[Բ]
ԱՄԻԹ-ՏԻԳՐԱՆԱԿԵՐՏ
Եւ
մերձ
եղեալ
յԱմթայ՝
երեւեցաւ
ազնիւ
եւ
պատվական
պարիսպն
տիգրանաշէն,
որ
է
աթոռ
եւ
թախտ
հայրապետացն
Հայոց
եւ
թագաւորաց.
եւ
այժմ
եւս
աթոռ
հայրապետաց
եւ
դասասաց
վարդապետաց.
զի
միշտ
անպակաս
անտի
ելանեն
ուսումնասէր
եւ
իմաստուն
եպիսկոպոսք,
վարդապետք,
երաժիշտ
վարպետք,
ընտիր
քահանայք,
այլ
եւ
դպիրք
եւ
դպրատունք։
Եւ
մտեալ
ի
ներս՝
իջայ
ի
Հասան
փաշին
խանն,
որ
մեծ
եւ
աննման
շէնք
ունէր,
կոփածու
եւ
անտաշ
վիմօք.
ունէր
գետնափոր
երկու
ախոռ
մեծ,
որ
ԵՃ
ձի
մէկնէր
ի
մէջն.
եւ
մէջն
ազնիւ
հաւուզ.
բոլորն
երկթէ
մուշպախ,
ներկած
ազգ
եւ
ազգ
դեղովք.
ունէր
իրեք
տակ
օտանի,
ամէնն
քարէ՝
ներքին,
միջին
եւ
վերին.
եւ
կից
նմին
ոսկերչնոց
խիստ
զարմանաշէն,
կամարակապ
իբր
զԿէլնճուկն
Պուրսու
եւ
Ալը
փաշան
Ատրանու։
Ունի
եւ
լաւ
արվեստաւորք,
որ
զատ
Ստամպօլայ
այլ
տեղ
չգտանի,
ոսկերիչք,
զառնիշանճիք,
պիչախչիք,
չախուճիք,
բաբուչցիք,
չզմաճիք
եւ
այլք,
որ
խիստ
ամուր
եւ
լաւ
բանին.
եւ
ինչ
փէշաքար
ուզես՝
անդ
գտանես։
Կայր
Հայոց
երկու
եկեղեցի,
մեծ
եւ
վիմաշէն
փառաւոր.
մէկն
Սուրբ
Կիրակոս
աւագ
եկեղեցի
եւ
Սուրբ
Սարգիս։
Ունէր
դարպաս
եւ
եպիսկոպոսարան
եւ
դպրատուն
եւ
վարդապետ
մի
Բարսեղ
անուն,
որ
եւ
առաջնորդ,
աշակերտ
Սրապիոն
կաթողիկոսի,
այր
խրթին
եւ
բազմիմաստ։
Սա
տեսեալ
զիս՝
ճանաչեց,
զի
երբեմն
եկեալ
էր
ի
Լէհ
նուիրակ
սուրբ
Էջմիածնայ։
Կայր
հազար
տուն
հայի
եւ
ամէնքն
հարուստ
եւ
փարթամ,
պերճ
եւ
փառաւոր.
եւ
որչափ
ամալ
եւ
մեծութիւն
կայ,
ամէնն
իրենք
զաֆտ
են
արել,
թէ
զտառապխանան,
թէ
զկօմրուկն,
թէ
զխաներն
[թէ
զտառապխանան]
եւ
զայլն
ամենայն։
Այլ
եւ
աշչիքն,
պիրեանճիքն,
քէպապճիք,
հացծախք,
պախղալնին,
խասապնին
ամէնքն
Հայք
են։
Եւ
երբ
կիրակի
լինի
կամ
տօն՝
Հայք
խանութ
չեն
բանալ,
չեն
բանիլ.
նա
գիտես
թէ
ամայի
եւ
վերանէ
[է]։
Աստ
եւ
ի
Սեւաստ
տեսայ
լաւ
հաւատ
եւ
լաւ
քրիստոնէութիւն.
թէ՛
ժամ
երթալ,
թէ
տօն
պահել,
թէ
օրէնք
քալցընել,
թէ
հիւրընկալութիւն,
թէ
կարգաւորաց
հարկիք,
թէ
ժամակարգութիւն,
թէ
քարոզ,
գանձ,
տաղտետր
[1]
եւ
մեղեդիք,
թէ
դաս
վարդապետաց
եւ
գրագիր։
Եւ
օր
մի
գնացի
Սուրբ
Կիրակոս
ի
ժամ.
հինգ
տեղ
պատարագ
էր,
զի
հինգ
խորան
ունէր.
եւ
քսան
եւ
հինգ
էրէց
համրեցի
զատ
վարդապետաց
եւ
հաբեղայից
եւ
եպիսկոպոսաց։
Եւ
բարի
սահմանք
մի
այլ
անդ
[2]
տեսայ,
զի
ով
ժամ
առնել
տայ,
նայ
Փառք
ի
բարձունսէն
յետեւ
ժամին
տէրն
կու
գայ
հետ
իր
քահանային
եւ
սկսանի
վարդապետէն
բաժնիլ
ժամուց
մինչեւ
ի
կղերիկոսս.
եւ
այնպէս
կարգաւ,
որ
զինչ
քահանային
տայ,
կէսն
սարկաւագին.
եւ
այնոր
կէսն
կղերիկոսի.
նոյնպէս
թաղման
եւ
այլոցն
Բ.
Բ.
Գ.
Գ.
շահի
կամ
այլ
աւելի
փոքրաւորաց
տան.
եւ
յետ
կատարման
տուն
տանին
յընթրիս։
Բայց
յոյժ
անուշահամ
եւ
համեղ
ազնիւ
կերակուր
տան,
ամենալի
սեղան
եւ
բազմակերպ
եւ
գնոջ.
զոր
ոչ
Ստամպօլ,
ոչ
Հալապ,
ոչ
այլ
տեղ
չեմ
տեսել
այնպիսի
լի
եւ
առատ
կերակուր,
միայն
ի
Լէհ։
Այլ
եւ
խորտիկք՝
պիրեան,
պօրակնի
եւ
այլ
քաղցրաճաշակ
եւ
բազմածախ
եւ
մեծագին։
Իսկ
գինին
Արղընու
քաղցր
եւ
թանձր.
բայց
թէ
մին
ֆինճան
խմես,
բաւ
է
քեզ.
զի
թուրքի
աշխարհն
իրեք
գինի
յիշուի.
մինն
Պուլտուխլու,
մին՝
Անկուրու
եւ
մին՝
Արղընու։
Եւ
տներն
դրսեւանց
աղտեղի
կ՚երեւի.
բայց
յորժամ
ներս
մտանես,
այլ
չուզես
գնալ
անտի.
քանզի
Հալպայ
տներն
կու
նմանին՝
ազնիւ,
թավանլու,
նաշխուն
եւ
քօշքերով։
Եւ
քաղաքացիքն
յոյժ
բարեկեցիկք
[3]
եւ
պարկեշտ.
նաեւ
ընթրիս
բազմեալ
ոչ
արբենան,
ոչ
շատ
խօսին,
այլ
հեզ
եւ
հանդարտութեամբ.
զի
ամէնքն
կարդացողք,
տօմարագէտք
եւ
հանճարեղք,
զրուցատրութիւն
թէ
առուտուր,
թէ
ասուլիս՝
ամէն
մարդավարութեամբ
եւ
ամենայն
ինչ
իմաստութեամբ.
եւ
զրուցն
գրաբար
եւ
ոճիւ
[4]
բառքն։
Այլ
եւ
ինքեանք
պարթեւք,
գեղեցկատիպք,
ազնաւուրք
եւ
ուժեղք,
որպէս
Ճուղեցիք
եւ
Լէհք,
որ
ցանկայ
մարդ
ի
տեսս
նոցա։
Զի
անդ
է
այժմ
Հայոց
Աթէնք.
զի
եւ
փոքր
տղայք
գիտունք
եւ
հանճարեղք
են,
հանապազ
ի
հարցում
եւ
ի
քննումսն
են.
եւ
տղայք
քշոց
եւ
ծնծղայս
հարկանեն
քաղցր
եւ
ուշիմ
[5],
զոր
այլ
աշխարհ
եւ
քահանայք
անգամ
չգիտեն։
Եւ
է
քաղաքն
բարելի
եւ
մրգաւէտ.
բայց
սեխն
խիստ
լաւ
եւ
անուշ,
մեծ
է,
դեղին
եւ
երկայն,
մինչ
զի
խօնթքէրին
փէշքէշ
կու
տանին.
եփեն
եւ
եղով
չորակ
անուշ։
Այլ
եւ
սորայ
քապապն
խիստ
համեղ
է.
Թօխաթուն՝
բաչան,
Հալպայ՝
մըխլան,
Խարբերթու՝
չախալ
հացն.
փառք
յօրինողին
Աստուծոյ։
Նստի
անդ
պէկլէրպէկի,
որպէս
Մըսր.
մեծ
աթոռ
է
Ասորոց
պատրիարգին.
եւ
ունին
մեծ
աւագ
[6]
եկեղեցի,
որ
կոչի
Մարիամ.
այլ
եւ
Հայոց
աթոռ
է։
