Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԵՐՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ՎԵՐԱՀԱՍՈՒ ԼԻՆԵԼՈՅ ԳՈՐԾՈՑ ԴԱՏԱՒՈՐԱՑ

1. Վասն վերահասութեան գործոց դատաւորաց պարտ է ընտրել ինն այր տեղեակք օրինաց եւ դատաստանաց, որպէսզի յորժամ հարկաւորութիւն պատահիցի` լինիցին նոքա քննիչք եւ վերահասուք դատաւորաց գործոց ի ամենայն պատահմունս:

2. Յորժամ ոք բողոքեսցէ ի վերայ դատաւորաց առ ինն այրս` տալով նոցա զգանգատական արզայ եւ հաւասար նոյն արզին եւ գրելով եւ տալով դատաւորաց, եւ դատաւորք կոչեսցեն զնոսա, պարտ է զնոսա գնալ ի ատեան դատաստանի եւ վերահասու լինիլ բողոքմանն եւ կարգաւորութեան դատաւորացն առանց ամենայն ակնառութեան:

3. Եթէ կոչեցեալք իցեն զինն այրսն` վասն ամենայն որպիսի' եւ իցէ պատճառաց, պարտին նոքա գնալ ի դատաստանարան առանց յամեցման: Ուստի եթէ ի նոցանէ ո'վ ոք եւ իցէ ոչ գնասցէ եւ այնպիսին ոչ ունիցի օրինաւոր պատճառ ինչ` տացէ տուգանս ի գանձարանս արքունի տասն ըռուբլի. երկրորդում նուագի կոչեցեալ ոչ գնասցէ` տացէ տուգանս քսան ըռուբլի, երրորդում նուագի կոչեցեալ եւս ոչ գնասցէ` տացէ տուգանս երեսուն ըռուբլի եւ մերժեսցի ի պաշտօնէ վերահասութեան իւրոյ:

4. Յորժամ վերահասու լինիցին նոքա գործոց դատաւորաց եւ բողոքման զրկեցելոց եւ ըստ վերահասութեան նոցին յայտնեսցի արարեալն դատաւորաց գոլ ընդդէմ իրաւանց եւ դատաստանական մատենից` արարեալն դատաւորաց խափանեսցի, նոքա իսկ ինն արքն ըստ իրաւանց արասցեն լուծումն բանին եւ ըստ արժանաւորութեան թիւրութեան դատաւորաց դիցեն ի վերայ նոցա տուգանս` տալ արքայական գանձարանին:

5. Իսկ եթէ արարեալն դատաւորաց իցէ ուղիղ եւ ըստ օրինաց, որ բողոքեացն` պարտաւորի տալ դատաւորացն իւրաքանչիւրոցն հարիւր ըռուբլի վասն անպատիւ առնելոյն զնոսա եւ զտուգանս արքայական գանձարանին ըստ չափու թիւր բողոքմանն տասներորդ մասն` առա'նց բացասութեան:

6. Վերահասութիւն լուծման ինն արանցս պարտ է լինիլ գրով, ի յոր ամենեքեան ստորագրեսցեն, եւ ո'չ է կարելի նոցա լեզուով առնել զլուծումն բանից, այլ առանց ամենայն հակասական պատճառաց` զո'ր ինչ սահմանիցեն` պարտին գրով գրել եւ ամենեքեան ստորագրել զնոյնն:

7. Եթէ ծնանիցի տարաձայնութիւն ի մէջ ինն արանցն սակս վերահասութեան բողոքական իրաց, որք ոչ միաբանիցեն եւ ոչ համակերպիցեն ի վճիռս իւրեանց, իւրաքանչիւր ոք գրեսցէ զդատողական կարծիս իւր, որ եւ ասի մնենիե. եւ մի վայր եղեալ վերահասու լինիցին, եթէ հինգն միապէս դատեսցեն, եւ չորսն` այլ կերպիւ, հաստատեսցի հնգից դատողութիւն եւ խափանեսցի չորից դատեցեալն: Այսպէս եւ եթէ վեցն միապէս դատեցին եւ երեքն այլապէս` հաստատ լիցի արարեալն վեցից. թէեւ մնացեալ անձինքն ոչ ստորագրեսցեն ի վերայ կարգաւորութեան հնգիցն եւ վեցիցն` միշտ հաստատուն է համարելի կարգաւորութիւն նոցին, որք իցեն առաւել թուով:

8. Եթէ ծնանիցի տարաձայնութիւն ի մէջ դատաւորաց, եւ նոքա կոչեսցեն զինն արսն, յայտնեսցեն զտարաձայնութիւն իւրեանց, պարտին նոքա վերահասու լինիլ եւ ուղղել զտարաձայնութիւն նոցին ըստ օրինաց. իցէ թէ եւ անդ ծնանիցի տարաձայնութիւն ի մէջ ինն արանցն` վարեսցեն ըստ խրատոյ ի վեր անդր գրեցեալ ի համար վեցերորդին:

9. Յորժամ ինն այրքն կոչեցեալք իցեն ի վերահասութիւն տարաձայնութեան ծնիցելոց ի մէջ դատաւորաց կամ բողոքման գանգատաւորաց` իբր թէ ոչ իցէ կարգաւորեալն դատաւորաց ըստ օրինաց, ի ժամանակի վերահասութեան նոցին պարտին ոչ նստիլ դատաւորք ի ատենին անդ, այլ կանգնիլ որպէս զդատախնդիր եւ լսիլ իրաւունս ի ինն արանցն:

