյն բերցեն ի տեղի մի առ ի գնելոյ զինչս, եւ դէպ լիցի, զի մինչեւ ի գնել իրացն գողասցի դրամն ամբողջ, ո'չ է պարտաւորեալ այրն այն, որոյ տանէն կամ դիւքանէն գողացեալ եղեւ վճարել զվնաս նոցին, այլ իւրաքանչիւր ոք զիւր մասն վնասուն կրել պարտի. եւ եթէ գողն ոչ բոլորն, այլ կէսն կամ մասն ինչ ի ընկերակցական դրամոցն գողացեալ իցէ, այսպիսի պատահմանն եւս իւրաքանչիւր ոք ըստ չափոյ եդեալ մասին իւրոյ պարտաւորի կրել զվնասն առանց բացասութեան:

65. Եթէ ոմանք անձինք կամիցին առնել ընկերութիւն ընդ միմեանս եւ դեռեւս ոչ իցեն հաստատեալ պայմանագիր ի մէջ իւրեանց եւ ոչ իցեն ի մի վայր ժողովեալք զկցորդելի դրամս իւրեանց, եւ դէպ լիցի, զի գողասցի միոյն ի նոցանէ դրամ կամ այրիցի կամ այլով կերպիւ վնաս պատահիցի` հարկաւորի, զի վնասն այն միայն ինքն կրեսցէ, եւ ո'չ` միւսքն, որք ունին դիտաւորութիւնս ընդ նմա ընկերանալու:

66. Եթէ անձինք երեք արասցեն ընդ միմեանս ընկերութիւն, եւ մինն ի նոցանէ պարտաւոր իցէ երկուցն, եւ երկոքեան իսկ գիտիցեն զպարտաւորութենէ ընկերին իւրեանց, զոր ինքեանց պարտի, այնպիսի պարտատէրքն ոչ կարեն ծածկաբար ի միմեանց առնուլ զմասն պարտական ընկերին իւրեանց: Բայց եթէ ոչ կամի թողուլ առ նա զդրամ իւրեանց` հարկաւորին երկոքեան պարտատերքն ի վերայ որքանութեան պարտուց իւրեանց մասնաւորել զինչս պարտական ընկերին. իսկ եթէ մինն ի պարտատիրացն արասցէ ընդդէմ այսմ գրեցելոյս եւ քննեալ ստուգեսցի` պարտաւորի օրինազանցն այն միւս ընկերին թալաբն բոլորովին վճարել յինքենէ առանց բացասութեան, թէպէտ եւ առեալն իւր իցէ փոքր եւ թալաբ միւս ընկերին մեծագոյն դրամ:

67. Եթէ երկու անձինք խօսիցեն ընդ միմեանս գնել այս անուն յառնէ զիր ինչ, եւ մինն ի նոցանէ ծածկաբար գնեսցէ զիրն առանց յայտնելոյ միւսոյն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի անիրաւ արարողութիւն նորա, կարօղ է այրն այն` առ որ խօսեցեալ իցէ գնօղն, տալ նմա զգնեցեալ իրին մասն իւր դրամս եւ առնուլ զիրացն այն մասն. իսկ եթէ ոչ կամիցի առնուլ այն` իւր կամք է:

68. Եթէ երկու անձինք խօսեսցեն եւ պայմանիցեն ընդ միմեանս առնուլ այս անուն յառնէ զիր ինչ, եւ ըստ պայմանի իւրեանց մինն ի նոցանէ գրեսցէ զիրն, ոչ է կարող միւս ընկերն յետս չոգալ ի գնելոյն` առանց բարեյօժար կամեցողութեան գնօղին, այլ պարտի առնուլ զմասն իւր ի գնեցեալ իրացն եւ վճարել զգինս նորին:

69. Եթէ ոմանք արասցեն ընկերութիւն հաստատմամբ պայմանագրի, զի իւրաքանչիւր ոք հոգասցէ զյատկական գործ ինչ, ամենեքեան պարտաւորին լրացուցանել զպարտականութիւն իւրեանց առանց զանցառութեան: Ուստի եթէ ի նոցանէ ոմն ոչ լրասցուսցէ զպաշտօն իւր, եւ այլ ոմն ի նոցանէ փոխանակ նորին ծառայիցէ, արժանաւորի առնուլ զվարձս օրինաւոր ի նմանէ` որոյ պարտաւորութիւնն ինքն լրացուցեալ իցէ, եւ որո'յ փոխարէն ծառայեալ իցէ` նա ոչ կարէ չտալ նմա վարձս վասն ծառայութեան նորին:

70. Եթէ ոմանք առնիցեն ընկերութիւն ընդ միմեանս եւ ի պատճառէ անըզգոյշութեան եւ անկարգ շարժողութենէ միոյն ծնանիցի վնաս ընկերակցութեան իւրեանց, որո'յ պատճառէ եղեալ իցէ վնասն` պարտաւորի միայն նա' կրել, եւ ո'չ` միւս ընկերքն. իսկ վնասն պատահեալ հասարակաբար, որոյ պատճառն իցէ վատաբաղտութիւն ժամանակին եւ ձախողակ պատահումն, այնպիսի վնասն կրել պարտ են ամենեքեան, եւ ո'չ` մինն:

71. Եթէ ի ընկերակցաց ոմն առնիցէ գողութիւն եւ բերցէ առ ընկերակիցսն իւր եւ մասնաւորեսցեն ի մէջ իւրեանց, եւ դէպ լիցի, զի յայտնեսցի գողութիւնն եւ քննեալ ստուգեսցի` վարեսցի ընդ նմա ի վեր անդր ի համար յիսուն եւ մին երորդ գրեցելոյն:

72. Ընկերակցութիւն վերջանայ աւարտմամբ հաշւոյ ընկերակցութեան` մահուամբ ընկերին, կորստեամբ բովանդակ ընչից, հրապարակաւ խայտառակութեամբ ումեմն ընկերի առաքմամբ յաքսորս եւ վարեցմամբ ի մետաղս եւ այլ սոյնպիսեօք, որպէս ընկերակցութիւն` նոյնպէս եւ ընկերութիւնն ընդ տեառն իւրոյ, որ եւ այսպիսի պատճառանօք եզերիլ եւ աւարտիլ կարէ ըստ օրինաց:

73. Եթէ ընկեր կամ ընկերակից ումեք բառնայցէ զապրանս ի փտեալ նաւոջ եւ խորտակեսցի նաւն կամ ընկղմեսցի ի ծովում, եւ այսպէս կորիցէ զեդեալ իրսն ի նաւին` պարտ է վերահասու լինիլ եթէ ի նաւոջն այլք ոմանք վաճառականք եդեալ իցեն զինչս իւրեանց. այնպիսի պատահմանն ընկերն կամ ընկերակիցն ոչ է մեղադրելի եւ պարտաւոր կրելոյ զվնասն միայն ինքն, այլ վնասն այն կրել պարտին ընկերն եւ տէրն իւր, նոյնպէս եւ այլ ընկերք ընկերակցին իւրեանց: Իսկ եթէ ի այլ վաճառականաց ոչ ոք իցեն եդեալ ի նաւոջն զիրս իւրեանց, այլ միայն նա', որ է ընկեր եւ կամ ընկերակից ումեք, այսպիսի պատահմանն պարտաւորի վնասն կրել նա միայն, եւ ո'չ, այլ ոք:

74. Եթէ ոք առաքեսցէ առ ումեք զիր ինչ վասն վաճառելոյ եւ այլ ինչ փոխանակ իրին գնելոյ եւ առաքելոյ առ ինքն, պարտ է նմա գրել առ նա զխնդիր իւր յայտնապէս եւ յատկաբար եւ հետեւապես մանրամասնաբար զհանգամանս կառավարելի իրացն, որ եւ աշխարհաբառիւ ասի օրդնագիր, որպէսզի այրն այն ըստ գրեցելոյն նորին կատարումն տացէ եւ կառաւարիցէ:

75. Եթէ առ ոք առաքեսցի յումեմնէ զիր ինչ վաճառելոյ աղագաւ, որ յանձնէ առ զվաճառելն, պարտաւորի ըստ ամենայնի հաւատարմաբար ծառայել նմա յետեւելոյ շահաւէտութեան առն այն եւ կատարելով ըստ գրեցելոյ օրդնագրի նորին ի ամենայն պատահմունս գործոցն, առանց զանցառութեան:

76. Եթէ ոք առաքեսցէ զինչս իւր եւ գրեսցէ նմա գիր, տալով նմա լիակատար իշխանութիւն վասն կառաւարութեան ընչից իւրոց` այնպիսին պարտի գոլ ընդունօղ յամենայն շարժողութեանց առն այն եւ ոչ երբէք կարէ ասել նմա վասն է՞ր կամ ո՞յր աղագաւ արարեալ ես զայս կամ սակս որո՞յ պատճառի, զի ինքն տուեալ է նմա լիակատար իշխանութիւն, եւ նա առ զշահաւէտութիւն նորին արարեալ իցէ, թեեւ վնաս պատահեալ իցէ` ոչ կարէ հակառակիլ:

77. Եթէ ոք առաքեսցէ առ ոք զինչս իւր եւ գրեսցէ նմա օրդնագիր, զի արասցէ ըստ գրեցելոյն իւրոյ, եւ որ յանձն առնու զկառաւարութիւն իրաց նորին եւ ոչ արասցէ ըստ նորին գրեցեալ օրդնագրոյն, այլ այլով կերպիւ, եւ դէպ լիցի, զի հասուսցէ զվնաս իրաց տեառն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` եթէ ընդդէմ հրամանագրին առնիցէ արարեալ եւ վնաս հասուցեալ, պարտաւորի այրն ընդդիմաշարժ վճարել զվնասն իրաց տեառն առանց այլեւայլ:

78. Յորժամ առ ոք առաքեսցի յումեքէ զիր ինչ, զի վաճառեսցէ եւ այլ ինչ գնեսցէ, նմա ոչ է պարտ, զի զվաճառելի իրն յինքն վասն ինքեան առցէ եւ ի ապրանաց իւրոց վասն առն այն առաքեսցէ, քանզի յայսմիկ պատահման տայ առիթ գայթակղութեան` իբր թէ նուազ գնով առեալ է ինքն եւ ինչքն իւր աւելի գնով վասն նորին առաքեցեալ է, թէպէտ եւ այրն այն ոչ իցէ արարեալ այնպէս: Արդ, որպէսզի կարող լինիցի ազատել զանձն իւր ի բամբասանաց` հարկ է, զի զինչս այլոց այլոյ ումեք վաճառեսցէ եւ վասն առ այլոց առաքելի իրսն ի յայլոց գնեսցէ. իսկ եթէ ոք զինչս այլոյ ումեք առ ինքն առաքեցեալ պակաս գնով առցէ վասն ինքեան, եւ ինչքն իւր վասն առն այն աւելի գնով գնահատեալ առաքեսցէ եւ գրեսցէ նմա յայտնապէս, յորժամ նա ոչ կամիցի` հարկաւորի առաքօղն վճարել զվնասն: Իսկ եթէ նա ծածկեսցէ եւ ոչ յայտնեսցէ, յետայնորիկ այրն այն յիմանայցէ այլոցէ, համարելի է նա որպէս երեւելի գող եւ վարեսցի ընդ նմա որպէս զերեւելի գողոց:

79. Եթէ ոք առաքեսցէ զիր ինչ ի ձեռս ումեք վասն վաճառելոյ եւ փոխանակ նորին այլ ինչ գնելոյ եւ այրն այն վաճառեսցէ զինչս նորին եւ գնեցեալ իցէ զիր ինչ եւ առաքեսցէ առ նա, եւ որ առաքեանց զինչս իւր առ նա վասն վաճառելոյ բողոքեսցէ առ դատաւորս, թէ այրն այն ի վաճառելն եւ ի գնելն զիրս նորին արարեալ է գողութիւն` պակասեցուցանելով զգինս վաճառեցելոյն եւ աւելացուցանելով զգինս գնեցելոյն, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` երեւելի գողոյ պատիժ կրեսցէ գողացօղ այրն:

