Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ՔՍԱՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ՆՇԱՆԻ

1. Նշան անուանի ճշմարիտ խոստումն առ միմեանս եղեալ ի մէջ արուի եւ իգի, որք չիցեն արգելեալք յօրինաց` վասն օրինաւոր պսակի յայտնեալ արտաքին նշանօք:

2. Թէպէտ ըստ օրինաց` ո'րք կամին նշանիլ ընդ միմեանս, պարտ է, զի առնիցեն հաւանութեամբ կամաց իւրեանց ինքեանք նշանւողքն. բայց պատահի բազմիցս, զի ծնողք դնեն զնշան վասն զաւակաց իւրեանց ի ժամանակի փոքր հասակի նոցին, վասն որոյ ի հասանիլն արուին տասնեւեօթն եւ իգին տասնեւչորս ամ հասակի նոցին, պարտ է ծնողաց երկուց կողմանց եւս հարցանել զորդի եւ զդուստր իւրեանց` արդեօ՞ք հաճոյ իցէ ինքեանց զնշանն այն, թէ՞ ոչ. եթէ հաճոյ իցէ նոցա` արարեալն ծնողաց իւրեանց եղիցի հաստատուն, որպէս թէ ինքեանք կամաւ իցեն արարեալք. իսկ եթէ ոչ իցէ նոցա հաճոյ` կարեն հրաժարիլ ի նշանէն առանց ամենայն երկիւղի:

3. Նշանադրութիւն պարտ է լինիլ առաջի քահանայի եւ երկուց կողմանց վկայից, զի լինիցի հաստատուն. իսկ նշանադրութիւն_Թ օրր. արարեալ առանց ներկայութեան քահանայի եւ վկայից` եղիցի ամենայնիւ անհաստատ:

4. Որք տան միմեանց նշան ի չափ հասակի իւրեանց կամ տան հաւանութիւն ծնողաց իւրեանց եդեալ նշանին` ո'չ կարեն հրաժարիլ յետոյ ի միմեանց, բայց ի եկեղեցական եւ քաղաքական արգելմանց պատահելոց. իսկ եթէ առանց օրինաւոր արգելմանց հրաժարիցին ի միմեանց` հաւանութեամբ երկուց կողմանց կարեն հրաժարիլ. բայց եթէ մի կողմն հրաժարեսցի, եւ միւսն` ոչ, պարտ է հրաժարօղն ո'չ միայն զոր ինչ տուաւ ի նշան շնորհել նմա, այլեւ լիապէս բաւականացուցանել նմա', որ ոչ կամի հրաժարումն:

5. Եթէ ոք կամիցի հրաժարիլ ի նշանէ, պարտ է, զի ունիցի օրինաւոր պատճառ ինչ եկեղեցական կամ քաղաքական արգելմանց. եւ այնպիսի պատահմանն պարտ է, զի վերահասու լիցի եպիսկոպոս. եթէ ոչ իցէ եպիսկոպոս` աւաք էրէց տեղոյն այնմիկ եւ դատողութեամբ նոցին եղիցի հրաժարումն ի միմեանց. իսկ եթէ ոք թարց վերահասութեան եպիսկոպոսի կամ աւաք իրիցոյ արասցէ հրաժարումն` եղիցի անհաստատ:

6. Արգելմունք քաղաքական օրինաց, որք խափանիլ կարեն զնշանն` են այսոքիկք.

ա) եթէ մինն ի նոցանէ յանցաւոր իցէ քրէական մեղօք, որ իցէ ընդդէմ արքայական մեծութեան.

բ) եթէ մինն ի նոցանէ իցէ մարդասպան.

գ) եթէ մինն ի նոցանէ իցէ կախարդ կամ վհուկ.

դ) եթէ մինն ի նոցանէ հանցէ ի գերեզմանաց մարմին մեռելոյ.

ե) եթէ մինն ի նոցանէ իցէ տուօղ բնակութեան աւազակաց.

զ) եթէ մինն ի նոցանէ իցէ տուօղ բնակութեան յափշտակողաց զխաշինս.

է) եթէ մինն ի նոցանէ իցէ արուամոյ.

ը) եթէ մինն ի նոցանէ իցէ անասնապիղծ.

թ) եթէ մինն ի նոցանէ իցէ ախտացեալ մահու ցաւօք.

ժ) եթէ մինն ի նոցանէ իցէ շնացօղ կամ ազգապիղծ.

ժա) եթէ մինն ի նոցանէ իցէ պահօղ կամ վաճառօղ այլոյ ծառայ.

ժբ) եթէ մինն ի նոցանէ կամիցի սպանանել միւսոյն.

ժգ) եթէ մինն ի նոցանէ իցէ անչափ բարկացօղ.

ժդ) եթէ մինն ի նոցանէ անբաստանեսցէ զմիւսն շուրջ զմեղաց շնութեան կամ այլ մեղաց, եւ ոչ կարասցէ հաստատել զբանս իւր.

ժե) եթէ մինն ի նոցանէ ուրանայցէ զհաւատ քրիստոնէական.

ժզ) եթէ մինն ի նոցանէ արասցէ գողութիւն ի ընչից եկեղեցւոյ.

ժէ) եթէ մինն ի նոցանէ լուաւ, թէ այլ ոք կամի սպանանել զմիւսն, եւ ոչ յայտնեաց նմա.

ժը) եթէ մինն ի նոցանէ ուսուսցէ ումեք առնել ընդ նշանեցելոյն իւրոյ գործ շնութեան:

7. Եթէ ոք դնէ նշան ընդ ումեմն աղջկան եւ տան միմեանց զիր ինչ ի նշան եւ ոչ ժամանեն ի պսակ հասանիլ` մեռանի մինն ի նոցանէ եւ յետ մահուան նորին խնդրեն կողմն մեռելոյն զտուեալ նշանն ի նմանէ յետս յայնմանէ որ կենդանի իցէ. եթէ այրն տեսեալ է զաղջիկն համբուրեալ է զնա, կամ աղջիկն խօսեցեալ է ընդ առն` ոչինչ տան միմեանց իւրաքանչիւր կողմն. իսկ եթէ ոչ երբէք տեսին զմիմեանս, այլ միջնորդութեամբ բարեկամաց ուղղեցաւ բանն, զոր ինչ առեալ իցեն` իւրաքանչիւր կողմն զկէսն տայցեն յետս միմեանց:

8. Եթէ նշանեցեալ անձանց յաջողեսցի ի ամուսնութիւն` առաքեսցէ փեսայն զօժիտ հարսանեաց ի տուն հարսին. պարտ է, զի հայրն հարսին գրեսցէ ռէիստր յանուանէ զամենայն օժիտսն եւ զպռոյգսն, զոր տալոց է ինքն դստեր իւրում: Երկու ռէիստր միով զօրութեամբ, եւ որպէս աներն` նոյնպէս եւ փեսայն ստորագրեսցեն ձեռամբ իւրեանց, եւ երկոքեան իսկ կնքեսցեն եւ կնքեցեալքն տարցեն առ դատաւորս քաղաքին, եւ դատաւորն առեալ զկնքեցեալ ռէիստրքն` առանց բանալոյ հրամայեսցէ կնքել զնոսա դատաստանական կնքով եւ հրամայել ատենադպրին գրել ի մատեանն կոչեցեալ օթխօդեաշչիե` ի ներքոյ թուոյ օթխօդեաշչոյն:

Ըստ այսմ ձեւոյ.

Յայսմ ամի` որ է 1764 «դեկտեմբերի 20», յայտնեցին (այս անուն՚ իրաւարանի երկու ռէիստրք. Աւետի որդի Գրիգորին իւր դուստր Աննայ է տուեալ պռոյգացն, եւ նոյն Աւետի որդի Գրիգորին փեսայ Յոհաննէսի որդի Մարկոսին իւր կին Աննայ է տուեցեալ օժտիցն կնքեցեալք կնքով իւրեանց, որ եւ նոյնն է կնքեցեալ ռէիստրքն դատաստանարանի կնքովն կնքեցեալք, մինն տուվաւ Աւետի որդի Գրիգորին, եւ միւսն` Յոհաննէսի որդիի Մարկոսին:

Եւ ի վերայ կնքեցեալ ռէիսթրիցն գրեսցեն դատաւորք ըստ այսմ ձեւոյ` այս ռէիսթրքն կնքեցեալ Աւետի որդի Գրիգորին եւ Յոհաննէսի որդի Մարկոսին կնքաւն բերին նոյն Գրիգորն եւ Մարկոսն (այս անուն իրաւարան), յայտնելով թէ ի մէջ սոցին գրեցեալք են ռէիսթր, նոյն Գրիգորին տուեալ պռուգացն դստեր իւրում Աննայէ, եւ նոյն Մարկոսին տուեալ օժտիցն կնոջ իւրում, վասն որոյ հրամայեցաք գրել ի մատեան օթխօդեաշչիե յայսմ ամի` 1764, «դեկտեմբերի 20» ենթ այսքան թուոյ, եւ կնքեցաք դատաստանական կնքով, մինն տուաք նոյնոյ Գրիգորին, եւ միւսն` նոյնոյ Մարկոսին: Աստ դատաւորք ամենեքեան ստորագրեսցեն ի վերայ կնքեցեալ գրեանցն, մինն տացեն Գրիգորին, միւսն` Մարկոսին:

9. Եթէ պսակելի աղջիկն ոչ ունիցի հայր` հոգաբարձու կամ խոստովանահայր նորին փոխանակ հօր կատարումն տայցէ վերոյ ի համար ութներորդում գրեցեալ բանիցն` առանց զանցառութեան: