Ուղեգրութիւն

[ԻԲ]  ՃԱՆԱՊԱՐՀ Ի ԳԱՀԻՐԷԷ ՅԵՐՈՒՍԱՂԷՄ

Յետ այսր ամենայնի պատրաստեցաւ Մսրայ խազնան. եւ խօնտիքարէն եկաւ զէրպապ, խաֆդան եւ հրաման մեծ պարոնի մի, որ կոչէր Սուլէյման աղայ։ Եւ էր նա սիրելի խույումճիպաշի Իպրահիմշային. զոր իբրեւ գիտաց՝ խնդութեամբ գնաց եւ շնահաւորեց. եւ նա ասաց. Սիրելի իմ, ի՞նչ մուրատ ունիս այժմ յինէն, խնդրէ՛։ Եւ նա ասաց. Ունիմ աստ եղբօրորդի մի, որ կամի Ղուցուշէրիֆն գնալ։ Եւ նա ասէ. Ով ուսդա, չէ թէ մի, ապա տասն ալ թէ լինի՝ քո խաթերն համար կ՚առնում, հետ տանիմ. բեր զնա առ իս, զի տեսեալ ճանաչիցեմ զնա։ Եւ օր մի տարաւ զիս առ նա. եւ անկեալ յոտսն [1] ՝ պագի զծունկն։ Եհարց եթէ Դա [2] ՞ է քո ասածն. եւ նա ասէ. Այոյ։ Եւ պատվիրեց ինձ զի միշտ մերձ չատըրի նորա իջնում. այլ եւ հրամեց քէհեային, որ զիս լաւ հայի եւ չտայ [3] ղաֆար առնուլ յինէն։

Եւ իբրեւ եղեւ օրն չուելոյ խազնին՝ փաշան ինքն իւր [4] ազամաթովն եւ հեծելովն մինչ ի դուրս միլ մի ղաւորեց։ Եւ ԳՃ մարդ ունէր խազնան, ամէն պահատուր եւ ազնաւուր, տօնանմիշ, խուշանմիշ եղած. եւ ութսուն զօրեղ եւ քաջ մեծ ջորի եւ պէտավի, ամէնից գլուխն խումաշ ձգած, որպէս քարվան պաշի խաթրնուն. եւ ամէն մէկ ենկիչէրու մի յափ տւած. նոցա վ[ե]րայ բարձած էր խազնան. եւ զկնի էշքէրն երթայր. ապա հուսկ յետոյ մեք ուխտաւորքս, որ կայաք հարիւր հոգի. եւ նախընթաց երթայր օթախն եւ տեղ պատրաստէր. եւ երբ մերձենայր խազնան օթախն չարեկ միլ մի՝ զարդարէին զջորիքն եւ հարկանէին պռղիք եւ ազգի ազգի քնարք եւ երգ. յառաջ խուռմիշ լինէր աղային մեծ եւ փառաւոր չատըրն, թագաւորի լայեխ, եւ անդ տարեալ դնէին զխազնան. եւ հարիւր մարդ յիրմէ չի զատէր։ Եւ ուխտաւորքն հեռու իջնուին։

Եւ այն աշխարհն այնպէս սահմանք կայ, որ կօմրուկ չեն ի տալ, թէեւ ՃՌ ղուռուշի ապրանք ունենայ. դէք գլխուն ու տավրէն կ՚առնուն ամէն իրիկուն. կայ որ շահի մի, կայ [5] փարայ, կայ ռուպ, կէս ղուռուշ եւ մէկ ղուռուշ ալ կայ. բայց իշուն [6] քիչ է, ըղտուն, ձիուն աւելի. բայց խազնին հետ գնացողաց մարդ խատիր չէ խօսիլ։ Եւ երբ ես ալ ելայ [7] Մսրայ, ասին ինձ շաքար, լիմօն, քացախ առնուլ. զի ջուր չի գտվիլ. եւ այն դառն է, հոտած, բորբսած, պիտի շաքար խառնել, լիմօն, տամոն հնդի, ապա կարես ըմպել։

Իբրեւ գնացաք խօնախ մի, դեռ ջուր ունէաք. եւ երկու օր ու կէսն հասաք ՍԱԼԱՀԱՏԻՆ. եւ անդ դեռ եւս կայր ջուրն Նեղոս գետոյն՝ ի լիճս եւ ի ձորս։ Եւ այս գեղս անթիւ ծառք խուրմայից տեսաք. այլ եւ խուրմա յոլով, աժան. եւ ասին թէ աստի գնայ խուրման ի Մսըր, Ստամպօլ եւ այլ տեղ. եւ մեք գնեցաք օխան իրեք դրամի, դաժա եւ ախորժ [8]. տարաք մինչ յԵրուսաղէմ։

Եւ անտի մէկ օրն հասաք ի ՀԻԼԱՍ [9] գեղն, ուստի հինան կ՚ելնէ, զի սար եւ ձոր եւ դաշտերն ամէն հինայ է, կանաչ եաբրախ որպէս հրէշքայի, եւ ցած՝ նման բանպկի. եւ զայն չորացուցեալ աղան. լինի ալիւր. եւ անդ է ստոյգն եւ այլ տեղաց կէսվակէս աւազ է. զի կայ [10] մերձ նմին մանր աւազ որպէս փոշի. զայն խառնեն ընդ նմա զի ծանրասցի, վասն այն սակաւ զօրութիւն ունին։ Սորա մէկ տրամ մէկ օխան կ՚աժէ. զի աւուր մի ճանապարհէ հոտն կ՚առնուս։ Գնեցաք օխան իրեքական դրամի. եւ այնպէս հոտով եւ ուժով էր, որ առանց թանալոյ ներկէր զձեռվին։

Եւ անտի առաջ հատաւ ջուրն դրախտին. այլ ինչ խօնախ իջնուաք, ջուր չի գտնէաք. եւ ուր ուրեք [11] թէ ջուր լինէր, մգլած հոտած. զոր պասքած մարդիկ [12] եւ անասունք անկանէին ի վ[ե]րայ. որ եւ զտիղմն եւս ընդ ջրին հանէին եւ ցամաքեցնէին զհորն. իսկ այլք յափկցի փորէին զաւազն, ուստի շող եւ կանաչ ջուր ելանէր, որ մարդ հայելու չուզէր, թող թէ ըմպել։ Եւ ես զայն տեսեալ յիշէի զքաղցրահամ ջուրսն եւ ոգոց հանէի. եւ անյօժար առեալ խառնէի շաքար եւ ըմպէի անախորժ։ Իսկ յայլ իջեւանս յառաջ գնացողքն զդառն ջուրն հատցնէին. զոր եւ գրաստքն մի եւ երկու անգամ փռնչային եւ ոչ ըմպէին, այլ ի սաստիկ շողոյն եւ ծարաւման սաստիկ ըմպէին վասն ջերմութեան արեգական։ Աւազն այնպէս խզմիշ եղել էր, որ թէ ձու դնես խորովի. եւ վասն առաւել ջերմութեանն եւ տօթոյն բնաւ չելնէ քարվանն ցորեկով, այլ գիշերով. ցորեկն ի բուն տապէաք եւ յէտնացն քսան ժամուն ելնէաք. զի աւազն ներքուստ այրէր զմեզ եւ արեգակն ի վերուստ. եւ թէ ոք ունի քիլիմ կամ չուլ կամ այլ ինչ՝ սփռէ եւ հանգչի. եւ որք չունին՝ տապին։ Այլ եւ ելանեն յաւազէն զանազան մեծ պիծակք, գորեխք [13] արեանարբուք եւ խածատեալ ծակոտեն զմարմինս մինչ արիւն [14] հոսի։ Զի անդ ոչ կայ ծառ, ոչ ճիւղ կամ այլ ինչ որ հովանի լինի, այլ աւազ է։ Եւ ի տեղիս տեղիս հողմոց հնչմանէ դիզացեալ բարձրացեալ է աւազն լեռնանման, որպէս յԱնկուրու կամ Պէկպազարու ճանապարհն. եւ ի բազմութենէ աւազին ոչ ոտիւք, ոչ իշօք, այլ ըղտովք [15] եւ ջորովք գնան. թէ աղքատք բոկ երթան՝ այրի ոտք նոցա, թէ փօսդալով՝ երկու օրն անկցի ոտիցն։

Եւ ութ օրն հասաք ի ՂԱԹԻԱՅ խասապան, որ է կէս ճանապարհին Երուսաղէմայ [16] ։ Եւ անդ մեծ ղաֆար կայ. իշուն՝ կէս ղուռուշ, ձիուն՝ մէկ, ըղտուն՝ երկու։ Եւ ըխտաւորքն անդ արգիլեցին. որք փարթամք էին՝ փութով տվին. իսկ աղքատք եւ չքաւորք բազում գան եւ հարւածս արբին. եւ բռնութեամբ առնուին անօրէն Արպնին։ Եւ ինձ կ՚ասէին թէ Դու վասն է՞ր ձի գնեցիր. ԺԲ-ԺԳ ղուռուշ պիտի ղաֆար տաս. բայց Աստուած ողորմի Իպրահիմշաին հոգ[ւ]ոյն եւ տէր Մարգարէի [17], զի նոքա բազում շահ եւ երախտիք արարին թէ՛ ի Մսըր, թէ ի ճանապարհս որպէս հայր կամ եղբայր. քանզի ոնց պարոնն իջնուր, սպասաւորքն գային եւ տանէին զիս մօտ չատրն. երբեմն եւ կերակուր տային. այլ եւ պարոնն հինգ-վեց օրն կոչէր զիս եւ հարցանէր թէ ո՞րպէս կեաս. եւ երբեմն ջուր ասէր տալու. զի նա տասն ուղտ ունէր ջրով՝ տկերով բարձած հինգ-վեց աւուր ճանապարհէ. եւ թէ ոք գայր առնուր ձիս, զինուորքն հասեալ խլէին ի ձեռաց նոցա եւ տային ինձ

Անտի հինգ օրն հասաք ի ՂԱԶԱՅ, որ եւ Պօղոս յիշէ [18] ի թուղթն (դատարկ) [19] որ է գեղեցիկ խասապայ. զոր ինչ կամիս՝ գտանես անդ, եմիշք եւ պտուղք, նուռ, թուզ, սէրկեւիլ, խաղող, զէյթուն, այլ եւ ջուր սառիճնին. զոր սակաւ մի մխիթարեցաք եւ խմեցաք յագ եւ լի ջուր։ Եւ անտի օր ու կէսն եկաք ի ՌԱՄԼԱՅ սկէլէն. ուստի երկու փոքր մէնզիլ կու մնայ յԵրուսաղէմ։ Եւ Ռամլայ ծովով ալ կ՚ելնեն [20] ուխտաւորքն. եւ միատեղ ժողովեալ մնան մինչեւ յԵրուսաղէմայ առաջնորդէն թարճիմանք գան եւ տանին։ Եւ կային անդ մեծամեծ եկեղեցիք վիմաշէն, բայց ամայի. էրէց չկայր. սակաւ հոռոմ կայր, եւ հինգ-վեց տուն հայի։

Եւ անտի խազնան բաժանեցաւ ի մէնջ. գնայր շիտակ ի Շամ։ Աստուած աղէկ տայ [21] իւրեանց, որ մեք անահ անգող եկաք. թող զայն որ ամէն գիշեր նօպաթ զարնէին. այլ եւ ամէն բառնալն եւ առնուլն ի վար շատլխ կ՚առնէին։ Եւ այս Ռամլայ առին մարդագլուխ երկու-երկու ղուռուշ ու կէս. մեծ ղաֆարն մին աստ է եւ մին Ղաթիայն. այլն քիչ քիչ։