80. Եթէ ոք առաքեսցէ զիր ինչ ի ձեռս ումեք, զի վաճառեսցէ եւ փոխանակ նորին գնեսցէ այլ ինչ, զի առաքեսցէ առ նա, եւ առ որ առաքեցեալ եղեւ վաճառեսցէ զիրն եւ դրամն վաճառեցեալ իրին վասն հարկաւորութեան իւրոյ ի գործ ածիցէ եւ ոչ ունիցի վճարելոյ զգինս վաճառեցեալ իրին տեառն նորին, այսպիսի պատահմանն տէր ընչիցն ոչ կարէ խնդրել զգինս ընչիցն ի գնօղէն, այլ պարտ է խնդրել ի վաճառօղէն` առ որ եւ նա նախապէս առաքեցեալ է:

81. Եթէ ոք առաքեսցէ զիր ինչ ի ձեռս այլոյ ումեք, զի վաճառեսցէ եւ փոխանակ նորին գնեսցէ այլ ինչ` առաքեսցէ առ առաքօղ ընչիցն, եւ առ որ առաքեցեալ եղեւ` վաճառեսցէ զինչս նորին եւ փոխանակ նորին ըստ ժամանակին ոչ գնեսցէ զինչս առ ի առաքելոյ առ նա եւ հետեւապէս պահեսցէ զդրամ առն առ յինքն, որոյ յամեցուցմանէ աղագաւ պատահիցէ վնաս իրաց տեառն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի, եթէ որ պահեացն զդրամն առ յինքն` ոչ ունիցի օրինաւոր պատճառ ինչ, պարտաւորի վճարել զկրեցեալ վնասն իրաց տեառն, առանց ամենայն բացասութեան:

82. Եթէ ոք առաքեսցէ զինչս ի ձեռս այլոյ ումեմն, եւ դէպ լիցի իրն այն կամ գինս իրացն կամ վասն նորին գնեցեալ ապրանսն, որ առ նա իցէ` գողասցի կամ հրակեզ լիցի կամ ի թշնամեաց կողոպտեսցի կամ այլ սոցին նմանեօք կորնչիցի, եթէ այնպիսի վնաս ինչ պատահեցեալ իցէ հասարակաց, եւ ոչ միայն վասն առն այն` առ որ եւ ինչքն առաքեցեալ եղեւ, եւ հաւաստեաւ ստուգեսցի կորուստ ընչիցն, այսպիսի պատահմանն ոչ է պարտաւորեալ այրն այն` առ որ առաքեցեալ եղեւ իրսն, վճարել զգինս իրացն տեառն նորին:

83. Եթէ ոք առաքեսցէ զինչս ի ձեռս այլոց, եւ դէպ լիցի, զի ինչք առն կամ գինն նոցին կամ վասն նորին գնեցեալ իրն վասն եզական պատճառի առն այնմիկ` առ որ եւ առաքեցեալ եղեւ, կորիցէ եւ վնասեսցի բաց ի գողացմանէ կամ հրակեզ լինելոյ, որ այնպիսի վնասն կրեալ իցէ միայն այրն այն, եւ ոչ` այլք, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` պարտաւորի այրն, որոյ աղագաւ զինչս առն այն վնասեցեալ եղեւ, վճարել նմա զվնասն նորին լիովին:

84. Եթէ ոք առաքեցեալ իցէ զինչս իւր ի ձեռս ումեք եւ դէպ լիցի, զի վասն անօրինաւոր պատճառաց բռնաւոր ոք առցէ զմեծագոյն տուգանս ի նմանէ` առ որ առաքեցեալ է զինչսն, զոր եթէ այրն այն ոչ իցէր առաքեալ զինչսն այն ի ձեռս նորին` ոչ առնոյր բռնաւորն զմեծագոյն տուգանս ի նմանէ, այլ առնոյր ըստ կարողութեան առն այն փոքրագոյն ինչ. եւ այսպիսիս բազում անգամ հանդիպի յերկրին պարսից, զոր առանց արդար եւ օրինաւոր պատճառաց բռնաւորք պարսից ըստ հաճութեան ախորժակի իւրեանց առնուն ումեքէ այնքան իրս, որքան կարող իցէ տալոյ եւ երբեմն ի վեր քան զկարողութիւն եւ ձեռնահասութիւն ումեք առնեն պահանջողութիւն, եւ այսպիսի վնասն երբեմն պատահի հասարակաց, երբեմն անձին միոյ, եւ ո'չ` ամենեցուն: Արդ, յորժամ պատահիցի ումեք կրել զայսպիսի վնասս անիրաւաբար, առ որ իցէ զինչս այլոց, այնպիսին պարտաւորի յօրինել զգիր վկայական եւ այնուիկ պատահեալ վնասն ոչ միայն ինքն կրէ, այլ եւ մասնակից լինի ի նմանէ նաեւ այրն այն, որ առաքեցեալ իցէ առ նա զինչս իւր` առա'նց բացասութեան:

85. Եթէ ոք վասն ումեք վաճառեսցէ զիր ինչ եւ գրեսցէ առ նա, թէ այսպիսի գնով վաճառեսցի, կամ առաքեսցէ առ նա զիր ինչ եւ գրեսցէ այսպիսի գնով գնեցի եւ յետայնորիկ հաշիւ վաճառեցեալ եւ գնեցեալ իրացն գրեսցէ, առաքեսցէ կամ տացէ իրաց տեառն եւ ոչ իցեն համեմատք բարեւագիրն եւ հաշիւն, այլ զանազանիցեն ի միմեանց, յորժամ գրօղն հաշւոյն ցուցցէ զգիր վկայական` յորում բացայայտեցեալ իցէ, թէ թէպէտ այսպիսի գնով վաճառեալ էի եւ այնպիսի գնով գնեցեալ, սակայն յետոյ այսպէս եղեւ եւ վկայական գիրն իցէ համեմատ հաշւայգրոյն, հաստատուն է համարելի հաշւագիրն քան զնախապէս գրեցեալ բարեւագրեանքն. իսկ եթէ ոչ ունիցի վկայական գիր, յառաջագոյն գրեցեալ բարեւագրեանքն հաստատունք են քան զհաշւագիրն:

86. Եթէ ոք գրեսցէ առ ումեք գնել վասն իւր այսինչ` առանց առաքելոյ եւ հասուցանելոյ զդրամ առ նա, եւ նա ըստ գրեցելոյ նորին գնեսցէ զիրն եւ առաքեսցէ առ նա եւ գրեսցէ նմա բարեւագիր` թէ ըստ խնդրոյ քոյին գնեցի եւ առաքեցի առ քեզ այս ինչ, եւ դէպ լիցի, զի իրն այն մինչեւ ի ժամանելն առ խնդրօղն ի ճանապարհի գողասցի կամ ի ծովու ընկղմեսցի կամ ի թշնամեաց կողոպտիցի, պարտաւորի խնդրօղն իրաց հասուցանել զգինս իրաց առ այրն այն, յորմէ եւ խնդրեցեալ էր գնել զիրն` առանց բացասութեան:

87. Եթէ ոմանք ունիցին ընդ միմեանս ծանօթութիւն եւ առաքեսցեն առ միմեանս զինչս իւրեանց վասն վաճառելոյ եւ այլ ինչ գնելոյ, եւ ոչ իցէ ի մէջ նոցին ընկերակցութիւն, եւ դէպ լիցի զի մինն առաքեսցէ առ միւսն զիր ինչ եւ գրեսցէ առ նա բարեւագիր եւ ի բարեւագրոջն այն ոչ գրեսցէ վասն առաքեցեալ իրին, թէ իւրն է կամ նորանն է` առ որ առաքեցեալ լինի, եւ մինչեւ ի ժամանել իրին առ այրն այն պատահիցէ կորուստ իրին, յետ այնորիկ իրաց առաքօղն գրեսցէ առ նա` առ որ առաքեաց զիրն եւ կորեաւ, թէ այսպիսի ինչ առաքեալ էի առ քեզ` կորեաւ, այն քո էր, -ո'չ է կարելի. եւ պատճառն ա'յս է. զի պարտ էր ի առաքելն իրին գրիցէր առ նա. յորժամ ոչ գրեաց եւ յետոյ պատահեցաւ կորուստ իրին` յայնժամ գրէ, թէեւ ճշմարտիւ իցէ գրեցեալն` օրինօք ոչ է ընդունելի, այլ պարտի առաքօղն իրին կրել զվնասն` առանց բացասութեան:

88. Եթէ ոք առաքեսցէ զինչս իւր առ ոք վասն վաճառելոյ եւ այլ ինչ գնելոյ, եւ դէպ լիցի, զի թշնամիք ասպատակեսցեն զքաղաքն այն, ուր եւ առաքեցեալ գոյ ինչք առն այն կամ հրակիզիցի կամ այլ սոցին նման վնաս պատահիցէ, եւ այրն այն, առ որ առաքեցաւ զինչս, ի այնպիսի վտանգեաց զերծուսցէ զինչս իւր եւ ի ընչից առն այն անփոյթասցի ի գործուցանելոյ կամ նախապէս զինչս իւր զերծուսցէ առ ի յետոյ զերծուցանել զինչս առն, եւ մինչեւ ի զերծուցանելն վտանգն ժամանիցէ եւ ոչ կարասցէ փրկել, այսպիսի պատահմանն զերծուցեալն եւ կորեալն իսկ երկոքեանն, այսինքն այրն` որ առաքեալ է զիրն, եւ այրն` առ որ առաքեցեալ է, հարկաւորին մասնաւորիլ ի վերայ որքանութեան ընչից իւրեանց, եւ իւրաքանչիւր ոք կրել զմասն ի պատահեալ վնասուն, նոյնպէս եւ զերծուցեալ իրսն մասնաւորեսցեն ի մէջ իւրեանց:

89. Ամենեքեան մարդ յորժամ յանձն առնու զկառաւարութիւն իրաց այլոց, թէպէտ ըստ ամենայնի հարկաւորի վարել ըստ խնդրոյ եւ օրդնոյ նորին ի յամենայն առս եւ ի տուրս, ի գնումն եւ ի վաճառումն եւ ի այլ կառաւարութիւն գործոց, սակայն յանկարծահաս պատահման եւ վտանգի պարտի յետեւել շահաւէտութեան առն ըստ հասարակաց եւ իւրոյ դատողութեան, եւ ո'չ` յետեւիլ օրդնոյ նորին,: Եւ այս կարէ իմացեալ լինիլ այսպիսի կերպիւ. զոր օրինակ Ոհանէս դի Մատթէոս առաքէ զինչս առ Մարկոս դի Ղուկասին վասն վաճառելոյ եւ գրեսցէ ի մէջ օրդնագրոջ նորին, թէ զինչս իմ հանեալ ի նաւէն միշտ պահեսցես ի ցամաքի եւ ոչ երբեք դիցես ի նաւի. Մարկոս դի Ղուկասն ի խաղաղութեան ժամանակի հարկաւորի լրացուցանել զօրդնի եւ հրաման Ոհաննէսին: Սակայն եթէ դէպ լիցի գալուստ թշնամեաց ի վերոյ քաղաքին կամ կղզոջն եւ տեսանէ Մարկոս, զի ամենեքեան վաճառականք զինչս իւրեանց սակս զերծուցանելոյ ի վտանգէ դնեն նավի, այսպիսի պատահմանն Մարկոսն եւս հարկաւորի զինչս Ոհաննէսին դնել ի նավի` թէպէտ իցէ ընդդէմ օրդնոյ Ոհաննէսին. եւ պատճառն ա'յս է. զի ըստ իրաւանց Մարկոսն հասարակութեան առաւել պարտ էր յետեւել եւ ընչիցն Յոհաննէսին պահպանիչ լինել` քան թէ հետեւիլն Ոհաննէսին միամտաբար գրեցեալ օրդնոյն. եւ եթէ' ի նաւոջն վնաս պատահիցէ իրացն, եւ եթէ' պահիցէր ի ցամաքի` անվնաս մնայր: Տակաւին եւս ոչ կարէ Ոհաննէսն ընդդիմանալ արարողութեան Մարկոսին, այլ հարկաւորի ի նավոջ պատահեալ վնասն կրել Ոհաննէսն` առանց բացասութեան. եւ ի այսպիսի պատահմունս Մարկոս դի Ղուկասն պարտ է, զի հաստատեսցէ զբանս իւր վկայական գրով կամ վկայիւք. եթէ ոչ իցէ մի ի նոցանէ` հարկաւորի կրել վնասն Մարկոսն եւ ազատ լինի Ոհաննէսն ի վնասէն:

90. Իսկ եթէ ի վերոյ գրեցեալ պատահմանն, այսինքն` ժամանակ երկիւղին գալոյ թշնամեաց ոմանք վաճառականք դնիցեն զինչս իւրեանց ի նավոչ եւ ոմանք պահեսցեն ի ցամաքոջ, որով երեւի հասարակութիւն ունիլ երկու կերպ դատողութիւնս. այսպիսի պատահմանն Մարկոսն հարկաւորի զինչս Ոհաննէսին, ըստ գրեցելոյ օրդնուն Ոհաննէսին` պահել ի ցամաքի, հետեւիլ այնց վաճառականաց, որք պահեն զինչս իւրեանց ի ցամաքի, եւ ոչ ա'յնց` որք դնեն ի նավի: Իսկ եթէ արասցէ ընդդէմ այսմ գրեցելոյս եւ հասուսցէ վնաս Յոհաննէսին` պարտաւորի յինքենէ վճարել զվնասն այն:

91. Եթէ ոք գրով յանձնեսցէ ումեք գործ ինչ առ ի առնել եւ տալ կատարումն վասն ինքեան, եւ որ յանձն էառ` հարկաւորի հաւատարմաբար եւ առանց նենգութեան տալ կատարումն յանձն առեալ գործառութեան, սակայն որո'յ յանձնեցեալ լինի գործառութիւն ինչ` պարտաւորի առնել ըստ գրեցելոյ յանձնողին, եւ ո'չ` ընդդէմ նորին. ուստի եթէ արասցէ ընդդէմ այսմ գրեցելոյս եւ հասուսցէ վնաս յանձնողին գործառութեան` պարտաւորի կրել զվնասն ինքն, եւ ո'չ` յանձնօղն գործոյն:

92. Եթէ ոք առանց խնդրելոյ ումեք եւ թարց գրով յանձնարարութեան իշխեսցէ ի վերայ գործոց եւ իրաց կամ ընչից այլոց, եւ դէպ լիցի, զի տէր գործոյն կամ ընչիցն բողոքեսցէ առ դատաւորսն, ասելով` թէ այրն այն առանց խնդրոյ եւ հաճութեան կամաց իմոց իշխեցեալ է ի վերայ գործոց եւ ընչից իմոց եւ հասուցեալ է վնաս, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` ինքնագլուխ իշխօղն ի վերայ գործոց եւ ընչից այլոց յամենայն ժամ պարտաւորի կրել զվնասն, որ հասուցեալ իցէ գործոց իրաց եւ ընչից տեառն առանց բացասութեան:

93. Եթէ ոք գրեսցէ առ ումեք գնել վասն ինքեան զիր ինչ` առանց յատկացուցանելոյ զգնոյ իրին, եւ առ ոք գրեցեալ իցէ գնեսցէ զիրն եւ առաքեսցէ առ նա` որպիսի' գնով գնեցեալ իցէ, պարտաւորի խնդրողն իրին վճարել զգինն իրին առանց բացասութեան: Իսկ եթէ գրեցեալ իցէ գնել զիր ինչ այսպիսի գնով, եւ գնօղն առաւել գնով իցէ գրեցեալ, յորժամ ոչ կամիցի խնդրօղն իրին առնուլ զիրն վասն առաւելութեան գնոյն` կարէ օրինօք յետս դարձուցանել առ այրն այն, որ գնեալ իցէ:

94. Եթէ ոք գրով խնդրեսցէ յումեքէ գնել զիր ինչ այսպիսի գնով եւ այրն այն գնեսցէ ոչ նորին խնդրեցեալն, այլ ա'յլ ինչ ա'յլ գնօվ` առանց օրինաւոր պատճառաց, պարտաւորի զնորին խնդրեցեալ իրին շահն վճարել: Իսկ եթէ վասն ոչ գտանելոյ խնդրեցեալ իրին գնեսցէ այլ ինչ եւ ինչքն վնասիւք վաճառեսցի` պարտաւորի գնօղն վճարել զվնասն: Զոր օրինակ. Պետրոս դի Պողոսն գրէ Յոհաննէս դի Անդրիասին գնել վասն իւր լեղակ` լիտրն երեսուն ըռուբլով. Յոհաննէսն գնեսցէ վասն Պետրոսին` ղռմէզ` լիտրն եօթանասուն ըռուբլովն: Այսպիսի պատահմանն յորժամ կարելի էր Յոհաննէսին գնել լեղակն, եւ ո'չ գնեաց` պարտաւորի վճարել Պետրոսին զշահն լեղակին, եւ թէ ոչ էր կարելի գտանիլ զլեղակ` պարտ էր գրել Պետրոսին, թէ ոչ գտանի լեղակ, եւ ո'չ էր պարտ առնուլ ղռմէզ: Ուստի եթէ ղռմէզն վաճառեսցի վնասիւք` հարկաւորի Յոհաննէսն զվնասն ղռմէզին վճարել Պետրոսին:

95. Եթէ ոք առաքեսցէ առ ոք զիր ինչ եւ գրեսցէ նմա գիր օրդնոյ վաճառել զիրն այսպիսի գնօվ, եւ առ որ առաքեցեալ է` վաճառեսցէ զիրն ի վերայ օրդնոյն առաւել գնով, աւելին հասանի վաճառօղին: Իսկ եթէ վաճառեսցէ պակաս գնով` պարտաւորի վաճառօղն վճարել զվնասն պակաս գնօվ վաճառեցեալ իրաց տեառն:

96. Եթէ ոք խնդրեսցէ յումեքէ զիր ինչ յատկապէս գրելով զգինս իրին, եւ յումմէ խնդրեցեալ լիցի` նա գնեսցէ զիրն պակաս գնով, քան զոր խնդրօղ իրին գրեցեալ է, ոչ կարէ գնօղն իրին պահանջել զգինս գնեցեալ իրին ի խնդրօղէն ըստ նորին գրեցելոյն, այլ ըստ իւրոյ գնեցելոյն, եւ ոչ` աւելորդօք:

97. Եթէ ոք գրեսցէ առ ումեք տալ այս անուն առն այսքան դրամ եւ առնուլ ի նմանէ սանադ, եւ առ որ գրեացն` կատարեսցէ զխնդիր նորին, եւ դէպ լիցի, զի առնօղ դրամոյն ոչ կարասցէ վճարել զառեալն իւր, պարտաւորի այրն այն, որ գրեացն առ նա` տալ նմա դրամ եւ ինքն վճարել զդրամ առն այն շահօքն ամբողջ եւ յետ այնորիկ պահանջել ի պարտականէն:

98. Եթէ ոք առաքեսցէ առ ումեք զինչս կամ զբարաթ եւ գրեսցէ առ նա վաճառել զինչս կամ առնուլ զդրամն բարաթին եւ պահել առ ինքն մինչեւ որպէս նա գրեսցէ` այնպէս արասցէ, եւ առ որ առաքեցեալ լինի ինչքն եւ բարաթն` ինչքն նա վաճառեսցէ կամ զդրամ բարաթին առցէ եւ մինչեւ ի գրել առն այն զօրդնի վասն գնելոյ իրաց կամ այլ կերպիւ հասուցանելոյ զդրամն առ տէրն, այրն այն զդրամն` որ առ յինքենէ տացէ ումեք եւ առցէ ի նմանէ տոկոսիս, ոչ է պարտաւոր այրն այն զառեալ տոկոսին տալ տեառն դրամոյ, այլ կարէ ինքն առնուլ: Եւ եթէ դէպ լիցի, զի որոյ ետ դրամն առ ի առնուլ ի նմանէ տոկոսիս ոչ կարիցի վճարել` պարտաւորի վնասն ամենայն ինքն կրել եւ տալ յինքենէ զդրամն տեառն նորին եւ պահանջել ինքն ի պարտականէն:

99. Եթէ ոք խնդրեսցէ ումեքէ գնել վասն ինքեան զիր ինչ եւ ոչ առաքեսցէ առ նա վասն խնդրեցեալ իրին զինչս կամ զդրամս եւ յումմէ խնդեցեալ իցէ` իւրով դրամօքն առցէ զիրն խնդրեցեալ եւ առաքեսցէ առ խնդրօղն, նա որ խնդրեացն` պարտաւորի զգինս իրացն օրինաւոր տոկոսեօքն վճարել առն այն, որ առաքեաց զիրն առ ինքն:

100. Եթէ ոք, գոլով այլ ուրեք պարտաւոր ումեք, առաքեսցէ զինչս ի ձեռս բարեկամի իւրոյ առ ի վաճառել, զգինս վաճառեալ իրին տալ պարտաւորին իւրոյ, եւ առ որ առաքեցեալ լինի ինչքն` այրն այն վաճառեսցէ եւ գինս իրացն ոչ տացէ առն այն, որ պարտաւոր է նմա առաքօղն ընչից, այլ պահեսցէ առ ինքն, որքան ժամանակ պահեալ իցէ` պարտաւորի տալ օրինաւոր տոկոսիս ընչից տեառն, առա'նց բացասութեան:

101. Եթէ ոք գրեսցէ զյանձնարարական գիր վասն ումեք առ ոմն, զի վերահասու լիցի գործառութեան նորա եւ արասցէ բարերարութիւն նմա հասարակաբար, եւ առ որ գրեցեալ լինի յանձնարարութիւն` նա տացէ դրամ առն այն, որոյ սակս է յանձնարարութիւն, եւ որ ետն զդրամ` խնդրիցէ ի գրօղէն յանձնարարութեան` ոչ է կարելի, զի նա խնդրեալ է ի նմանէ առնել բարերարութիւն եւ լինիլ վերահասու, զոր կարէ լինիլ առանց տալոյ զդրամ, մանաւանդ ո'չ է գրեցեալ տալ նմա դրամ: Իսկ եթէ վասն տալոյ զդրամ եւս գրեցեալ իցէ` պարտաւորի գրօղն վճարել զտուեալ դրամ առն ըստ վերոյ ի համար ինսունեօթն գրեցելոյն:

102. Եթէ ոք գրեսցէ առ ոք գնել վասն ինքեան զիր ինչ եւ յետոյ գրեսցէ ոչ գնել զիրն, եւ այրն այն առաջին գրեցելովն գնեցեալ իցէ զիրն` պարտ է, զի առաքեսցէ առ խնդրօղն իրին, եւ խնդրօղն իրին ոչ կարէ բացասել զգնեցելոյն, զի թէպէտ յետոյ գրեցեալ իցէ ոչ գնել, սակայն այրն այն առաջին գրեցելովն գնեալ է` պարտ է, զի ընդունեսցէ եւ տիրեսցէ:

103. Եթէ ոք իցէ ումեք պարտաւոր, եւ ոմն բարեկամ պարտաւորին խնդրիցէ այլոյ յումեքէ լինիլ վասն պարտուց առն երաշխաւոր, եւ նա լինի երաշխաւոր, դէպ լիցի, զի պարտականն ոչ կարիցէ վճարել զպարտս իւր` պարտատէրն պահանջէ ի երաշխաւորէն, երաշխաւորն` ի խնդրօղէն յինքենէ վասն երաշխաւորութեան, եւ բարեկամն խնդրիցէ ի պարտականէն, եւ այսպէս ամենեքեան պարտաւորին միմեանց առնել վճարումն առանց այլեւայլ պատճառանաց:

104. Եթէ ոք ընդ ումեք ունիցի զհաշիւ վաճառականութեան ի յայլ երկրի եւ ծնանիցէ տարաձայնութիւն ի մէջ նոցին, մինն ի նոցանէ իցէ այր փառաւոր եւ զօրեղ, միւսն` այր ստրուկ եւ տկար, եւ վասն անհամեմատ կացութեան նոցին զօրեղն զրկեսցէ տկարին եւ արասցեն աւարտումն հաշւոյն ի մէջ իւրեանց եւ տացեն միմեանց զգիր հաշտութեան, որ եւ աշխարհաբառիւ կոչի ղաթյիլաղիգիր, եւ որոյ եղեալ իցէ զրկումն վկայական գրով արասցէ պահանջողութիւն` կարօղ է առնել. իսկ եթէ առանց գիր արասցէ պահանջողութիւն ի միւսոյն` յետ ղաթյիլաղիգիր տալոյն ոչ է կարելի:

105. Եթէ ոք ի գրելն դաշնագիր, ընկերագիր, ղաթյիլաղիգիր եւ այլ սոցին նմանս, ծածկաբար ի միւս երես գրոյն գրեսցէ, թէ այս գիրս անհաստատ է, կամ բռնութեամբ է առեալ, կամ ոչ ունի զօրութիւն, կամ այլ սոցին նմանս, որով կամիցի ոչնչացուցանել զզօրութիւն գրոյն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` որ արարն զայն հրապարակաւ ձաղկեսցի եւ աքսորեսցի ի քաղաքէն զամենայն կեանս իւր:

106. Եթէ ոք առաքեցեալ իցէ զինչս իւր ի ձեռս ումեք, զի վաճառեսցէ եւ այլ ինչ վասն ինքեան գնեսցէ, եւ առ որ առաքեցեալ լինի` մեռանիցի, եւ որպէս սեփական ինչք իւր, նոյնպէս եւ առաքեցեալն այլ ումեքէ առ նա վասն անտէրունջ գոլոյն ոչնչասցի կամ կողոպտիցի կամ ի բռնաւորաց տիրիցի, այսպիսի պատահմանն ո'չ են պարտաւորք որդիք մեռելոյն հատուցանել զգինս իրացն ի տէրն` որ առաքեացն առ մեռանօղն մինչ էրն կենդանի: Իսկ եթէ յետ մահուանն առն այն այլ ոք տիրեալ իցէ զինչս նորին, կամ մեռանօղն արարեալ իցէ կտակագիր եւ յանձնեցեալ իցէ այլոյ ումեք զինչս իւր, եւ նոքա զինչս մեռանօղին հասուսցեն որդոց նորին` պարտաւորին որդիք զգինս ընչից առն այն, որ առաքեցեալ էր առ հայր նոցին` վճարել նմա անթերի:

107. Եթէ առ ոմն բազումք ոմանք առաքեցեալ իցեն զինչս իւրեանց վասն վաճառելոյ, եւ մեռանիցի այրն այն եւ յետ մահուան նորին ոչ գտանիցի այնքան ինչք` որքան այլք առ նա առաքեցեալք են, պարտ է վերահասուլինիլ գրուածոց հաշւոյ եւ դաֆտարի առն մեռանօղի` արդեօ՞ք այնքան ինչք առ նա իրաւի հասեալ իցէ, եւ յորոց ընչից վաճառեալ է` առեալ է դրամն եւ վասն հարկաւորութեան իւրոյ ի գործածեցեալ է` տալով զպարտս իւր կամ առաքելով առ որդիս եւ ընտանիս իւր. այսպիսի պատահմանն որդիք մեռանօղին պարտաւորտին վճարել զպարտս հօր իւրեանց անթերի` ըստ օրինաց: Իսկ եթէ ի դաֆտարէ հաշվոյ եւ ի գրուածոց մեռանօղին յայտնեսցի, թէ ոչ այնքան ինչք է հասեալ առ ինքն, կամ հասեան, որ վաճառեալ է` ոչ է առեալ զդրամն, եւ կամ ոչ ունիցի մեռանօղն զդաֆտար եւ զգրեցեալ հաշիւ, կամ ոչ կարիցեն ապացուցանել խնդրօղքն իրացն հասանելն իրաց առ նա, -այսպիսի պատահմանն զո'ր ինչ մնացեալ իցէ յետ մահուան այրն այն` առաքօղքն իրաց մասնաւորեսցեն ի մէջ իւրեանց իւրաքանչիւր ոք ըստ որքանութեան առաքեցեալ իրացն, եւ եթէ կարասցեն ապացուցանել, զի մեռանօղն առաքեցեալ է առ որդիս եւ ընդունիս իւր զինչսն եւ կամ տուեալ է վասն պարտուց իւրոց ի յնչիցն իւրեանց, այնպիսիքն կարեն պահանջել ի յորդոց մեռանօղին, եւ ո'չ` աւելի ինչ:

108. Եթէ ոք գնեսցէ յումեքէ զիր ինչ եւ հաստատեսցեն ի մէջ իւրեանց գիր` հաստատուն է համարելի զօրութիւն գրոյն: Իսկ եթէ մինն ի նոցանէ ասասցէ այլ ինչ` որ ոչ իցէ գրեցեալ ի գրոջն, եւ ասէ նախքան զգրել գրոյն խօսեցեալ իցեն` անհաստատ է համարելի առաջին խօսակցութիւնն` յորժամ ի մէջ գրոյն ոչ իցէ գրեցեալ:

109. Եթէ երկու անձինք միով գրով ունիցին պահանջողութիւն ի միոյ ումեքէ եւ գիրն այն իցէ առ մինն ի նոցանէ, նա առեալ զմասն իւր յետս տացէ գիրն պարտականին` առանց հասանելոյ զմասն միւս ընկերին առ նա, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` պարտաւորի միւս ընկերոջ մասն ինքն վճարել նմա լիովին, առա'նց զանցառութեան:

110. Եթէ ոք գոլով ումեք պարտաւոր` ասասցէ պարտատէրին առնուլ յումեքէ զիր ինչ դէմ յանդիման, եւ որ պարտ իցէ վճարն առնելոյ` յանձին կալցէ տալն, եւ որ առնօղն է` հաճեսցի եւ հաւանիցէ առնելոյ ի նմանէ զիրն, յետայնորիկ ազատ է այրն այն ի կրկին վճարելոյ պարտատիրին իւրոյ, թէեւ պարտատէրն ոչ առցէ ի յանձն առնօղ առնէ զյանձն առեալ զիրսն: Զոր օրինակ. Մաթէոս դի Աւետն պարտաւոր է Գրիգոր դի Ստեփանոսին: Թադէոսն ասասցէ Գրիգորն առնուլ հարիւր ըռուբլի ի Պետրոս դի Պողոսէն, եւ որպէս Պետրոսն, նոյնպէս Գրիգորն յանձն առին յոժարութեամբ, զի Գրիգորն ի Պետրոսէն առցէ, եւ Պետրոսն Գրիգորին վճարեսցէ: Այնուհետեւ թէեւ Գրիգորն ոչ առցէ ի Պետրոսէն, կամ Պետրոսն աղքատ իցէ, որ ոչ կարասցէ վճարել` ո'չ է պարտաւոր Թադէոսն վճարելոյ Գրիգորին վասն հարիւր ըռուբլոյն ամենայնիւ, այլ պարտաւոր է Գրիգորին Պետրոսն:

111. Եթէ ոք ի ժամանակի հրակիզութեան տայցէ ումեք զինչս` առ ի զերծուցանել ի հրկիզութենէն, եւ դէպ լիցի, զի առնօղն իրին ուրանայցէ զառեալն իւր, յորժամ տուօղն իրին օրինաւոր ապացուցութեամբ հաստատեսցէ ի վերայ առն ուրացողի, -այնպիսի պատահմանն ուրացողն պարտաւորի զառեալն կրկին չափով վճարել տուօղին:

112. Եթէ ոք տացէ ումեք զիր ինչ ի պահեստ կամ յաւանդ` սակս երկիւղի գալոյ թշնամեաց եւ կասկածոյ ասպատակողաց, եւ առնօղն իրին ուրանայցէ զընկալեալ ինչսն, յորժամ օրինաւոր ապացուցութեամբ հաստատեսցի ուրացութիւն նորին` զառեալն կրկին չափով պարտաւորի վճարել առն այն, յորմէ եւ ընկալաւ:

113. Եթէ ոք ի ժամանակի խորտակման նաւի տայցէ ումեք զիր նաչ առ ի զերծուցանել ի վտանգէն, եւ առնողն իրին զերծուցեալ զիրն ոչ կամիցի յետս տալ տեառն նորին` ուրանալով, թէ ոչ է առեալ ի նմանէ, յորժամ տուօղն իրին օրինաւոր ապացուցութեամբ հաստատեսցէ ուրացութիւն նորին` այնպիսի պատահմանն ուրացօղն կրկին չափով վճարեսցէ զիրն առն, յորմէ եւ էառ:

114. Եթէ ոք տայցէ ումեք զիր ինչ ի պահեստ` ո'չ ի վտանգաւոր, այլ` ի խաղաղութեան ժամանակի, եւ դէպ լիցի, զի աւանդառուն ի ժամանակի պահանջման աւանդատուին զառեալ աւանդն ուրանայցէ, յորժամ յայտնեսցի ուրացութիւն առն` երեքկին չափով վճարեսցէ զառեալն իւր առանց ամենայն բացասութեան:

115. Հասարակաբար աւանդառուն յորժամ ոչ վասն վարձոյ, այլ միայն վասն եղբայրական սիրոյ եւ բարեկամութեան առնու զաւանդ ումեք, եթէ պատահիցէ կորուստ իրին առ յինքն` ոչ է պարտաւոր, զի կրեսցէ վնասն ինքն, այսինքն աւանդառուն, այլ վնասն իրին այն կրել պարտի աւանդատուն` առա'նց բացասութեան:

116. Իցէ թէ ոք առցէ յումեքէ աւանդ` առանց առնելոյ ի աւանդատուէն զվարձս, եւ պայմանադրեսցէ աւանդառուն այն ընդ աւանդատուին, զի եթէ պատահիցէ վնաս իրին աւանդեցելոյ` ինքն վճարեսցէ, եւ դէպ լիցի, զի վնասեսցի աւանդեցեալ իրն, -այսպիսի պատահմանն պարտաւորի աւանդառուն կրել զվնասն իրին, ըստ դաշնադրութեան իւրում եւ վճարել զայն ի աւանդատու առն:

117. Եթէ ոք տայցէ ումեք աւանդ այնպիսի պայմանադրութեամբ, զի ցորքան ժամանակ զիրսն պահեսցէ աւանդառուն` վճարեսցէ վարձս աւանդատուն նմա, եւ դէպ լիցի, զի պատահիցէ վնաս աւանդեցեալ իրին, այնպիսի պատահմանն պարտաւորի վնասն այն կրել աւանդառուն, եւ ո'չ` աւանդատուն:

118. Եթէ ոք կամիցի տալ ումեք զիր ինչ ի աւանդ, եւ որո'յ կամիցի տալն` նա ասիցէ. տու'ր այս անուն ոմն մարդոյ, զի վասն իմ պահեսցէ: Եւ աւանդատուն ըստ ասացելոյն նորա տայցէ զիրն այն առն այնմիկ, որոյ եւ նա ասաց, եւ դէպ լիցի, զի առնօղն իրին ուրանայցէ առեալն իւր, յորժամ աւանդատուն օրինաւոր ապացուցութեամբ հաստատեսցէ զտալն իրին առ նա` այսպիսի պատահմանն իրն երեքկին չափով վճարեսցէ աւանդատուին այրն այն, որ ասաց տալ իրին առն այնմիկ, եւ ուրացօղ այրն եւս երեքկին չափով վճարեսցէ առն այն, որ վասն ուրացութեան իւրոյ վճարեացն աւանդատուին առանց բացասութեան:

119. Եթէ ոք տայցէ ումեք զիր ինչ ի պահեստ, եւ ա'յլ ոք լիցի երաշխաւոր վասն աւանդառուին յաղագս աւանդեցեալ իրին, եւ դէպ լիցի, զի աւանդառուն ոչնչասցուսցէ կամ վատնեսցէ զաւանդեցեալն ինքեան, -այնպիսի պատահմանն երաշխաւորն վճարեսցէ զգինն աւանդեցեալ իրին աւանդատուին եւ պահանջիցէ ի աւանդառուէն:

120. Ոչ է պարտ տալ որբոցն` որք իցենն ի ներքոյ խնամարկութեան հոգաբարձուի, թարց գիտութեան հոգաբարձուին նոցա զիր ինչ ի աւանդ ի խաղաղութեան ժամանակի. զի եթէ ընկալեալն ուրանայցեն նոքա` աւանդատուրքն ոչ կարեն խնդրել զիրաւունս ի վերայ նոցա, զի նոքա ոչ են անձնիշխանք, այլ են ի ներքոյ իշխանութեան հոգաբարձուի: Իսկ եթէ ի վտանգաւոր ժամանակի, այսինքն` հրակիզութեան կամ ընկղմեցման նաւի կամ այլ սոցին նմանեաց ոք տայցէ որբոց զինչս վասն զերծուցանելոյ ի վտանգէն, եւ որբքն ուրանայցեն զառեալն իւրեանց, յորժամ վերահասութեամբ դատաւորաց առանց ամենայն կասկածանաց հաստատեսցի օրինաւոր ապացուցութեամբ ուրացութիւն նոցա, այսպիսի պատահմանն հոգաբարձու որբոցն վճարեսցէ ի ընչից որբոցն վասն ուրացութեան նոցին կրկին չափով` առա'նց բացասութենէ, եւ գրեսցէ ի մէջ հաշւոյ որբոցն:

121. Եթէ ոք տայցէ զիր ինչ ումեք ի պահեստ կամ աւանդ, եւ աւանդառուն զընկալեալ իրն վասն հարկաւորութեան իւրոյ ի գործ ածիցէ, որոյ աղագաւ խորտակեսցի կամ մաշեսցի կամ պատառեսցի կամ այլ կերպիւ արատաւորեսցի իրն, այսպիսի պատահմանն աւանդառուն պարտաւորի վճարել զգինն իրին աւանդատուին առանց այլեւայլութեան:

122. Եթէ ումեք ծառայ առանց հրամանի եւ թարց գիտութեան տեառն իւրոյ գիցէ զիր ինչ առ ումեք ի պահեստ, եւ դէպ լիցի, զի տէրն ծառային գիտասցէ զաւանդատուութենէ ծառային, կարէ տէրն այն առնուլ զաւանդեցեալ իրն ծառային իւրոյ ի աւանդառուէն եւ տիրել ինքն:

123. Եթէ ոմն ծառայ տայցէ ումեք զիր ինչ ի աւանդ, եւ այլ ոմն` որ ոչ իցէ ծառային, խաբէութեամբ ցուցցէ իբր զինքն գոլ տէր ծառային, որ տուեալ է աւանդ, եւ առցէ ի աւանդառուէն զնմա տուեցեալ աւանդն, եւ դէպ լիցի, զի ճշմարիտ տէր ծառային իմասցէ զխաբէութիւն առն այն եւ խնդրիցէ դատաստան ի վերայ նորա, -ընդ այնպիսի խաբօղ առն վարեսցի ըստ օրինի աներեւոյթ գողոյ ի տուգանս եւ ի պատիժս` առա'նց ողորմութեան:

124. Եթէ ոք տայցէ ումեք զիր ինչ ի պահեստ կամ աւանդ, եւ աւանդառուն ուրանայցէ զառեալն իւր, իսկ աւանդատուն ոչ կարիցէ օրինօք ապացուցանել ի վերայ նորա զտուեալ աւանդն իւր, դէպ լիցի, զի յետ ոմանց աւուրց կամ շաբաթոյ կամ ամսոց կամ ամաց ուրացօղ աւանդառուն վաճառեսցէ զաւանդն այլոյ ումեք, եւ տէրն իրին տեսեալ զիրն ճանաչիցէ եւ հաստատեսցէ զիրն գոլ իւրն, յորժամ ստուգեսցի ուրացութիւն առն աւանդառուին` երեքկին չափով վճարեսցէ վասն ուրացեալ աւանդոյն:

125. Եթէ ոք յանձնեցեալ եւ առաքեցեալ իցէ առ ումեք զիր ինչ ի աւանդ` մեռանիցի եւ արարեալ իցէ կտակ, -աւանդապահն ոչ ումեք ի ժառանգաւորացն տալ կարէ առ ինքն եղեալ զիրն` մինչեւ ոչ բերցեն ժառանգաւորքն զկտակ մեռանօղին առ նա, թէեւ բազում ժամանակ անցանիցէ առ աւանդապահն` ոչ է մեղադրելի. իցէ թէ նախագաղափար կտակն կորիցէ` օրինակ նորին սակս համեմատութեան ընդ նախագաղափարին ի վկայից ստորոգրեցեալ եւս համարելի է որպէս զճշմարիտ կտակ:

126. Իցէ թէ ոք մեռանիցի առանց կտակագրի, որ ի կենդանութեան իւրում տուեալ իցէ ումեք զիր ի՞նչ ի աւանդ, այնպիսի պատահմանն պարտաւորի աւանդառուն ազդ առնել դատաւորաց եւ գիտութեամբ նոցին տալ զաւանդեցեալ իրն օրինաւոր ժառանգաւորաց առն եւ առնուլ ի նոցանէ գիր` անուանեալն կվիտանցի կամ ըռէսիդ:

127. Եթէ ոք առաքեցեալ կամ եդեալ իցէ զինչս իւր առ ումեմն ի աւանդ` մեռանիցի առանց կտակագրի, եւ դէպ լիցի, զի ի ժառանգաւորաց մեռելոյն մինն առանց միւսոյն եւ թարց յանձնարարական գրոյ նորին եկեալ խնդրիցէ ի աւանդառուէն զաւանդեցեալ իրն` ո'չ է պարտ աւանդառուին տալ նմա զիրն, այլ պարտին ժառանգորդքն ամենեքեան անձամբ անձին կամ գրով յանձնարարութեան խնդրել զիրն ի աւանդառուէն եւ աւանդառուն գիտութեամբ դատաւորաց պարտի տալ նոցա զիրն:

128. Եթէ ոք առաքեցեալ կամ եդեալ իցէ զիր մի անհատ առ ումեմն ի պահեստ եւ ինքն մեռանիցի կտակագրաւ եւ ունիցի ժառանգաւորս անձինս երիս կամ այլ ավելի, եւ դէպ լիցի, զի ի ժառանգավորաց մինն եկեալ խնդրիցէ ի աւանդառուէն զաւանդեցեալ իրն, յորժամ ի կտակոջն յատկապէս գրեցեալ լինիցի, թէ զիրն այն աւանդեցեալ հասցէ ժառանգաւորացն, յորոց մինն իցէ խնդրօղն, եւ աւանդեցեալ իրն ոչ իցէ կարելի բաժանել կամ մասնաւորել, եւ խնդրօղ այրն ոչ ունիցի յանձնարարական գիր ի միւս ժառանգաւորացն սակս առնելոյ իրին ի աւանդառուէն, -այսպիսի պատահմանն պարտի խնդրօղն իրին տալ պայմանագիր աւանդառուին (հանդերձ երաշխաւորի, որ իցէ այր հաւատելի) եւ գիտութեամբ դատաւորաց առնուլ զաւանդեցեալ իրն վասն հասուցանելոյ առ միւս ժառանգաւորացն եւ մասնաւորելոյ ընդ նոսա: Իսկ եթէ աւանդեցեալ իրն ոչ իցէ անհատ, այլ կարելի իցէ առնել բաժանումն` աւանդառուն պարտի զմասն խնդրօղ առն տալ նմա եւ այլ ժառանգաւորաց մասն պահել առ ինքն` մինչեւ գայցեն նոքա կամ միջնորդութեամբ գրոյ խնդրեսցեն ի աւանդառուէն տալ զայնս այլոյ ումեք` որո'յ եւ նոքա կամիցին:

129. Եթէ ոք տայցէ ումեք գիր կնքեցեալ ի պահեստ, եւ որ է առն զգիրն բացցէ եւ ընթեռնուցու կամ այլոց տացէ ընթեռնուլ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի, եթէ հասուցեալ իցէ վնաս տեառն գրոյ, վնասն բոլորովին վճարեսցէ նմա եւ վարեսցի ի յաքսորս մինչեւ երեք տարի, իսկ եթէ ոչ իցէ վնաս հասուցեալ տակաւին` վարեսցի ի յաքսորս եւ մնասցէ անդ մինչեւ երեք տարի:

130. Եթէ իցեն երկու անձինք անուանակիցք միմեանց, որ ոչ միայն անուանք ինքեանց, այլեւ զանուանս հօր նոցին իցէ համեմատ, որպէս թէ երկոքեան իցեն Յոհաննէս Պետրոսեան, եւ դէպ լիցի, զի մինն ի նոցանէ միամտութեամբ բացցէ զբարեւագիր` որ գրեցեալ լիցի առ միւսն, կարծելով, թէ առ ինքն է գրեցեալ, -այնպիսին ո'չ է մեղադրելի: Սակայն բացօղն բարեւագրին պարտաւորի առնել զայսոսիկք. նախ` յորժամ բացաւ գիրն եւ ծանեաւ, որ ոչ է իւրն, պարտ է համանգամայն կնքել եւ առաքել առ տէրծ նորին` առ որ եւ գրեցեալէ: Երկրորդ` բանք բարեւագրոջն, զոր ինքն ըդթերցաւ` ո'չ յայտնեսցէ այլոյ ումեք, այլ մոռանայցէ` որպէս թէ ոչ է երբէք ընթերցեալ: Իսկ եթէ ոք յանդգնեսցի առնել ընդդէմ յայսմ գրեցելոյս, ընդդէմ նախկին հրամանին մեղանչօղն անարգեցեալ լինի բանիւք դատաւորաց ի մէջ հրապարակի որպէս այր անզգամ' օրինազանց. ընդդէմ երկրորդ հրամանին մեղանչօղն ոչ միայն որքան վնաս հասուցեալ իցէ` վճարեսցէ զայնս ամբողջ, այլեւ վարեսցի ի յաքսորս մինչեւ ի երեք տարի. իցէ թէեւ ոչ իցէ վնաս հասուցեալ` վարեսցի տակաւին ի յաքսորս մինչեւ երեք տարի:

131. Եթէ ոք տայցէ ումեք արկղ մի լի ընչիւք ի պահեստ, որոյ որքանութիւն ընչիցն գրեցեալ իցէ ռէիսթր առաջի ներկայութեան աւանդառուին, եւ դէպ լիցի, զի պակաս գտանիցի ինչք ի յարկղոջն` պարտաւորի աւանդառուն վճարել աւանդատուին զգինս պակասեցեալ իրացն: Իսկ եթէ աւանդատուն առաջի ներկայութեան աւանդառուին ոչ իցէ գրեցեալ զինչս արկղոջն ռէիսթր, եւ դէպ լիցի, զի աւանդատուն ասասցէ, թէ այսքան ինչք պակաս են` ո'չ է պարտաւոր աւանդառուն վճարել զգինս պակասելոյն. իցէ թէ աւանդառուն ինքնագլուխ` ծածկաբար կամ յայտնի բացցէ զարկղն աւանդատուին եւ առցէ զիր ինչ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` երեւելի գողոյ պատիժ եւ վնաս կրեսցէ: Եւ որպէսզի աւանդատուն ի այսպիսի պատահմանն ոչ կարիցէ առաւել քան զճշմարիտն պահանջել ի աւանդառուէն, յորժամ ոչ իցէ առաջի ներկայութեան աւանդառուին գրեցեալ ռէիսթր` պարտի աւանդատուն վասն պակասեցեալ իրացն առնել երդումն եւ սակս որքանութեանց ընչից արասցէ նա երդումն, պարտաւորի աւանդառուն ըստ օրինի երեւելի գողոյ վճարել նմա եւ կրել պատիժ ըստ օրինաց:

132. Եթէ ոք տացէ զիր ինչ ի պահեստ երկուց անձանց, կարօղ է երկոցունցն եւս պահանջել է առնուլ զտուեալն. իցէ թէ աւանդառուացն մինն ուրանայցէ զաւանդն եւ միւսն յանձն առցէ, թէ առեալ են երկոքեան զայն աւանդ ի նմանէ` յանձնառօղն մասն իւր վճարեսցէ, եւ ուրացօղ այրն զմասն իւր երեքկին չափով վճարեսցէ:

133. Եթէ երկու անձինք ի միասին տայցեն զիր ինչ ի պահեստ միոյ ումեք, եւ դէպ լիցի, զի աւանդատուաց մինն պահանջիցէ ի աւանդառուէն զաւանդն, եւ ոչ իցէ ներկայ միւս աւանդատուն, այսպիսի պատահմանն պարտաւորի աւանդառուն վճարել ըստ խրատոյ վերանդր ի համար հարիւր քսանութներորդ գրեցելոյն:

134. Եթէ ոք առեալ իցէ յումեքէ զիր ինչ ի պահեստ եւ մեռանիցի, պարտին որդիք աւանդառուին տալ զաւանդեցեալ իրն աւանդատուին. նոյնպէս եւ եթէ աւանդատուն մեռանիցի` պարտի աւանդառուն առ յինքն եղեալ աւանդն մեռելոյն դարձուցանել ժառանգաւորաց մեռելոյն:

135. Եթէ ոք տայցէ զիր ինչ ումեք ի աւանդ, եւ յորժամ կամիցի աւանդատուն յետս առնուլ զտուեցեալ իրն ի աւանդառուէն, եւ նա ուրանայցէ` ասելով, թէ ոչ է առեալ ի նմանէ զիրն, -այսպիսի պատահմանն աւանդատուն ոչ միայն պարտի հաստատել օրինաւոր ապացուցութեամբ զտալն իրին նմա, այլեւ յայտնել զորպիսութենէ իրին, այսինքն` զչափն, զձեւն, զգոյնն, զկերպն եւ զայլսն զայնոսիկ, որք պատկանիլ կարիցեն առ ցուցումն իրին. եւ եթէ աւանդատուն ի յոմանս վերոյ գրեցեալս ասիցէ ոչ գիտել, պարտի վասն չգիտելոյն իւրոյ առնել երդումն:

136. Եթէ ոք եդեալ իցէ առ ումեք զիր ինչ ի աւանդ եւ մոռացեալ իցէ, դէպ լիցի, զի աւանդառուն զաւանդ աւանդատուին տայցէ նմա պահել վասն ինքեան եւ ոչ յայտնեսցէ նմա, թէ իրն այն նորայ են, եւ յետայնորիկ նախնի աւանդատուն ի յուշ եկեալ յիշեսցէ զտալն աւանդին առն այն եւ տեսցէ, զի իւր տուեալ ինչքն աւանդառուն տուեալ է ինքեան իբր առ ի պահել, -այսպիսի պատահմանն ո'չ է պարտաւոր այրն այն զինչս իւր` որ երբեմն տուեալ էր նմա ի աւանդ, եւ աւանդառուն յանձնեալ է ինքեան միւս անգամ յետս տալ նմա:

137. Եթէ ոք տայցէ ումեք զիր ինչ, զի տարցէ այլ ուրեք եւ տայցէ այսանուն ումեմն` պարտի զծախս եւ զմսխն ճանապարհի սակս տուեցեալ իրին վճարել նմա. իցէ թէ պատահիցէ վնաս իրին, որպիսի' կերպիւ պայմանեցեալ իցեն աւանդատուն եւ աւանդառուն` ըստ այնմ եւ եղիցի հասատուն:

138. Եթէ ոք տայցէ ումեք զիր ինչ ի աւանդ, եւ աւանդառուն ընկալեալ աւանդն տայցէ այլոյ ումեք ի պահեստ, դէպ լիցի, զի երկրորդ աւանդառուն ուրանայցէ զառեալն իւր, այնպիսի պատահմանն առաջին աւանդառուն վճարիցէ զօրինաւոր գինն իրին աւանդատուին եւ պահանջիցէ երեքկին չափով յառնէ յայնմանէ, զոր ինքն ետ նմա զիրն ի պահեստ:

139. Եթէ երկու անձինք ի վերայ միոյ իրի վիճեսցեն ընդ միմեանս, մինն ասասցէ` ի'մն է, եւ միուսն, թէ` ի'մն է, եւ այսպէս ոչ միաբանեսցեն ի բանս իւրեանց եւ վասն այնորիկ դիցեն զիրն այն (որոյ վերայ է վիճումն) առ ումեք ի պահեստ` մինչեւ ի լուծումն վիճաբանութեան նոցա, եւ որոյ պարտ իցէ հասանիլն իրին` նա ընկալցէ, պարտի աւանդառուն մինչեւ ի եզրակացութիւն վիճման նոցին ոչ տալ զիրն այն միոյն ի երկոցունցն. իսկ եթէ տայցէ առանց երկոցունց հաւանութեան միոյն ի նոցանէ, յորժամ վերահասութեամբ դատաւորաց ոչ իցէ պարտ հասանիլ նմա` որոյ եւ տուեալ է, պարտաւորի աւանդառուն ինքենէ վճարել զգինս իրին առն այն, որոյ եւ հրամանաւ դատաւորաց հասանիլն պարտ իցէ, եւ պահանջել յայնմանէ` որոյ ինքն տուեալ է առանց հրամանի դատաւորաց եւ առանց խնդրոյ միւս ընկերին նորա:

140. Եթէ ոք ընկալեալ իցէ զիր ինչ յումեքէ ի պահեստ եւ մինչեւ ի յետս դարձուցանելն իրին առ աւանդատուն մեռանիցի, եւ աւանդատուն յայն վայրի ոչ իցէ ներկայ, եւ որդիք մեռելոյն ոչ գոլով տեղեակ զաւանդոյն յայնմանէ` կարծելով, թէ հօրն իւրեանց է, բաժանեսցեն ի մէջ իւրեանց, յետայնորիկ աւանդատուն եկեալ խնդրիցէ զտուեալ աւանդն իւր, պարտին որդիք մեռելոյն իւրաքանչիւր ոք վճարել մասն իւրեանց զգինս իրին աւանդատուին: Իսկ եթէ որդիք մեռելոյն գիտացեալ իցեն, թէ իրն է այլոյ ումեք, եւ ո'չ` հօրն իւրեանց, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` գիտացօղն զմասն իւր կրկին չափով վճարեսցէ աւանդատուին առանց այլեւայլութեան:

141. Եթէ ոք տայցէ ումեք զդրամ ի պահեստ առանց կնքելոյ, եւ աւանդառուն զդրամն այն տայցէ այլոյ ումեք եւ առցէ ի նմանէ տոկոսիս, -այնպիսի տոկոսին տիրէ աւանդառուն եւ ոչ կարէ պահանջել ի նմանէ աւանդատուն: Իսկ եթէ աւանդատուն ի տալն դրամոյն կնքեցեալ իցէ եւ աւանդառուն համարձակեսցի բանալ զկնիքն նորին եւ տալ զդրամն այլոյ ումեք վասն առնելոյ զտոկոսիս, այսպիսի պատահմանն ոչ միայն աւանդառուն զտոկոսիս` որ ընկալեալ իցէ, պարտի տալ աւանդատուին, այլեւ եթէ դէպ լիցի, զի դրամն աւանդատուին կորնչիլ առ փոխառուն, պարտաւորի աւանդառուն ինքենէ վճարել զայն լիովին աւանդատուին` առանց բացասութեան:

142. Եթէ ոք տայցէ ումեք զդրամ ի պահեստ, եւ աւանդառուն խոստանայցէ կամ գրեսցէ աւանդատուին, զի վասն առ յինքն եղեալ դրամին տայցէ տոկոսիս, այնպիսին ըստ խոստման կամ ըստ գրեցելոյն իւրոյ պարտաւորի տալ աւանդատուին զօրինաւոր տոկոսիս` հարիւրին ամսէն կիսովն, եւ ո'չ` աւելի:

143. Եթէ ոք տուեալ իցէ ումեք զիր ինչ ի աւանդ եւ աւանդառուն ուրանայցէ զընկալեալ աւանդն, իսկ աւանդատուն տայցէ աւանդառուին զիր ինչ եւ միջնորդութեամբ իրին շողոքորթելով եւ յորդորելով ածցէ զաւանդառուն ի պարտաւորութիւն եւ յանձնառութիւն ընկալեալ աւանդին, եւ յորժամ այսպիսի կերպիւ աւանդառուն յանձին կալցէ ընկալումն աւանդին, եւ քննեալ ստուգեսցի ուրացութիւն նորա` ընկալեալ աւանդն երեքկին չափով վճարեսցէ. նոյնպէս եւ ի ժամանակի ուրացութեան ի աւանդատուէն ընկալեալ իրն ամբողջ վճարեսցէ նմա:

144. Եթէ ոք գողանայցէ զիր ինչ յումեքէ եւ դիցէ առ ումեք ի պահեստ, եւ որ ընկալաւն զայն ի պահեստ` ոչ գիտէր զիրն գոլ գողունի, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` աւանդեցեալ իրն հասցէ առ սեպհական տեառն իւրոյ, եւ գողացօղն երեւելի գողոյ պատիժ կրեսցէ, եւ աւանդառուն եղիցի ազատ ի պատժոց: Իսկ եթէ աւանդառուն եւս գիտակ իցէ զգողութենէ առն այն եւ աւանդեցեալ իրէն գողունի գողն աներեւոյթ գողոյ պատիժ կրեսցէ` առա'նց ամենայն ողորմութեան:

145. Եթէ ոք ընկալեալ իցէ յումեքէ զիր ինչ ի պահեստ եւ մինչեւ ի դարձուցանելն իրին անդրէն առ աւանդատուն մեռանիցի` որոյ ոչ իցեն որդիք, այլ իցեն ազգականք, եւ յետ մահուան առն աւանդատուն խնդրիցէ ի ազգականաց մեռելոյն զիրն` որ տուեալ էր մեռելոյն ի աւանդ, պարտին ազգականքն այնք տալ զիրն այն նմա: Իսկ եթէ կորեալ իցէ եւ ոչ գտանիցի աւանդ առն այն` ազգականքն այնք ոչ են պարտաւորք վճարելոյ զգինս իրին ինքեանք աւանդատուին` յորժամ մեռեալն ոչ ունիցի զինչս. բայց եթէ ունիցի զինչս` պարտին վճարել, առա'նց ամենայն բացասութեան:

146. Եթէ ոք ընկալեալ իցէ յումեքէ զիր ինչ ի պահեստ եւ մինչեւ ի դարձուցանելն իրին անդրէն առ աւանդատուն մեռանիցի` որոյ իցեն որդիք, եւ յետ մահուան առն աւանդատուն խնդրիցէ ի յորդոց մեռանօղին զտուեալ աւանդ իւր, պարտին որդիք մեռելոյն տալ նմա զիրն. եւ եթէ ոչ կարիցեն գտանել զաւանդ առն` վճարել ինքեանց զգինս իրին նմա, առա'նց ամենայն բացասութեան:

147. Եթէ կինն ի կենդանութեան առն իւրոյ ի պռուգաց իւրոց տայցէ ումեք ի աւանդ, ո'չ կարէ այրն նորա առնուլ զիրն ի աւանդառուէն ինքնին առանց հաւանութեան կնոջ իւրոյ, զի կինն բացարձակ իշխօղ է ի վերայ պռուգաց իւրոց` թէ' ի կենդանութեան եւ թէ' յետ մահուան առն իւրոյ:

148. Եթէ ոմն ծառայ ընդ ուրումն ազատի ի վերայ միոյ իրի վիճեսցեն եւ տայցեն զիրն այն ումեք ի պահեստ մինչեւ ի լուծումն վիճման իւրեանց, այսպիսի պատահմանն կարէ տէրն ծառային առնուլ ի աւանդառուէն զիրն այն եւ պահել առ ինքն, եւ ի եզրակացութիւն վիճոյ նոցին` յորժամ պարտ իցէ հասանիլ առն այն, որ ոչ է ծառայ իւր, պարտի տալ նմա:

149. Եթէ ոք գրեսցէ ումեք, թէ առ ինձ գոյ զդրամ կամ ինչք քո եւ դու պարտաւոր ես ինձ այս ինչ, եւ որո'յ գրեցեալ է` առանց յամեցուցման ժամանակի գրեսցէ պատասխանի գրոյ նորին եւ ոչ առցէ յանձն պարտաւոր գոլն իւր նմա, այսպիսի պատահմանն պարտի նախապէս գրօղն գրոյն ըստ գրեցելոյ իւրոյ վճարել զդրամ կամ զինչս առն, յետ այնորիկ յո'րժամ օրինաւոր ապացուցութեամբ հաստատեսցէ պարտաւորութիւն առն այն` յա'յնժամ պահանջիլ ի նմանէ. իսկ եթէ այրն այն ոչ ըստ իւրոյ ժամանակին գրեսցէ պատասխանի գրոյ նորին, այլ յամեցուսցէ եւ անցուսցէ զժամանակ եւ յետայնորիկ գրեսցէ` ուրանալով զպարտաւորութիւն իւր, ո'չ է կարօղ նախապէս պահանջել զդրամ կամ զինչս իւր ի նմանէ, այլ պարտի օրինաւոր ապացուցութեամբ պատասխանել խնդրոյ նորին, եւ ի եզրակացութիւն խնդրոյ եւ պատասխանոյ երկոցունց կողմանց ո'վ ոք ի նոցանէ յայտնեսցի գոլ միւսոյն պարտաւոր` յայնժամ պարտաւորեալն վճարել պարտի առանց բացասութեան:

150. Ի մէջ վաճառականաց սովորութիւն է` յորժամ ոք տայ կամ առաքէ ի ձեռս ումեք զիր ինչ վասն վաճառելոյ եւ այլ ինչ գնելոյ` տա'լ նմա վարձս, որ աշխարհաբառիւ ասի պրվժոն, վասն որոյ սակս պրվժոնի որպէ'ս պայմանեցեալ իցեն տէր ընչիցն եւ ընդունօղն ընչից վասն վաճառելոյ, եղիցի հաստատուն` յորժամ երկոքեան իսկ հաճութեամբ կամաց արարեալ իցեն:

151. Եթէ ոք տայցէ ումեք զիր ինչ վասն վաճառելոյ եւ ոչ եղիցի ի մէջ նոցա պայմանադրութիւն վասն որքանութեան պրվիժոնի, վաճառօղն իրին կամ այլ ինչ գնօղն ոչ կարէ պահանջել աւելի պրվժոն ի իրաց տեառնէն եթէ ոչ հարիւրին մին, այսինքն` հարիւրին մին վասն վաճառելոյն, եւ հարիւրին մին` վասն գնելոյն:

152. Եթէ ոք առաքեսցէ ի ձեռս ումեք զիր ինչ վասն վաճառելոյ եւ այլ ինչ գնելոյ, եւ ոչ գրեսցէ վասն պրվժոնի բան ինչ, որ յանձն առնու զվաճառելն եւ կամ այլ ինչ գնելն, կարէ պահանջել ի իրաց տեառն զպրվժոն հարիւրին երկու, եւ ո'չ` աւելի, այսինքն` հարիւրին երկու վասն վաճառելոյն, եւ հարիւրին երկու` վասն գնելոյն. իսկ եթէ գրեցեալ իցէ, որպէ'ս եւ գրեցեալ է` նո'յն կարէ առնուլ, եւ ո'չ` աւելի:

153. Եթէ ոք գրեսցէ զհաշիւ ումեք եւ ոչ յիշեսցէ ի մէջ հաշւոյ վասն պրվժոնի, յետայնորիկ կարէ պահանջել ի ընչից տեառն վասն վաճառելոյ կամ գնեցելոյ իրաց զհարիւրին մին պրվժոն, եւ ո'չ` աւելի:

154. Եթէ ոք տայցէ կամ առաքեսցէ ի ձեռս ումեք զիր ինչ վասն վաճառելոյ եւ այլ ինչ գնելոյ, եւ այրն այն, որ ընդունի զվաճառումն կամ գնումն իրաց վաճառեսցէ զինչս նորա առն ումեք, եւ որ գնեացն ոչ կարասցէ վճարել զգինս գնեցելոյն վասն աղքատութեան հասելոյ յինքեան, եւ այսպէս կորնչիցի ինչք առն այն, այսպիսի պատահմանն ոչ կարէ վաճառօղն սակս կորնչեցեալ իրին խընդրել ի ընչից տեառն զպրվժոն` ո'չ հարիւրին երկու, ո'չ հարիւրին մին, եւ այլ ո'չ եւս պակաս:

155. Եթէ ոք առաքեսցէ ի ձեռս ումեք կամ տայցէ ումեք զիր ինչ վասն վաճառելոյ եւ այլ ինչ գնելոյ, եւ յետայնորիկ տէր ընչիցն գրեսցէ նմա տայ զինչս իւր այլոյ ումեք, ոչ կարէ այրն այն` առ որ է զինչս առն, պահանջել ի ընչից տեառն զպրվժոն, որովհետեւ ոչ վաճառեաց ինքն, այլ տայ այլոյ ումեք, զի նա վաճառեսցէ, այլ պահանջել կարէ միայն զչափաւոր վարձս վասն աշխատանաց իւրոյ:

156. Եթէ ոք տայցէ ումեք զհաշիւ առտրոյ, որ ընկալաւն` պարտի վերահասու լինիլ մինչեւ ի մին ամիս. եթէ գտցէ ի մէջ գրեցելոյն սղալութիւն կամ անկարգ պահանջողութիւն ինչ` պարտ է յետս դարձուցանել առ գրօղն հաշւոյն վասն ուղղելոյ զայնոսիկ. իսկ եթէ անցոյց զժամանակ աւելի քան զմին ամիս` յետ այնորիկ ո'չ կարէ առնել վիճումն ի վերայ գրեցեալ հաշւոյ նորին, այլ պարտի ամենայն գրելոց նորա լինիլ ընդունօղ` առա'նց բացասութեան:

157. Եթէ ոք ի յայլ քաղաքէ եւ ի հեռաւոր վայրէ գրեսցէ զհաշիւ առտրոյ կամ այլ իրաց ումեք եւ առաքեսցէ առ նա` ի հասանելն հաշւոյն առ նա պարտի վերահասու լինիլ. իցէ թէ գտցի ի մէջ հաշւոյն սղալութիւն կամ անկարգ ինչ պահանջողութիւն` մինչեւ ի վեց ամիս գրեսցէ առ գրօղն հաշւոյն վասն այնոցիկ զորս ինքն գիտէ գոլ սղալ կամ անկարգ. իսկ եթէ անցուցանիցէ աւելի ժամանակ քան զվեց ամիս` ոչ է կարօղ այնուհետեւ ասել, թէ ի գրեցեալ հաշւոջն գոյ սղալանք կամ անկարգ իր իմն, այլ պարտի ըստ ամենայնի նորին գրեցելոյն լինիլ ընդունօղ` թա'րց ամենայն բացասութեան:

158. Եթէ ոք տայցէ կամ առաքեսցէ զհաշւագիր ումեք եւ գրօղ հաշւայգրոյն ոչ իցէ ընկեր նորա, եւ դէպ լիցի, զի ծնանիցի տարաձայն վիճաբանութիւն ի մէջ նոցա` ոչ կարէ տէր հաշւոյն ասել ցգրօղ հաշւոյն, թէ ցո'յց ինձ զդաֆտար քո, զի տեսից, թէ ուստի՞ ես գրեցեալ հաշիւն իմ. եւ պատճառն այն է, զի գրօղն հաշւոյն ոչ լինելովն նմա ընկեր կամ ընկերակից` է' այր անձնիշխան, եւ ո'չ է պարտաւոր ցուցանել նմա զդաֆտար իւր: Սակայն եթէ ի ատեան դատաստանի տէր հաշւոյն յանձն առցէ ընդունիլ զգրեցեալն ի մէջ դաֆտարի նորին եւ գըրօղն հաշւոյն ունիցի զդաֆտար, այսպիսի պատահմանն պարտի գրօղ հաշւոյն իբրեւ զվկայ գրեցեալ հաշւոյն հաշւոյն վճարել նմա, առա'նց ամենայն բացասութեան:

159. Եթէ ոք տուեալ իցէ ումեք զհաշիւ առտրոյ եւ մոռացմամբ ոչ իցէ գրեցեալ ի մէջ նորին զիրս ոմանս, որ պարտ իցէ օրինաւորաբար գրել անդ եւ յետ ժամանակի եկեալ ի միտս իւր զիրսն` զոր պարտ էր գրել ի հաշւագրոջ նորին, այլ մոռացմամբ ոչ է գրեցեալ, -այնպիսին կարէ յայտնել առն այն, որոյ տուեալ է հաշիւն, եւ խնդրել ի նմանէ զմոռացեալսն. եւ յորժամ օրինաւոր ապացուցութեամբ հաստատեսցէ զխնդիր իւր` հարկ է եւ պարտաւորի տէր հաշւոյն վճարել նմա, առա'նց ամենայն բացասութեան:

160. Այսպէս եւ եթէ ոք տայցէ զհաշւագիր ումեք եւ ոչ գրեսցէ ի մէջ հաշւագրոջն վասն վարձոյ իւրոյ թալաբ ինչ, յետ ժամանակաց կարէ պահանջել ի նմանէ զվարձս կամ պրվժոն իւր հարիւրին մին, եւ ո'չ` աւելի. իսկ եթէ նոքա տուեալ իցեն միմեանց զղաթյիլաղիգիր, յետայնորիկ ոչ կարէ պահանջել գրօղն հաշւոյն զիր ինչ ամենայնիւ եւ ո'չ երբէք:

161. Եթէ ոք ի հաշւագրոջ ումեք աւելի տոկոսի գրեսցէ, քան զհարիւրին ամսէն կէս, որքանոյ պահանջողութեան աւելի տոկոսի գրեցեալ իցէ` նոյն պահանջողութիւն եղիցի ընդունայն եւ տասներորդ մասն տացէ տուգանս արքայական գանձարանին, եւ յումմէ' կամէր առնուլ զաւելի տոկոսիս` նա եղիցի ազատ ոչ միայն զտոկոսիսն տալոյ, այլեւ գլխովին պահանջողութիւնն ոչ է պարտաւոր վճարելոյ:

162. Եթէ ի վաղուց հետէ ոք ի հաշւոջ ումեք գրեցեալ իցէ ըզտոկոսիս աւելի, քան զհարիւրին ամսէն կէս, թէպէտ ոչ լինի ընդունայն գլուխ պահանջողութեան նորին, սակայն տոկոսին ոչ է պարտ աւելի համարել, քան զհարիւրին ամսէն կէսն: Այսպէս դատելի է եւ վասն ի օտար երկրի գրեցեալ հաշւագրաց:

163. Եթէ երկու անձինք վասն հաշւոյ կամ վասն այլ պահանջողութեան պատճառաց ունիցին ընդ միմեանս տարաձայնական վիճումն, եւ մինն ի նոցանէ ունիցի առ այլ ոք զիր ինչ, կարէ դատախազն նորին դատաստանական հրամանաւ արգելու զինչս նորա առ այն այրն առ ի չտալ նմա` մինչեւ ի լուծումն եւ եզրակացութիւն վիճաբանութեան իւրեանց եւ ի լուծումն վիճաբանութեան նոցին. յորժամ տէրն իրին լինիցի դատախազին իւրոյ պարտաւոր` յա'յնժամ հրամանաւ դատաւորաց կարէ տիրել դատախազն զիրն այն:

164. Ցորքան ոչ է եղեալ եզրակացութիւն վիճաբանութեան դատավարացն` ո'չ է կարելի առ ումեք եղեալ եւ դատաւորաց հրամանաւ արգելեցեալ առ ի չտալ տեառն զիրսն տիրել դատախազին, այլ պարտ է մնալ առ այրն այն, առ որ եւ տէր ընչիցն եդեալ էր` մինչեւ ի կատարեալ լուծումն վիճաբանութեան նոցա, եւ յետայնորիկ եթէ դատախազն ունիցի իրաւունս պահանջողութեան ի վերայ իրաց տեառն` հասցէ նմա, որպէս եւ ի վեր անդր եւ գրեցեալ է:

165. Եթէ ոք խնդրեսցէ վասն պահանջողութեան իւրոյ յումեքէ ի դատաւորաց արգելուլ զինչս նորա առ այլ ոք եւ ի եզրակացութիւն վիճաբանութեան նորին վերահասութեամբ դատաւորաց յայտնեսցի պահանջողութիւն նորին ի զուր եւ ընդդէմ օրինաց, այնպիսին պարտաւորի վճարել ընչից տեառն զվնասն, որ հասուցեալ իցէ նմա վասն ընդ վայր արգելելոյն զիրն նորին առ այլ ոք, առա'նց ամենայն բացասութեան:

166. Եթէ ոք շինեսցէ սուտ հաշուագիր անուամբ այլոյ ումեք առ ի հասուցանել վնաս նմա, յորժամ յայտնեսցի եւ ի քննեալ ստուգեսցի` պատժեսցի եւ վնաս կրեսցէ որպէս զշինօղ սուտ սանադոյ առանց ողորմութեան:

167. Եթէ ոք առնիցէ պահանջողութիւն յումեքէ առանց սանադի, բարաթի, հաշուագրոյ, այլ միայն բանիւ, եւ յորմէ առնէ պահանջողութիւն` պատասխանեսցէ նմա հաշուագրով, յորժամ դատախազն ոչ ունիցի զհաշիւ պահանջողութեան իւրոյ` ո'չ կարէ առանց օրինաւոր ապացուցութեանց պատճառս առբերել ի վերայ հաշւոյ նորին` ուրանալով զպահանջողութիւն նորին կամ առնելով երդումն, զի որ առնէ յումեքէ պահանջողութիւն պարտ է յինքն ունիցի ի ձեռին իւրում սանադ, կամ բարաթ, կամ հիշիւ, կամ այլ օրինաւոր ապացուցութիւնս, որովհետեւ եթէ ոք ոչ ունիցի մի ի սոցանէ եւ առնէ յումեքէ պահանջողութիւն, եւ այրն այն ցուցանէ հաշիւ նորա` զոր գրեցեալ է, այսպիսի պատահմանն ո'չ կարէ դատախազն ուրանալ լոկ բանւ գրեցեալն նորին: 

 

Յ Ա Ւ Ե Լ ՈՒ Մ Ն Յ Ա Յ Ս Մ Ի Կ Գ Լ Խ Ո Յ Վ Ա Ս Ն  Մ Ի Ջ Ն Ո Ր Դ Ի 

 

168. Միջնորդ անուանի նայ, որ առնէ միջնորդութիւն վասն վաճառելի իրաց ի մէջ վաճառօղին եւ գնօղին` առ ի համոզել զնոսին ի հաւանութիւն վաճառելոյն եւ գնելոյն, զորոյ անուն աշխարհօրէն կոչեմք դալալ, եւ լաթիներէն` ասի:

169. Միջնորդն պարտի գոլ ճշմարտախօս եւ սիրօղ արդարութեան, եւ ի առնելն զմիջնորդութիւն սակս վաճառելոյ զինչս ումեք` ո'չ պարտի սնոտի բանիւք խաբել եւ պատրել զոք վասն վարձոյն, զոր տրեցեալ լինի ի վաճառմանէն. ուստի ըստ օրինաց պարտի նայ ճշմարտապէս բացայայտել վաճառօղին եւ գնօղին զներկայ գինս վաճառելի իրին եւ յորդորել զնոսա քաղաքաւար խօսակցութեամբ (այնպիսեօք` որ ոչ իցէ ընդդէմ խղճմտանաց) առ ի գնել եւ վաճառել զիրս իւրեանց:

170. Եթէ ոք հրամայիցէ միջնորդի գնել վասն իւր զիր ինչ ծանր գնով, առ այս միջնորդն ոչ է պարտաւոր նմա արգելուլ զգնումն իրին. այլ եթէ կարօղ իցէ գնել զպակաս գնով` պարտաւորի ո'չ միայն ծանր գնով չգնել, այլեւ որով գնով եւ գնեաց` առնուլ ի նմանէ որոյ սակս եւ գնեաց, եւ ո'չ` աւելի: Իցէ թէ արասցէ ընդդէմ այսմ գրեցելոյս` աւելի առեալն յետս դարձուսցէ, զրկեսցի ի վարձուց միջնորդութեան եւ մերժեսցի ի պաշտօնէ միջնորդութենէ: Այսպէս եւ իմանալի է անդրադարձն. յորժամ ոք հրամայիցէ միջնորդին վաճառել զիր ինչ պակաս գնով, եւ նա վաճառեսցէ աւելի գնով, աւելին եւս պարտի տալ իրաց տեառն. եթէ ոչ տայցէ` պարտաւորի կրել զվերոյ յիշեցեալ վնասն եւ պատիժն:

171. Միջնորդն պարտաւորի պահել գիրք առտրոյ, ի յոր ենթհամարոջ եւ որքանութեան ամսոց գրեսցէ զվաճառեալ իրն, թէ որպիսի' կերպիւ վաճառեցեալ եղեւ, եւ որպէ'ս գնօղն` նո'յնպէս վաճառօղն ի ներքոյ գրեցելոյն գրեսցեն զանուանս իւրեանց, եւ այս վասն այսորիկ, զի եթէ դէպ լիցի վիճեսցեն ընդ միմեանս գնօղն եւ վաճառօղն վասն գնեցեալ իրին` կարելի լիցի միջնորդին առտրոյ գրքովն իմանալ զճշմարտութիւն բանին:

172. Միջնորդն վասն սպասաւորութեան իւրոյ առցէ վարձս ի գնօղէն հարիւրին կէս եւ ի վաճառօղէն եւս նոյնչափ, որ եւ երկուց կողմանց առեալն նորա լինի հարիւրին մին:

173. Եթէ միջնորդն առցէ զվարձս վասն միջնորդութեան առտրոյ ի վաճառականաց եւ ոչ գրեսցէ զորպիսութիւն առտրոյ նոցա ի գրքոջ իւրում եւ ոչ տայցէ ստորագրել գնօղին եւ վաճառողին, եւ դէպ լիցի, զի ծնանիցէ վիճաբանութիւն ի մէջ գնօղին եւ վաճառօղին, այսպիսի պատահմանն որքան վարձ առեալ իցէ` միջնորդն կրկին չափով տացէ տուգանս արքայական գանձարանին վասն զանցառութեան իւրոյ:

174. Միջնորդն պարտաւորի ի մէջ առտրոյ գրքոջ գրեցեալ առտրոյ որպիսութիւնն. բաց ի ինքեանց, այսինքն` գնօղին եւ վաճառօղին, ո'չ յայտնել այլոյ ումեք, նոյնպէս եւ առտրոյ հանգամանքն ոչ պատմել այլոց. միայն եթէ ի մէջ գնօղին եւ վաճառօղին ծնանիցի վիճաբանութիւն եւ խնդրեսցեն զիրաւունս ի դատաւորաց, եւ դատաւորք հարցանիցեն ի նմանէ, պարտաւորի ցուցանել դատաւորաց զգրեցեալն նոցին ի գիրք առտրոյ, որպէսզի նովաւ դատաւորք գիտասցեն զորպիսութիւն բանին` առ ի առնել լուծումն:

175. Որպէսզի միջնորդն կարասցէ առնել օրինաւոր միջնորդութիւն, հարկ է ի դատաստանարանէ տալ նմա խրատական օրդեր` առ ի վարել նմա ըստ գրեցելոյ խրատոյն:

176. Ոչ ումեք թողեալ լիցի առանց դատաստանական օրդրոյ առնել միջնորդութիւն. իցէ թէ ոք համարձակիցի առնել միջնորդութիւն առանց դատաստանարանի խրատական օրդրոյ` պարտաւորի տալ տուգանս եւ կրել զպատիժ վասն յանդգնութեան իւրոյ` առանց այցելութեան:

177. Եթէ պատահեսցէ զիր ինչ վաճառել հրապարակաւ ի դատաստանարանէ, հարկ է դատաւորաց կոչել զմիջնորդս եւ հրամայել նմա գնահատել զվաճառելի իրն այնպիսի գնով, որպէսզի կարելի լիցի դրամով վաճառելն, եւ միջնորդն պարտաւորի որպիսի' կերպիւ գնահատեաց` զվաճառելի իրն գրով գրել եւ ի աւարտ գրեցելոյն ստորագրել զանուն իւր եւ տալ դատաւորաց. եւ յորժամ ընկալցեն դատաւորք ի միջնորդէն զգիրն այն, յայնժամ պարտ են հրամայել ըստ գրեցելոյ միջնորդին առնել հրապարակումն` որպէս եւ գրեցեալ է սոյն մասիս գլուխ երրորդ վասն պարտականութեան ի համար:

178. Եթէ միջնորդն գնեսցէ յումեքէ զիր ինչ, պարտ է յայտնել զայն այլոց միջնորդի եւ գրել ի մէջ առտրոյ գրքոջ նորին, եւ որպէս վաճառօղն` նոյնպէս եւ գնօղն միջնորդն ստորագրեսցեն զանուանս իւրեանց: Իցէ թէ ուրեք լինիցի մի միջնորդ եւ ոչ աւելի` տակաւին պարտի նա զիւր գնեցեալ իրին` որպիսութիւն գրել ի գրքի իւրում եւ տալ վաճառօղին, զի ստորագրիցէ զանուն իւր. եւ այս վասն այսորիկ, զի եթէ վաճառիցէ միջնորդն աւելի գնով զգնեցեալն` մի' կարիցէ ասել վաճառօղն իրին, թէ ոչ եմ վաճառեալ զիրն այն քեզ, այլ խնդրեալ եմ, զի վաճառիցես դու այլոց. եւ այսպէս լիցի վնաս միջնորդին ըստ վեր անդր ի համար 170 գրեցելոյն: