Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ՄԵՏԱՍԱՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ԸՍՏԱՌՍՏԻ

1. Ըստառստայ անուանի նայ, որ ընտրութեամբ ժողովրդեան եւ հրամանաւ դատաստանի կարգեցեալ լինի ի վերայ ժողովրդեան հարկաց եւ այլ հասից եւ մտից կամ մսղից դատաստանարանին:

2. Պարտաւորի ըստառստայն ժողովել հարկս կանոնաւորեալս վերահասութեամբ դատաւորաց ի ամենայն ժողովրդեանց, եւ յորո'ց ընկալաւ` տալ նոցա զվաղզ, ի յոր յինքն ստորագրեցեալ իցէ անուն իւր, եւ պարտ է գրեցեալ լիցի ի ղավզին անդ, թէ այս գիրք օրացոյցին ի համար այսքան ամադ գրեցեալ է:

3. Եթէ դատաւորք դիցեն ի վերայ ումեք տուգան` վասն որպիսի' եւ իցէ օրինաւոր պատճառաց, պարտին տալ հրամանագիր ըստառստին վասն առնելոյ զտուգանս ի նմանէ. եւ յորժամ առցէ ի նմանէ զտուգանս այն` պարտի տալ նմա ղավզ:

4. Ըստառստայն հարկաւորի պահել երկու գիրք, որոց մինն իցէ օրացոյց կամ գիրք աւուրց, որ եւ աշխարհօրէն կոչեմք ըռուզնամայ, եւ անդ գրել կարգաւ զամենայն եըթեւեկութիւն դրամոյ դատաստանարանին` եթէ' հարկաց, եթէ' տուգանաց, եթէ' մսխաց, եւ կամ վասն որո'յ եւ իցէ պատճառաց: Երկրորդն իցէ գիրք յատկական հաշւոյ, որ աշխարհօրէն ասի քաթայ. եւ անդ գրել իւրաքանչիւր հաշիւ առանձին` հարկացն առանձին, տուգանացն առանձին, դատաստանարանի մսխոյն առանձին, նոյնպէս եւ ամենայն այլ հաշիւ առանձին: Եւ պարտ է, զի յորժամ գրեաց ամենեքեանդ ի դիրքն յատկական հաշւոյն, թէ առի հարկս ի Յոհաննէսի որդի Յովակիմէն հինգ ըռուբլի, անդ եւս պարտի գրել, թէ այս ի գիրք օրացոյցին ի համար այսքան ամենեքեանդ գրեցեալ է նոյնպէս. եւ ի գրելն օրացոյցին գրքոջն` թէ առի հարկս ի Յոհաննիսի որդի Յովակիմէն հինգ ըռուբլի, անդ եւս պարտէ գրել, թէ այս ի գիրքս յատկական հաշւոյ ի կարգս հարկաց համար այսքան ամենեքեանդ գրեցեալ է. եւ այսպէս ամենայն բանքն, որք գրին ի օրացոյցն եւ յատկական հաշւոյ գրեանսն` պարտին գոլ համեմատ միմեանց, եւ ո'չ միով իւիք զանազանիլ կարիցեն:

5. Պարտ է ըստառստին ունիլ մի կամ երկու գրագիր, որ գրեսցէ զվերոյ գրեցեալ գրեանսն եւ զժողովրդեան տալոյ ղավզսն եւ նոյն գրագրին տացի վարձս ի դատաստանարանէ, եւ ո'չ է պարաւանդեալ ըստառստին տալ վարձս գրագրին:

6. Վասն ամենայն հարկաւորութեանց դատաստանարանին, որ ըստառստին պարտ իցէ մսխել զդրամ եւ կամ վասն տալոյ զտարեկան հարկս ի գլխաւոր դատաստանարան ո'չ է պարտ ըստառստին անձամբ անձին կամ լեզուաւ հրամանի դատաւորաց առնել, այլ ի ամենայն պատահմունս պարտ է դատաւորաց, զի հրամանագրով հրամայիցեն ըստառստին, զի արասցէ, եւ ո'չ` լեզուաւ:

7. Եթէ պատահեսցի, զի հրաման արասցեն դատաւորք զդրամ ումեք կամ զինչս ումեք պահել ի դատաստանարանի վասն ուրուք օրինաւոր պատճառաց, պարտ է հրամանագրով յանձնել ըստառստին, զի պահիցէ, եւ յորժամ կամիցեն դատաւորք յետս առնուլ ի նմանէ` յայնժամ եւս հրամանագրով առնուլ ի նմանէ:

8. Եթէ ըստառստայն առանց հրամանագրի դատաւորաց անձամբ անձին կամ լեզուաւ հրամանի դատաւորաց մսխեսցէ դրամ ինչ վասն օրինաւոր հարկաւորութեան կամ տացէ դատաստանական պաշտօնէիցն զվարձս կամ այլ սոյնպիսիս` եղիցի ամենայնիւ անհաստատ. ըստ չափոյ տվեցեալ վարձոյն պարտի տալ տուգանս արքայական գանձարանին եւ արարեալ մսխն մի' իշխեսցէ գրել ի հաշիւ դատաստանականի, այլ վասն անհնազանդութեան իւրոյ յինքն կրեսցէ զվնասն:

9. Ո'չ է պարտ ըստառստին առանց առնելոյ զդրամ յումեքէ տալ նմա ղավզ. իսկ եթէ յանդգնեսցի ընդդէմ այսմ հրամանի եւ տացէ ումեք զղավզ առանց առնելոյ ի նմանէ զդրամն, եւ որ առեալ իցէ ղավզն ասասցէ տուեալ է դրամն եւ ոչ է պարտաւոր, թէեւ ըստառստայն ունիցի զվկայս, որք վկայիցեն` թէ ոչ է տուեալ այրն այն ըզդրամ վասն ղավզոյն առեցելոյ, տակաւին ոչ է պարտական առնօղն ղավզուն վճարելոյ, այլ պարտի ըստառըստայն ի մէջ ղավզին գրեցեալ դրամն ի հաշիւ դատաստանականի գրել ամադ եւ կրել յինքն զվնասն. եւ այս վասն այսորիկ, զի ոչ էր պարտ յառաջ քան զառնողն դրամոյն տացէր նմա ղավզ:

10. Եթէ ըստառստայն ի դատաստանական դրամոցն կորուսցէ կամ հաշւոյն համեմատ ոչ ունիցի մնացորդս դրամոցն` յամենայն ժամ պարտաւորի ինքն կրել զվնասն, զի պարտ էր յամենայն ժամանակի վերահասու լինիւր երթից եւ եկից հաշւոյն. որովհետեւ ոչ զգոյշացաւ ի պատիժ զանցառութեան իւրոյ` պարտի վնասեցեալ լինիլ:

11. Եթէ ըստառստայն անհոգասցի ի ժողովելոց զհարկս ի ժողովրդենէ եւ ոչ հաւաքեսցէ, ինքն պարտաւորի վճարել առանց ամենայն պատճառաց. եւ որպէսզի մի' կրեսցէ վնաս, պարտ է ամենայն ժամ ստիպել ամենեցուն, զի տայցեն զպարտաւոր հարկս իւրեանց, եւ այսպէս մշտաջան հետեւողութեամբ հաւաքել ամենեցունց զհարկս նոցին` առ ի լրացուցանել զպարաւորութիւնս իւր եւ առ ի ոչ կրել զվնաս:

12. Եթէ ըստառստայն տեսանէ, զի ժողովրդենէ ոք` ո'վ ոք եւ իցէ, ոչ կամիցի սիրով տալ զհարկս իւր, պարտ է արգելել զնա ի բանտի` մինչեւ վճարեսցէ զհարկս իւր, որ պարտ իցէ տալոյ:

13. Եթէ վասն վերոյ գրեցեալ պատճառաց պարտաւորեալ իցէ ըստառստայն ի վճարելոյ եւ ոչ ունիցի զինչս առ ի վճարել, այնպիսի պատահմանն հարկաւորին վճարել վասն նորին ժողովուրդք, որք ընտրեցին զնա գոլ կարող լրացուցանելոյ զպարտաւորութիւնն այն, եւ յետ վճարման իւրեանց արասցեն պահանջումն ի նմանէ ըստ օրինաց:

14. Ամենայն աւուր, բաց ի արգելեցեալ աւուրց, պարտ է ըստառստայն գալ ի դատաստանարան եւ վերահասու լինիլ գործառնութեան, որ յանձնեցեալ է ինքեան, զի մի' զանցառութենէ եւ ապավարութենէ իւրմէ հարկաւորիցի կրել զվնաս յինքն կամ հասուցանել զվնաս այլոց: