ԳԼՈՒԽ
ՄԵՏԱՍԱՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ
ԸՍՏԱՌՍՏԻ
1.
Ըստառստայ
անուանի
նայ,
որ
ընտրութեամբ
ժողովրդեան
եւ
հրամանաւ
դատաստանի
կարգեցեալ
լինի
ի
վերայ
ժողովրդեան
հարկաց
եւ
այլ
հասից
եւ
մտից
կամ
մսղից
դատաստանարանին:
2.
Պարտաւորի
ըստառստայն
ժողովել
հարկս
կանոնաւորեալս
վերահասութեամբ
դատաւորաց
ի
ամենայն
ժողովրդեանց,
եւ
յորո'ց
ընկալաւ`
տալ
նոցա
զվաղզ,
ի
յոր
յինքն
ստորագրեցեալ
իցէ
անուն
իւր,
եւ
պարտ
է
գրեցեալ
լիցի
ի
ղավզին
անդ,
թէ
այս
գիրք
օրացոյցին
ի
համար
այսքան
ամադ
գրեցեալ
է:
3.
Եթէ
դատաւորք
դիցեն
ի
վերայ
ումեք
տուգան`
վասն
որպիսի'
եւ
իցէ
օրինաւոր
պատճառաց,
պարտին
տալ
հրամանագիր
ըստառստին
վասն
առնելոյ
զտուգանս
ի
նմանէ.
եւ
յորժամ
առցէ
ի
նմանէ
զտուգանս
այն`
պարտի
տալ
նմա
ղավզ:
4.
Ըստառստայն
հարկաւորի
պահել
երկու
գիրք,
որոց
մինն
իցէ
օրացոյց
կամ
գիրք
աւուրց,
որ
եւ
աշխարհօրէն
կոչեմք
ըռուզնամայ,
եւ
անդ
գրել
կարգաւ
զամենայն
եըթեւեկութիւն
դրամոյ
դատաստանարանին`
եթէ'
հարկաց,
եթէ'
տուգանաց,
եթէ'
մսխաց,
եւ
կամ
վասն
որո'յ
եւ
իցէ
պատճառաց:
Երկրորդն
իցէ
գիրք
յատկական
հաշւոյ,
որ
աշխարհօրէն
ասի
քաթայ.
եւ
անդ
գրել
իւրաքանչիւր
հաշիւ
առանձին`
հարկացն
առանձին,
տուգանացն
առանձին,
դատաստանարանի
մսխոյն
առանձին,
նոյնպէս
եւ
ամենայն
այլ
հաշիւ
առանձին:
Եւ
պարտ
է,
զի
յորժամ
գրեաց
ամենեքեանդ
ի
դիրքն
յատկական
հաշւոյն,
թէ
առի
հարկս
ի
Յոհաննէսի
որդի
Յովակիմէն
հինգ
ըռուբլի,
անդ
եւս
պարտի
գրել,
թէ
այս
ի
գիրք
օրացոյցին
ի
համար
այսքան
ամենեքեանդ
գրեցեալ
է
նոյնպէս.
եւ
ի
գրելն
օրացոյցին
գրքոջն`
թէ
առի
հարկս
ի
Յոհաննիսի
որդի
Յովակիմէն
հինգ
ըռուբլի,
անդ
եւս
պարտէ
գրել,
թէ
այս
ի
գիրքս
յատկական
հաշւոյ
ի
կարգս
հարկաց
համար
այսքան
ամենեքեանդ
գրեցեալ
է.
եւ
այսպէս
ամենայն
բանքն,
որք
գրին
ի
օրացոյցն
եւ
յատկական
հաշւոյ
գրեանսն`
պարտին
գոլ
համեմատ
միմեանց,
եւ
ո'չ
միով
իւիք
զանազանիլ
կարիցեն:
5.
Պարտ
է
ըստառստին
ունիլ
մի
կամ
երկու
գրագիր,
որ
գրեսցէ
զվերոյ
գրեցեալ
գրեանսն
եւ
զժողովրդեան
տալոյ
ղավզսն
եւ
նոյն
գրագրին
տացի
վարձս
ի
դատաստանարանէ,
եւ
ո'չ
է
պարաւանդեալ
ըստառստին
տալ
վարձս
գրագրին:
6.
Վասն
ամենայն
հարկաւորութեանց
դատաստանարանին,
որ
ըստառստին
պարտ
իցէ
մսխել
զդրամ
եւ
կամ
վասն
տալոյ
զտարեկան
հարկս
ի
գլխաւոր
դատաստանարան
ո'չ
է
պարտ
ըստառստին
անձամբ
անձին
կամ
լեզուաւ
հրամանի
դատաւորաց
առնել,
այլ
ի
ամենայն
պատահմունս
պարտ
է
դատաւորաց,
զի
հրամանագրով
հրամայիցեն
ըստառստին,
զի
արասցէ,
եւ
ո'չ`
լեզուաւ:
7.
Եթէ
պատահեսցի,
զի
հրաման
արասցեն
դատաւորք
զդրամ
ումեք
կամ
զինչս
ումեք
պահել
ի
դատաստանարանի
վասն
ուրուք
օրինաւոր
պատճառաց,
պարտ
է
հրամանագրով
յանձնել
ըստառստին,
զի
պահիցէ,
եւ
յորժամ
կամիցեն
դատաւորք
յետս
առնուլ
ի
նմանէ`
յայնժամ
եւս
հրամանագրով
առնուլ
ի
նմանէ:
8.
Եթէ
ըստառստայն
առանց
հրամանագրի
դատաւորաց
անձամբ
անձին
կամ
լեզուաւ
հրամանի
դատաւորաց
մսխեսցէ
դրամ
ինչ
վասն
օրինաւոր
հարկաւորութեան
կամ
տացէ
դատաստանական
պաշտօնէիցն
զվարձս
կամ
այլ
սոյնպիսիս`
եղիցի
ամենայնիւ
անհաստատ.
ըստ
չափոյ
տվեցեալ
վարձոյն
պարտի
տալ
տուգանս
արքայական
գանձարանին
եւ
արարեալ
մսխն
մի'
իշխեսցէ
գրել
ի
հաշիւ
դատաստանականի,
այլ
վասն
անհնազանդութեան
իւրոյ
յինքն
կրեսցէ
զվնասն:
9.
Ո'չ
է
պարտ
ըստառստին
առանց
առնելոյ
զդրամ
յումեքէ
տալ
նմա
ղավզ.
իսկ
եթէ
յանդգնեսցի
ընդդէմ
այսմ
հրամանի
եւ
տացէ
ումեք
զղավզ
առանց
առնելոյ
ի
նմանէ
զդրամն,
եւ
որ
առեալ
իցէ
ղավզն
ասասցէ
տուեալ
է
դրամն
եւ
ոչ
է
պարտաւոր,
թէեւ
ըստառստայն
ունիցի
զվկայս,
որք
վկայիցեն`
թէ
ոչ
է
տուեալ
այրն
այն
ըզդրամ
վասն
ղավզոյն
առեցելոյ,
տակաւին
ոչ
է
պարտական
առնօղն
ղավզուն
վճարելոյ,
այլ
պարտի
ըստառըստայն
ի
մէջ
ղավզին
գրեցեալ
դրամն
ի
հաշիւ
դատաստանականի
գրել
ամադ
եւ
կրել
յինքն
զվնասն.
եւ
այս
վասն
այսորիկ,
զի
ոչ
էր
պարտ
յառաջ
քան
զառնողն
դրամոյն
տացէր
նմա
ղավզ:
10.
Եթէ
ըստառստայն
ի
դատաստանական
դրամոցն
կորուսցէ
կամ
հաշւոյն
համեմատ
ոչ
ունիցի
մնացորդս
դրամոցն`
յամենայն
ժամ
պարտաւորի
ինքն
կրել
զվնասն,
զի
պարտ
էր
յամենայն
ժամանակի
վերահասու
լինիւր
երթից
եւ
եկից
հաշւոյն.
որովհետեւ
ոչ
զգոյշացաւ
ի
պատիժ
զանցառութեան
իւրոյ`
պարտի
վնասեցեալ
լինիլ:
11.
Եթէ
ըստառստայն
անհոգասցի
ի
ժողովելոց
զհարկս
ի
ժողովրդենէ
եւ
ոչ
հաւաքեսցէ,
ինքն
պարտաւորի
վճարել
առանց
ամենայն
պատճառաց.
եւ
որպէսզի
մի'
կրեսցէ
վնաս,
պարտ
է
ամենայն
ժամ
ստիպել
ամենեցուն,
զի
տայցեն
զպարտաւոր
հարկս
իւրեանց,
եւ
այսպէս
մշտաջան
հետեւողութեամբ
հաւաքել
ամենեցունց
զհարկս
նոցին`
առ
ի
լրացուցանել
զպարաւորութիւնս
իւր
եւ
առ
ի
ոչ
կրել
զվնաս:
12.
Եթէ
ըստառստայն
տեսանէ,
զի
ժողովրդենէ
ոք`
ո'վ
ոք
եւ
իցէ,
ոչ
կամիցի
սիրով
տալ
զհարկս
իւր,
պարտ
է
արգելել
զնա
ի
բանտի`
մինչեւ
վճարեսցէ
զհարկս
իւր,
որ
պարտ
իցէ
տալոյ:
13.
Եթէ
վասն
վերոյ
գրեցեալ
պատճառաց
պարտաւորեալ
իցէ
ըստառստայն
ի
վճարելոյ
եւ
ոչ
ունիցի
զինչս
առ
ի
վճարել,
այնպիսի
պատահմանն
հարկաւորին
վճարել
վասն
նորին
ժողովուրդք,
որք
ընտրեցին
զնա
գոլ
կարող
լրացուցանելոյ
զպարտաւորութիւնն
այն,
եւ
յետ
վճարման
իւրեանց
արասցեն
պահանջումն
ի
նմանէ
ըստ
օրինաց:
14.
Ամենայն
աւուր,
բաց
ի
արգելեցեալ
աւուրց,
պարտ
է
ըստառստայն
գալ
ի
դատաստանարան
եւ
վերահասու
լինիլ
գործառնութեան,
որ
յանձնեցեալ
է
ինքեան,
զի
մի'
զանցառութենէ
եւ
ապավարութենէ
իւրմէ
հարկաւորիցի
կրել
զվնաս
յինքն
կամ
հասուցանել
զվնաս
այլոց: