Ուղեգրութիւն

2. ՈՒՂԵՒՈՐՈՒԹԻՒՆ Ի ԼՈՎԱՅ ՄԻՆՉԵՒ ՑԿՈՍՏԱՆԴՆՈՒՊՈԼԻՍ

Արդ ի թվին Հայոց ՌԾԷ, Փետրուարի ԺԵ, աղուհացից [յ]երկրորդում շաբաթի՝ օրն երկուշաբթի, կամօք եւ զօրութեամբ ամենակարօղին Աստուծոյ, ապաւինեալ ի Հոգին սուրբ Աստուած ճշմարիտ, ելի [ի] ԼՈՎԱՅ մայրաքաղաքէն, լեալ ամաց քսան եւ չորից։ Եւ մտա[յ] ես ի ճանապարհ հետ Պուղտանցոց Հայոց վաճառականաց։ Եւ զի ձմեռն էր՝ տասն օրն հազիւ հասաք ի ՍԻՆԱԹԻՆ քաղաք, որ է սինօռ եւ վերջ Լեհա[ց] երկրին եւ մուտ Օլախաց երկրին։ Կացաք անդ օր մի։ Եւ անտի ինն օրն եկաք ի աստուածաշէն քաղաքն ՍԷՉՈՎ, որ էր թախտ Պուղտանաց պարոնաց եւ աթոռ հայրապետի Հայոց եւ Օլախաց։ Եւ այս Սէչովս էր յոյժ բարձրաւանդակ [1] տեղ[ւ]ոջ, քաղցրահայեաց եւ վայելուչ, բարեխառն եւ առողջարար օդով [2] ։ Եւ ջուր մեծ երթայր շուրջ զքաղաքաւն։ Եւ կայր [յ]այս քաղաքս երեք չորս հարիւր տուն հայի. երեք [3] քարաշէն եկեղեցի եւ երկու վանք վիմաշէն քաղաքէն ի դուրս, յոյժ [4] գեղեցիկ եւ պատվական. մինն մերձ եւ հուպ քաղաքին, միւսն երկու մղոն հեռի։ Եւ էր անդ եպիսկոպոս մի երկրցի՝ Յովհաննէս անուն, եւ վարդապետ մի Հիզանցի՝ Մկրտիչ անուն, եւ վարդապետ մի այլ Մեսրոբ անուն։ Եւ ժողովուրդ քաղաքին էր խիստ հիւրասէր, երկիւղածք Աստուծոյ եւ մարդասէրք։ Կացի առ նոսա երեք ամիս եւ երկու շաբաթ յաղագս ընկերաց։

Ապա լուայ զի խազնայ տանէին Օլախաց երկրէն թուրքին խօնթքարին ի Ստըմպօլ։ Եւ խնդութեամբ չուեալ երեք օրն հասայ ԵԱՇ ՊԱԶԱՐն. եւ կացի անդ ամիս մի, մինչեւ ելնէ խազնան։ Եւ կայր Եաշն երկու հարիւր տուն Հայի՝ եկաց եւ բնակաց. եւ փառաւոր եկեղեցի մի քարէ. եւ իմաստուն քահանայք եւ պերճ տօլվաթաւորք։

Եւ Աստուածածնա[յ] պահոցն երկուշաբթին ելին հետ խաղնա[յ]ին։ Եւ խազնատարքն էին Հայք եաշցիք [5] ՝ խոճայ Յովհաննէս Կերոնենց եւ Ավրամի որդին խոճայ Խաչիկն։ Բայց Աստուած այվազ առնէ Խաչիկին եւ վարձահատոյց լինի միոյն հազարապատիկ աստ եւ ի հանդերձեալն, զի նա էառ զիս իւր արապան, եւ բազում երախտիս եցոյց ինձ մինչեւ ի Ստմպօլ անարժանիս։

Եւ անտի հասաք երկու օրն խասապայ մի ՎԱՍԼՈՎ անուն. եւ կար անդ եկեղեցի մի փայտէ, քահանայ մի եւ քսան տուն Հայի։ Եւ օրուկէսն կաց[ե]ալ անդ՝ հասաք ի ՊՌԼԱՏ. եւ սուրբ Աստուածածնի Փոխման օրն անդ արարաք, չորս օր յամեցեալ անդ։ Քանզի սովորութիւն այսպէս էր, որ խազնան ամէն քաղաք երկու երեք օր պիտէր կենար. բայց կերակուր եւ ըմպելին իւրեանց եւ գրաստուցն ամէն տեղ պիտոր տային։

Եւ անտի երեք օրն հասաք ի ԿԱԼԱՍ. որ էր վերջն Պողտանաց երկրին եւ մուտ ի Թուրքաց աշխարհն։ Եւ այս Կալասուս առջեւովն երթայր սրընթաց ահագնատեսիլ, մեծ եւ ծովանման գետն Թունայ, սոսկալի եւ բազմաց զարհուրելի, լայնատարած եւ անդնդային [6], մարդակուլ եւ արենարբու։

Եւ օգոստոս ի ԻԲ., օրն կիրակի, անցաք զայն անհուն գետն. եւ երկուշաբթին յայն կոյս անցեալ մտաք ի գեղջուկ մի ՄԻՋԻՆ անուն։ Եւ անդ կացաք երեք օր. եւ անդ առնուին զԹուրքին կօմրուկն։ Եւ չուեալ անտի երկու օր ու կէսն եկաք ի ԽԱՐԱՍՈՒՎՆ խասապայ։ Եւ օգոստոս ԻԶ. մտաք ի ՊԱԶԱՐՃՈԽ։ Եւ անտի երկու օրն հասաք ի ԲՐԱՎԱՏԻ։ Եւ այս քաղաքս էր ի մէջ երկուց բարձր լերանց, զոր ոմանք ի քաղաքացոցն ասին մեզ, թէ յառաջն ծով էր այս վա[յ]րքս. եւ հաւանելի էր բանք նոցա լսողաց, զի եւ տեղիքն զայն յայտ առնէին։ Եւ կային անդ յոլով Հայք տնով. ունէին եւ ժամատեղ մի տնակ. երկու էրէց, մին հաբեղայ կայր։

Անտի եկաք ԵՆԿԻ ՔՕՅԸն. եւ օթեցաք [7] ի Չանկին։ Եւ անդ առաւօտն սկսաք անցանել զՊԱԼԽԱՆՆ։ Եւ այս Պալխանս յոյժ նեղ եւ դժուարին [8] էր եւ քարուտ ճանապարհ երկու լերանց միջով. ապա այնպէս ճանփան սարբ էր, որ հազիւ արապան անցանէր [9] ։ Եւ այս լերանց միջովն երթայր գետ մի ոլոր եւ ծուռ. եւ մին օրն զայս ջուրս անցաք քսան եւ վեց անգամ։ Եւ երեք օրն հասաք ԱՅՏՕՍԴ. ո՛չ վասն հեռաւորութեան, այլ վասն դժուարութեան [10] ճանապարհին։ Եւ անցեալ զՏԷԼԻՕՐՄԱՆն՝ հասաք ԽՐԽՔԻԼԻՍԱն, որ էր զարմանալի շէնք. եւ էին բուսածու [11] վէմք մեծամեծք, որ եւ տներն ամէն ի վիմէ կոփած էր. եւ բուն սարուձորն որպէս ծառս եւ անտառ բուսել էին ահագին վէմք։

Եւ անտի երեք օրն՝ Սեպտեմբեր Ժ. հասաք ի մեծահամբաւ հռչակաւոր, ծովահայեաց եւ կայսերանիստ մայրաքաղաքն Բուզանտիա, որ է Կոստանդնուպօլիս եւ այժմ կոչի ՍՏԱՄՊՕԼ, առ ցանկալին ամենեցուն։ Ապա հազար աւաղ զրաբախտ եւ անաջող տալէհիս իմոյ, որ չժամանեցի Մսրա[յ] կէմոցն, որ գնային յԵրուսաղէմ. վասն որոյ զբուն ձմեռն անդ մնացի. զի ցամաքով ճանփան կապ էր, եւ ահ կայր ի Պարսից։