10. Մեծաւ զգուշութեամբ եւ մանրամասնաբար պարտ են վերահասու լինիլ ինն արքն ի վերայ գործոց դատաւորաց, զի ըստ օրինաց արասցեն զլուծումն խնդրոյ բողոքողացն. զի եթէ առանց օրինաւոր քննութեան եւ ճշմարիտ վերահասութեան արասցեն լուծումն իրաւանց, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` պարտաւորին վճարել վասն թիւր վերահասութեան իւրեանց զխնդիր բողոքողին վնասիւքն հանդերձ, առա'նց ամենայն բացասութեան:

11. Եթէ ինն այրքն վերահասու եղեալ կարգաւորութեան դատաւորաց կարգաւորեսցեն ի վերայ նորա այլ իմն վճիռ, կամ համեմատ կարգաւորութեան դատաւորաց նոքա իսկ արասցեն լուծումն եւ ի նոցանէ ոմանք ոչ հաւանելով դատողութեան նոցին ոչ ստորագրեսցեն, որպէս ի վեր անդր ի համար վեցերորդ գրեցեալ է, եւ դէպ լիցի, զի վերահասու եղեալն նոցա իցէ ընդդէմ իրաւանց` եւ հրամանաւ վեհագոյն դատաստանի պարտաւոր իցեն վճարել զխնդիր դատախազին վնասիւքն ամբողջ: Այսպիսի պատահմանն ոչ պարտաւորին վճարակից լինիլ նոցա նոքա, որք ոչ իցեն ստորագրեցեալք ի վերայ կարգաւորութեան նոցին:

12. Եթէ վերահասութեամբ լուծումն արարեալ վերահասու լինօղ արանցն իցէ համեմատ կարգաւորութեան դատաւորաց եւ վերահասութեամբ վեհագոյն դատաստանի յայտնեսցի կարգաւորեալն դատաւորաց, եւ վերահաստատեալն ի վերահասուաց գոլ ընդդէմ իրաւանց` զխնդիր բողոքօղին վճարեսցեն վնասիւքն հանդերձ վերահասու լինօղ անձինքն որքան եւ իցեն` հաւասար մասամբ. եւ դատաւորքն տացեն տուգանս արքայական գանձարանին ըստ կարգաւորութեան եւ վերահասութեան վեհագոյն դատաստանին` որքան արժան իցէ: Իսկ եթէ վերահասութեամբ լուծումն արարեալ վերահասու լինօղ արանցն ոչ իցէ համեմատ կարգաւորութեանն դատաւորացն, դատաւորքն եղիցին ազատք ի տուգանաց, քանզի արդէն նոքա ի ժամանակի վերահասութեան ինն արանց տուեալ են զտուգանս եւ ոչ են պարտականք կրկին տալոյ. միայն նոյն վերահասու լինօղ անձինքն վճարեսցեն զխնդիր բողոքողին վնասիւքն հանդերձ` առանց թերութեան:

13. Եթէ վասն հրաժարեցման ոմն դատաւորի սակս օրինաւոր պատճառի խնդրիցեն դատաւորք զմի ոմն ի վերահասու լինօղ արանցն ի տեղի հրաժարեցեալ դատաւորին, պարտաւորին ինձ այրքն առաքել ինքեանց զմի ոմն առ դատաւորսն, որպէսզի ընդ նոցա արասցէ իրաւունս, եւ վասն այսպիսի պատահմանն ինձ այրքն ի մէջ իւրեանց դիցեն կարգ, զի ոչ ամենայն ժամանակի մինն կամ երկուքն աշխատեսցեն, այլ ամենեքեան, եղիցին կրօղք աշխատանաց. առաջին անգամն` մինն, երկրորդում նուագին` միւսն, երրորդում պատահմանն` այլ ոմն նոյնպէս եւ այլսն:

14. Եթէ ոք բողոքեսցէ առ վեհագոյն դատաստանարան ի վերայ վերահասու լինօղ արանց` իբր թէ նոքա ընդդէմ օրինաց են վերահասու եղեալ բանից նորին, եւ վեհագոյն դատաստանն վերահասու եղեալ գտցէ արարեալն եւ կարգաւորեալն նոցա գոլ ըստ օրինաց եւ դատաստանական կարգաց, այնպիսի իզուր բողոքօղն տացէ վերահասու լինօղ արանցն իւրաքանչիւրոցն հարիւր ըռուբլի վասն անպատիւ առնելոյն զնոսա, եւ տասներորդ մասն` զուր բողոքման տուգանս ի գանձարանս արքունի:

15. Ամենայն ժամանակի պարտին ընտրեցեալք եւ պատրաստք գոլ ի վերահասութեան աղագաւ ինն անձինքն, ուստի եթէ մեռանիցի մինն ի նոցանէ կամ գնասցէ այլ երկիր կամ վասն երիցս անգամ կոչելոյն ի դատաստանարան եւ ոչ գոլոյն մերժեսցի պաշտօնէ վերահասութեան` պարտ է փութով ընտրել ի տեղի նորին զայլ ոք ոմն, առանց զանցառութեան: